Skip to main content

Full text of "Fontes rerum Germanicarum = Geschichtsquellen Deutschlands"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  lcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  thisprojcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http://books.qooqle.com/| 


THE  NEW  YCr.K 

PUBLIC  UBHARY 

546191 A 

ASTOR,  LENOX  AND 
TILDEN  FOUNOATIONS 


I 


FOItTES  RERll  GERIANICARUM. 


GESCHIGHTSOUELLBN  DEUTSGHLANDS 


HERAUSGEGEBEN 


VON 


JOH.  FRIEDRICH  BOEHMER. 


ZWEITER  BAND. 


HSRMANinrS  ALTAHENSIS  UND  ANDERE  6ESCHICHTSQUELLEN  DEVTSCHLANDS 

IH  DREIZEBNTEN  lAHRHUNDERT. 


STUTTGART. 

J.    G.    COTTA'SCHER    VERLAG. 


1845. 

I  ,'\ 


•        •  •       •       •  •  • 

•     •  •      •      • 

•  •  •   ••   •        • 

•  ••  •• 


•     • 

•  « 

•  • 

•#•       •  •      •       •  • 


•      • 


•  _  • 


•  •• 

•  •      •  •     •  a 
•••••      ••• 


•  • 


•  •      • 


*•••    •••    •• 


•       •.••        •        .••   •••  • 

••••    ••    !••    •• 

•  •  • ••••••! 

•     •••••    ••••• 

«    •••      ••••••••• 


HERNlItNlJS  ALTAmS 


UND 


MDERE  G£SCHICHTSQ11ELLM  DEUTSCHLANDS 


IM  DREIZEHNTEN  lAHRHUNDERT. 


HERAUSGEGEBEN 


VON 


JOH.  FRIEDRieH  BOEHMER. 


STUTTGART. 

J.    G.    COTTASCHER    VERLAG. 

1845. 


THE  NEW  YORK 

PUBLIC  UBRAJ^Y 


ASTOR,  LENOXAND 
TILDEN  FOUNDATiONS 
R  1931 


3NS  I 

L   i|n  H 


A  L  T 


Vorrede 

1.  Annales  Colmarienses 

2.  Chronicon  Colmariense 

3.  Annales  Argentinenses 

4.  Gotfridi  de  Ensmingen  Gesta  Radolfi  et  Alberti 

5.  Annales  Spircnses 

6.  Annales  Wormatienses 

7.  Diplomata  et  Regesta  Wormatiensia   .    .     . 

8.  Annales  Mogqntinenses 

9.  Christiani  Chronicon  Moguntinum    .... 

10.  Caesarii  Heisterbacensis  Catalogus  aep.  Colon. 

11.  Levoldi  de  Northof  Catalogus  aep.  Colon.    . 

12.  Caesarii  Heisterbacensis  Vita  sancti  Engelberti 

13.  Excerpta  ez  Chronica  Godefridi  Coloniensis 

14.  Excerpta  ex  Chronica  Reineri  Leodiensis 

15.  Chronicon  Erphordiense     .*..... 

16.  Aus  der  Reimchronik  des  Melis  Stoke    . 

17.  Excerpta  ex  Chronica  Johannis  de  Beka . 

18.  Excerpta  ex  Chronica  Thomae  Wikes 

19.  ExcerptaexChronicaMartiniPoloni  cum  Contin. 

20.  Cuuradi  de  Wurmelingen  Annales  Sindelfing. 

21.  Burkardi  de  Hallis  et  Dy theri  de  Helmestat  Notac 

22.  Hirzelin  uber  die  Schlacht  bei  Gollheim      .     . 

23.  Hermanni  Altahensis  Annales 

24.  Eberhardi  Altahensis  Annales 

25.  Chronicon  Osterhoviensc 

Berichtigungen  und  zusatze 


1211-1305 
1218—1303 

631-1272 
1273-1299 

920-1272 
1221—1298 
1074-1522 
1083-1309 
1142—1251 
94-1230 
94—1349 
1204—1225 
1198-1238 
1197—1228 
1223—1254 
1247—1256 
1247—1256 
1245-1273 
1245-1286 
1276—1294 
1273—1325 

.  .  1298 
1152-1273 
1273-1305 
1285-1313 


Seite 
V 
1. 

44. 

96. 
111. 
147. 
158. 
215. 
249. 
253. 
271. 
282.' 
294.> 
329^^ 
372.  . 
388. 
416. 
432. 
449. 
457. 
464. 
473. 
479. 
486. 
526. 
554. 
570. 


••••-•.•    ••         ••»•• 
••?•,'••     •   •    •      •• 

•  •  •••  I    t  •♦      •  ••  •     •♦  •, 

•  •••,,•       ••  *•       •  •, 

••••    •      •  •    •••• 


«  • 
•  _• 


•  •«••    >••• 

•  •  •  •  « .  • 


•  ••••   ••• 


*  ••« 


•  •• 


I  •  • 


•      ••  •* 
-  ,  •'•••• 

•  •  *••  ♦  •  *0K  •••  •     • 

•  •«•••   •••   ••     • 

•  •  •  • 


«  • 


I  •  •  •  • 


V  0  R  R  E  D  E. 


Dei  Tielen  wissenschaften ,  besonders  bei  solchen  deren 
fuellen  in  schriftlichen  tiberlieferungen  enthalten  sind,  mag  die 
frage  aufgeworfen  werden :  ob  deren  lcenntniss  ausschliesslich 
aus  der  gesammtaufFassung  eines  dritten  gesch<$pft  werden  kdnne, 
oder  in  wie  weit  damit  auch  noch  eigne  einsicht  der  quellen 
Terbunden  werden  miisse?  Um  hier  zu  einer  richtigen  antwort 
zu  gelangen,  wird  Tor  aliem  die  bedeutung  der  fraglichen  kennt- 
nissnahme  naher  ins  auge  zu  fassen  sein.  Dass  ieder,  welcher 
andere  belehren  will,  sei  es  schriftlich  oder  mUndlich,  seine 
lehre  bis  zu  einem  gewissen  grade  aus  den  quellen  gesch^pft 
haben  solle,  wird  man  gern  zugestehen.  Hierdurch  allein  wird 
selbststMndigkeit  der  Uberzeugung  und  frische  der  auffassung 
mdglich,  wiihrend  umgekehrt  die  Uberlieferung  um  so  unver- 
bttrgter  und  welker  sein  wird  durch  ie  mehrere  zwischenglieder 
sie  vermiitelt  wurde.  Auch  die  beschaffenheit  des  wissenschaft» 
lichen  stoffes  wird  bei  der  beantwortung  der  frage  in  erwfigung 
gezogen  werden  mUssen.  Ist  dieser  nur  in  bruchstUcken  er- 
halten,  wie  z.  b.  bei  der  deutschen  Hythologie,  so  wird  man 
um  so  weniger  auf  das  heryorheben  und  betrachten  der  be- 
deutendslen  denkmale  verzichten  mdgen.  Ist  endlich  der  stoff 
durch  form  und  gehalt  ausgezeichnet,  so  wird  man  gewiss  den- 
selben  auch  unmittelbar  wUrdigen  wollen.  Es  wird  z.  b.  nie- 
mand  die  absicht  hegen  durch  das  studium  eines  lehrbuches 
deutscher  nationalliteratur  der  eignen  kenntnissnahme  unserer 
grossen    dichter  sich  zu  entheben;  eher  werden  viele  ienes  stu- 


VI  V  0  R  R  E  D  E. 

dium  nur  fUr  ein  mittel  ansehen,  um  deren  werl^e  riehtiger  und 
Yoller  wttrdigen  zu  lernen. 

Welche  anwendung  finden  diese  sStze  auf  das  studium  un- 
serer  nationalgeschichte  ? 

Freilich  wenn  wir  nur  ^dttrftige  chronilcen^'  hSLtten,  von 
^unwissenden  mdnchen^^  in  ^,elendem  latein^^  geschriehen,  pro- 
ducte  aus  lceiner  hOheren  gesinnung  entsprungen,  Yon  lceinem 
geistigen  hauche  helebt,  von  grossen  yorgHngen  nur  armlichste 
schaften  wiedergebend ,  wie  man  einst  allgemein  sich  yorstellte 
und  noch  ietzt  yielfach  glaubt,  dann  ware  Idein  die  yersuchung 
dergleichen  kennen  zu  lernen.  Dann  aber  auch  mtisste  man 
darauf  yerzichten  griJsse  und  werth  in  der  yaterlandsgeschichte 
zu  finden:  denn  welchen  gehalt  yermQchten  so  elende  gefasse 
zu  tiberliefern?  Glticklicher  weise  ist  es  um  yieles  anders,  und 
iener  tiber  unsere  mittelaltrigen  geschichtsquellen  ausgespro- 
chene  tadel  ist  umzusetzen  in .  den  der  unwissenheit  und  yer- 
standslosigkeit  ftir  seine  urheber.  Nur  das  eine  ist  wahr  aber 
auch  ganz  nattirlich ,  dass  unsere  Uteren  geschichtschreiber 
nicht  unbedingt  mit  denen  anderer  yblker  und  zeiten  yerglichen 
werden  k(jnnen,  sondern  zunsichst  yon  ihrem  eignen  standpunct 
betrachtet  und  gewtirdigt  werden  mtissen,  welcher  allerdings 
in  demselben  masse  gegenstand  der  erlernung  ist,  in  welchem 
unserer  ietzigen  yorslellungsweise  altchristliches  und  altyater- 
landisches  fremd  geworden. 

Es  wtirde  zu  weit  ftihren,  wenn  ich  hier  auf  die  einzelnen 
eigenthtimlichkeiten  alterer  deutscher  geschichtschreibung  ein- 
gehen  wollte;  wenn  ich  die  einheimische  urform  derselben,  die 
annalistische ,  nach  ursprung  entwicklung  und  werth  erdrtern 
wollte,  wie  da  helden  und  thaten  in  schlichter  aber  grossarti- 
ger  ordnuttg,  gleichsam  gestalten  eines  halberhaben  ausgefuhr- 
ten  friesses,  an  uns  yortiberschreiten ;  wenn  ich  den  mannich- 
fachen  charakter  der  geschichtschreiber  des  zehnten  eilften  und 
zw(JIften  iahrhunderts  darstellen,  und  zeigen  wollte  wie  von 
da  an  der  zerfallende  zustand  der  nation  auf  die  aufi^assung 
und  tiberlieferung  ihrer  geschicke  rtickgewirkt  hat;  wenn  ich 
untersuchen  wollte ,  wie  yiele  yon  denen  welche  uns  das  yor- 
gefallene  erz£ihlen  den  helden  ihrer  geschichten  nahe  gestanden 
oder  selbst  mitgehandelt  haben,  oder  auch  wie  unbefangen  die 
nichtbetheiligten,  gleich  ienem  Lambert,  yon  weithinschauender 
warte  das  menschliche  treiben  betrachtet  und  wohlunterrichtet 


y  0  R  R  E  D  £.  VII 

aber  leldenschaftslos  iviedergespie^elt  haben.  In  der  (hat ,  es 
bewahrt  die  untersuchung  ivas  zu  erwarten  war:  die  gerette- 
ten  denlimaler  unserer  geschichtschreibung  tragen  das  geprftge 
der  zeiten  denen  sie  angehOren;  sie  stehen  mit  den  von  ihnen 
geschiiderten  politischen  leistungen  der  nation  auf  verwandter 
stufe;  sie  bilden  eine  reihe  ernster  und  mannichfaltiger  ge- 
staltungen  nicht  unwiirdig  derienigen,  welche  von  unsern  alten 
dichtern  auf  uns  gekommen  sind.  Sie  werden  auch  erkannt 
werden  wie  diese,  wenn  sie  in  gereinigter  gestalt  erst  zugsing- 
licher  und  bekannter  geworden  sind ,  wenn  die  geschichte  un- 
serer  geschichtschreibung  erst  mit  Hhnlichem  erfolg  bearbeitet 
worden  ist  wie  dieienige  unserer  dichtung.  SoIIie  zuletzt, 
was  ietzt  kaum  beurtheilt  werden  kann ,  sich  dennoch  finden, 
dass  in  unserer  Yorzeit  die  geschichtschreibung  nicht  durchaus 
denselbeo  h()hepunct  erreicht  habe  wie  die  dichtung,  so  wird 
fur  die  etwa  mangelnde  kunst  gewiss  eins  entschSdigen:  der 
gehalt.  Denn  mehr  als  die  dichtung  ist  die  wahrheit,  und 
naher  liegt  uns  nichts  als  die  heiniat. 

Den  boden  zu  kennen  worauf  man  steht,  zu  wissen  was 
einst  gewesen  nun  aber  verschwunden,  einzusehen  wie  das  ge- 
kommen^  zu  begreifen  was  in  der  vorzeit  wurzelnd  noch  auf- 
recht  steht:  das  scheint  mir  anfang  und  vorbedingung  aller 
besseren  bildung;  doppelt  wichtig  einem  volke  dessen  selbst- 
standige  entwicklnng  gehemmt  war,  welches  neu  sich  erheben 
will,  und  nun  doch  nicht  die  letzten  iahrhunderte  der  versun- 
kenheit  fortsetzen,  sondern  ankniipfen  mochte  an  die  frliheren 
der  kraft  und  gr(jsse.  So  wird  es  denn  wtirdige  aufgabe  ftir 
vaterlandische  gesinnung  sein  hier  an  den  Schtesten  kunden 
der  Yorzeit  sich  selbst  wieder  finden  zu  lernen,  sich  zu  stsirken 
an  dem  was  die  vordern  erstrebt,  sich  zu  belehren  an  dem 
was  ihnen  fSrderlich  oder  verderblich  war ,  und  gereinigt  von 
leidenschaflen  durch  den  anblick  des  grossen  dramas  zu  der 
aufgabe  der  gegenwart  mit  veredelter  kraft  zuruckzukehren. 

Solchen  und  verwandten  zwecken  zu  dienen  ist  neben  an- 
dern  handausgaben  unserer  geschichtsqueilen  gegenw&rtige 
sammiung  bestimmt,  welche  in  bequemer  form  in  gebessertem 
text  und  vereinigt  nach  nattiriichen  massen  dasienige  bietet, 
was  sonst  nur  weit  zerstreut  in  einigen  wenigen  Offentlichen 
bibliotheken  so  unzugdnglich  war,  dass  bis  vierhundert  iahre 
nach  erfindung  der  buchdruckerkunst  der  nation  dle  allgemeinere 


VIII  V  0  R  R  E  D  £. 

k^nntniss  ihres  erbes  an  geschicbtlichen  Uberlieferongen  ¥or- 
enthalten  blieb,  Wie  der  ybrbergehende  band  dieser  quellen- 
sanunlung  dem  Tierzebnten  ialirhundert  gewidmet  war,  ist  es 
der  gegenwfirtige  dem  dreizehnten,  also  der  wichtigen  iiber- 
gangszeit,  in  welcher  das  deutsche  reich  als  einheit  zerflel  und 
in  welcher  die  grundlagen  der  spateren  zustMnde  sich  bildeten. 

Der  inhalt  des  bandes  tbeilt  sich  in  drei  yerschiedene  grup- 
pen.  Die  erste  enthlUt  Kheinisc^e  chroniken  stromabwilrts  ge- 
hend  aus  Colmar  Strassburg  Speier  Worms  Mainz  CSiiL  Dann 
folgen  quellen  zur  geschichte  der  kdnige  Philipp  Otto  HeinriGh 
(VII)  Wilhelm  Richard  und  Rudolf.  Die  dritte  gruppe  wird  ge- 
bildet  durch  die  Baierischen  aus  NiederAItaich  hervorgegange- 
nen  annalen  welche  in  ihren  fort^etzungen  nocb  bis  ins  zweite 
iahrzehnt  des  folgenden  iahrhunderts  hintiberreichen. 

Bisher  ungedruckt  waren:  die  Speierer  und  Wormser  anna- 
len,  mehrere  wichtige  Wormser  urkunden,  ein  theil  der  chronik 
der  erzbischdfe  Yon  C()In,  die  Aldersbacher  fortsetzung  des  Mar- 
tinus  Polonus,  einiges  von  Burkard  von  Halle  und  Diether  Ton 
Helmstadt.  In  Deutschland  noch  nie  gedruckt  waren :  die  stUcke 
aus  Reiner,  aus  Melis  Stoke  und  aus  Thomas  Wikes.  Aus  hand- 
schriften  wurden  zum  theil  wesentlich  berichtigt  und  ergiinzt: 
die  Colmarer  Uberlieferungen,  Gotfrid  Yon  Cdln,  Hermann  und 
Eberhard  yon  NiederAItaich.  Nur  erst  einmal  gedruckt  und  theil- 
weise  so  selten  wie  handsqhriften  waren:  GotiYid  von  Ensmin- 
gen,  die  Erfurter  chronik  und  Cunrad  Yon  Sindelfingen.  Zum 
erstenmal  als  das  was  sie  sind  erkannt  erscheinen  die  Strass- 
burger  annalen.  Ausser  den  Colmarer  annalen,  aus  welchen  ich 
naturbeobachtungen  und  einiges  andere  ohne  geschichtlichen 
gehalt  hinwegliess,  sind  sechs  stticke  nicht  Yollst&ndig  mitge- 
theilt.  Was  bei  Gotfrid  Yon  Cdln  die  kreutzzUge  und  die  sUdfran- 
z($sischen  ketzerkriege ,  was  bei  Reiner  Yon  LUttich  die  nieder- 
liindische  particulargeschichte  betrifft,  dann  was  in  beiden  Tor 
das  iahr  1198  fallt,  liess  ich  weg;  so  gelang  es  auf  weniger 
als  Yier  bogen  zusammen  zu  drsingen  was  diese  chronisten  fUr 
die  reichsgeschichte  der  ersten  Yierzig  und  dreissig  iahre  des 
dreizehnten  iahrhunderts  enthalten.  Aus  Helis  Stoke  aus  Johann 
Beka  aus  Thomas  Wikes  entnahm  icb  ebenfalls  nur  was  sich 
auf  die  allgemeine  reichsgeschichte  bezieht,  aus  Martinus  Po- 
lonus  nur  dasienige  was  fur  diese  quelle  ist.  Eine  vollstdndige 
mittheilung  dieser  geschichtschreiber  hatte  eine  mehrzahl  von 


YORRBDE.  IX 

bandea  erfordert,  und  dasienige  was  fttr  die  betreffende  periode, 
deren  geschiclite  mit  ihrer  hUlfe  zum  theil  erst  noch  geschaffen 
werden  muss,  vvirldich  von  werth  ist,  der  benutzung  doch  nicht 
so  bequem  gelegt  als  diese  ausgehobenen  stttclce  nun  sind.  — 
Indem  ich  noch  die  allgemeine  bitte  anfUge,  mdngel  des  textes, 
wo  sich  deren,  trotz  meiner  Yielfacben  bemtthungen  denselben  aus 
bandschriftlichen  quellen  und  dorch  vergleichung  der  abdrttcke  zu 
bericbtigen,  noch  vorfinden,  nicht  zu  geschwind  fUr  febler  meiner 
auffassung  und  wiedergabe  zu  halten,  sondern  erst  zu  unter- 
suchen  ob  solche  nicht  in  dem  zu  gebot  gestandenen  material 
begrttndet  waren,  wende  ich  mich  nun  zum  einzelnen : 

L  Annales  Colmurienses.  1211—1305.  S,  1—43.  Diesean- 
nalen  und  deren  zweiter  erzfthlender  theil,  das  Chronicon  Col- 
mariensej  standen  ursprtinglich  in  derselben  hs.  und  rtthren  ohne 
zwelfel  Yon  denselben  mehreren  yerfassern  her.  Dass  diese  we- 
seatUch  unter  den  Dominicanern  in  Colmar  zu  suchen  sind,  er- 
giebt  der  inhalt.  Aber  auch  in  Basel  waren  Dominicaner,  und 
beide  genossenschaften  standen  im  engsten  verkebr,  darum  na- 
mentlich  auch  von  dorther  einzelne  sehr  genaue  nachrichten. 
Ueberbaupt  fuhrten  diese  ordensbrUder,  auch  abgesehen  Yon  dem 
isilirlichen  generalcapitel,  ein  sehr  bewegtes  leben,  weshalb  auch 
das  dicitur  im  iahr  1303  bei  einer  in  Colmar  vorgefallenen  that- 
sache  nieht  irre  machen  darf ;  der  schreiber  war  damals  viel- 
leicht  gerade  abwesend.  Eben  so  wenig  scheint  mir  aus  einem 
beim  iahr  1302  gegen  gewisse  Dominicaner  ausgesprochenen 
Torwurfe  hervorzugehen  dass  diese  stelle  von  einem  bruder  die- 
ses  ordens  nicht  herrUhren  k(jnne.  Selbstanklage  Uber  schwd- 
chen  war  ienen  zeiten  nicht  so  fremd  als  vielen  unter  uns,  und 
reformatorische  bestrebungen,  die  iedoch  weder  den  glaubens* 
grund  todern  noch  die  kirchenverfassung  umwerfen  woliten, 
reinigten  fortwShrend  die  kirche.  Ueber  den  oder  die  ersten 
verfasser  kommt  mehreres  persdnliche  vor:  1221  natus  sum, 
1238  intravi  ordinem  Predicatorum ,  1261  fui  Parisius,  1265 
mappam  mundi  descrlpsi  in  pelles  duodecim  pergameni,  1268 
fui  in  Uraniay  1274  vidimus  consumatum  etc,  1275  vidi  bali- 
stam  etc.  Der  erste  anfang  des  werkes  ist  dUrftig  und  natUr- 
lich  spatere  compilation  der  damals  noch  nicht  vorhandecen 
Dominicaner.  Hierbei  ist  unrichtiges  untergelaufen,  namentlich 
in  bezug  auf  die  plibste  1244.  1253.  1254  und  1265  was  ich 
wegliess.  Einlges  aber  beruht  auf  guter  quelle ,  z.  b.  was  beim 


X  VORREDE. 

iahr  1235  fur  sich  kaum  verstandlich  steht :  Heinricus  rex  ac- 
cepit  pueros-acivitatibus.  Im  ganzen  scheinen  die  aufzeichnungen, 
wie  sie  fast  immer  nur  irgend  eine  einzelne  thatsache  feststellen, 
so  auch  iede  einzeln  und  gleichzeitig  gemacht.   Ausnahmsweise 
wurde  einiges   spater  nachgetragen ,  z.  b.  beim  iahr  1255  ein 
ereigniss  von  1268,  so  auch  allem  anschein  nach  1218  die  ge- 
burt  und  1243  der  ritterschlag  des  nachherigen  kiinigs  Rudolf. 
Ueberhaupt  erweitert  sich,  nachdem  1261  der  grundstein  zum 
chor  der  Dominicaner  in  Colmar  gelegt  worden  war  (die  sehr 
ansehnliche  kirche  ist  noch  heute  wohlerhalten  aber  profanem 
zwecke  gewidmet)  mit  dem  immer  bedeutungsvolleren  auftreten 
des  grafen  Rudolf  von  Habsburg,  bald  nun  rdmischen  k()nigs, 
das  werk.  Kaum  dUrfte  irgend  eine  geschichtliche  aufzeichnung 
des  mittelalters  von   ahnlichem  umfange  mannichfaltigeren  in- 
halts  sein   als  diese  annalen.   Neben  einer  menge  nachrichten 
Uber  politische  ereignisse,  fehdesachen,  criminalfalle ,  Uber  vor- 
gange  des  stadtischen  und  ritterlichen  lebens,  dann  tiber  kirch- 
liche  begebenheiten  aller  art ,  seien  es  nun  handlungen  der  bi- 
schOfe,  vereinigungen  von  generalcapiteln,  grundung  oder  ver- 
legung  von   kirchen  und  klostern,  und  vielem  andern,  ist  hier 
noch  eine  fortgesetzte  reihe  \on  naturbeobachtungen ,  wie  sie 
sich  sonst  im  niittelaKer  kaum  irgendwo  findet,  vereinigt,  was 
daran   erinnert  dass  der   ausgezeichnetste  naturforscher   iener 
zeit,  den  uns  naher  kennen  zu  lehren  ein  verdienst  ware,  AI- 
bertus  Magnus  namiich,  auch  ein  Dominicaner  war.  Ich  habe 
diese  naturbeobachtungen ,  welche  in  der  handschrift  noch  viel 
zahlreicher  sind  als  in  den  abdrucken  des  Urstisius,  dann  die  cri- 
minalfalle  welche  nicht  sonst  von  bedeutung  waren,  und  tiber- 
haupt  mancherlei  Avas  fur  raeine  geschichtlichen  zwecke  ohne 
werth  schien,  hier  hinweggelassen  und  einer  ktinftigen  ausgabe 
vorbehalten,  von  der  zu  wunschen  ist  dass  sie  noch  durchauf- 
findung  neuer  handschriften  untersttitzt  werde.  —  Die  alteste 
nachricht  tiber  eine  hs.  findet  sich   in  der  vorrede  zur  ausgabe 
des  Urstisius.    lene  hs.  war  im  besitz  des  Johannes  Briefer  de- 
cans  von  St.  Peter  zu  Basel.  Von  daher  wurde  sie  durch  Stumpf 
benutzt  wie   dessen  im  iahr  1548  erschienenes  werk  ergiebt. 
Nach   1580  kam  sie  in  Urstisius  hande,  der  sie  dann,  wie  er 
sagt,  humilis  et  frivolis  rebus  resertis,   1585  im  zweiten  bande 
seiner  scriptorensammlung  herausgab,  welche  bekanntlich  1670 
nochmals  gedruckt  wurde.   Naheres  tiber  alter  und  beschaffen- 


VORREDE.  XI 

heit  iener  hs.  hat  Urstisius  nicht  mitgetheilt  Es  IMsst  sich  aber 
Yermutfaen  dass  es  die  urschrift  war.  Wenlgstens  ist,  wie  liicken 
uud  missverstSndnisse  andeuten,  die  hs.  in  quart  und  auf  papier 
im  sechzehnten  iahrhundert  aus  der  urschrift  abgeschrieben, 
welche  sich  ebenfalls  zu  Basel  befand  und  von  dort  1789  aus 
der  yersteigerung  von  Hubers  bibliothek  in  die  Offentliche  bi- 
bliothek  nach  Stuttgart  gelangte.  Sie  ist  ietzt  €od.  hist.  in  quarto 
nr.  145  bezeichnet,  und  mir  durch  meinen  freund  StMlin  be- 
icannt  gemacht  worden.  Eine  dritte  hs.,  ebenfalls  in  quart  und 
aus  dem  sechzehnten  iahrhundert,  war  vor  einigen  iahren  feil 
bei  dem  buchhlindler  Techener  in  Paris.  Vergl.  Bulletin  du 
Bibliophile  1836  seite  207.  Eine  vierte  hs.,  von  der  es  aber 
Dicht  gewiss  ist,  ob  sie  nicht  dieselbe  mit  einer  der  vorherge- 
henden  war,  befand  sich  im  vorigen  iahrhundert  im  besitz  eines 
gewissen  Pfister  und  lag  seiner  zeit  dem  beriihmten  SchGpfiin 
(t  1771)  vor.  Dieser  hat  namlich  Scriptores  Alsatiae  res  Ger- 
maniae  illustrantes  bearbeitet,  worin  auch:  Colmariensium  Do- 
minicanorum  Annales  ex  codice  Pfisteri  emendati  et  suppleti,deren 
fertiges  manuscript  sammt  seiner  bibliothek  nach  seinem  tode  durch 
Termsichtniss  eigenthum  der  stadt  Strassburg  wurde.  Christian 
Wilhelm  Koch  (f  1813)  der  gehUlfe  SchCipflins  und  spatere 
vorsteher  seiner  bibliothek,  wollte  das  werk  1786  zu  Strassburg 
bei  Joh.  Gg.  Treutel  in  zwei  octavbiinden  herausgeben,  und  ver- 
breitete  schon  eine  desfallsige  ankundigung.  Allein  dieser  ab- 
druck  kam  nicht  zu  stande.  Seitdem  ist  auch  die  noch  in 
anderer  beziehung  wichtige  hs.  Schopflins  verschollen  und  die 
stadtbibliothek  zu  Strassburg  besitzt  nur  noch  den  umschlag 
in  welchem  sie  einst  enthalten  war.  Vergl.  Teutscher  Mercur 
1785  april  seite  Ixvii,  und  Hermann  Notices  sur  Strasbourg 
2,322.  —  Der  abdruck  des  Urstisius  ist  ziemlich  schlecht.  So 
sleht  dort  z.  b.  fortwShrend  comes  Phitretarum  statt  Phirreta- 
rum  (deutsch  Pflrt,  franzdsisch  Ferette).  Durch  die  von  mir 
benutzte  hs.,  so  viel  diese  auch  an  sich  zu  wiinschen  Ubrig 
lelsst,  war  es  mir  nicht  allein  m(jglich  eine  menge  stellen  zu 
berichtigen  und  zu  ergsinzen,  sondern  namentlich  auch  das  iahr 
1282,  dessen  thatsachen  gr()sstentheils  ins  iahr  1284  gerathen 
waren,  wieder  herzustellen,  und  das  iahr  1293  von  dem  iahr 
1292,  unter  dem  es  bisher  mitenthalten  war,  abzuscheiden.  Die 
beiden  letzten  iahre  1304  und  1305,  deren  angabe  im  druck  und 
in  der  hs.  fehlte,  und  deren  thatsachen  dadurch  dem  iahr  1303 


XU  y  0  R  R  E  D  E. 

zugetheilt  waren,  habe  ich  nach  massgabe  des  inhaltes  einge- 
zeichnet,  wodurch  nun  auch  der  zeltraum  tiber  welehea  sich 
diese  annalen  erstreclcen  um  zwei  iabre  langer  geworden  ist. 

2.  CAronicon  Colmariense,  12i8—i303.  S.  44—96.  Nach 
den  ebenerwsLhnten  annalen  folgen  in  der  hs.  allerhand  notizen 
zur  sitten-  und  culturgeschichte,  welche  an  keine  bestimmte 
zeit  geknupft  sind,  ^  und  zuletzt  einzelne  zusammenhHngende 
geschichtliche  erzahlungen.  Urstisius  hat  diese  im  gegensatze 
der  annalen  mit  chronicon  iiberschrieben ,  wobei  ich  es  lasse. 
Sie  betreffen  hauptsachlich  folgendes:  Rudolfs  yon  Habsburg 
familienverhsUtnisse  s.  44,  dessen  stellung  zum  bisthum  Basel 
so  lange  er  nur  graf  war  s.  45 ,  dessen  wahl  und  kr^nung  s. 
49,  dessen  kampf  mit  kdnig  Ottocar  s.  51 ,  lebensende  und  be- 

1)  hier  einige  proben:  Frater  Hugo  Ripilinus  de  Argentina  prior  longo 
teropore  Turicensis,  postea  factus  Argentinensis,  bonus  cantor,  laudabi- 
lis  predicator  dictator  scriptorque ,  bonusque  depictor  ,  vir  in  omnibus 
graciosus,  suniniam  fecit  theologice  veritatis.  Frater  Heinricus  prior  Ba- 
siiiensis  ordinis  Iratrum  Predicatoram  fecit  rithmos  Theutonicos  bonis 
mulierculis  ac  devotis.  Frydankus  vagns  fecit  rithmos  Theutonicos  gra- 
tiosos.  Gonradus  de  Wirciburc  vagus  fecit  rithmos  Theutonicos  de  beata 
virgine  pretiosos.  Primas  vagus  multos  versus  edidit  magistrales. 

Civitates  Argentinensis  et  Basiliensis  in  muris  et  edificiis  viles  fue- 
runt,  sed  in  domibus  viliores,  domos  fortes  et  fenestras  paucas  et  par- 
vulas  habuernnt  et  lumine  caruerunt.  Villa  vel  castellum  domino  suo 
ouotannis  certam  summam  pecunie  dabat;  sed  anno  m.cc.lxx.iiii.  Rndol- 
ius  rex  novam  exactionem  invenit,  ut  scilicet  de  centnm  denariis  unus 
daretur,  de  ccntum  florenis  tres,  de  centum  marcis  tres;  hec  exactio 
divitibus  valde  displicuit  quia  priore  exactione  pauperes  magis  grava- 
bantor,  sed  in  secunda  divites. 

Snnt  in  hac  Theutonia  seu  provincia  tres  Csic)  principes  seculares 
quorum  interest  regem  eligere  KomanorHm.  Unus  est  dux  Saxonie,  et 
hic  habet  duo  milia  marcarum  in  redditibus.  Unus  Palatinus  est  dox 
Bawarie,.et  hic  habet  viginti  milia  marcarum  in  redditibus,  quinque 
milia  de  Palatio  et  quindecim  de  ducatu.  Unus  marchio  Brandiburgensis, 
et  hic  habet  quinquaginta  (?)  milia  marcarum.  Unus  rex  Boemie  et  hic 
habet  marcarum  centum  milia  probatorum. 

Sunt  et  tres  jprincipes  regulares,  id  est  sub  papc  regulis  constituti, 
electores  regum  Uomaiiorum,  scilicet  Trevirensis,  qui  tres  habet  suffra- 
ganeos  et  tria  milia  marcarum  in  redditibus  sibi  necessaria  ministrantes ; 
Moguntinus  et  hic  habet  septemdecim  sufTraganeos  et  septem  milia  mar- 
carum  in  redditibus  fideliter  computatis.  Coloniensis  qui  tantum  quin(|ue 
noscitur  habere  suffraganeos  et  tamen  sibi  quinquaginta  marearum  oiilia 
computantur. 

Preter  hos  tres  archiepiscopos  quatuor  alii  computantur,  scilicet  Ri- 
gensis  septeni  babet  suffraganeos  et  mille  marcarum  red.  comp.,  Magde- 
burgensis  qui  septem  habet  suffraganeos  et  quatuor  miliahabere  a  plu- 
ribus  perhibetur,  Bremensis  qui  et  ipsc  septein  habet  suffraganeos  et 
quinque  marcarum  milia  red.  sibi  a  suis  fidelibus  ascribuntur,  Salfzbur- 
gensis  qui  septcm  habet  suffraganeos  et  vigiuti  milia  marcarum  redditus 
habere  et  amplius  computatur.  Habet  autcm  Thcutonia  in  universo  tann 
episcopos  quam  archiepiscopos  sexaginta.  .A\  (^h    y,lj\    ^**)^ 


Y  0  R  R  E  P  E.  Xlil 

erdigttng  der  ersten  gemahlin  Rudolfs  s.  64,  Johann  und  AValter 

ROselmann  als  schultheissen  vonCoImar  s.  66,  Anselm  von  Ra- 

poltstein  durch  kdnig  Rudolf  beksimpft  s  67,  Heinrich  von  Isni 

bischof  Yon  Basel  s.  69 ,  Rudolfs  abentheuer  mit  der  beckerin 

in  Hainz,  s.  70 ,  Walther  RQselmann  und  Anshelm  von  Rapolt- 

stein  durch  k(jnig  Adolf  in  Colmar  bekriegt  s.  72 ,  antheil  der 

Elsasser  am  krieg  zwischen  Frankreich  und  England  s.  79,  feh^ 

den  im  Elsass  besonders  zwischen  Strassburg  und  Hageuau  s. 

83,  k()nig  Adolfs  sturz  s.  84,  k(lnig  Albrechts  zug  gegen  Hol* 

land,  dessen  krieg  mit  den  rheinischen  wahlfOrsten  und  insbe<* 

soodere  dessen  belagerung  yon  Bingen  s.  91.   Diese  -darstellun* 

gen  und  die  angaben  der  annalen  greifen  im  ganzen  in  einan- 

der,  so  dass  man  nicht  gendthigt  ist  andere  verfasser  anzuneh- 

meD.  Auffallend  ist  iedoch  die  genaue  beschreibung  des  mill- 

tairischen  beim  iiberfall  von  KIosterNeuburg,  bei  der  schlacht 

Ton  6(jIIheim  und  bei  der  belagerung  von  Bingen,  wie  denn 

ttberfaaupt  vieles,  auch  bei  entfernten  ereignissen,  auf  unmittel* 

barer  anschauung  zn  beruhen  scbeint.  Es  sind  dies  also,  wie 

man  vermuthen  darf ,  zum  theil  niederschriften  nach  den  er- 

zaUungen  mithandelnder   elsassischer  kriegsleute,  etwa  auch 

stUcke  aus  briefen   derselben.    S.  63  unten  wird  der  landvogt 

des  E3sasses,  also  Cunrad  Wernher  von  Hadstadt,  ausdrQcklich 

als  gewMhrsmann  genannt.  S.  60  mitte:  posset  enira  hoc  omni- 

bus  nobis  evenire  in  detrlmentum,  hier  blickt  der  erzMhler  als 

ein  1278  in  Wien  zur  zeit  von  kdnig  Rudolfs  gr($sster  noth  per<- 

sfifflich  anwesender  durch.  S.  57  naeh  oben  ware  ein  Slhnlicher 

fall,  wenn   die  lesart  des  druckes  „cum  nos  adesse  vidissent^ 

richtig  wSre ;  doch  f olgte  ich  lieber  der  hs.  welche  „  cum  saos " 

hat.  —  Werfen  wir  einen  bUck  zurttck   auf  diese  beiden  ge- 

schichtsdenkmale.    Wfihrend  zu  Colmar  innerhalb  der  mauern 

des  klosters  Unterlinden  geheimnissvolles  seelenleben  die  wuu- 

derbarsten  erscheinungen  wirkt  (vergl.  GOrres  Christliche  Mystik 

1,292  und  Pez  Bibl.  ascet.  8,1),  sehen  wir  in  der  stadt  den 

)H»&pf  der  partheien ,  aiifsteigende  emporkdmmlinge  und  deren 

sturz,  heimliche  UberfMle  und  ofTne  belagerung,  ttberhaupt  un- 

ruhiges  lebeii  ohne  den  ndthigen  schwerpunct  mitten  in  einem 

gesegneten  und  stark  bevdlkerten  lande.  Dabei  hier  im  Elsass 

wie  in  OberSchwaben  und  noeh  heute  grosse  kriegstttchtigkeit 

der  bewohner  Cs.  93:  inter  omnes  nationes  illi  de  Alsatia  lau- 

dabilius  fdciebant)  als  deren  hOchsle  spitze  endlich  Rudolf  von 


XIV  y  0  R  R  E  D  E. 

Habsbiirg  auftritt,  der  hinwieder  in  der  oberrheinischen  ritter- 
sehaft,  wie  sie  ihm  bisehof  Heinrich  von  Basel  und  der  treue 
landvogt  Cunrad  Wernher  zufuhren,  seine  zuverlassigsten  sttttzen 
hat.  Nach  Rudolfs  tod  haben  diese  tapfern  schaaren  keine  rechte 
fuhrung  mehr,  aber  voll  muth  und  iibermuth  k^mpfen  sie  fort, 
namentlich  auch  in  Flandern.  Ganz  andern  charakters  wie  Col- 
mar  steht  fest  inmitten  der  bewegung  Strassburg.  Nach  um- 
sichtiger  berathung  ziigelt  es  seinen  muth  als  kSnig  Adolf  tiber- 
machtig  ihm  gegentiber  steht,  aber  entschlossen  greift  es  zu 
den  waffen  als  herzog  Albrecht  erscheint  und  nun  die  zeit  ge- 
kommen  ist  dem  hause  Habsburg  alte  anhstngliGhkeit  zu  be- 
wiihren.  —  Handschriften  und  drucke  sind  hier  dieselben  wie 
bei  den  annalen,  doch  ist  es  mir  gelungen  das  chronicon  noch 
viel  mehr  aus  der  stuttgarter  hs.  zu  verbessern  als  iene.  Gleich 
auf  ieder  der  drei  ersten  seiten  44,25  45,37  und  46,24  habe 
ich  vergessene  zeilen  erganzt,  und  so  noch  (jfter.  Nicht  minder 
hat  die  darstellung  des  kriegs  zwischen  konig  Adolf  und  her- 
zog  Albrecht  gewonnen,  deren  abssitze  nun  nach  anleitung  der 
hs.  in  eine  ganz  andere  verbesserte  reihenfolge  gebracht  sind. 
Mehrere  stellen  sind  zum  ersten  mal  aus  der  hs.  abgedruckt: 
s.  54  das  gesprsich  zwischen  kdnig  Ottocar  und  dem  Dominica- 
ner  Rtidiger,  s.  65  die  profezeihung  der  einsiedlerin  am  Lucer- 
ner  see  und  Setzers  vision  der  reitenden  todten^  s.  69  die  iu- 
gendgeschichte  Heinrichs  von  Isni.  Allerdings  sind  noch  stellen 
ubrig  geblieben  welche  der  verbesserung  bedtirfen,  was  iedoch 
auch  manchmal  von  der  nur  skizzenhaften  behandlung  in  fer 
urschrift  herrtihren  mag,  der  die  letzte  abrundende  tiberarbei- 
tung  nie  geworden  zu  seln  scheint. 

3.  Annales  Argentinenses.  631 — 1272.  S.  96^111,  Man  darf 
vermuthen  dass  iede  bischofliche  kirche  in  den  altenzeiten  mehr 
oder  minder  umstandliche  geschichtliche  aufzeichnungen  besass. 
Wo  uns  dergleichen  fehlen,  ist  es  wahrscheinlicher  dass  sie  verlo- 
ren  wurden  als  dass  sie  nicht  vorhanden  waren.  Die  Strass- 
burgischen  annalen  sind  uns  in  einer  hs.  aus  Ebersmttnster, 
ietzt  zu  Strassburg,  in  klein  folio  aut  pergament  aus  dem  vier- 
zehnten  oder  ftinfzehnten  iahrhundert  erhalten,  wo  sie  vor  dem 
sogenannten  Albertus  Argentinensis  stehen  f Archiv  der  Ges. 
6,425),  und  wurden  aus  ebenderselben  1585  und  1670  in  der 
scriptorensammlung  des  Urstisius  abgedruckt,  iedesmal  2,74. 
Urstisius  gab  diesem  sttick  den  titel :  Auctoris  incerti  fragmen- 


V  0  R  R  £  D  E.  XV 

tum  historicum ,  worunter  man  sich  freilich  gar  vielerlei  den- 
ken  kaun.  Es  ist  eine  chronologisch  geordnete  sammlung  von 
allerhand  kirchlichen  und  weltlichen  nachrichten,  zum  theil  sa- 
genhaften  gehaltes,  wie  man  denn  darunter  auch  Carls  des 
grossen  angeblichen  zug  nach  Jerusalem  iindet.  Ich  habe  mich 
um  den  ursprung  dessen  was  mir  anderwartsher  besser  wissen 
uicht  Tiel  bekUmmert ,  sondern  das  einheimische  ausgehoben, 
wo  ich  denn  zuletzt  s.  110  (woselbst  iedoch  die  beiden  ober- 
sten  abssltze,  deren  zweiter  dem  Martinus  Polonus  entstammt, 
wohl  besser  zu  tilgen  sind,  und  statt  derselben  im  anschluss 
an  die  vorhergehende  seite  nur  zu  setzen  ist:  £t  ipse  (n&mlich 
Fridericus)  mortuus  est  et  filium  reliquit  nomine  Conradinum 
genitum  a  filia  ducis  Bawarie.  Post  hec  Wilhelmus  rex  a  Fri- 
sonibus  occisus  est)  den  anschluss  fand  an  die  von  Gotfrid  von 
Eosmingen  (vergl.  nachher)  bis  dahin  wo  dessen  Gesta  Rudolfi 
beginnen  verfasste  fortsetzung.  Die  aussonderung  dieser  Strass- 
burger  annalen  wird  sich  spliter  noch  mit  mehr  prsicision  er- 
neuern  lassen,  wobei  vielleicht  noch  einiges  wegzuwerfen,  da- 
gegen  anderes  nachtrtiglich  wieder  aufzunehmen  ist  EinstweUen 
sind  sie  in  der  gereinigten  gestalt  fast  wie  neu  gefunden.  In 
einer  kritischen  geschichte  des  Elsasses  wird  sich  veranlassung 
zu  ihrer  wiirdigung  ergeben.  Ich  bemerke  nur  beilsiufig,  dass  die 
nachrichten  iiber  kcinig  Philipps  feldziige  im  Elsass  1198  und 
1199  eigenthiimlich  sind.  Ob  diese  nachrichten,  und  wie  viel 
noch  sonst,  den  durch  Ellenhard  Gross  veranlassten  aber  noch 
ungedruckten  aufzeichnungen  entnommen  worden,  vermag  icH 
diesmal  noch  nicht  zu  sagen. 

4.  Gotfridi  de  Emmingen  Gesta  Rudolfl  et  Alberti  regum 
Romanorum.  1273—1299.  S.  111—147.  Am  8.  milrz  1262  als 
die  biirger  Strassburgs  bei  Hausbergen  den  denkwiirdigen  sfeg 
Uber  ihren  bisohof  Walter  von  Geroltseck  erfochten,  war  Ellen- 
hard  Gross  ein  bUrger  der  stadt  zum  wartmann  ernannt,  und 
somit  zeuge  der  ereignisse.  Nachdem  er  dann  mehr  als  zwanzig 
iahre  der  fabrik  des  Strassburger  mtinsters  vorgestanden ,  auch 
pfieger  der  armen  pfrUndner  zum  heil.  Geist  geworden  war^ 
erwachte  in  ihm  der  wunsch  die  merkwUrdigen  ereignisse  wel- 
che  er  erlebt  hatte  und  einiges  andere  was  ihm  wissenswerth 
schien,  aufgezeichnet  zu  sehen.  Er  gewann  fUr  dessen  erfUI- 
lung  den  schreiber  der  bischdflichen  curie  Strassburgs  Gotfrid 
von  Ensmingen.   Hieraus  ging  ein  zwischen  1292  und  1299  ge- 


XVI  YORREDE. 

8chriebener  band  taerTor,  welcher  mancherlei  historiscbes  ent- 
hUt  YergL  das  nfthere  in  Pelzels  Torrede  zu  HagDi  Ellenhardi 
Chronicon  und  im  Arch.  der  6es.  1,280.  Dieser  codex  wurde  in 
Slrassborg  im  vierzehnten  iahrhundert  durch  Closener,  und  ini 
fUnfzehnten  durch  Kdnigshoven  benutzt^  spdter  entlcam  er  (wie 
aueh  Closeners  hs.  welche  ietzt  in  Paris  ist,  im  iahr  1820  aber 
in  Linz  war,  yergl.  Archiv  der  Ges.  3,76),  wurde  1777  von 
Pelzel  zu  Brzenltz  im  Pradhiner  kreise  Bdhmens  wieder  aufge- 
ftinden,  dann  nach  St.  Blasien  Uberlassen,  wo  ihn  1788  abt 
Gerbert  im  zweiten  bande  seiner  Historia  nigrae  silvae  benutzte, 
und  wurde  zuletzt  bei  der  aufhebnng  des  klosters  von  den  ver- 
triebenen  eigenthttmern  mit  nach  St.  Paul  in  Kdrnthen  genom- 
men,  allwo  er  sich  noch  beiindet^  £r  ist  in  klein  folio  auf  per- 
gament  und  wie  erwMhnt  im  letzten  iahrzehnt  des  dreizehnten 
iahrhunderts  geschrieben.  Herausgegeben  sind  Vdn  seinem  in- 
halt  zwei  stiicke:  die  beschreibung  der  schlacht  von  Hausber- 
gen  durch  A.  W.  Strobel  nach  einer  abscbrift  K()nigshovens  als 
Godefredi  de  Ensmingen  Relatio  de  conflictu  in  Husbergen  (Strass- 
burg,  druck  von  G.L.  Sehuler.  1841.  8.  IV  und  17  seiteti),  dann 
die  vorliegenden  gesten  durch  F.  H.  Pelzel  als  Magni  Ellenhardi 
Chronicon,  quo  res  gestae  Rudolphi  etc.  (Pragae  sumtibus  F. 
Hangoldt  et  fllB  1777.  8,  Sechs  ungezdhlte  und  56  seiten).  Er- 
stere  kleine  druckschrirt  kam  meines  wissens  nie  in  den  bueh- 
handel;  ich  besitze  sie  als  geschenk.  Letztere  ist  ebenfalls  nicht 
mehr  feil  und  auch  antiQuarisch  liusserst  selten.  —  Die  gesten 
beginnen  mit  einer  aufistthlung  der  rMischen  Mnkischen  und 
deutschen  kaiser  und  k(jnige  seit  Augustus,  stlmmen  dann  von 
Friedrich  H  an  weitUuftiger  werdend  init  meinem  abdruck  der 
Strassburger  annalen  (mit  ausnabme  der  zwei  ssltze  s.  110  ad 
1250  und  1251 ,  deren  zweiter  dem  Martinus  Polonus  enfnom- 
men  ist)  Ubereln  bis  zu  kdnig  Wilhelms  tod,  von  wo  an  Got- 
frid  die  erzShlung  mit  Richard  uud  Conradin  fortgefQbrt  hat, 
um  so  den  anschluss  an  das  vorliegende  hauptwerk  der  gesten 
Rudolfs  und  Albrechts  zu  gewinnen,  Der  anfang  wurde  damit 
noch  bei  Rudolfs  lebzeit  gemacht  und  zuerst  im  iahr  1200  ab- 
gebrochen ,  dann  wurde  ganz  glelchzeitig  bis  zu  Rudolfs  tod 
1291  fortgesetzt.  Wfthrend  Adolfs  regierung  blieb  das  werk  lie- 
gen,  und  erst  nach  Albrechts  erhebung  erhielt  es  im  iahr  1299 
seinen  ietzigen  schluss.  —  Schon  graf  Albrecbt  von  Habsburg 
war  treuer  verbtlndeter  von  Strassburg,  und  fUhrte  dessen  bUrger 


yORREDE.  XVII 

in  ihren  kriegen.  Dies  verhiiltniss  ging,  wie  sich  tUchtiglceit  mit 
tOchtigkeit  leicht  zusammenfindet,  auch  auf  den  sohn  iiber.  Ru- 
dolf  Yon  Habsburg  war  der  stadt  Strassburg  am  ende  ihres 
lcampfes  mit  dem  bischof  Walter  Yon  Geroltseck,  dann  auch 
spater,  und  Yielleicht  schon  friiher  yerbiindet  gewesen  (Gotfridi 
Relatio  de  conflictu  in  Husbergen  5.  Ann.  Colm.  ad  1269  s.  5. 
Joh.  Yict.  apud  B^hmer  1,301 ).  Die  drei  bisch($fe  die  sich  dann 
fulgten:  Conrad  you  Lichtenberg  (qui  auxiliator  domini  Rudolfi 
fuit  indefessus  s.  130)  1273—1299,  Friedrich  Yon  Lichtenberg 
1299—1306  und  Johann    1307—1328  waren  die  treuesten  an- 
hringer  des  Habsburgischen  hauses,  und   die  beiden  Lichten- 
berge  auch  durch  erprobte  tapferkeit  seine  sttitzen.   Diese  poli- 
tische  richtung  welche  Strassburg,  bisthum  wie  stadt,  so  lange 
festhielt,  gab  ohne  zweifel  die  Yeranlassung  zu  dem  Yorliegen- 
den  geschichtswerke.  Die  biirger   waren  unmittelbarer  mitbe- 
theiligt  an  der  erhebung  ihres  alten  gdnners,  der  dann  auch 
Dlcht  ohne  Yon  seinen  freunden  abschied  genommen  zu  haben 
(s.  134J  sein  haupt  zur  ruhe  legte.  Die  erzShlung  ist  Yon  sie- 
benzehn  iahren  rUckwarts  her  aus  dem  gediichtniss  geschrieben, 
daher  bewusst  und  unbewusst  abirrend  in  der  zeitfolge,  was 
ich  durch  berichtigende  marginalien  zu  bessern  suchte.  Der  in- 
halt  ist  an  sich  durchaus  glaubwiirdig  und  Yom  gr^ssten  werthe 
fiir  Rudolfs  geschichte.  Nach  dessen  tod  ist  der  einschiebling 
Adolf  und  dessen  fatuitas  (s.  136)  mit  wenigen  zeilen  abge- 
fertigt;   dem   habsburgisch    gesinnten   Strassburger  schien  er 
nicht  mehr  werth.  Dagegen  ist  der  krieg  Albrechts  mit  Adolf 
treiTiich  dargestellt  bis  endlich  wieder  ein  Habsburger  auf  dem 
stuhle  Carls  des  grossen  sass  und  das  reich  nun  ruhe  hatte. 
Hit  der  erziihlung  wie  Albrechts  gemahlin  1299  in  Ulm  den  bi- 
schof  Conrad  als  denienigen  begriissen  wollte,  der  Yor  allen 
andern  sich  und  das  seinige  fUr  ihren  herrn  eingesetzt  hatte 
(ehre  der  treugesinnten  und  Yersllindigen  gattin !),  schliesst  das 
werk.  Der  wenige  monate  spftter  am  1.  august  desselben  iahres 
vor  Freiburg  erfolgte  soldatentod  des  bischofs  ist  nicht  mehr 
eingetragen.  Den  text  wie  ihn  Pelzel  Uberliefert  hat  konnte  ich 
an  einigen  stellen  Yerbessern ,  noch  mehreres   dUrfte  fUr  den- 
selben  eine  Yergleichung  des  originals  ergeben.  Nachdem  zufHI- 
lige  umstMnde  mich  zwei  mal  gehindert  haben  Yon  Wien  aus 
Karnthen  zu   diesem  zwecke  zu  besuchen,  wollte  ich  nun  die 
neue  verYielfdltigung  des  schfttzbaren  werkes  deshalb  nicht  IKn- 


XVIII  TORREDE. 

g:er  aullialteD.  lu  Closeoers  Strassburgischer  ChroDik,  welche 
der  Hterarische  vereiu  zu  Stuttgart  iiu  iahr  1842  zum  ersten 
mal  herausgegeheu  hat ,  ist  Gotfrids  aufzeichnuug  grossentheils 
lihersetzt  enthalten.  Auch  KdnigshOYen  hat  sie  henutzt. 

5.  Annales  Spirenses.  920—1272.  5.  147—158.  Diese  an- 
naleii  erscheinen  hier  zum  ersten  mal  aus  einem  ietzt  zu  Carls- 
ruhe  hefindlichen  copialhueh  des  hochstifts  Speier,  dem  so  ge- 
nannten  codex  minor.  Er  ist  in  foiio  auf  pergament  in  zwei  co- 
lunmen  zu  ende  des  dreizehnten  iahrhunderts  geschrieben.  Die 
annalen  stehen  auf  blatt  36  bis  39.  Es  sind  mehrere  einzelne 
stiiclce.  Die  beiden  ersten  und  das  yierte  sind  iconigsreihem  Das 
erste  stiiclc  beginnt  mit  Heinrich  I  und  geht  bis  Conrad  III,  das 
zweite  beginnt  mit  den  Merovingern  und  geht  bis  Friedrich  II, 
das  vierte  beginnt  mit  Ludwig  dem  kind  und  geht  wieder  bis 
Friedrich  II.  Das  dritte  stiick  enthalt  eine  alte  nachricht  iiber 
den  bischof  Johann  von  Speier  1090—1104.  Das  fiinfte  stiick 
bestetit  aus  annalen  von  1184—1259.  Den  schluss  macht  eine 
kurze  angabe  der  bischdfe  von  Speier  1224—1272.  Die  annalen 
sind  unstreilig  am  wichtigsteu.  Wir  lernen  hier  unter  andern 
in  den  aus  Speier  hervorgehenden  siaatsmannern  wie  man  ver- 
muthen  darf  die  lelzten  trtimmer  der  Stauflschen  reichscanzlei 
kennen.  Hatte  iins  der  unbekannte  verfasser  nur  viel  mehreres 
mittheilen  wollen! 

Annales  Wormatienses.  1221—1298.  S.  138—215.  An  Worms, 
stadt  und  gegend,  kniipfen  sich  vor  andern  orten  grosse  erin- 
nerungen  der  sage  und  geschichte.  Die  frUhere  bliithe  unter  den 
Merovingern  und  Carolingern,  wahrend  welcher  der  rheinhandel 
eine  Friesische  colonie  herangezogen  hatte,  war  im  zehnten 
iahrhundert  zerfallen,  als  mit  dem  neuen  iahrtausend  Burcard 
aus  Hessen  hier  auftrat,  ein  schiiler  Liittichs  und  schtitzling 
des  erzbischofs  Willigis  von  Mainz,  von  kaiser  Otto  Ifl  zum  bi- 
schof  ernannt.  Er  erbaute  neu  kirche  und  stadt,  sammelte  wie- 
der  die  bewohner,  gab  geistliche  und  weltliche  gesetze,  und  er- 
warb  seinem  hochstift  zu  andern  giitern  iene  in  der  stadt  selbst 
gelegene  burg,  in  welcher  herzog  Otto  bis  dahin  zuchtlose  hegte. 
Vergl.  Vila  Burchardi  apud  Pertz  6,830.  Unter  der  sippschafl 
dleses  herzogs  war  nur  einer  sanfteren  siunes  :  Conrad,  der 
als  ittngling  gleich  einem  sohn  von  bischof  Burcard  genShrt  und 
belehrt,  dann  noch  bei  dessen  lebzeiten  zum  kdnige  gewllhlt, 
die  herrschaft  im  reich  wieder  an  die  Franken  brachte  und  auf 


YORREDE.  Xl\ 

hundert  iahre  an  sein  aus  der  gegead  von  Worms  entsprunge- 
nes  gesclilecht  liniiprte.  Dreimal  im  dritten  viertel  dreier  uach- 
elQander  folgender  iahrhunderte  erscheint  nun  Worms  (so  viel 
ich  wenigstens  weiss)  als  vorderste  Deutscher  stMte.  Zuerst 
damals  als  Conrads  enlcel  seine  macht  durch  (ibermuth  ver- 
scherzt  hatte  und  vou  allen  verlassen  in  selnes  geschlechtes 
heimatsgau  sich  zurlickzog,  da  kam  unerwartet  aus  Worms,  wo 
die  einwohner  mit  dem  bischof  zerfallen  waren,  kampfgeriistet 
treu  und  muthig  eine  biirgerwehr  ihm  entgegen,  im  erstehen 
eines  dritten  standes  kUnftige  zeiten  vorkUndend.  Solche  erhe- 
bung  zu  lohnen  gab  damals  am  18.  ian.  1074  kaiser  Heinrich 
lY  den  Wormsern  das  fi*ttheste  privileg  welches  eine  deutsche 
biirgerschaft  erhielt,  auch  in  lobsprttchen  das  herrlichste.  Noch 
ists  erhalten  wie  neu ;  achthalb  iahrhunderte  spSter,  am  30.  iuni 
1835,  habe  ich  es  im  archive  der  stadt  mit  bewunderung  aus 
der  urschrift  abgeschrieben.  Zum  andern  mal  ist  Worms  voran, 
da  es  die  erste  unter  allen  stddten  von  Friedrich  I  ara  20.  oct. 
1156  stadtfrieden  und  stadlrath  durch  kaiserliches  privilegium 
erhsilt.  Endlich  zum  dritten  mal,  da  es  1254  mit  Mainz  den 
grossen  gewaifneten  stftdtebund  stiftete,  der  Deutschlands  ge- 
schicke  hMtte  wenden  kdnnen.  Das  nahere  hierUber,  und  was 
Worms  sonst  seit  beginn  des  dreizehnten  iahrhunderts  gewe- 
sen,  deckte  bisher  dunkelheit.  Hell  leuchtete  nur  die  an  den 
ort  sich  knttpfende  dichtung  vom  Rosengarten  und  den  Nibe- 
iungen,  welche,  Avenn  auch  dem  inhalt  nach  Utesten  zeiten 
entstammend,  die  letzte  form  doch  damals  hier,  und  also  auch 
getragen  von  den  umgebenden  und  daran  zu  erkennenden  zeit« 
genossen,  gewonnen  zu  haben  schien.  —  AIs  ich  fttr  mein 
Frankfurter  Urkundenbuch  die  acten  des  rheinischen  stfidte- 
bundes  zusammensuchte ,  wurde  ich  unter  andern  quellen  auch 
auf  Zorbs  im  iahr  1570  abgefasste  aber  niemals  gedruckte 
ehronik  von  Worms  hingefUhrt.  Unsere  stadtbibliothek  besass 
damals  zwei  im  siebzehnten  iahrhundert  geschriebene  exem- 
plare  in  folioformat  Ein  drittes  exemplar  gleichzeitig  mit  der 
entstehung  in  quartformat  geschrieben,  iene  beide  an  gehalt 
iibertreffend ,  war  aus  dem  nachlass  des  sohnes  von  Johann 
Friedrich  Moritz  (der  1756  die  bekannte  schrift  fUr  die  stadt 
Worms  herausgegeben  hat)  in  die  hslnde  des  hiesigen  herrn 
rathes  Schlosser  ttbergegangen,  und  wurde  von  diesem  meinem 
trefriiciien   freunde    von  stift  Neuburg  aus  durch  vermittlung 


XX  V  0  R  R  E  D  E. 

gutigster  und  verehrtester  hand  damals  mir  gelieheu,  seitdem 
aber  der  hiesigen  stadtbibliothek  zu  den  andern  geschenkt. 
Nicht  lange  entging  mir  dass  Zorn  eine.altere  noch  nicht  be- 
kannte  geschichtsquelle  aus  dem  dreizehnten  iahrhundert  musste 
vor  sich  gehabt  haben.  Diese  wieder  aufzuiinden  war  seitdem 
mein  bemiihen ;  wie  weit  es  mir  geglUckt  ist,  mOgen  die  bruch- 
stUcke  zeigen  welche  ich  hiermit  vorlege.  Der  kern  derselben 
rUhrt  oflFenbar  von  gleichzeitigen  aufzeichnungen  rathsverwand- 
ter  personen  her,  doch  ist  dieser  nicht  mehr  ganz  rein  erhal- 
ten,  da  ich  alles  nur  aus  einzelnen  spateren  niederschriften 
schQpfen  konnte,  deren  ursprung  von  aussen  her  nicht  zu  er- 
kennen  war.  £inige  nachrichten  sind  offenbar  erst  im  fUnf- 
zehnten  iahrhundert  niedergeschrieben ,  vergl  s.  211;  anderes 
kdnnte  auclL  gar  wohl  anderen  aufzeichnungen  entstammen  als 
den  rathhauslichen.  Diese  letzteren  rUhren  ohne  zweifel  aus 
einem  eignen  auf  pergament  geschriebenen  buche  welches  der  rath 
besass  und  noch  1512  bei  dem  reichscammergericht  in  dem  1231 
entstandenen,  unzahlige  mal  vergllchenen,  aber  niemals  beendigten 
rechtsstreit  mit  dem  bisthum  producirte.  Dieses  buch,  wohl  haupt- 
sachlich  vom  stadtschreiber  gefUhrt,  scheint  ein  mittelding  zwi- 
schen  rathsprotokoll  stadtrechenbuch  cOpialbuch  und  stadtchro- 
nik  gewesen  zu  sein,  oder  vielmehr  ein  notizenbuch  welches 
die  ersten  undeutlichen  und  in  einander  verlaufenden  anfMnge 
von  dergleichen  enthielt.  Die  folge  einzelner  stucke  in  diesem 
buche  kann  aus  den  daraus  entnommenen  citaten  noch  ietzt 
nach  den  blattzahlen  angegeben  werden.  Im  iahr  1570  war  es 
dem  verdienten  Zorn  noch  zu  handen,  1695  scheint  es  verloreu 
gewesen  zu  sein,  weil  damals  schon  die  stadt  in  der  von  ihr 
herausgegebenen  Apologie  nicht  die  originalhs.  sondern  die  beim 
reichscammergericht  liegenden  extracte  anfUhrt.  —  Ich  habe  den 
aus  den  weiter  unten  anzufUhrenden  quellen  gewonnenen  .stoff 
nach  der  art  wie  er  sich  darbot  in  verschiedenen  serien  wie- 
der  gegeben,  namlich  a)  feuersbrUnste  1221 — 1298  s.  158,  b) 
verhaltniss  der  stadt  mit  den  bischQfen  uhd  zum  reich  in  zu- 
sammenhangendererzahlung  1232— 1265  s.  160,  c)  einzelne  be- 
gebenheiten  in  chronologischer  ordnung  1221  —  1298  s.  174,  d) 
nachrichten  die  an  kein  bestimmtes  iahr  geknUpft  sind  s.  209. 
Wie  man  nun  hieraus  den  unternehmungsgeist,  den  kriegeri- 
schen  character,  den  ungebeugten  muth  dieser  bUrgergemeinde 
kennen  lernt,   wie  sie  bei  wechselnder  politik  der  kOnige,  be- 


YORREDE.  XXI 

sonders  Friedrichs  11,  beim  zerwOrfniss  zvvischen  geistlicher  und 
weltlicher  niacht ,  in  den  schvvierigen  verhsiltnissen  des  zerfal- 
leDden  reichs ,  oft  im  streit  mit  dem  bischof  und  gequsilt  von 
raubslichligen  nachbarn,  sich  durchwand,  wie  sie  immer  gertistet 
dastand  ob  auch  bald  dies  bald  ienes  stadtviertel  aufflammte, 
welche  thaten  sie  vollbracht  von  Selz  bis  Bingen  mit  flotte  und 
kriegsheer  bis  tiber  2000  mann  stark  ausziehend,  welche  treue 
unterstiitzung  hier  der  letzte  staufische  kOnig  gefunden,  wie  die 
stadtverfassung  wechselte  und  welche  rechtsgewohnheiten  gal- 
ten:  dies  und  mehr  woruber  man  nun  auskunft  findet  und  wo- 
nach  der  werth  dieser  bruchstUcke  zu  beurtheilen  ist,  will  ich 
hier,  um  nicht  zu  weitlSufig  zu  werden,  nur  angedeutet  haben. 
Meine  handschriftlichen  hUIfsmittel  waren  hauptsMchlich  folgende : 
a)  Die  durch  Johann  Fiemel  geschwornen  leser  des  reichs- 
cammergerichts  aus  der  von  der  stadtWorms  am  14.  mai  1512 
producirten  originalchronik  gemachten  auszUge^  welche  sich  auf 
einem  bogen  in  klein  folio  in  den  reichscammergerichtlichen 
acten  zu  Wetzlar  befinden.  Diese  enthalten  von  folio  xii:  Erant 
enim  —  civitati  Wormatiensi  bei  mir  s.  161;  von  demselben 
folio  xii:  Videns  hec  —  ex  utraque  parte  in  arbitros  s.  161, 
fol.  xviil:  Anno  domini  m.cc.xxx.iii.  tunc  primo  incepit  —  quam 
eciam  denariis  s.  178  und  179;  fol.xviiii:.Orta  est  enim  interea 
discordia  et  guierra  maxima  inter  dominum  Gregorium  papam 
nonum  et  dominum  imperatorem,  ita  quod  eum  excommunica- 
tionibus  et  aliis  malis  omnibus  quibus  poterat  fatigabat,  von 
mir  hinweggelassen ;  fol.  xxi:  Anno  vero  domini  m.cc.xlv.  proxima 
—  tacuit  s.  184;  fol.  xxiii:  Curia  enim  Romana  —  possent  in- 
venire  s.  183;  fol.  xii:  die  rachtung  vom  27.  feb.  1233  wie  sie 
bei  Moritz  167  steht;  fol.  xxviii:  Anno  domini  m.cc.xl.vi.  mense 
raartio  —  fautores  s.  185;  fol.  xxxv:  Erat  enim  quedam  dis- 
cordia  diu  exorta  et  durata  temporibus  venerabilis  domini  Lan- 
dolfi  (f  12473  episcopi  inchoata,  ita  quod  sepius  resistebatur 
illis  quindecim  consiliariis ,  qui  secundum  formam  olim  inter 
dominum  Heinricum  quondam  episcopum  et  cives  compositam 
erant  constituti,  ut  pacem  iudicarent  aut  consilio  presiderent, 
propter  quod  multa  mala  sepius  perpetrata  inulta  remanserunt. 
lianc  itaque  voluntatem  et  propositum  cives  perficere  volentes 
totis  viribus  verbis  et  factis  ad  hoc  institerunt  domino  regi,  ut 
permitteret  eos  quadraginta  consules  eligere  secundum  formam 
antiquam  ab  imperatoribus  ipsis  concessam.  Von  mir  nicht  auf- 


XXII  V  0  R  n  E  D  E. 

genommen.  —  Einige  dieser  stellen  sind  in  die  Apologie  der 
stadt  Worms  von  1695  und  von  da  in  Moritz  Abhandlung  von 
Worms  486  und  489  Ubergegangen. 

b)  Der  hochstiftisclie  codex  ietzt  in  Darmstadt,  derselbe  ist 
in  folio  auf  papier  bald  nach  1520  geschrieben  und  enthUt  vor 
einer  unbedeuteuden  geschichte  der  bischdfe  ziemlich  umfangs- 
reiche  auszUge  aus  den  alten  annalen,  nHmlich  die  nachricht 
von  den  feuersbrUnsten  s.  158;  Worms  im  verhUtniss  zu  den 
bischSfen  Heinrich  Landolf  Conrad  Richard  und  Eberhard  s. 
160—173;  122!  und  1226  einzug  der  Minoriten  und  Dominica- 
ner  s.  174;  1227  lcreutzzug  der  bUrger  s.  174;  1231  Conrad 
Dorsos  l^etzerrichterei  s.  175-'178;  1241  einfall  der  Tartaren 
s.  179;  1261  hslndel  mit  dem  grafen  von  ZweibrUcken  s.  200 
und  201 ;  inschriften  auf  tapeten  und  siegeln  s.  214.  Diese 
schlecht  geschriebene  hs.  Cals  probe  diene  s.  176  z.  40  der 
hassliche  fehler  welcher  aus  meiner  treuen  abschrift  zufHiUg 
uncorrigirt  in  den  druclc  Uberging)  wurde  auch  schon  von 
Schannat  benulzt,  der  sie  in  seiner  Hist.  Worm.  365,  371,  373 
und  sonst  als  Anonymi  Chron.  Worm.  M.  S.  anfUhrt  und  214, 
218,  219  und  379  stellen  aus  derselben  mittheilt 

c)  Extracte  welche  einem  im  siebenzehnten  iahrhundert  ge- 
schriebenen  dann  1756  durch  Eiias  Christoph  Hanitsch  der  stadt 
Worms  verehrten  und  ietzt  im  stadtarchive  daselbst  aufbewahr- 
ten  exemplare  von  Zorns  chronik  als  quaedam  notabilia  ex  ve- 
teri  manuscripto  libro  latino  chronicorum  Wormatiensium  von 
blatt  541  bis  631  beigeschrieben  wurden.  Diese  extracte,  welche 
ich  am  27.  iuni  1835  in  dem  damals  ganz  von  rebenblUthe 
durchdufteten  Worms  vorfand,  und  auf  32  folioseiten  abschrieb, 
gewahrten  mir  zuerst  die  aussicht  diese  verlorne  quelle  einiger- 
massen  wieder  herstellen  zu  kdnnen.  Vortrefflich  wurden  sie 
nach  acht  iahren  durch  die  hochstiftische  hs.  ergHnzt,  ivlUirend 
die  wezlarer  fragmente  zur  berichtigung  des  textes  beitrugen. 
Die  einzelnen  chronologisch  geordneten  tjiatsachen  mit  aus- 
nahme  der  oben  bezeichneten  aus  der  hochstiftischen  hs.  ent- 
stammenden  stUcke  und  die  letzte  abtheilung  der  undatirten 
nachrichten,  also  s.  174  bis  214  meines  abdrucks,  siad  grCiss- 
tentheils  diesen  extracten  entnommen. 

d)  Einzelne  stellen  welche  wtfrtlich  in  manche  exemplare 
von  Zorns  chronlk  und  deren  Uberarbeitung  durch  Berthold  von 
Flersheim  eingerUckt  sind ,  und  wobei  dle  urschrift  als  „  vetus 


YORREDE.  XXIII 

chronicon"  oder  als  „  alte  permente  chronik  ^  ebenfalls  manch- 
inal  mit  angabe  der  blattzahl  angefiihrt  wird.  Solche  stellen 
sind  z.  b.  fol.  xxxix:  Constitit  hec  —  appreciati  s.  189  note; 
folio  liiii  zum  iahr  1259:  In  hoc  miserabili  —  marcarum  s.  159. 
Eine  dergleichen  stelle  zum  iahr  1242  Conrads  IV  elnfall  ins 
Rheingau  betr.  ist  aus  dieser  quelle  gedruckt  in  Bodmann 
Kheing.  Alterth.  105,  andere  sind  es  in  Schaabs  Geschichte  des 
rheinischen  Stadtebundes. 

e)  Wormser  annalen  in  quartformat  geschrieben  im  iahr 
1726,  welche  einem  privatmann  zu  Worms  gehdren  und  von 
dem  seligen  Georg  Lange  mir  mitgetheilt  wurden,  gewahrten 
das  stUck:  Anno  m.cc.xl.i.  in  auctumno  —  pace  perfecta  s.  180. 

Ausserdem  sind  mir  noch  in  mancherlei  hss.  spuren  von 
benulzung  der  Wormser  annalen  vorgekommen.  Was  an  der 
Wormaciensis  ecclesiae  historia  sein  mag,  welche  sich  nach 
Blume  Bibl.  libr.  mss.  Italica  s.  129  im  Vatican  befinden  soll, 
weiss  ich  eben  so  wenig,  als  was  an  dem  Repertorium  super 
sex  libris  de  diversis  partim  ex  relictis  quondam  domini  £u- 
stachii  Hinelii  cantoris  ecclesiae  ad  sanctum  Andream  Wormat. 
partim  aliunde  per  Johannem  Joachranum  compaginatis,  welches 
nach  einer  schon  alteren  nachricbt  ein  gelehrler  in  der  konig- 
lichen  bibliothek  zu  Paris  gesehen  haben  wili.  In  Uffenbachs 
bibliothek  war  eine  von  Schannat  benutzte  hs.  (oder  abschrift 
nach  einer  hs.)  des  fUnfzehnten  iahrhunderts,  welche  viele  ur- 
kunden  und  ordnungen  aus  dem  Wormser  stadtarchiv  enthielt, 
doch  dem  anschein  nach  keine  geschichtliche  nachrichten,  von 
der  ich  nicht  weiss  wo  sie  sich  ietzt  befinden  mag.  Vergl.  Bibl. 
Uffenb.  1039.  Als  gedruckte  werke^  in  welchen  die  Wormser 
annalen  benutzt  wurden,  sind  besonders  zwei  zu  nennen,  deren 
entstehung  um  das  iahr  1500  fallt:  Trithemii  Chronicon  Hirsau- 
giense  (S.  Gall.  1690.  fol.  1—2)  und  Monachi  Kirsgartensis 
Chronicon  Wormatiense  In  Ludewig  Rel.  2,3—175.  Der  erstere 
scheint  die  urschrift  nicht  unmittelbar  benutzt  zu  haben,  son- 
dern  vielmehr  nur  durch  die  sammlung  eines  vorgangers  von 
dem  er  in  der  vprrede  sagt :  Multa  denique  ex  aliis  diversis 
chronicis  et  historiis  Francorum  Bavarorum  Suevorum  Mogun- 
tinensium  Neometensium  Vangionum  comitumque  palatinorum 
Rheni  dudum  per  Wernherum  monachum  Lorisseusis  coenobii 
comportatis  huic  operi  nostro  inserui,  daraus  gesch(jpft  zu  ha- 
ben.  Dem  zweiten  hat  dieselbe  ohne  zweifel  vorgelegen  und  es 


XXIV  YORREDE. 

kdnnen  daraus  wesentliche  ergMnzungen  meiner  bruchstUcke  ge- 
sch(jpft  werden.  Ich  selbst  habe  iedoch  den  Monachus  Kirsgar- 
tensis  zu  diesem  zwecke  nicht  benutzt,  und  zwar  deshalb  nicht, 
weil  er  theilweise  nur  auszUge  giebt,  wShrend  es  mir  fUrs  erste 
am  nl>thigsten  schien  die  unzweifelhaft  ilchten  trUmmer  zusam- 
menzustellen,  sodann  weil  er  als  gedruckt  ia  ohnedem  zugSng- 
lich  ist,  und  die  ergHnzung  also  schon  ietzt  von  iedem  vorge- 
nommen  werden  kann  der  ihrer  bedarf.  Auch  der  verfasser  der 
Paraleipomena  hinter  der  zu  Basel  1 569  erschienenen  ausgabe  des 
Conradus  Urspergensis  hat  s.  343  und  348  wie  er  selbst  sagt 
eine  geschriebene  Wormser  chronik  vor  sich  gehabt,  welche 
mit  diesen  annalen  identisch  seln  kOnnte.   Ich  habe  die  erste 
stelle  s.  207  eingereiht.  Die  zweite:  Heinricus  septimus  fit  im- 
perator;  scripta  chronica  Wormatiensia  (sic)  testatur  quod  in 
eo  via  iustitie  et  trames  equitatis  bases  suas  fixerit^    Nam  per 
comitatum  Lutzelburgensem  mercatoribus  mercibus  et  aliis  pe- 
regrinantibus  maior  fuit  securitas  quam  sit  in  aliquibus  provin- 
ciis  ecclesiarum  immunitas  etc.  liess  ich  deshalb  weg,  weil  sie 
nichts  charakteristisches  enthdlt.  Nur  aus  der  ersteren  ist  etwas 
in  Zorns  chronik  Ubergegangen.  Auch  in  Cuspinian  De  Caes.  et 
Impp.  Rom.  (Ffurt.  1601.  fol.)  findet  sich  s.  348  eine  stelle  aus 
diesen  annalen,  die  iedoch  vielleicht  aus  Trithemius  entnommen 
wurde,  was  ich  nicht  weiter  untersucht  habe.  Georgii  Helwichii 
Annales  Wormatienses  (Mog.  1615.  4.)  welche  ich  nach  vielem 
suchen  endlich  in  der  hofbibliothek  zu  Wien  fand,  sind  gehalt- 
los.  —  Was  kann  nun  weiter  geschehen  fur  vervolLstSindigung 
dieser  wichtigen  geschichtsquelle  ?  Da  ietzt  eine  grundlage  vor- 
handen  ist,  Idsst  sich  wohl  aus  den  untereinander  gar  sehr  ab- 
weichenden  hss.  der  Zornischen  chronik  noch  manches  ergan- 
zende  nachtragen.  Vielleicht  finden  sich  auch  noch  andere  hss. 
welche  grOssere  mir  noch  fehlende  trUmmer  enthalten.   Abge- 
sehen  davon  scheint  mir  ein  abdruck  der  chronik  vonZorn  mit 
zugrundlegung  der  Moritz-Schlosserschen  hs.   und   im  zusam- 
menhalt  mit  dem  was  der  Monachus  Kirsgartensis  gewiihrt,  das 
n^chste  was  ich  selbst    vornehmen  mQchte.    Orthografie   und 
grammatikalische  formen  der  chronik  wdren  dabei  um  das  ver- 
stUndniss  zu  erleichtern  der  ietzigen  deutschen  sprache  anzu- 
passen.  Was  nur  auszug  aus  vorhandenen  urkuuden  oder  Uber- 
setzung  geretteter  stellen  der  annalen  oder  sonst  woher  eom- 
pilirt  ist ,   kOnnte   vielleicht  hinwegbleiben.   Der  gewinn ,  zumal 


Y  0  R  R  E  D  E.  XXV 

fur  die  geschichte  der  mitte  des  dreizehnten  iahrhnnderts,  wird 
immer  noch  namhaft  sein.  —  Eine  spStere  Wormser  chronilc 
voa  1381  bis  1389  welche  in  Baders  Samml.  nngedr.  Schriften 
491  schlecht  herausgegeben  ist,  gedenke  ich  seiner  zeit  yer- 
bessert  ans  einer  im  hiesigen  stadtarchiv  aufgefundenen  ab- 
schrift  mit  andern  sachen  des  yierzehnten  iahrhunderts  wieder 
abdrucken  zu  lassen. 

7.  Diplomata  et  Regesta  Wormatiensia,  1074 — 1522.  S, 
215--249.  Nicht  blos  an  werken  der  dichtung  und  geschicht- 
schreibung,  sondern  auch  an  urkunden  hat  sich  trolz  aller  zer- 
s(5'rungen  in  und  fiir  Worms  ein  der  wichtigkeit  des  platzes 
entsprechender  schatz  erhalten.  Aus  den  kirchlichen  archiven 
^vurden  die  originalien  zwar  grossentheils  zerstreut,  einiges  ist 
aber  doch  immerhin  nach  Darmstadt  gekommen,  anderes  ist 
(mit  Tielen  griginalien  des  klosters  Frankenthal)  aus  dem  nach- 
lass  des  zu  Heidelberg  yerstorbenen  professors  Gatterer,  da  sich 
in  Deutschland  niemand  dafiir  interessirte ,  nach  der  Schweitz 
verkauft  worden,  und  wird  im  kloster  St.  Urban  oder  sonsten 
zuganglich  sein.  Ziemlichen  ersatz  fiir  das  hochstiftische  archiv 
gewahren  iedenfalls  zwei  treffliche  copialbiicher,  davon  das  eine 
aus  dem  zwdlften  iahrhundert  in  Hannover,  das  andere  schlech- 
ter  geschriebene  aber  viel  reichhaltigere  aus  dem  fdnfzehnten 
iahrhundert  in  Darmstadt  sich  befindet.  Aus  diesen  mag  man 
UQter  andern  lernen  dass  die  kirche  von  Xanten  bei  Worms 
begiitert  war,  und  daraus  eine  bezugnahme  des  Nibelungenlie- 
des  gleicb  so  mancher  andern  als  heimatlich  erkennen.  Aber 
auch  das  stadtarchiv  zu  Worms,  welches  auf  fUrsorge  der  stftd- 
tisGhen  behdrde  durch  den  seligen  Georg  Lange  im  iahr  1838 
gut  geordnet  wurde,  enthUt  noch  sehr  werthvolle  urkunden 
UDd  archivalien,  darunter  an  kaiserlichen  originalien  von  1074 
bis  1783  allein  162  stiick,  worunter  fUnf  mit  goldbullen.  Ich 
habe  diese  kaiserurkunden  bis  1350  alle  abgeschrieben  oder 
eitrahirt  und  in  meinen  regesten  bekannt  gemacht.  Um  nun 
aber  zu  zeigen  wie  interessante  sachen  hier  noch  iibrig  sind, 
zQgleich  auch  als  erllluterung  der  Wormser  annalen,  habe  ich 
eine  anzahl  urkunden  und  regesten  hier  beigefiigt,  wie  ich  die 
ersteren  in  Worms  und  Darmstadt,  aber  auch  noch  weiterher 
aus  Wien  und  Berlin  (denn  aus  Bodmanns  nachlass  wurden 
hierher  durch  Dorow  wormser  originalien  verschleppt  die  ietzt 
auf  der  kdniglichen   bibliothek  sind)    zusammengebracht  habe. 


XXVI  y  0  a  R  £  D  E. 

Den  scbluss  der  drei  ersten  zeilen  habe  ieb^  wo  icb  originalien 
Yor  mir  batte,  mit  zwei  stricben  bezeicbnet  Hdge  das  bier  mit- 
getbeilte  zugleicb  ein  beispiel  sein  wie  man  auf  kleinem  raum, 
also  aucb  obne  grosse  l^osten,  wicbtigeres  zu  bequemer  uber- 
sicbt  vereinigen  kann.  Am  erfreulicbsten  wsLre  es  gewiss,  wenn 
iemand  ein  Wormser  Urkundenbucb  unternlLbme,  und  dann  aucb 
mit  zuziebung  der  belebrung  welcbe  die  werke  Yon  Fichard 
Bluntscbli  Jilger  und  Bensen  Uber  Frankfurt  Zuricb  Ulm  und 
Rotenburg  fur  stadtegescbicbte  gewabren,  eine  gescbicbte  der 
stadt  bearbeitele.  Es  ist  ietzt  wieder  ein  gymnasium  und  also 
docb  einige  literariscbe  bildung  in  Worms.  SoIIte  der  boden 
niemanden  lieb  genug  sein,  sollten  die  nocb  vorbandenen  denk- 
mlLIer  der  baukunst  und  dicbtung  niemanden  genug  anziehen 
um  etwas  wurdiges  fiir  die  gescbicbte  der  stadt  zu  tbun  oder 
zu  veraolassen?  —  Icb  mag  von  diesem  erinnerungsvollen  bo- 
den  nicbt  scbeiden  obne  nocb  einen  rUckblick.  Die  stadt  Worms, 
wie  sie  sicb  durcb  die  iabrbunderte  ibrer  kraft  erbaut  batte, 
stand  nocb  bis  auf  den  anfang  des  siebzebnten  iabrbunderts  in 
YOlIer  herrlicbkeit.  In  der  milte  die  altstadt,  ausgedehnt  um  den 
sie  und  ibre  Ubrigen  kircben  und  &ffentlicben  gebaude  Uberra- 
genden  dom,  abgeschlossen  durch  eigne  mauern  tbore  und 
tbUrme;  dann  sie  rings  umgebend  die  vorstsldte,  ebenfalls  wie- 
der  ausgezeicbnet  durch  kirchen  und  klOster,  und  dann  wieder 
von  einer  betbUrmten  mauer  und  andern  festungswerken  um- 
gUrtet;  das  innere  wie  man  sicb  vorstellen  kann  voll  von  denk- 
malen  des  alterthums  und  werken  der  kunst.  Die  zerstdrung 
begann  im  dreissigi^brigen  krieg  unter  unzsibligen  bedrUckun- 
gen  dadurch,  dass  1632  eine  Scbwediscbe  besatzung  um  sich 
besser  bebaupten  zu  kdnnen  den  grdssten  tbeil  der  vorstadte 
zerstdrte.  Was  damals  Ubrig  blieb,  also  namentlich  die  alt^tadt, 
wurde  mit  Speier  Oppenheim  und  so  vielen  andern  orten  1689 
im  orleansscben  kriege  unter  den  empdrendsten  nebenumstan- 
den  die  beute  Franzdsiscber  mordbrennerei.  Von  den  wenigen 
kirchengebauden  welcbe  damals  nocb  erhalten  wurden,  sind 
mehrere  erst  in  neuslen  zeiten  abgerissen  worden^  so  seit  1S07 
die  stusserst  merkwUrdige  acbteckte  St.  Jobanniskircbe ,  und 
etwa  fUnfzehn  iahre  spaler  der  sehr  scbdne  domkreutzgang  aus 
dem  fUnfzehnten  iahrbundert  den  icb  selbst  noch  gesehen  habe. 
Von  den  alten  vorstadten  ist  ietzt  nichts  mebr  Ubrig  als  die 
zierliche  von  den  zUnften  erb^ute  Liebfraukirche.  Baufallig  steht 


YORREDE.  XXVII 

sie  weithiD  einsam  zwischen  feldern  uod  gtrten.  Die  stadt  selbst 
(1837  Ton  8300  seelen  wovon  ein  zehntel  Juden  bewohnt  und 
in  neuern  zeiten  sich  hebendj  ist  nun  wieder  auf  den  umkreis 
der  altstadt  besclirSnkt.  Ausgezeichnet  sind  noch  ietzt,  so  weit 
das  feste  mauerwerk  der  zerstdrung  widerstand»  der  herrliche 
dom  mit  zwei  kuppeln  und  vier  thttrmen,  dann  die  Idrchen  St. 
Hagnus  St  Paul  uud  St.  Andreas,  beide  letztere  durch  profane 
benutzung  entweiht.  Abbildungen  you  Worms  in  seiner  zierde 
fiodet  man  in  folgenden  bttchern :  Saur  Theatrum  Urb.  (1610. 
8.)  38.  Braun  Beschr.  der  Yornembsten  Statt  CC()ln.  1574.  fol.) 
35.  Eiasd.  CiYitates  Orbis  34.  Merian  Topogr.  (Ffurt.  1645  fol.) 
6«,  54.  Am  belehrendsten  ist  iedoch  eine  ansicht  der  stadt  wie 
sie  Yor  der  zerst<jrung  war  durch  Peter  Hamann  1690  in  Yogel- 
perspectiYe  aufgefasst,  Yon  welcher  1837  durch  F.  Schdn  in 
Hiinchen  eine  nachbildung  in  gross  folio  herausgegeben  wurde. 
Vergl.  die  beilage.  , 

8.  Annales  MogunHneMes.  1083— ia09.  S.  249—253.  Ich 
habe  diese  annalen  aus  Schdttgen  et  Kreysig  Diplomataria  et 
Scriptores  band  1  (erschienen  1753}  seite  52  entnommen.  Nach 
dort  gegebenen  nachrichten  entstammen  sie  einem  auf  perga- 
ment  geschriebenen  Hartinus  Polonus,  und  waren  den  heraus- 
gebern  aus  Leipzig  mitgetheilt  worden.  Am  anfang  waren  einige 
ialire  Yerstellt,  was  ich  berichtigt  habe.  Beim  iahr  1232  findet 
sich  die.  erste  auf  Hainz  deutende  aufteichnung.  Von  da  an 
folgen  sich  eigenthttmliche  nachrichten,  welche  keinen  zweifcl 
lassen,  dass  diese  annalen  in  oder  um  Hainz  entstanden  sind. 
Erst  im  letzten  satze  zeigt  sich  persffnliche  gesinnung.  Der 
verfasser  hat  ktfnig  Albrechts  besiegung  der  rheinischen  wahl- 
flirsten  nicht  Yergessen,  und  giebt  dem  gemordeten  das  zeug- 
niss  seiner  persOnlichen  abneigung  in  die  ewigkeit  mit  —  An- 
dere  alte  und  weit  werthYoIlere  aufi&eichnungen  waren  in  Hainz 
allerdings  Yorhanden.  Serarius^  dann  dessen  letzter  herausgeber 
Joannis,  und  in  unsern  tagen  noch  Bodmann  haben  dergleichen 
gekannt.  Die  nun  YerschoIIenen  urschriften  dttrften  am  28.  iuni 
1793  mit  dem  Hainzer  dom  Yerbrannt  sein;  doch  sind  werih- 
volle  fragmente  noch  ietzt  Yorhanden  welche  ich  zu  sammeln 
begonnen  habe. 

•  P.  Chrisiiani  Chronicon  Moguniinum.  1142  — 1251.  S. 
253—271.  Christian  der  sohn  Dudos  cHmmerers  Yon  Btainz, 
(lessen  brttder  sich  Yon  Weissenau  nannten,  aus   eineni  sehr 


XXVIII  V  0  R  R  E  D  E. 

alten  und  hdchst  angesehenen,  mit  denen  von  Boland  verwandten 
Mainzischen  geschlechte,  scheint  noch  sehr  iung  domcanonicus  zu 
Mainz  geworden  zu  sein.  1207  kommt  er  zuerst  vor  als  prob3t  des 
St.  Victorstiftes  daselbst,  dann  seit  1217  als  domssinger,  um  1220 
als  domdechant,  endlich  seit  1247  als  domprobst.  AIs  solcher  nahm 
er  im  iahr  1249  an  der  einmiithigen  postulirung  Conrads  von 
Hochstaden  erzbischofs  von  COIn  auf  den  Mainzer  stuhl  antheil, 
und  wurde  dann  als  diese  postulirung  keine  folge  hatte  am  29. 
iuni  selbst  zum  erzbischof  gewiihlt.  Allein  er ,  der  von  iugend 
auf  mit  priesterlichen  verrichtungen  sich  beschsiftigt  hatte,  war 
zu  mild  flir  die  eiserne  zeit,  weshalb  kdnig  Wilhelm  und  kriegs- 
lustige  laien  beim  pabst  seine  absetzung  betrieben.  Da  legte  er 
im  iahr  1251  seine  wiirde  nieder,  begab  sich  dahn  in  den  hos- 
pitalorden  und  starb  noch  in  demselben  iahre  zu  Paris  (Chron. 
Erphord.}.  Die  herkunft  dieses  erzbischofs  war  unbekannt  bis 
solche  pater  Hermann  Bar  in  seinen  schatzbaren  Beitragen  zur 
Mainzer  Geschichte  der  mittlern  Zeiten  (Mainz  gedruckt  bei 
Alef,  nun  Frankfurt  bei  Streng.  1789.  8.  1-2)  enthullte;  sein 
verhaltniss  zur  vorliegenden  chronik  wurde  noch  zuletzt  als  ein 
zweifelhaftes  dargestellt.  Da  nsimlich  der  alteste  druck,  aus  dem 
die  iibrigen  abstammen,  gleich  zu  anfang  nur  einen  C.  presby- 
ter  episcopali  nomine  indignus  als  verfasser  nennt,  so  kam 
Urstisius  auf  den  sehr  ungliicklichen  gedanken  Conrad  von 
Hochstaden  erzbischof  von  Cdln  moge  der  verfasser  sein.  In- 
dessen  da  innere  griinde  gar  zu  sehr  dafUr  sprechen,  dass  ein 
Mainzer  der  urheber  sein  mUsse,  kam  man  aus  dem  zusatz  zum 
namen  immer  mehr  auf  den  erzbischof  Christian  als  verfasser, 
was  nun  auch  dadurch  zur  gewissheit  wird,  dass  dieser  namen 
sich  wirklich  in  der  einzigen  noch  auf  unsere  tage  gekomme- 
nen  hs.  ausgeschrieben  vorfindet.  Yergl.  auch  Joh.  Latomus  im 
Catal.  aep.  Mog.  apud  Mencken  2,500  und  519  wo  schon  langst 
diese  ansicht  mit  bestimmtheit  gesiussert  ist.  —  Christian  spricht 
in  tibereinstimmung  mit  seinem  vorstehenden  lebensgang  in  ei- 
ner  urkunde  von  1251  von  der  ecclesia  Moguntina  que  nos  ab 
annis  adolescentie  nostre  tanquam  mater  pia  delicatis  alimoniis 
enutrivit,  und  fast  eben  diese  w^orte  gebraucht  er  am  schluss  der 
chronik,  wo  er  von  sich  sagt:  qui  a  cunabulis  fuerat  in  ipsa  ecclesia 
enutritus.  AIs  ein  achter  und  treuer  sohn  des  hauses  war  ihni 
dessen  gerSthe  und  schmuck  altbekannt  und  werth.  Wie  er  in 
diesen    gegenstanden   denkzeichen    alter   und   allgemein   aner- 


y  0  R  R  E  D  E.  XXIX 

kannter  ehnvUrdigkeit  seiner  kirche  sah,  so  war  ihm  verschleu- 
derung  derselben  merkmal  und  folge  des  eingerissenen  verderb- 
nisses.  Darum  beginnt  er  mit  einer  beschreibung  des  kirchen- 
schatzes  und  des  untergangs  desselben  seine  an  die  noch  nicht 
naher  erkannten  abt  Theoderich  prior  Ludwig  und  priester  Jo- 
hann  und  Rudolf  gerichtete  aufzeichnung.  £r  erzahlt  nun  die 
absetzung  erzbischof  Heinrichs  diesem  giinstiger  als  er  es  ver- 
diente,  und  den  untergang  erzbischof  Arnolds  nicht  mit  so  voll- 
stMDdiger  darstellung  als  sich  wohl  gebUhrt  hMtte.  Man  erkennt 
darin  Christians  eignen  charakter,  dem  Heinrichs  lassigkeit  nicht 
80  harte  ruge  zu  verdienen  schien,  der  dagegen  Uber  Arnolds 
heftigkeit  andere  mitwirkende  ursachen  Ubersah,  Uberhaupt  aber, 
als  einer  der  spaten  undank  erfahren  hatte,  alles  Utere  fUr 
besser,  das  neuere  fUr  schlimmer  hielt,  und  der  nicht  als  ge- 
schichtschreiber  von  beruf  auf  den  grund  umstandlicher  erfor- 
schuDg  d€s  einzelnen  schrieb,  sondern  mehr  nach  beilaufigen 
iiberlieferungen  und  in  einer  auffassung  wie  sie  aus  seiner  eig- 
nen  gesinnung  hervorging.  Nach  ienen  beiden  erzbischOfen  war 
ihm  nun  fUr  das  goldne  Mainz  die  gute  zeit  vorUber.  Unter  dem 
eindringling  Rudolf  war  natUrlich  kein  gedeihen.  Dann  nach 
*  dessen  abtreten  war  Conrad  mit  dem  kaiser,  und  Christian 
(wenn  auch  mit  den  edelsten  eigenschaften  ausgeschmttckt)  bis 
zu  seinem  ende  mit  dem  pabste  zerfallen.  AIs  nun  Conrad  wie- 
der  eingesetzt  wird,  stdrt  feuer  und  wind  die  iiussere  wieder- 
herstellung  der  kirche,  und  als  das  reich  in  die  furchtbarste 
entzweihung  gerathen  seines  ersten  fUrsten  bedUrfte,  ist  dieser 
im  fernen  orient.  Nach  dessen  tode  kommt  zum  schisma  im 
reiehe  auch  noch  eins  in  der  Main/er  kirche  (zwischen  Sifrid  I 
und  Lupold).  Hiermit  sind  die  zeiten  erreicht,  in  welchen  der 
verfasser  augenzeuge  war.  Aber  sein  bittres  gefUhl  fUhrt  ihn 
rasch  Uber  die  ersten  guten  iahre  unter  Friedrich  II  zum  tadel 
gegen  erzbischof  Sifrid  II,  der  im  kampfe  zwischen  kirche  und 
reich  allzu  heftig.  auf  der  seite  der  ersteren  steht,  und  somit 
das  erzstift  in  die  weltlichen  hftndel  verwickelt,  aus  denen  es 
auch  erzbischof  Christian  nicht  retten  konnte,  denen  dieser 
selbst  vielmehr  weichen  musste.  Gerade  darin  wie  er  zuletzt 
Ton  sich  selbst  spricht,  zeigt  sich  der  erzbischof  als  verfasser. 
Alle  religiosi,  d.  h.  also  die  strengere  klostergeistlichkeit ,  und 
alle  fur  gottesfUrchtig  gehaltenen  hatten  sich  seiner  wahl  ge- 
freut.  Das  durfte  er,  wenn  es  wahr  war,  wohl  sagen.   Seinen 


XXX  Y  0  R  R  E  D  E. 

priesterlich-friedlichen  gesinnungen  gemass  trat  er  ohne  ver- 
such  eines  widerstandes  vnn  seiner  stelle  zurttclc,  aber  bei  sei- 
ner  liebe  zur  Mainzer  lcirche  und  bei  seinem  guten  bewusstsein 
nicht  ohne  bitterkeit  ttber  die  nun  yerderbtere  welt  Das  zeigt 
der  letzte  satz  des  werkes.  —  Die  einzige  hs.  Ton  der  in  den 
neuern  zeiten  etwas  bekannt  geworden  ist,  hatte  Wolfgang 
TreiTler,  ein  benedictiner  des  klosters  auf  dem  Jacobsberge  zu 
Mainz,  im  iahr  1509  aus  einer  alteren  hs  des  klosters  Spon- 
heim  abgeschrieben.  Vergl.  des  guten  Dahls  nachrichten  darilber 
im  Archiv  der  Ges.  2^326.  Gedruckt  wurde  diese  chronik  zuerst 
1532  in  Witichindi  Saxonis  rerum  ab  Henrico  et  Ottone  I  imp. 
gestarum  libri  tres  una  cum  aliis  historiis.  Basil.  apud  Jo.  Her- 
Tagium.  kl.fol.  s.  381— 394.  Alle  folgenden  ausgaben  sind  nach- 
drttcke  dieser  ersten,  nKmlich  die  Ton  1585  und  1670  in  Ur- 
stisius  scriptorensammlung  s.  567 — 575,  dann  1630  fttr  sich 
allein  als  Chronicon  Tetus  rerum  Moguntiacarum  Cunradi  illastr. 
a  Ggio  Helwich.  Francofurti,  kl.  octaT,  142  seiten.  Diese  aus- 
gabe  zusammt  den  noten  derselben  wiederholte  1722  Joannis 
Res.Mog.  2,101— 130.  Was  Helwich  Ton  einer  hs.  erzSihlt,  worin 
nach  Heylmanns  angeblicher  aussage  zu  anfang  dernamenCon* 
radus  ausgeschrieben  gewesen  wHre,  kommt  als  ganz  unbe- 
stimmtes  gerede,  dessen  missTerstSindlichen  ursprung  wir  ken- 
nen,  nicht  in  betracht.  Ich  legte  den  abdruck  des  Urstisius  zu 
grunde,  und  Terbesserte  denselben  aus  der  ersten  ausgabe  und 
einigen  Ton  Dahl  mitgetheilten  lesarten  der  nun  wieder  ver- 
schollenen  Trefflerischen  hs. 

iO.  Caesarii  Heisterbacemis  Catalogus  archiepiscoporum 
Coloniensium,  94  —  1230.  S.  271—282.  Die  urquelle  dieses 
kleinen  aber  schsitzbaren  geschichtsdenkmals  ist  ohne  zweifel 
in  den  catalogen  der  bischdfe  zu  suchen,  welche  sich  schon 
frtth  bei  allen  hochstiften  bildeten,  deren  plan  dann  die  fort- 
setzer  allmShlig  erweiterten  und  auch  rtickwarts  aus  andern 
ttberlieferungen  erglinzten.  Die  hier  Torliegende  redaction  scheint 
ursprttnglich  am  schluss  des  zw5lften  iahrhunderts  mit  Philipp 
geschlossen  gewesen  zu  sein,  und  in  dieser  gestalt  hat  sie  im 
iahr  1724  Hahn  in  seiner  CoIIectio  Monumentorum  inedilorum 
1,385^-394,  wie  man  Termuthen  darf  aus  einer  Wolfenbtittler 
handschrift  herausgegeben.  CMsarius  Ton  Heisterbach,  Ton  wel- 
chem  ich  weiter  unten  weitlauttger  spreche,  hat  diesen  catalog 
etwas  Uberarbeitet  und  Ton  Philipp  an,  den  er  noch  selbst  wird 


¥  0  R  R  E  D  E.  XXXI 

gesehen  haben,  neu  forlgesetzt,  so  dass  nun  von  dieseni  erz- 
bischof  zwei  gleichzeitige  charakteristiken  vorhanden  sind.  Von 
der  hs.  des  CSsarius,  welche  sich  frfiher  im  kloster  Altenberg 
Dorddstlich  Ton  C^ln  befand,  wurde  im  sechszehnten  iahrhun- 
dert  eine  abschrift  genommen,  die  sich  ieizt  in  C01n  unter  Ge- 
lenii  Farragines  30,955 — 959  befindet,  und  nach  welcher  der 
Torliegende  abdruck  gemacht  ist.  —  Derselbe  catalogus  wurde 
dann  spMterhin  noch  erweitert  und  erst  bis  1370  dann  bis  in 
den  anfang  des  sechszehnten  iahrhunderts  fortgesetzt,  wovon 
sich  yerschiedenartige  hss.  im  Haag  in  BrUssel  Trier  Wirzburg 
Wien  Hamburg  London  Oxford  und  wohl  noch  anderwarts  fin- 
den.  Gedruckt  ist  das  werk  in  dieser  erweiterten  gestalt,  iedoch 
nicht  im  zusammenhang,  sondern  zerpflikkt  und  unter  anderes 
geroischt,  im  Magnum  Chronicon  Belgicum  im  dritten  bande  der 
scriptorensammlung  des  Pistorius.  £in  stttck  von  1156  bis  1369 
steht  bei  Wurdtwein  Nova  Subs.  12,327  —  339.  Vergl.  tiber- 
haupt  Hartzheim  Bibl.  Col.  60  unter  der  rubric  Chronica.  Wttrdt- 
Tvein  Nova  Subs.  5,284  folg.  Archiv  der  Ges.  7,628. 

ii,  Levoldi  a  Northof  Catafo4/us  archiepiscoporum  Colo* 
mensium.  94—1349.  S.  282—294.  Levold  von  Northof  wurde 
1278  geboren,  und  zwar  allem  anschein  nach  aus  angesehenem 
geschlecht  in  der  grafschaft  Mark.  1294  zog  er  nach  Erfurt  um 
hier  zu  studieren,  wurde  aber  schon  im  folgenden  iahre  durch 
Rutger  von  Altena  den  truchsess  des  grafen  von  der  Mark  von 
dort  zurttckgerufen.  1308  begab  er  sich  nach  Avignon  um  da- 
selbst  seine  studien  fortzusetzen.  1310  ertheilte  ihm  Adolf  graf 
von  Mark  als  probst  von  St.  Hartin  in  Worms  eine  pfrttnde  zu 
Boppard ,  und  nachdem  derselbe  graf  bischof  von  Lttttich  ge- 
worden  war  1314  ein  canonicat  zu  Lttttich.  Spliter  wurde  Le^ 
Told  auch  noch  abt  von  Viset  in  Ltttticher  diocese.  1322  sept. 
27  wohnte  er  als  procurator  seines  bischofs  der  translation  der 
heiligen  drei  kdnige  und  der  elnweihung  des  domchors  so  wie 
dem  damals  in  C^In  gehaltenen  provincialconcil  bei.  1326  be- 
gleitete  er  den  grafen  Engelbert  von  Mark  an  den  rOmischen 
hof,  und  erwirkte  dort,  wdhrend  Engelbert  selbst  nach  Roque- 
madour  pilgerte  ,•  pfrttnden  fttr  dessen  sdhne.  Dem  hause  der 
grafen  von  Mark  ttberhaupt  vielfach  verbundeu,  hat  er  dem 
grafen  Engelbert,  fUr  dessen  erziehung  er  einst  in  Lttttich  ge- 
wirlct  hatte,  eine  mit  den  weisesten  regeln  fUr  fUrsiliches  leben 
eingeleitete  geschichte  der  grafen  von  der  Mark  zugeschrieben, 


XXXII  VORREDE. 

die  Yon  kaiser  Ottos  III  zeiteii  beginnend  bis  1348  geht,  uod 
nebenbei  die  bisher  mitgetheilten  nachrichten  Uber  das  leben 
des  Terfassers  enthalt.  Diese  sehr  schatzbare  arbeit  ist  gedruckt 
bei  Meibom  1,377—409.  Der  vorliegende  catalog  der  erzbischiJfe 
von  C(jln  ist  nach  Csisarius  bearbeitet  und  dann  weiter  fortge- 
setzt  bis  1349.  Levold  hat  also  auch  diese  schrift  erst  in  ho- 
hem  alter  begonnen  oder  vollendet  Gedruckt  wurde  dieselbe 
zuerst  J  68S  bei  Meibom  2,4  - 10.  In  ermanglung  einer  hs.  wie- 
derholte  ich  diesen  abdruck,  dessen  schlechte  lesarten  ich  nur 
in  einzelnen  flillen  zu  bessern  vermochte. 

12,  Caesarii  Heisterbacensis  Vita  saneii  Engelberti  ar- 
chiepiscopi  Coloniensis.  1204—1225.  S.  294—329.  CSsarius 
wurde  aller  wahrscheinlichkeit  nach  zwischen  1170  und  1180 
in  Coln,  damals  der  gewaltigsten  stadt  Deutschlands ,  geboren. 
Dort  besuchte  er  zu  St.  Andreas  die  schule,  und  h^jrte  dort  zu 
St.  Peter  im  iahr  1187  oder  1188  die  kreuzpredigt  des  cardi- 
nalbischofs  von  Albano.  Zur  zeit  als  kOnig  Philipp  das  erzstift 
C(>In  zum  ersten  mal  verwiistete,  also  im  herbst  1198,  ward  er 
durch  abt  Gerhard  zum  eintritt  in  dessen  kloster  im  thal  des 
heiligen  Petrus  zu  Heisterbach  im  Siebengebirge  veranlasst. 
Nach  einer  wallfahrt  zur  heiligen  iungfrau  auf  dem  Salvators- 
berge  fwo  war  das?)  wurde  er  1199  in  ienem  kloster  als  no- 
vize  aufgenommen.  Mit  ausnahme  einer  zeit  die  er  im  kloster 
Villers  an  der  Dyl  zubrachte,  blieb  er  zu  Heisterbach ,  wo  er 
erst  novizenmeister  dann  prior  war,  und  starb  gleich  geehrt 
wegen  frdmmigkeit  und  wissenschaft  um  das  iahr  1240  an  ei- 
nem  25.  september.  Vergl.  tiber  ihn  Hartzheim  Bibl.  Col.  42  und 
Kaufmanns  durch  liebevolle  aufFassung  sich  auszeichnenden 
aufsatz  im  Niederrheinischen  Jahrbuch  auf  1844  her.  vonLersch 
64.  Ausser  einer  menge  von  predigten  und  gelstlichen  betrach- 
tungen  sind  von  ihm  herriihrend  und  uns  besonders  wichtig: 
sein  Dialogus  visionum  atque  miraculorum  in  zw5If  bQchern, 
eine  sammlung  im  geschmacke  der  Disciplina  clericalis  des  Pe- 
trus  Alphonsi,  reich  an  beitr^gen  zur  sittengeschichte  damali- 
ger  zeit;  sodann  seine  drei  historischen  schriften,  namlich  der 
catalog  der  erzbischSfe  C(jlns  von  Maternus  bis  Heinrich  von 
Molenark  einschliesslich  (hierin  s.  271)  zum  gr()ssern  theile 
wohl  nur  iiberarbeitung  einer  alleren  aufzeichnung,  dann  das 
auf  ansuchen  der  Deutschordensbriider  zu  Marburg  abgefasste, 
also  gewissermassen  amtliche  leben  der  heiligen  Elisabeth  fan- 


y  0  n  R  E  D  E.  XXXIII 

fang:  Venerabilis  Elisabeth)  welches  noch  aufznfinden  ist,  und 
das  hier  Torliegende  leben  des  heiligen  Engelbert.  Zu  der  aus* 
arbeitung  desselben  hatte  ihn  dessen  nachfolger,  erzbischof  Hein- 
rich,  Tor  dem  altar  des  heiligen  Petrus  zu  C($In  an  demselben 
tage  aufgefordert,  an  welchem  er  die  weihen  empfing,  weshalb 
auch  ihm  das  werk  zugeschrieben  ist.  Dasselbe  theilt  sich  in 
drei  bucher:  actus  passio  und  miracula.  Die  beiden  ersten  wur- 
den  im  laufe  des  iahres  1226,  das  letzte  nicht  vor  1237  been- 
digt.  Dieses  letzte  habe  ich  nur  deshalb  hier  hinweggelassen, 
weil  es  vorzugsweise  zur  erbauung  bestimmt  ist,  und  daher 
dem  sonstigen  inhalt  dieser  geschichtlichen  quellensammlung 
femer  steht.  Cflsarius  beabsichtigte  in  dem  ersten  buche  mehr 
eine  charakteristik  als  eine  biografie.  Geschichtschreiber  wird 
er  erst  im  zweiten  buche  bei  der  darstellung  des  martyriums. 
Da  mag  man  lernen  wie  man  damals  (iber  den  innern  menschen 
dachte.  Wie  schdn  ist  nicht  was  s.  304  von  der  verbindung  der 
ehrfurcht  mit  der  liebe  steht:  quia  timor  sine  dilectione  minus 
placet.  Und  so  vieles.  Wie  dieses  erste  buch  durch  tiefe  der 
auffassung,  so  zeichnet  das  folgende  durch  trefFIichkeit  der  dar- 
stellung  sich  aus.  Die  anordnung  ist  nicht  ohne  kunst.  Am  ende 
des  ersten  capitels  deutet  der  verfasser  mSchtige  mitverschworne 
an,  nennt  die  damit  gemeinten  bischdfe  von  Miinster  und  Osna- 
briick  aber  erst  im  vierten  wann  sie  selbst  auftreten.  In  diesem 
Tierten  capitel  gedenkt  er  des  warnungsbriefes ,  aber  erst  im 
siebenten  beim  morde  nennt  er  den  nun  in  seiner  ganzen  nichts- 
wiirdigkeit  erkennbaren  Heribert  als  dessen  schreiber.  Unver- 
borgen  bleibt  Engelberts  den  weltlichen  geschiiften  zugewende- 
ter  sinn.  Wir  sehen  wie  schwer  es  ihm  wird  seine  pflicht  zu 
erfiillen,  wie  er  einer  entscheidung  gegen  den  gereitzten  nefl^en 
eutgehen  m(jchte,  wie  er  dann  von  gefahren  umstrickt  busse 
thut,  und  seinen  gegnern  vergeblich  mit  der  milde  eines  von 
schmerz  und  angst  gebrochenen  gemiithes  entgegen  geht.  Denn 
nur  finstrer  wirds  im  verstockten  herzen  des  m($rders.  Unter 
dessen  kommen  gehen  und  wiederkommen  naht  immer  schwUIer 
die  unglUckliche  stunde,  in  welcher  das  verbrechen  sich  ent^ 
Isidt,und  nun  das  opfer  verblutet,  und  bald  von  allem  mensch- 
lichen  beistand  verlassen  einsam  daliegt  in  0der  nacht.  Endlich 
kommen  wieder  einzelne  der  versprengten  getreuen,  der  trauerzug 
wendet  slch  heimw&rts,  und  wie  er  vorschreitet  unter  blutendem 
panier  breitet  sich  weiter  und  weiter  der  schmerz  der  heerde  um  den 


XXXIV  y  0  R  R  E  D  E. 

geschlagenen  hirten ;  wMhrend  die  m^rder  nirgends  ruhe  iinden, 
und  die  blutschuld  selbst  ihre  gesippten  ins  yerderben  reisst, 
bis  zuletzt  die  strafe  den  nur  aUzuspilt  bUssenden  urheber  er- 
reicht  Eins  wusste  Casarius  damals  noch  nicht:  nHmlich  wie 
YerhdngnissYoU  die  unthat  auf  den  zustand  Deutschlands  zu- 
rficicwirlcte.  Denn  nun  hatte  der  iunge  lc($nig  Heinrich  den  be- 
sten  berather  verloren,  und  verfiel  bald  zum  unheil  seines 
hauses  und  des  vaterlandes  dem  traurigsten  geschiclc.  —  Dieses 
bild  eines  so  edeln  und  reichen  lebens  wie  grausenhaften  un- 
tergangs,  noch  in  den  tagen  unserer  grossen  vorzeit  von  ge- 
schickter  hand  gezeichnet  und  mit  tiefen  farben  ausgefiihrt, 
virQrde  ge^iss  ISngst  unter  uns  belcannter  geworden  sein,  wenn 
es  zugdnglicher  gewesen  wMre.  Allein  es  erschien  immer  nur 
verstecict,  zuerst  1570  in  der  grossen  sammlung  des  Surius 
unter  andern  heiligenleben ,  dann  1633  durch  Gelenius  unter 
abwegigen  noten  (mit  einschluss  des  dritten  buches)  zu  einem 
ungeniessbaren  quartband  von  400  seiten  angeschwollen.  Mdge 
dieses  nun  zum  ersten  mal  reinlich  attfgestellte  werlc  altc($lni- 
scher  liunst  bei  den  vaterUndisch  gesinnten  die  anerkennung 
finden  welche  es  verdient.  —  Ich  folgte  dem  von  Gelenius  Uber- 
lieferten  guten  text,  und  bemerke  schliesslicb  dass  in  dessen 
ausgabe  die  vielen  eingeflochtenen  bibelstellen  nachgewiesen 
sind. ' 

13.  Excerpta  ex  chronica  Godefridi  Coloniensis.  1198 — 1238. 
S.  329^72.  Das  wichtige  werk  aus  welchem  hier  alles  mit- 
getheilt  wird  was  darin  seit  1198  Deutschland  betrifft,  nennt 
sich  selbst  Chronica  regia  (ad   1148:  nil  quod  regie  cronice 

13  Merkwurdig  ist  dass  noch  in  unsern  tagen  Engelberts  martyrium 
dadorcii  gewissermasseA  erneucrt  wurde,  dass  1818  ein  gewisser  Raa- 
tert  demselben  in  einer  von  ibni  verfassten  s.  g.  legende,  beiitclt  Isen- 
berg,  die  grasslichsten  laster  andichtete.  Als  dagegen  die  neunzehn  l^a- 
thoiisehen  geistlichen  von  Essen,  an  ihrer  spitze  ein  greiser  canonicus 
des  dortigen  ehemaligen  stiftes,  auftraten,  und  wegen  frevelbaAer  ver- 
leumdung  eines  edeln  todten,  dessen  andenken  den  glaubigen  heilig,  iillen 
eingebornen  vaterlandsfreunden  aber  ehrwurdig  sei,  confiscation  dieser 
schrift  verlangten,  erhielten  sie  2u  Gleve  den  abweisenden  gerichts- 
bescheid :  ein  ieder  konneeine  alte  legendezum  gegenstande  einesgedicbtes 
machen.  AIs  sie  dann  in  einer  eignen  schrift  das  geschichtlich  unwahrc 
iener  s.  g.  legende  zeigten,  wurden  sie,  lauter  m&nner  vom  unbeschol- 
tenstcn  rufe,  ieder  einzeln  erst  mit  kerker  oder  geldstrafe,  dann  nacli- 
dem  sie  aile  den  erstern  gewahlt  hatten ,  auf  nachtraglich  gestattete  ap- 
pellation  nur  mit  geldstrafe  belegt,  weil  sie  ienen  mit  wichtigen  func- 
tionen  betrauten  koniglich  preussischen  beamten  in  ihrer  entrustong 
wegen  seiner  that  einen  >elendeu<  geheissen  hatten.  Vergl.  ButlerLeben 
der  V&ter  16,271.  Ersch  und  Grober  Encyklop.  I,  40,148.— 


Y  0  R  R  E  D  E.  XXXV 

digDum  sit  imprimi  hoc  actum  est  itinere},  und  wird  als  solclie 
schon  im  zwdlften  iahrhundert  (denn  diesem  geh(jrt  der  erste 
theil  des  von  CSsarius  fortgeselzten  Gatalogus  aep.  Colon.  an) 
dtirt  Vergl.  s.  277.  Den  namen  Godfrids  ftthrt  es  nur  darum 
an  der  stirne,  weil  Trithemius  in  der  vorrede  zu  seinem  Chron. 
Hirs.  eines  Gotfridus  monachus  sancti  Pantaleonis  in  Colonia 
als  Yerfassers  eines  von  ihm  benutzten  geschichtswerkes  gedenkt, 
und  dann  im  buche  selbst  stelien  dieser  chronik  anfiihrt.  Ich 
lasse  es  gerne  bei  einem  autornamen  der  mit  dem  inhalt  in 
keinem  widerspruch  steht,  der  allgemein  Yerstanden  wird,  und 
der  das  citiren  erleichtert  Der.  inhalt  IHsst  keinen  zweifel  dass 
das  werk  in  der  c^ilner  diocese  entstanden  ist,  und  zwar  muss 
es  nach  den  beztigen  die  sich  in  mehreren  hss.  finden  im  Pan- 
taleonskloster  daselbst  geschrieben  seip,  womit  denn  auch  die 
andeutung  des  Yielwissenden  Trithemius  Ubereinstimmt.  Nur  in 
einer  einzigen  hs.,  die  ietzt  in  Briissel  ist,  friiher  aber  den 
canonikern  der  heiligen  iungfrau  Maria  in  Achen  gehdrte,  sollen 
diese  bezugsnahmen  auf  St.  Pantaleon  (ob  alle?)  fehlen,  und 
soll  das  werk  nach  darin  beflndlichen  Yersen  (Hoc  perfecit  opus 
iustus  pius  Otto  scabinus  Nussie  precibus  nostris,  d.  h.  der  ge- 
dachten  canoniker,  dilexit  et  hic  ius}  Yon  einem  anderwarts  zu 
suclienden  verfasser  herrlihren,  in  welchem  falle  es  dann  spsiter 
fiir  das  St  Pantaleonskloster  umgearbeitet  oder  doch  mit  inter- 
polaiionen  versehen  worden  sein  miisste.  Vergl.  ArchiY  der  Ges. 
7,638.  Allein  es  widerspricht  in  g&nzlich  unerhdrter  weise  allen 
verhaltnissen  iener  zeii,  dass  ein  weltlicher  auf  bitten  Yon  geist- 
lichen  ein  gelehrtes  geschichtswerk ,  wozu  nur  eine  kirchen- 
bibliothek  das  material  liefern  konnte,  und  welches  Yerbindungen 
voraussetzt  welche  gemeine  laien  nicht  leicht  haben  konnten, 
soll  Yerfasst  haben.  lene  Yerse,  wenn  man  ihnen  tiberhaupt 
einen  werth  beilegen  will,  sind  also  nur  so  erkllirlich,  dass  Sca- 
binus  ein  familienname  sei  der  einem  klosterbruder  gehCJrte, 
oder  dass  perfecit  nur  auf  eine  abschrift,  oder  allerh^chstens 
auf  dnige  schlusszus^tze  sich  beziehe.  Denn  allerdings  wird  das 
werk  Yon  verschiedenen  Yerfassern  herriihren,  und  es  fehlen 
namentlich  in  *den  letzten  iahren  die  deutschen  reichsangelegen- 
heiten  in  so  auffallender  weise,  dass  man  wohl  glauben  kiinnte, 
sie  stammten  von  einem  Yerfasser  her,  der  sich  seit  Friedrichs  li. 
heimkehr  aus  Jerusalem  in  dessen  gefolge  befunden  und  zu  dem 
was  er  dort  erfahren   nur  einige  begebenheiten  seiner  nieder- 


XXXVI  y  0  R  R  E  D  E. 

rheinischen  heimat  hinzugefUgt  habe.  Das  werk  beginnt  mit  er- 
schaffung  der  welt  und  ist  aus  mehreren  zum  theil  bekannten 
quellen  compilirt,  zu  denen  namentlich  £kkehardus  Uraugiensis 
gehdrt.  Erst  um  die  mitte  des  zehnten  iahrhunderts  finden  sich 
eigenthiimliche  nachrichten,  von  1106  an  wird  das  werk  be- 
achtungswerther,  gegen  die  mitte  des  zwdlften  iahrhunderts  und 
namentlieh  seit  dem  auftreten  der  Staufen  wichtig,  im  dreizehn- 
ten  iahrhundert  ist  es  gleichzeitige  quelle  ersten  ranges;  doch 
yerliert  es  gegen  seinen  schlnss,  wie  eben  erw^nt,  an  gehalt, 
mindestens  fiir  Deutschland  im  engern  sinne.  Abschnitte  wo  die 
yerfasser  wechseln  kdnnte  man  annehmen:  1162  weil  nur  so 
weit  die  alte  iibersetzung  geht,  1176  ende  weil  hier  in  der 
Brilsseler  hs.  die  erste  hand  aufhdrt  und  die  fassung  etwas 
kilrzer  wird,  1228  ende  weil  yon  da  an  kdnig  Heinrich  (VIIJ 
aus  dem  gesichte  yerloren  wird.  Auffallend  dass  das  werk  ge- 
rade  da  endet  wo  mit  dem  auftreten  erzbischof  Conrads  Cdln 
so  ausserordentlich  an  einfluss  auf  Deutschland  gewihnt !  Der 
selige  Quix  in  Achen  soll  nach  Burckhardts  Conrad  yon  Hoch- 
staden  51  eine  fortsetzung  besessen  haben,  da  aber  nach  seinem 
tode  seine  sachen  unbekannt  wohin  zerstreut  wurden  (denu 
seit  das  edle  Rheinfranken  erst  yon  Paris  und  nun  yon  Berlin 
aus  regiert  wird ,  ist  dort  die  kenntniss  und  die  werthschatzung 
der  landesgeschichte  klein  geworden),  so  weiss  ich  weiter 
nichts  dayon  zu  sagen.  Das  werthyollste  stttck  des  werkes,  so- 
wohl  durch  seinen  innern  gehalt,  als  auch  im  yergleich  mit 
den  anderwarts  erhaltenen  nachrichten,  bilden  die  ersten  zehn 
zwanzig  bis  dreissig  iahre  seit  1198.  Sie  sind  unyerkennbar 
gleichzeitige  aufzeichnungen  eines  wohlunterrichteten  yerfassers, 
der  aber  die  irdischen  dinge  nicht  mit  scandalliebendem  welt- 
sinn  bis  ins  einzelne  detail  yerfolgt  wie  die  memoirenschreiber, 
sondern  yon  seinem  durch  kldsterliches  leben  dem  tagestreiben 
entrttckten  standpunct  mit  einer  den  ewigen  dingen  zugewen- 
deten  gesinnung  (yergl.  s.  332  und  334iedesmal  yor  der  mitte) 
mehr  nur  im  grossen  betrachtet.  —  Man  kennt  ietzt  yier  hss. 
s^mmtlich  auf  pergament  und  in  folio.  Die  ehemals  dem  St. 
Pantaleonskloster  t^  Cdln  gehOl-ige  ietzt  in  Wolfehbttttel,  die 
ehemals  dem  Marienstift  zu  Achen  gehdrige  ietzt  in  Brttssel 
(nr.  200)  und  die  in  Rom  befindliche  CChrist.  521,  2  coU.,  52 
eng  geschriebene  blsitter,  anfang:  De  Tyberio  qui  Abscimarus 
Ixii.  Anno  gratie  dcc  Tyberius,  ende  im  iahr  1237:  Henricus 


y  0  R  R  E  D  E.  XXXVII 

Colonien^  archiepiscopus)  sind  alle  drei  aus  dem  dreizehnten 
iabrh.,  die  letzte  enthUt  den  anfang  nicht  ganz  yoUstllndig. 
Dle  yierte  hs.  ist  ietzt  in  der  rathsbibliothel^  zu  Leipzig  und 
aus  dem  yierzehnten  iahrhundert;  sie  enthlilt  zuerst  deutsch  das 
stttck  yon  920  bis  1162  welches  Witlcint  fUr  die  edeln  Gerhard 
Yon  Landscron  und  Gerhard  yon  Hammerstein  (einen  solchen 
gab  es  nur  zwischen  1313  und  13383  ilbersetzt  hat,  dann  la- 
teinisch  die  fortsetzung  bis  zum  schluss.  Vergl.  Naumann  Catal. 
133.  Gedruckt  wurden  1600,  16^4  und  1717  die  iahre  1162— 
1237  im  ersten  bahde  yon  Freher  Script.  ursprilnglich  aus  der 
Leipziger  hs.  und  zuletzt  durch  Struy  aus  der  Wolfenbttttler 

!  verbessert,  dann  1723  das  yorhergehende  stttck  yon  erschaffung 
der  welt  bisll62  aus  der  Wolfenbttttler  hs.  in  Eccard  Corpus 
1,  683—944,  und  die  deutsche  ttbersetzung  920—1162  aus  der 
Leipziger  hs.  eben  daselbst  1,945  —  1006;  endlich  1789  das 
stttck  yon  964  bis  1162  aber  nur  im  auszug  aus  der  Rdmischen 
hs.  bei  WUrdtwein  Noya  Subs.  13,1—40.  Meinem  abdruck  liegt 
der  Freherlsche  zum  grunde  nachdem  ich  denselben  fast  auf 
ieder  seite  in  irgend  einer  einzelnen  lesart  aus  der  Wolfenbtttt- 
ler  hs.  wesentlich  bericbtigt  habe.  Drei  mal:  1215,  1218  und 
1232  fehlten  halbe  zeilen. 

14.  Excerpia  ex  chronica  Reineri  Leodiensis,  1197 — 122S. 
S.  S72—287,  Reiner  gehdrt  zu  der  reihe  ausgezeichneter  ge- 

I  schichtschreiber,  wodurch  das  yon  alters  her  an  bildung  so 
relche  Lttttich  alle  andern  stdtten  Deutschlands  wo  geschicht- 
schreibung  bltthte,  auch  St.  Gallen  Trier  Strassburg  Nieder-AIt- 
aich  und  Kloster  Neuburg,  ttbertrifft,  obgleich  immer  noch  meh- 
Tere,  wie  z.  b.  Johannes  presbyter  aus  dem  14ten  iahrhundert, 
ungedruckt  sind.  1155  war  er  geboren,  1175  wurde  er  mOnch 

I     im^benedictinerkloster  St.  Jacob  In  Lttttich,  wo  auch  seine  mut- 

I  ter  Judit  al)3  conyerse  bis  zum  iahr  1212  lebte.  1179  weihte  ihn 
erzbischof  Philipp  yoh  Cl^ln  zum  diacon,  und  1:^81  bischof  Ru-  // 
dolf  yon  Lttttich  zum  priester.  1197  erwMhlten  ihn  seine  mit- 
brttder  einmttthig  zum  prior  ihres  klosters^  1212  finden  wirihn 
als  probst  yon  Wota  nnd  Passerige.  Mehrmals  war  er  in  Rom: 
1184  zweimal  in  demselben  iahr,  1186  seinen  abt  Hermann  be» 
gleitend,  1208  als  machtbote  selner  mitbrttder  im  strelt  gegen 

I  ihreh  iHiwttrdigen  abt  Heinrich,  1215  2ur  zeit  des  Lateranensi- 
schen  concils.  Er  hat  die  annalen  welcbe  Lambert  der  kleine, 

I     ein  anderer  mtachdeB  J^obsklosters,  yon  988  bis  1194  schrieb 


XXXVIII  Y  O  R  R  E  D  E. 

nach  dessen  damals  erfolgtem  tode  fortgesetzt,  iedenfalls  nii^t 
Ober  1230,  Yielleicht  aber  auch  nicht  einmal  so  weit,  indem 
nach  1220  oder  1224  der  iohalt  mindere  sorgfalt  Yerrtlthy  und 
also  auch  Yon  einem  andern  zugesetzt  sein  kdnnte.  Sein,  wie  es 
mehrmals  deutlich  wird,  ganz  gleichzeitig  mit  den  einzelnen 
ereignissen  geschriebenes  werk  lehrt  ihn  uns  als  einen  durch- 
aus  wttrdigen  mann  kennen,  der  zwar  mit  gehaltenheit  und 
ruhe  die  ereignisse  betrachtet^  aber  doch  iedem  edleren  mensch- 
lichen  gefUhle  zugsLnglich  ist.  Kindlich  gedenkt  er  1212  des  todes- 
tages  seiner  mutter  und  wttnscht  ihr  die  ewige  ruhe,  schmerz- 
lich  ftthlt  er  im  iahr  1217  die  abwesenheit  seines  auf  dem 
kreutzzug  befindlichen  neffen,  mit  wahrer  Yaterlandsliebe  sefail- 
dert  er  1213  den  sieg^  der  Lfltticher  bei  Steppes^  und  schenkt 
dann  1218  dem  grafen  Ludwig  Yon  Los  als  er  jung  starb^  eine 
thrine,  ihm  der  an  ienem  schicksalsYolIen  tage  ein  so  tapferer 
helfer  und  auch  sonst  immer  so  gut  und  edel  war.  Der  zerrttt- 
teten  finanzlage  seines  klosters  gedenkt  er  mit  tiefem  bedauern, 
denn  sie  n(^thigte  ia  die  brttder  wegen  mangelndem  unterhalt 
fttr  eine  zeit  auseinander  zu  gehen.  Umsichtig  gedenkt  er  der 
witterung  und  des  daYon  abhMngenden  gedeihens  der  feldfriichte 
m  einer  zeit  wo  hungersnoth,  wie  er  es  1197  ergreifend  be- 
schreibt,  Ofter  einirat  Auch  die  anwendung  des  mergels  zum 
dttngen,  die  entdeckung  der  steinkohlen,  das  aufSnden  einer 
bleimine,  hat  er  als  utilitates  omni  memorie  digne  nicht  ttber* 
sehen.  Dass  er  aber  geistige  grdsse  Uber  alles  hocbachtet,  zeigt 
er  1216  bei  der  schilderung  des  ifam  Yielleicht  persGnlich  be- 
kannten  pabstes  Innocenz,  der  durch  hochherzigkeit  und  tiefe 
einsicht  so  ausge^eichnet  war^  der  so  Yiel  Yerriditet,  und  die 
ganze  christenheit  durch  seinen  glaubenseifer  zum  kreuzzug 
entzUndet  hat.  —  Reiner^  dessen  einzige  bekannto  hs.  Mch  noch 
ietzt  in  Lttttich  beiindet  (Arch.  der  6es.  7,  597),  wurde  zuerst 
17^  aus  der  urschrift  Yon  Martene  und  Durand  in  der  Collec- 
tio  Yeterum  scriptorum  5,  16  —  67  berausgegeben ,  dann  aucb 
1822  nach  dtesem  abdruclc  stttckweise  aher  oh&e  alle  beriditi* 
gung  aufgenommen  in  Bouquet  Recueil  18/  611 --638.  Da  er 
nocb  nie  in  Deutscbland  gedruckt  war,  und  doch  eine  auEahl 
der  wichtigsten  zeitaifcgaben  enthUt,  so  habe  ich  ihn  hier»  iedoeb 
nur  so  weit  sicb  sein  inhalt  auf  die  aHgemeine  reictogesehichte 
seit  1198  bezieht,  mitgeOieilt,  und  hWAtt  er  nui  ein  sehr  pas- 
sendes  voratttck  zu  dem  Chronicon  Erphordietise^  4m  gemdie  da 


Y  0  R  R  E  D  E.  XXXIX 

begiAAl;  wo  er  aufhdrt.  Einige  bessernde  vermuthungeD  habe  ich 
jn  eckte  klammem  eingeschlossen,  und  die  von  Martene  verges- 
sene  iahrszalil  1205  da  eiagefUgt  wo  sie  hingehOrt. 

15.  Chromcon  Erphordiense.  1223—125*.  S.  388—415. 

Durch  Guden  Cod.  dipl.  1,516  wlssen  wir,  dass  eine  (vielleicht 

die  einzige)  hs.  dieser  chronik  kldnen  formates  auf  pergament 

oAd  im  dreizehnten  iabrhundert  geschrieben  znr  bibliothek  des 

domeapitels  in  Mainz  gehtfrte.  Diese  war  ttber  dem  kreutzgange 

des  domes  aufgestellt ,  und  enthielt ,  wie  die  verzeichnisse  in 

Gttden  Sytl.  d88  und  in  dessen  Cod.  dipl.  2,564  ergeben,  werth- 

ToHe  Uberbleibsel  der  schon  frilher  theflweise  nach  Gotha  und 

Heidelberg-Romzerstreuten  altmainzischen  btichersammlung.  Diese 

reste,  und  somit  auch  die  hs.  der  vorliegendea  chronik.  ver- 

brannten  mit  dem  gesammten  holzwerk  des  doms  am  28.  iuni 

1793  als  zwischen  der  zweideutigen  canonade  von  Valmy  und 

dem  separatfrieden  von   Basel  ein   grossentheils  Preussisches 

heer  die  von  den  Franzosen*  besetzte  deutsche  stadt  Mainz,  ohne 

ausreichenden  militairischen  grund,  aber  den  schaulustigen  zum 

forcfatbar  sch(^nen  anblick,  bombardirend  in  ihren  zierden  ver- 

nichtete.  Dass  diese  chronik  gleichzeitig  und  h<$chst  glaubwlir-* 

dig  ist,  erglebt  das  alter  der  von  Guden  beschriebenen  hs.  und 

der  inhalt  SoIIte  auch  der  beim  iahr  1234  als  gestorben  er- 

wUinte  Ludewicus  scriptor  canonicus  sancti  Severi  £rphordie 

nichts  mit  ihrem  anfang  zu  thon  gehabt  haben,  so  bezieht  sie 

sieh  doch  beim  iahr  1250  ausdrttcklich  auf  die  mittheilung  des 

deutschordensmeisters  Eberhard,  welcher  bei  gefangennehmung 

des  k^nigs   von  Frankreich  durch  die  Sarracenen  gegenwttrtig 

war.  Der  inhalt  gew&hrt  die  wahrscheinliehkeit  dass  sie  von 

einem  Oominicaner,  und  die  Uberzeugung  dass  sie  in  Erfurt  ge- 

schrieben  worden  ist,  wo  man  wegen  der  verbindung  mit  Mainz 

mehr  anthei)  aa  den  reiehsvorglingen  nahm  als  sonstwo  im 

norden  Deutschlands.   Da  Reiner  von  LUttich  und  Gotfrid  von 

Cfiln  gerade  um  die  zeit  aufbOren  in  welcher  sie  beglnnt ,  so 

wird  sie  unter  der  damals  kleinen  zahl  gleicbzeitiger  ttherlie^ 

ferungen  zu  eioer  quelle  ersten  ranges,  wie  wir  denn  trotz 

ihres  besehrlbiikteA  umfanges  die  kenntniss  maneher  der  wich*» 

tigsten  thatsachen  nur  ihr  allein  oder  doch  hauptsHchUch  ver* 

daaken.  -^  Herausgegeben  wnrde  sie  nur  einmal  im  iahr  1723 

ohne  alle  ang^  der  quelle  von  Schannat  in  dessen  Yindemiae 

literariae  1,91--106.  In  demselben  iahre  war  diehs.  von  Guden 


XL  V  0  R  R  E  0  E. 

eiDgesehen  und  eicerpirt  worden,  der  dann  1743  unbekaant  mit 
Schannats  abdruck  in  seinem  Cod.  dipl.  1,517 — 637  eine  reihe 
einzelner  stellen  aus  derselben  mittheilte.  Viel  frtther  schon 
war  die  hs.  benutzt  gewesen  von  denienigen  welche  um  die 
mitte  des  vierzehnten  iahrhunderts  das  Chronicon  Sampetrinum 
1036—1355  bei  Mencken  3,201—344,  und  Hie  fortsetzung  des 
Lambert  1068—1352  bei  Pistorius  1,425— 439  zusammenschrie- 
ben.  Damals  war  also  die  hs.  noch  in  Erfurt.  In  der  fortsetzung 
des  Lambert  zahlte  ich  sechs  mit  dem  Chronicon  Erphordiense 
tibereinsiimmende  stellen.  Viel  mehrere  finden  sich  im  Chroni- 
con  Sampetrinum,  doch  aufFallenderweise  nur  biszum  iahr  1246. 
Aus  einer  stelle  bei  Guden  Cod.  dipL  1,593  ergiebt  sich  mit 
gewissheit  dass  Schannat  die  hs.  nicht  ganz  yoUstlindig  wieder- 
gab  sondern  einzelnes  hiuwegliess,  wodurch  es  denn  auch  h6chst 
wahrscheinlich  wird  dass  mehrere  stellen  des  Chronicon  Sam- 
petrinum  die  sich  ietzt  im  Chrohicon  Erphordiense  nicht  nach- 
weisen  lassen,  aber  dem  charakter  desselben  entsprechen,  eben- 
falls  aus  dieser  chronik  herriihren  und  uns  deren  uuTOlIstlLndig 
tiberlieferten  inhalt  ergSnzen.  Diese  stellen  blos  nach  yermu- 
thung  aufzunehmen,  konnte  ich  mich  aber  doch  nicht  veranlasst 
finden,  indem  das  Chronicon  Sampetrinum  mOglicher  weise  doch 
auch  noch  aus  einer  andern  quelle  gesch(jpft  haben  k(innte  und 
iedenfalls  seines  sonstigen  inhalts  wegen  unter  den  quellen  un- 
serer  geschichte  einen  platz  behalten  wird.  Indessen  konnte 
Schannats  ziemlich  schlechter  text  aus  den  drei  genannten 
quellen  vielfach  und  mit  sicherheit  berichtigt  werden,  was  ich 
deshalb  im  einzelnen  fall  nicht  immer  besonders  anzeigte,  weil 
man  den  ersten  zustand  des  textes  und  die  aufgenommenen 
verbesserungen  durch  vergleichung  gar  leicht  flnden  kann.  Ei- 
nige  der  von  Schannat  angedeuteteu  oder  sonst  oflTenbar  sich 
eiigebenden  lUcken  habe  ich  innerhalb  eckter  klammern  auszu- 
fUIIen  versucht. 

16.  Atis  der  reimchronik  des  Melis  Sioke.  1247 — 1256. 
^.  416—432.  Die  reimchronik  des  Melis  Stoke  beginnt  nach 
den  zeiten  der  R($mer  und  endet  1305.  Im  werke  selbst  werden 
zwei  verschiedene  grafen  von  HoIIand  angeredet :  zu  anfang 
Floris  der  sohn  k($nig  Wilhelms  der  von  1256  bis  1296 ,  am 
schliisse  Wilhelm  der  von  1304  bts  1337  regier^e.  Des  letzterf) 
„armen  clerc"  nennt  sich  der  verfasscr,  welcher  also  wahr- 
scheinlich   eine  canzleiperson   der  grafen  war.   Bis  1205  foJgt 


Y  0  R  R  B  D  E.  XLI 

Melis,  wie  er  selbst  sagt,  dem  monachus  Egmuttdanns  547 — 1205 
bei  Kluit  Hist  Holl.  1«,  1-^215.  £r  springt  dann  glefch  auf 
122a,  und  wird  erst  Yon  der  hier  ausgehobenen  geschichte  kO- 
nig  Wilhelms  an  immer  YoHstfindiger,  bis  er  zuletzt  als  zeitge- 
nosse  mit  Yoller  sachlcenntniss  erzfthlt  Aber  wie  gar  sehr  steht 
er  in  der  darstellung  den  gleichzeitigen  nach/dem  Ottocar  und 
dem  Braunschweiger  dichter!  Sein  gesichtskreis  geht  wie  der 
aller  andem  holl&ndischen  geschichlschreiber  nicht  iiber  Achen 
und  Cdln  hinaus.  Was  kdnig  Wilhelm  am  OberRhein  getrieben 
weiss  er  nicht,  und  dessen  reise  zum  pabst  geht  nach  Genua! 
So  bleibt  denn  nur  die  kdnigsmhl  s.  446,  die  belagerung  Yon 
Achen  s.  417,  die  Yon  KaisersWerth  s.  419,  der  streit  mit  der 
grSfln  Margaretha  Yon  Flandern  s.  420,  die  schlacht  Yon  West- 
capel  s.  422,  der  zug  Yor  Yalenciennes  gegen  Carl  Yon  Anjou 
s.  425,  der  zug  gegen  die  Friesen  und  kdnig  Wilhelms  dabei 
erfolgter  untergang  s.  430.  —  Drei  handschriften  des  werkes 
sind  noch  Yorhanden ,  slimmtlich  auf  pergament  und  ietzt  im 
Haag.  Herausgegeben  wurde  Melis  1591  zu  Amsterdam  in  folio 
durch  Johann  Yan  der  Does,  1619  zu  Rotterdam  in  folio  durch 
Alkemade,  1722  zu  Leyden  in  drei  bllnden  quart  oder  auch 
octay  mit  Yielen  ungeniessbaren  anmerkungen  durch  Baltazar 
Huydecoper,  dem  ich  folgte.  Dieser  neuste  herausgeber  hatte 
nicht  nur  die  frQhern  drucke,  sondern  auch  alle  drei  hand- 
scliriften,  welche  er  mit  A.  B.  und  C.  bezeichnet,  Yor  sich  lie- 
geo.  Er  folgte  der  hs.  B.,  bessere  kritiker  haben  iedoch  be- 
danert  dass  er  nicht  die  hs.  A.  zu  grund  legte.  Vergl.  Kluit 
Hist.  Holl.  Ib,  448  und441,  so  wie  (Iberhaupt  Wind  Bibliotheek 
der  Nederlandsche  GeschiedschrijYers  (Middelburg.  1835.  8.) 
1,40.  Was  Melis  noch  sonst  enthiilt,  gehdrt  nur  in  die  HoIISn- 
dische  particuiargeschichte ,  mit  ausnahme  einer  kleinen  stelle 
ttber  kdnig  Albrechts  zug  gegen  HoIIand,  in  der  ausgabe  Yon 
Huydecoper  3,18—26. 

17.  Excerpia  ex  chrorUca  Johannis  de  Beka,  1247—1256. 
S.  432—449.  Johann  Yon  Beka  hat  seine  bis  beiltfuflg  1350 
gehende  geschtchte  der  bischdfe  Yon  Utrecht  und  der  grafen 
Ton  Holland  dem  bischof  Johann  Yan  Arkel  1342  — 1364  und 
dem  grafen  Wilhelm  aus  dem  pftilzbairischen  hause  1847—1358 
gewidmet.  Nur  in  dem  leben  k5nig  Wtlhelms  des  Hollftnders 
bertthrt  er  die  reichsgeschichte  unmittelbar.  Ich  habe  daher 
dieses  stiick  hier  ausgehoben.    lenen  poetischen  sinn .  den  wir 


XLII  Y  0  H  R  E  D  E. 

bei  dem  In  gebiiadener  rede  spreclienden  Meiis  Stoke  so  ganz 
Termissen ,  hatte  Beka  im  iiberfluss ;  niclit  zum  besten  seines 
geschichtswerks.  Es  muss  in  der  that  gegea  den  wertk  Iiisto- 
rischer  tradition  im  mittelalter  mistrauisch  machen,  wenn  man 
sieht  wie  nur  hundert  iahre  nach  dem  tode  kdntg  Wilhelms 
dessen  leben  mit  sageit,  die  der  verfasser  selbstgeflilllg  ampli- 
ficirty  ausgefUlIt  ist  Vergl  das  winterfest  des  Albertus  IHagnus 
s.  438,  den  siegyerleihenden  ring  des  erzbischofe  von  Cdin  s, 
441 ,  die  iiberraschende  besetzung  Utrechts  s.  442 ,  der  stein- 
wurf  in  St  Mariens  halle  s.  447.  Von  den  mitgetheilten  doeu- 
menten  sind  sehr  verdankenswerth  der  brief  des  rheinischen 
stlLdtebundes  s.  439  und  derienige  Wilhelms  an  den  abt  von 
Egmond  s.  447.  Dagegen  sind  in  der  gegebenen  fassung  sehwer- 
lich  genau  richtig  dle  briefe  Innocenzens  III  an  den  rector  von 
Sta  Maria  in  Cosmedin  s.  433  und  an  den  k(»nig  Wilhelm 
selbst  s.  446.  ledenfalls  une^cht  sind  das  ceremontale  des  rit- 
terschlages  s.  433  und  das  der  kr(^nung  Wilhelms  s.  436.  Dies 
ergiebt  sieh  schon  aus  der  thatsache  dass  der  kdnig  von  Mi- 
men  der  wahl  Wilhelms  gar  nicht  beiwohnte,  sondem  densel- 
ben  erst  1252  anerkannte.  Beide  stlicke  geh(iren  in  das  vier- 
zehnte  iahrhundert;  der  ritterschlag  mag  wohl  von  kdaig  Jo- 
hann  von  B($hmen  so  gefeiert  worden  seln,  die  krdnung  schmeckt 
nach  der  goldnen  bulle  Carls  IV.  —  Handschriften  Bekas  sind 
in  mehrzahl  erbalten.  Im  druck  herausgegeben  wurde  derselbe 
1611  durdi  Fnrmerius  zu  Franeeker  in  Quart^  1643  durch  Bu- 
chelius  zu  Utrecht  in  klein  folio.  In  dieser  tetzten  aosgabe,  de- 
ren  ich  mich  bediente,  stiid  die  fortsetzungen  von  dem  ur- 
sprUnglichen  werk  nieht  gehdilg  abgeschieden.  Eiiie  mlt  inter- 
polationen  versehene  hollsittdiscbe  Ubersetzung  findet  slch  in 
Hattbaei  Anal.  Ed.  II.  ^,1— W.  Vergl.  Uberhaupt  Wtnd  Biblio- 
tbeek  1,51. 

18,  Excerpia  ex  chronica  Thomae  Wikes.  i245  -  i273. 
S.  449—457.  Thomas  Wikes  war  augustinerehorherr  za  Os- 
neye  bei  Oxford.  Sein  werk  wie  es  ietzt  vorliegt  gdit  von  1066 
bis  1304.  Grtissere  weitlSuftigkeit  beginnt  gegea  die  mitte  des 
dreizehnten  iahrhunderts  und  hort  mit  1294  auf.  Waswafolgt 
scbeint  spiterer  .zus«tz.  Die  hs.  Cotton.  sqb  Tiberio  A.  9.  soll 
iedocb  ergeben  dass  da/s  ursprUogliehe  werk  sehon  Im  iabre 
1289  endet  Herausgegeben  wurde  dasselbe  nur  einmal  durch 
Gale   in  Historiae   Anglicanae  Scriptores.   Yolumen   secunduni. 


y  O  R  R  E  D  E.  XLIII 

Oxoniae.  1687.  fol.  8.  21—128.  Die  Yon  inir  daraus  eittnoiiiine- 
uen  Deutschiand  betreffenden  stUdce  finden  sich  Tor  von  seite  46 
bis  97.  Sie  sind  besonders  wichtig  durch  die  genauen  angaben 
Ton  Ricbards  reisen  nach  Deutsehland,  durch  die  nachrichten 
uber  seine  wahl  und  lcr($nung,  iiber  die  verhandlungen  mit  den 
engliscben  baronen  vor  selner  ersten  riiclilcehr  nach  England, 
uber  die  befreiung  des  Rheins  ron  den  unrechtinftssigeB  z5llen, 
uber  Richards  zweite  Termftlilung  mit  der  von  Fatlieosteitt,  und 
uber  seinen  tod.  Die  eiozige  ausgabe  ist  sdbst  in  England 
selten.  Der  hiesige  herr  doctor  Hliberlin,  wekher  sie  in  seiner 
bibliothek  beMtzt,  gestattete  mir  freuiidsehaftUchst  deren  ein* 
siclit  und  benutzung. 

19.  Excerptm  ex  chroniea  MurHni  PoUnii  una  cum  con^ 
iinuatione  Aiderspaeensi  1245  —  1286.  S.  457  —  464.  Der 
verfasser  nennt  sich  selbst  in  der  Yorrede  zu  seiner  ehronilc: 
ego  Hartinus  domini  pape  penitentiarius  et  capellanus,  oder  wie 
es  in  einem  exemplare  heisst,  welches  mit  pabst  Honorius 
(t  1287)  enden  sollte,  dessen  Torrede  also  Yielleicht,  aber 
docli  nur  kurz  naeh  dem  tode  des  verfassers,  interpolirt  worden 
ist:  ego  &ater  Martinus  ordinis  Predicatorum  domioi  pape  peni- 
tentiarius  et  eapellanus^  de  regno  Boemie  oriundus  patiia  Op* 
payJensis.  Die  Ann.  Colm.  sagen  Yon  ihm  zum  iahr  1278:  Obiit 
frater  Martinus  domini  pape  diu  penitentiarius,  archiepiscopus 
factus  [Gnesnensis].  Sein  durch  eine  inschrift  ausgezeiehnetes 
grab  sah  man  naeh  Ughelli  und  Bzovius  noch  iahrhunderte 
spater  zu  Bologna.  Es  ergiebt  stch  hieraus  dass  Hartin  zu  Trop* 
pau  im  ietzigen  Schleaien  geboren  wurde,  dass  er  ein  domioi** 
caner  nnd  lange  zeit  (mindestens  von  1:268  bis  1277,  denn  von 
ten  iahren  sind  die  beiden  ausgaben  seiner  chronikj  pftbst* 
lielier  pdnitentiar  war,  dann  1278  von  pabst  Nlcohuis  IIL  znm 
erzbischof  von  Gnesen  ernannt  auf  der  hinreise  nach  seinem 
bestimmungsorte  starb.  Ausser  predigten  und  einer  alphabeti* 
schen  abersicht  ttber  das  deoret  (Gratian»)  und  die  decretalen, 
sehrieb  er  die  gesehichte  der  plibste  und  kaiser.  Dieses  werk 
soUte  ein  iibersichtliches  handbucb  sein,  und  faatte  die  shin*^ 
reiehe  einrichtung^  daas  sich  dio  gleichzeitigen  pKbste  und  kaiser 
auf  ie  zwei  selten  gegenUberstanden,  und  iedem  derselbeo;  Immer 
so  Yiele  zeilen  gewldmet  waren  als  er  iabre  regiert  katte,  wKh^ 
rend  (^rade  fdnfeig  zeilen ,  also  audi  fttnfzig  iahte,  auf  die 
seite  kamen.  Den  spftteren  abschreibern  wurde  iedoch  diesea 


XLIV  Y  0  R  R  E  D  E. 

abmessen  HLsHg,  sie  behielten  daher  hHufig  nur  die  hauptab- 
theilUBg  in  pabst-  und  kaisergeschichte  neben  einauder  bei  ohne 
genaue  beobachtung  der  zeilenzahl,  oder  sie  nahmen  iede  ab- 
theilung  besonders  und  schrieben  hintereinander  erst  die  pslbste 
dann  die  lcaiser  ab ,  oder  auch  sie  warfen  piibste  und  kaiser 
gedankenlos  durch  einander.  Diese  behandlungsweise  hatte  denn 
auch  ihre  rtickwirkung  auf  freiere  gestaltung  der  fortsetzungeu, 
die  man  dem  bald  allgemein  verbreiteten  buche,  um  es  fort- 
wfthrend  brauchbar  zu  ^rhalten,  sehr  hHufig  anfUgte.  Ber  ver- 
fasser  selbst  hat  schon  zwei  ausgaben  veranstaltet,  deren  erste 
bis  einschliesslich  Clemens  IV  (f  1268)  geht  und  bei  den  pab- 
sten  mit  den  worten:  per  regem  Carulum  decollatur  endet, 
wSLhrend  die  zweite  bis  einschliesslich  Johann  XXI  (f  1277) 
fortgesetzt  ist  und  bei  den  pSbsten  mit  den  worten:  Mcolaus 
tercius  natione  Romanus  anno  domini  m.cclxx.vii.,  sedit  annis .... 
aufhdrt.  Man  unterscheidet  die  beiden  ausgaben  theils  durch 
die  in  der  vorrede  (Quoniam  scire  tempora  summorum  poutifi- 
cum  Romanorum  et  imperatorum  etc.)  enthaltene  angabe  ihres 
endpunctes,  theils  dadurch  dass  in  der  zweiten  nach  der  yoT- 
rede  eine  nachricht  von  den  vier  weltreichen,  dann  tiber  Roms 
entstehung  topografie  und  frtthere  geschichte,  ferner  beim  iabr 
855  zwischen  Leo  V  und  Benedict  III  die  sage  von  der  pfibstin 
Johannia  eingeschaltet  ist.  Handschriften  sind  uns  noch  ietzt  in 
grOsserer  anzahl  als  von  irgend  einem  andern  geschichtswerk  des 
mittelalters  und  iedenfalls  weit  ttber  hundert  erhalten.  Mewie- 
ner  hofbibliothek  allein  besass  schon  1665  deren  acht,  und 
zwar  gerade  von  ieder  ausgabe  vier.  Beachtung  verdienen  ganz 
vorzUglich  die  verschiedenartjgen  fortsetzungen.  Von  den  bis- 
herigen  gar  uhbefHedigenden  drucken  gehdren  zur  ersten  aus- 
gabe  der  von  1616  und  derienige  in  der  KuIpis-ScbilterisclieD 
sammlung  von  1655  oder  1702;  zur  zweiten  der  von  1559  (durcli 
Herold,  aus  einer  Vorauer  mit  fortsetzung  aus  einer  Fulder  lis.) 
und  wahrscheinlich  auch  der  von  1574.  Die  hauptsiichlichsten 
materialien  ttber  die  eigenthttmlichkeiten  des  werkes  findet  man 
in  Lambecii  Comment.  Ed.  II.  2,742--770  zusammengestellt,  wo- 
mit  hauptslichlich  wegen  deh  hss.  zu  vergleichen  ist:  Archiv  der 
Ges.  4,38.  5,183.  7,655  und  das  register  zu  band  8.  ~  Die  hs. 
der  heiligen  Maria  zu  Aldersbach  (im  Vilsthal  zwisch^n  Straa- 
bing  und  Passau)  aus  welcher  ich  das  bier  mitgetheHte  eat- 
nommen,  habe  ich  ini  ersten  bande  dieser  Fontes  seite  xi  nsiher 


Y  0  II  R  E  D  E.  XLV 

besprochen.  Sie  ist  iedeiifalls  nacb  antriU  des  iahrs  1286  und 
wahrscheinlieh  noch  im  dreizehnten  iahrhundert  geschrieben. 
Schon  sehr  frtih,  gewiss  nicht  spliter  als  1313,  wurde  sie  fUr 
die  chronilc  des  benachbarten  liiosters  Osterhoven  benatzt,  und 
kam  dann  nach  Fttrstenfeld  westUch  Yon  Httnchen,  einem  toch- 
terkloster  Aldersbachs,  wo  der  ungenannte  mGnch  seine  fttr  das 
erste  viertel  des  Tierzehnten  iahrhunderts  so  wichtige  (im  er- 
steo  bande  dieser  sammlung  mitgetheilte)  Chronica  de  gestis 
principum  anlcnttpfte.  In  dieser  hs.  ist  bruder  Hartins  werk  schon 
zertrUmmert.  £s  finden  sich  zumeist  nur  die  kaiser,  deren  ge^ 
schichte  ich  Yon  der  absetzung  Friedrichs  11  an  aufnahm.  Der 
Yerfasser  erwShnt  s.  437  der  doppeltwahl  Alfonaens  und  Ri« 
chards:  quod  scisma  multis  annis  et  usque  hodie  perseYerat 
Damals  war  also  Richard  (f  2.  april  1272)  noch  am  leben, 
woraus  sich  sofort  die  anfangsgrHnze  der  in  Deutschland,  und 
zwar  wie  zu  Yermuthen  steht  in  Aldersbach  selbst,  geschriebe- 
nen  sehr  werthYoIIen  fortsetzung  ergiebt,  die  ich  hier  zum  er- 
stenmal  aus  dem  original  und  Yollsttodig  bekannt  maohe^nadi- 
dem  der  inhalt  bisher  nur  in  dem  Chronicon  OsterhoYiense  bei 
Rauch  1,515 — 518  aber  uni/olistilndig  Yerstttmmelt  und  durch 
vermischung  mit  fremdem  unkennbar  Yorlag. 

20,  Cunradi  de  Wurmelingen  Annales  Sindetflngetuet. 
1276-1294.  S.  464—472.  Cunrad  Yon  Wurmelingen  ftthrtc 
diesen  namen  Yon  einem  zAYischen  Tttbingen  und  Rottenburg 
gelegenen  dorfe.  1255  trat  er  in  den  genuss  einer  prtibende 
an  der  stiftskirche  des  heiligen  Hartin  zu  Sindelfingen  sttd- 
westlich  Yon  Stuttgart  1278  wurde  er  diacon.  Demungeachtet 
war  er  Yerheirathet;  seln  weib  starb  erst  1287  nachdem  er 
1281  seine  tochter  EUa  Yerheirathet  hatte.  Wie  dies  zusammen- 
hSogt  ist  nicht  ganz  klar,  doch  wird  man  nicht  nothwendig 
an  eine  gesetzesttbertretung  zu  denken  haben.  1294  am  22.  april 
ist  er  selbst  gestorben.  Bei  selnem  stifte  fand  er  ein  Yon  dem 
caoonicus  Heinrich  Yon  Hdskirch  begonnenes  buch,  bestimmt 
nachrlchten  ttber  die  entstehung  und  die  zustiinde,  ttber  die 
besitzungen  rechte  und  gewohnheiten  der  kirche  aufiEunehmen. 
Dieses  buch  hat  er  seit  1273  erneuert,  und  namentlich  mit  an* 
nalen  fortgesetzt,  welche  in  einer  ersten  abtheilung  sterbtage 
solcher  personen  enthalten  die  mit  der  kirche  des  hetligen 
Martin  in  irgend  einem  zusammenhang  stehen,  in  der  zweiten 
abtiieilung  aber  hier  Yorliegen,  und  nngeacbtet  ibrer  kttrze  fttr 


XLTI  y  0  R  R  E  D  E. 

die  geschichte  Ton  Schwaben,  und  beziehungsweise  die  reichsge- 
schichte,  Ton  der  gr((ssten  wichtigkeit  sind.  Fttr  diese  bemU- 
hung  wttnschte  er  dass  die  folgezeit  seiner  fromm  gedeidLen 
mOge  (iste  liber  conscriptus  et  innovatus  est  a  Cmirado  de 
Wurmeiingen  canonico  sancti  Martini  in  Sindelphingen  m.cc.kx.iii. 
indictione  prima  in  Tigjlia  ascensionis  doBlni.  Unde  fratres 
eharissimi  peto  ut  memoriam  mei  liabeatts).  Das  auf  perga- 
ment  gescliriebene  original,  am  frtthaten  Ton  Nauderus  in  sei- 
nem  1516  zuerst  erschienenen  Chron.  UniTers.,  z.  b.  beim 
tode  iLtfnig  Rudolfs,  benutzt,  war  im  iahr  1593  noch  Torhanden. 
Damals  wurde  es  Ton  dem  stadtschreiber  Sindeifingens  an  Cru- 
sius  geliehen.  SoUte  es  nicht  wieder  aufzufinden  sein?  Einst- 
weilen  haben  wir  nr  die  mangelhaften  auszttge,  die  sich  Cru- 
sius  und  um  dleselbe  zeit  GabelkoTer  daraus  machten,  welche 
ietzt  zu  Tttbifigen  und  zu  Stuttgart  bewahrt  werden.  Nachdem 
In  neuem  zeiten  Pfister  dieselben  in  seiner  geschichte  Ton 
Schwaben  nachlMssig  benutzt  hatte,  machte  sich  1836  Haug 
durdi  den  ersten  abdrucii:  Terdient  (Chronici  Sindelfingensis 
Quae  supersunt  primum  edidit  C.  F.  Haug.  Tubingae  typis  Hop- 
feri  de  Lorme.  1836.  4.  VIII  und  48  seiten).  Dieser  abdrud 
enthSlt  die  zusammenstellimg  alles  dessen,  was  Ton  dem  gao- 
zen  buche  auf  uns  gekommen  ist,  nebst  elner  kleinen  sammlung 
Sindelfingischer  urkunden,  alles  begleitet  mit  anmerkungen.  Aus 
diesen  habe  ich  einiges  entnommen,  wsihrend  ich  sonst  nur 
sehr  wenig  Teranlassung  fand  irgend  etwas  im  teite  abzuftndern. 
21.  Burkardi  de  Hallis  ei  Dytheri  de  Helmesiat  Notae 
kistoricae.  1273-1325.  S.  473—479.  Burcard  Ton  Hall  (wohl 
dem  Schw^blschen}  und  Dyther  Ton  Helmstadt  (aus  einem  ad- 
lichen  noch  ietzt  bltthenden  geschlecht  der  miltlern  neckargegend) 
waren  iener  decan  dieser  canonicus  der  collegiatkirche  St. 
Peter  zu  Wimpfen  im  Thal.  Sie  haben  ein  buch  in  bezug  auf 
diese  kirche  begonnen  und  fortgesetzt,  welches  geschichtliche 
nachrichten,  urkunden  abschriften  necrolog  und  besitzTcrzeich- 
nisse  enthlilt  und  in  folio  auf  pergament  geschrieben  noch  ietzt 
zu  Darmstadt  im  archlT  Torhanden  ist.  Was  daraus  zur  allge- 
meinen  deutschen  geschichte  gehijrt,  habe  ich  ans  dem  original 
genau  abgeschrieben  und  hier  eingerttekt.  Die  nachrichten  sind, 
wle  die  urschrift  zeigt  und  sich  aus  den  lebensumstttuden  der 
Terfasser  bestfttigt,  durchaus  gleichzeitig,  und  durch  einige  ziige 
aus  k^nig  Rudolfs  geschichte  und  die  darstellung  der  ereignisse 


Y  0  R  R  B  D  X.  XLVII 

des  jahres  1298  besonders  schHtzbar.  Etwa  die  hUfle  daTon 
mit  mehreren  nur  das  coUegiatstift  betrelTenden  nachrichten  hat 
Schannat  schon  1724,  aber  nicht  w((rtUch  treu,  in  seinen  Vind. 
lit.  2,57  herausgegeben. 

22.  Hir%elin  ikber  die  schlachi  bei  G&llkeim  1298.  S. 
479—486.  Der  gleichzeitige  Yerftsser  den  wir  nor  ans  seiner 
poetischen  beschreibung  selbst  lcennen  (vers  160  und  273) 
stand  auf  sdte  des  herzog  Albrecht  (Ters  96 :  unser  crey  was : 
Osteriehe!),  er  war  dem  herzog  Heinrich  Ton  Kttrnthen,  dessen 
hohe  art  ihm  gar  innerUch  lcunt  war  (Ters  143),  besonders 
verbunden,  aber  auch  ein  eifriger  lober  des  Yon  Walsse  C^ers 
310).  fir  lcnttpft  an  erinnerungen  aus  Wolfi*am  von  Eschenbach 
an,  und  hat  auch  mit  diesem  welsche  wortmengerei  gemdn, 
ivie  sie  auch  spSter  wieder  dem  ausdruclc  zur  zierde  dienen 
sollte  der  sich  fUr  gebildet  hielt.  Es  sind  eigentlich  nur  scenen 
aos  der  schlacht,  die  auch  in  der  einen  hs.  nach  yers  182 
dorch  die  ttberschrift:  „hie  hebt  sich  der  ander  streit^'  ge* 
scUeden  sind.  Vers  168  und  272  sehen  wir  den  Terfasser  im 
besitz  einer  steUung  wie  sie  Homer  der  Helena  abgewinnt,  in» 
dem  er  sich  tou  andern,  und  zwar  Ton  Terliebten  fhiuen,  um 
die  tapfern  helden  befhigen  liisst,  ohne  dass  man  recht  begreift 
durch  welche  maschinerie  er  zu  diesem  TortheU  gekommen  ist. 
Das  passte  freUich  ganz  gut  zum  Chiirndenlire,  der  darch  seine 
galaoterie  nach  manchem  iahrhundert  seine  eheliche  tochter 
die  Haultasch  in  so  tiblen  ruf  gebracht  hat,  dass  di  Paulis 
gegenbeweise  (Tergl.  diese  Fontes  1,261  unten)  ihn  wohl  noch 
nicht  bald  wieder  herstellen  mdgen.  Um  die  politische  frage 
kOinmerl  slcb  unser  dichter  nicht  Tiel;  das  ritterliche  aufrelien 
seiner  helden,  die  wir  bei  dieser  gelegenheit  zu  unserm  danlce 
keouen  lernen,  beschlifligt  ihn  so  sehr  dass  er  den  gegner  kaum 
nennt.  Darin  ist  er  Ton  dem  mittel-  oder  niederrheinischen 
dichter  gar  sehr  Terschieden,  der  den  Kraft  Ton  Greifenstein 
seinen  herrn  heisst  und  auf  Adolfs  seite  stand.  Vergl.  Haupt 
Zeitschrift  3,7—25  und  meine  Reg.  Alb.  nr.  259.  —  HirzeUns 
gedicht  ist  zwei  mal  aus  wiener  hss.  herausgegeben :  1793  aus 
cod.  rec.  1548  (fol.  pap.  sec.  15)  in  Rauch  Script.  2,300—309, 
dann  1829  aus  cod.  Salisb.  416  (fol.  perg.  sec.  14)  in  Graff 
Diutislca  3,314—323,  beidemal  gar  schlecht.  Da  ich  meine  ft^eunde 
in  Wien,  die  scfaon  so  Tiel  f ttr  mich  gethan  haben,  nicht  wegen 
«iner  neuen  absehrift  bemtthen  wollte,  so  war  ich  bestrebt  aus 


XLVIII  V  0  R  R  E  D  E. 

beiden  abdrUcken  einen  verstftndlicheren  dritten  m  bilden.  Ich 
denl^e  man  wird  es  nicht  missbilligen  dass  ich  andi  aasserdem 
aus  mvonstreis  und  cochenbarg  auf  eigne  faust  MiinsterTreis 
und  Tochenburg  gemacht  habe. 

23.  Hermanni  Aliahensis  Annales.  1152—1273.  S.  486— 
526.  Hermann  abt  Yon  NiederAltaich,  einem  auf  dem  ndrdli- 
chen  ufer  der  Donau  in  der  mitte  zwischen  Straubing  und 
Passau  gelegenen,  auf  den  rath  des  heiligen  Pirminius  im  iahr 
741  zu  ehren  des  heiligen  Mauritius  \on  herzog  Odilo  Ton 
Baiern  gestifteten  benedictinerkloster  (dessen  urkunden  in  den 
Hon.  Boic.  11,3—340),  war  geboren  im  iahr  1200,  wurde  zum 
abt  gewHhlt  am  27.  oct  1242,  resignirte  diese  wttrde  am  12. 
mHrz  1273,  und  starb  am  31.  iuli  1275.  Nachrichten  iiber  sein 
leben  hat  er  uns  selbst  theils  in  seinen  annalen,  theils  in  einem 
eignen  aufsatz  hinterlassen ,  welchen  ich  s.  522  am  schlusse 
derselben  eingeschaltet  habe.  Ebendort  folgen  zwei  ortheile  von 
zeitgenossen  ttber  seine  fruchtreiche  lebensthiitigkeit.  Auf  diese 
nachrichten,  aus  denen  man  ihn  als  durchaus  tttchtigen  ge- 
schftftsmann  als  gewissenhaften  priester  und  als  liebenswttrdi- 
gen  charakter  kennen  lernt,  darf  ich  hier  verweisen.  Bttcher 
welche  wir  von  itim  haben,  sind  yornehmlich:  eine  sammlung 
von  urkunden  seiner  zeit,  ietzt  im  geheimen  hausarchiv  zu  Wien, 
aus  welcher  Leibnitz  wichtige  actenstttcke  ttber  den  grossen 
rheinischen  stiidtebund  (Codex  iuris  gentium^  mantissa  2,93) 
und  genealogische  nachrichten  ttber  das  Wittelsbachische  haus 
(Script.  2,22)  entnommen  hat ;  dann  die  annalen.  —  Die  urschrift 
dieser,  1517  noch  im  kloster  von  Aventin  benutzt,  war  schon 
1679  auf  der  hofbibliothek  zu  Wien,  und  befindet  sich  noch  ietzt 
daselbst  als  cod.  hist.  eccl.  29.  C^ergl.  Lambecii  Comment.  8,77 
und  Archiv  der  Ges.  7,474).  Sie  ist  in  folio  auf  pergament  aus 
dem  dreizehnten  iahrhundert.  Den  anfang  bildet  die  weltchronlk 
des  Ekkehardus  Uraugiensis ,  bei  deren  schluss  im  iahr  ii06 
abt  Hermann  auf  blatt  144  so  fortfHhrt:  Huc  usque  auctor  pre- 
sentis  libri  tam  ex  Orosii  quam  ex  Eusebii  et  eorum  qui  post 
ipsos  scripserunt  libris  collecta  posuit.  Cetera  que  secuntur 
usque  ad  annum  domini  m.c.xl.vi.  ex  chronicis  Ottonis  Frisin- 
gensis  episcopi  posita  sunt  et  sumpta.  Illa  vero  que  postea  con- 
tinentur  ego  Hermannus  abbas  Altahensis  licet  indignus  ex  di- 
versis  chronicis  et  privilegiis  undecunque  colligendo  cum  his  que 
meis  teniporibus  contigerunt  de  anno  in  annnm  simplici  stHo 


Y  0  R  R  E  D  B.  XLIX 

aiiDotare  cura?i,  ne  saltem  in  nostro  monasterio  facta  huius 
maliciosi  temporis  al>  bominnm  memoria  penitus  laberentur. 
Nacli  einigen  yorbemerkungen  beginnen  dann  blatt  150  die  bier 
mitgetlidlten  annalen,  und  gehen  bis  zum  ialir  1165  einschliess- 
licii  mit  gleicher  hand,  nur  wenig  Tersciiieden  in  der  dinte  und 
der  gr(jsse  der  buchstaben,  als  reinschrift  fort.  Was  dann  zu- 
naclist  folgt,  scheint  noch  yon  derselben  haad  aber  etwas  spM- 
ter  zugesetzt.  Das  iahr  1268  ist  von  anderer,  1269  wieder  to» 
der  ersten  handl  Dann  wird  die  schrift  bis  ins  iahr  1273  aof 
blatt  166  yerschiedenartig ,  und  scheint  gleichzeitig  nachge- 
fiihrt,  oft  in  donseiben  iahr  aus  yerscfaiedener  zdt;  doch  sind 
die  einzelnen  unterschiede  unter  sich  nicht  so  gross,  dass  maa 
ekn  80  yide  yerschiedene  schreiber  annehmen  mUsste.  Inner- 
halb  dieses  textes  finden  sich  auf  leer  gdassenea  stelloi  aad 
m  rande,  dann  beim  iahr  1236  auf  einem  eigends  eingebeRe- 
ten  blatte  (s.  504  note  meines  abdrucics),  welches  zufolge  sd- 
nes  schlusses  nach  der  abtretung  von  Steiermark  an  die  Un- 
garn  aber  yor  deren  wiedery^treibung  (also  zwischen  1254  und 
1260)  zuerst  geschrieben  sein  muss,  roancherlei  einschaltungai, 
voQ  denen  ich  die  meisten ,  besonders  die  letztern ,  dem  ur- 
spruDgUcfaen  yerfasser  glaube  zuschreiben  zu  dttrfen.  Da  wo 
dessen  annalen  im  iahr  1273  enden,  schien  mir  der  schicklichste 
platz  zur  einfllgung  der  yon  ihm  selbst  herrtthrenden  nachricht 
iiber  seine  wirksamkeit,  welche  in  der  hs.  auf  blatt  172  yon 
einer  hand  des  fUnfzehnten  iahrhunderts  nacbgetrageu  ist  In 
der  ursdirift  folgen  blatt  166.unnittelbar  auf  den  schluss  der 
annalen  die  beiden  lobsprttche  auf  den  yerfasser,  deren  erster 
im  iahr  1273  nach  seiner  resignation  aber  yor  der  wahl  seines 
nti^hfolgers  noch  bei  seinen  lebzeiten  eingetragen  ist,  und  deren 
zweiter  gleich  nach  seinem  tod  im  iahr  1275  yon  seinem  ca- 
plan  Heinrich  Stero  zugesetzt  wurde,  den  uns  eine  gleidizeitige 
randbemerkung  noch  n^lher  als  probst  yon  Ottingen,  und  also 
ancii  als  den  machtboten  herzog  Heinrichs  yon  NiederBaiern 
bei  RudoIfB  k^KHigswahi  und  aiif  dem  Augsburger  reichstag  yon 
1275  bekannt  macht.  —  Auf  die  annalen  des  Hermann  folgen 
m  der  nrschrift  fortsetzungen  yon  1273  bis  1301  in  zwei  ge- 
trennten  stttcken.  Das  erste  stttck,  wdches  sich  blatt  166—171 
unmittdbar  an  Heinrich  Steros  bemerkung  anschliesst ,  geht  in 
zlemlich  gleichzeitiger  schrift  yon  1273  bis  1290,  inwelch  letz- 
term  iahr  es  unten  anf  der  rttckseite  eines  blattes  mit  den 


I-  V  0  R  R  E  D  E. 

worten;  Anno  domini  m.ccxc.i.  dominus  Ladlzlaus  rex  Ungarie 
sine  heredibus  moritur   et  comites  seu  barones  eiusdem  regni 
As-   schliesst,   ohne  dass  das  im  dermaligen  bande  folgende 
blatt  die  erwartete  fortsetzung  br^chte.  Das  zweite  stUck  folgt 
ierst  blatt  186— ISS  und   enthalt   nachrichten  aus  den  iahren 
1287  bis  1301  in  wenig  spdterer  niederschrift  voh  einer  einzi- 
gen  hand  in  einem  zuge  geschrieben.   Diese  fortsetzungen  sind 
nur  Im  ganzen  gleichzeitig,  nicht  aber  in  iedem  einzelnen  iahre. 
Einige  iahre  blieben  ohne  aufzeichnung ,  andere  sind  unrichtig 
eingeordnet.  Namentlich  fehlen  im  ersten  stiick  die  iahre  1275. 
1276.  1283.  1286  und  1287,  obwohl   einige  YorgSnge  aus  den- 
selben  bei  andern  iahren,  auch   sonst   spfitere  begebenheiten 
vorgreifend  erwahnt  Merden,   wie  z.  b.  beim  iahr   1274  eine 
plibstliche  bulle  von  1281  eingeschaltet  ist.  Im  zweiten  stiicke 
folgen  sich  die  iahre  so:  1287.  1291.  1290.  1294  mit  einer  er- 
w^hnung  aus  1297.  1296.  1297.  1298.  1301.   1300.  1297.  1300. 
Ausserdem  enthalt  dieses  letztere  stlick  im  texte  mehrere  lUcken. 
So  mangelt  bei  1294  der  monat  in  welchem  Ludwig  der  strenge 
starb,  1298  der  ort  wo  herzog  Otto  lager  schlug,  1300  (rich- 
tiger  1301)  der  namen  des  vom  pabste  ernannten  kOnigs  von 
Ungarn  und  derienige  des  sohnes  des  kdnigs  von  BOhmen.  Man 
kdnnte  hiernach  vermuthen,  dass  dieses  zwette  stUck  der  fort- 
setzung  nur  eine  nicht  allzu  gelungene  reinschrift  roh  und  un- 
geordnet  hingeworfener  notizen  sei,  welche  ursprunglich  dic 
fortsetzung   des    ersten   stUckes   gebildet  haben  m(igen,  dann 
aber  aus  dem  einband  entfernt  und  solchergestalt  ersetzt  wurden. 
Dass  diese  im  zweiten  stUck  der  fortsetzung  enthaltenen  nachrich- 
ten  vor  ieder  weitern  mittheilung  erst  chronologisch  geordnet 
werden  sollten  undmussten,  ist  einleuchiend.  —  Ueber  Hermaons 
berufzur  geschichtschreibung  noch  besonderszu  sprechen  wSre 
UberflUssig.   Seine  bedeutende  pers($nlichkeit  und  seine  vieliHh- 
rige  stellung  als  abt  eines  zu  seiner  zeit  hdchst  angesehenen 
klosters,  lassen  ausser  zweifel  dass  er  in  einem  weiten  kreise 
sehen  und  urtheilen   konnte.   Allerdings   hat  er,  wie  so  viele 
mittelalterliche  geschichtschreiber,  vorzugsweise  nur  die  that- 
sachen  verzeichnet,  und  deren  folge  in  kurzen  slitzen  angege- 
ben,  vlelleicht  weil  er  mit  andern  der  welt  entsagenden  dachte 
dass  die  tugenden  und  fehler  der  menschen  mehr  oder  weni- 
ger  dieselben  bleiben  und   daher  minder  der  darstellung  he- 
dUrfen  als  die  geschicke  im  allgemeinen  und  grossen,  in  wel- 


y  0  R  R  E  D  E.  M 

chen  die  hand  eines  hdheren  lenkers  sich  zeigt  Uebrigens 
scheint  Hermann  mit  der  NiederBairischen  herzogsfamilie  in 
besottders  nahem  persdnlichem  verkehr  gelebt  zu  haben.  Er  un<- 
terlasst  nicht  die  geburten  und  benamungen  der  kinder  einzu- 
tragen,  1271  hat  er  den  prinzen  Stefan  seibst  getauft,  und  be- 
klagt  er  den  tod  von  dessen  mutter  Elisabeth  gleich  einem  der 
ihr  nahe  gestanden.  Einmal  auch  (beim  iahr  1232  sdte  502 
note)  nennt  er  den  Tielgewandten  bischof  Wernhard  Ton  Seckau 
(1268—12823,  den  machtboten  Ottocars  auf  dem  entscbeiden- 
den  Augsburger  reichstage,  als  seinen  unmittelbaren  gewllhrs- 
mann.  Zun^chst  betreffen  seine  aufzeichnungen  Baiern  und  die 
lHnder  welche  mit  diesem  in  nlihere  berUhrung  kommen,  also 
namentlich  Oestreich  und  Bijhmen,  besonders  seil  Ottocars  auf- 
treten.  Hierfiir  ist  er  denn  auch  hauptquelle  im  zweiten  und 
drilten  Tiertel  des  dreizehnten  iahrhunderts ,  in  einer  zeitpe- 
riode  welche  sonst  so  arm  an  geschichtschreibern  ist.  Dass 
auch  die  n£ichste  fortsetzung ,  welche  in  einer  hs.  einem  Eber- 
hard  Ton  NiederAltaich,  Ton  welchem  demnSchst  gehandelt  wer- 
den  soll,  als  Terfasser  zugeschrieben  wird,  im  kloster  Nieder- 
Altaich  oder  dessen  nahe  aufgezeichnet  wurde,  ist  wohl  kaum 
zu  bezweifeln ,  da  der  gesichtskreis  derselben  ganz  der  gleiche 
ist,  wie  derienige  des  hauplwerks.  Insbesondere  ergiebt  sich 
das  noch  aus  ienen  kldsterlichen  Torfallen,  welche  beim  iahr 
1281  erzSLhlt  werden.  Die  fortsetzung  steht  zwar  an  sorgfalt 
und  haltung  dem  hauptwerk  nach^  ist  aber  in  dem  was  sie 
mittheilt  nicht  minder  wichtig.  —  Ich  habe  nur  die  ietzt  in 
Wien  befindliche  hs.  gesehen  abgeschrieben  und  mit  ganzer 
treue  wiedergegeben,  doch  so  dass  ich  die  eingeschalteten  briefe 
und  urkunden  auf  ihre  anfangs-  und  endworte  nebst  datum 
beschrSnkte,  wonach  man  sie  nun  in  den  regesten  suchen  mag. 
Aus  einer  andern  hs.,  welche  sich  zu  St  Mang  in  Fiissen  be- 
fand,  und  welche  also  ietzt  in  Wallerstein  zu  suchen  ist,  nah- 
men  die  gebriider  Pez  eine  ietzt  noch  in  H(jlk  beiindliche  ab- 
schrift  des  hauptwerkes  ohne  die  fortsetzung.  Vergl.  Hormayr 
ArchiT  1821  seite  516.  Eine  dritte  hs.  welche  die  Ton  Freher 
herausgegebenen  unbedeutenden  fortsetzungen  der  brttder  Ulrich 
und  Conrad  Welling  bis  1334  enthUt,  ist  in  Seitenstetten.  Vergl. 
ArchiT  der  Ges.  6,194.  Mehrere  andere  hss.  lernt  nian  aus  den 
abdrileken  kennen,  in  welche  dadurch  grosse  Terwirrung  kam, 
dass  man   theils  den  zeitpunct   in   welchem  Hermann  aufhOrt 


LII  Y  0  R  R  fi  D  E. 

uflrlehtig  auffasste,  theils  die  ganze  fortsetzung  ohne  hinrei- 
chenden  gnind  dem  verfasser  des  dnen  lobspmchs  zuschrieb, 
aus  diesem  einen  dann  Mfieder  durch  spaltung  seines  nameos 
zwd  personen :  den  Heinricus  Stero  und  den  Heinricns  -Ottin- 
gensis  machte,  endlich  zu  allem  Uberfluss  diesem  erst  nur  fort- 
setzenden  Heinricus  Stero  auch  das  hauptwerlc  zusdirieb.  Die 
abdrttcke  folgen  sich  nun  so:  1600^  1624  und  1717  durchFre- 
her  aus  einem  auszug  des  originals  welchen  Mathilus  Marschall 
Yon  Pappenheim  canonicus  zu  Augsburg  um  1500  gemacht  und 
mit  Augsburger  nachrichten  interpolirt  hatte,  welchen  aoszug 
dann  Struv  in  der  dritten  ausgabe  des  Freher  aus  dner  dnrch 
Leibnitz  bei  den  Jesuiten  zu  WienerischNeustadt  aufgefundenen 
pergamenths.  und  der  immittelst  erschienenen  ausgabe  des  Cani- 
sius  ergdnzte,  dergestalt  dass  das  werk  nnnmehr  in  dieser  neu- 
sten  Freherischen  ausgabe  sich  findet  wie  folgt: 

a)  als  Chronica  Augustensis.  1152  —1265.   Freher  Script. 
1,509—536. 

b)  als  Heinricus  Stero.  1266—1300.  Ibid.  1,555—581. 

c)  Fortsetzung  der  brttder   Welling.    1301  — 1334.    Ibid. 
1,581—596. 

d)  Varianten  und  ergHnzungen  Struvs.  Ibid.  1,536—550. 
1601  und  1725  durch  Canisius  aus  einer  hs.  von  St  Ulrich  und 
Afra  in  Augsburg: 

a)  als  Heinricus  Stero.  1152—1273.  Canis.Lect.Ant.  Ed.I. 
1,229—304  und  Ed.  IL  4,172—214. 

b)  als  Eberhardus  Altahensis  1273  —  1305.    Ibid.  £d.  I. 
1,307—344  und  Ed.  IL  4,216—234. 

1763  durch  Oefele  aus  den  auszttgen  welche  sich  Aventin  1517 
zu  NiederAItaich  aus  dem  damals  noch  dort  befindlicheu  origi- 
nal  gemacht,  dann  aber  wieder  ander wartsher ,  namentUch  aus 
dem  Chronicon  Osterhoviense  interpolirt  und  fortgesetzt  hatte : 

a)  als  Hermannus  Altahensis.  1147—1273.    Oefele  Script. 
1,660—684. 

b)  als  Heinricus  Ottingensis.  1273— 13ia  Ibid.  1,687—695. 
Hiermit  sind  aber  die  verschiedenen  gestalten  in  welchen  diese 
NiederAItaicher  geschichtswerke  erschienen  noch  nicht  zu  ende. 
Das  Chronicon  Osterhoviense  1191-1313  beiRauch  1,491-538 
ist  bis  1300  fast  nichts  als  abschrift  oder  extract  aus  HermBnn 
und  seiner  fortsetzung,  verbunden  mit  einigen  auszUgen  aus 
Martinus  Polonus  und  dessen  Aldersbacher  forlsetzung.    Oann 


VORREDE.  LHI 

Doeh  sind  die  iahre  1280  bts  ia05  im  Chronicoii  StUskiirgense 

apud  Pez  1^82—402,  welclie  naeli  einer  daselbst  beim  iahr 

iaa7  gemaditen  bwerloing  Weichard  von  Polhaim  ergSnzes 

liess  (eodem  anno,  nflmlich   1307,  obiit  dominns  Helerwlcas 

;  decaaas  eeclesle  Salzbnrgensis ,  cni  snccessit  venerabilis  domi- 

;  nas  Weichardns   de  Polhaim  einsdem  ecclesie  canonicus  drca 

i  festam  beali  Hartini ,  qui  supplevit  ea  que  neglecta  fnerant  in 

presenti  chronica  a  tempore  interfectionis  regis  Boemie  Otolc- 

keri)  fast   ganz  aus  der  fortsetzung  des  Hermann  entnommen, 

I  imd  zwar  aus  derienigen  recension  welche  Canisius  als  Eber- 

hardus  Altahensis  heransgegeben  hat,  wUrend  der  Freherfsche 

I  Heinricus  Stero  nnd  der  compilator  des  Chron.  Osterhov.  alkm 

I  aosdiein  nadi  der  von  mir  benutzten  nrschrift  folgten.  Endlich 

gebe  ich  liier  zuerst  nach  so  viden  verfehlten  versuchen  vom 

hauptwerlc  nnd  demnttchst  von  den  fortsetznngen  den  ichten 

teit  unter  den  rechten  namen.  Tantae  molis  erat . . . 

24.  Eberhardi  AUahensis  Annales.  ^273^-1305.  S.  526— 
553*  Die  fortsetzung  welche  der  originalhs.  des  Hermannus 
Altahensis  in  der  vorbescliriebenen  weise  ohne  benennung  eines 
yerfassers  angereiht  ist,  hat  Canisius  in  hauptsachen  gleich- 
lautend  aus  einer  hs.  von  St.  Ulrlch  und  Afra  in  Augsbnrg 
mit  einer  lcleinen  vorrede  Iieraiisgegeben,  in  welcher  Eber* 
hard  geboren  von  NiederAltaich,  archidiacon  der  kirche  Re- 
gensburgs,  aich  als  urheber  nennt  Er  habe,  sagt  derselbe^ 
keine  aufzeichnungen  dartiber  vorgefunden  was  in  Baiem  sdt 
konig  Rudolfs  wahl  vorgefallen  sei,  und  darum  dasienige  was 
er  erforschen  und  erh($ren  k5nnen  hier  niedergeschrieben.  Eber- 
hard  ware  zu  dieser  iiusserung  nicht  berechtigt  gewesen^  wenn 
er  aicht  auch  verfasser  iener  der  originalhs.  Heimanns  beige- 
schriebenen  fortsetzungen  wftre.  Dieses  ist  auch  um  so  glauh- 
hafter,  weil  er  aus  NiederAItaich  gebiirtig  war,  und  weil  sein  muth» 
massliehes  lebensalter  ihn  zum  beobachtungsfiihigen  zeitgenos- 
seu  der  von  ihm  beschriebenen  iahre  macht.  Das  letztere  ergiebt 
sich  aus  seinem  mehrmaligen  vorkommen  in  regensburgischen 
urkunden  ih  Ried  Cod.  Rai,  n&nlich:  1294  ian.  2«  zu  Lands- 
hut:  meister  Eberhart  der  erzpriester  von  Regensbnrg,  1204 
dec.  12  zttPeehlarn:  Eberhardus  canonicus  Ratisponensis,  1295 
;  iuli  13zuRegensbttrg:  magister  Eberhardus  archidiaconus,  1297 
1  dec.  6  zu  Utter:  magister  Eberhardus  canonicus  Ratisponensis 
{  und  1303  aug.  19:  magister  Eberhardus.   WHre  er  in  dem  iahr 


LIV  Y  0  R  R  £  D  £. 

in  welchem  er  zum  erstenmal  als  erzpriest«r  ersclieint  auch 
nur  vierzig  iahre  alt  gewesen,  so  erlebte  er  kOnig  Rudolfs  wahl 
mit  der  seine  aunalen  beginnen  als  ein  zwanziger,  und  hat  also 
auch  den  griinder  des  von  ihm  fortgesetzten  annalenwerks  ohne 
zweifel  noch  persOnlich  gekannt.  Die  fortsetzungen  welche  der 
urschrift  Hermanns  beigefiigt  sind,  waren  demnach  Eberhards 
erste  aufzeichnungen ,  welche  er  bei  seiner  von  Canisius  abge- 
druokten  reinschrift  nur  in  einigen  wenigen  fiLIIen  durch  weg- 
lassungen  zusatze  oder  neue  fassung  dnderte ,  sonst  aber  fast 
ganz  (selbst  hinsichtlich  der  ungenauen  zeitordnung)  beibehielt, 
und  hauptslichlich  nur  am  anfang  mit  einer  vorrede  einleitete, 
und  am  schluss  durch  einige  zugesetzte  iahre  ergKnzte.  Nach 
diesen  annahmen  ist  mein  neuerabdruck  eingerichtet.  Derienige 
des  Canisius  liegt  zum  grunde,  in  den  einzelnen  wdrtern  ist 
derselbe  aus  Hermanns  hs.  berichtigt^  gr()ssere  abweichungen 
dieser  hs.  sind  iedesmal  bemerkt;  ausgelassene  stiicke  derselben 
(besonders  beim  iahr  1281  die  erzahlung  von  dem  sobaldnach 
Hermanns  hinscheiden  zerrtitteten  zustand  des  klosters}  sind 
in  den  text  aufgenommen  aber  durch  eckte  klammern  als  von 
mir  eingeschoben  bezeicfanet,  die  einzelnen  absMtze  sind  in 
ehronologische  folge  gebracfat.  —  An  sorgfalt  und  haltung  steht 
Eberhards  fortsetzung  dem  hauptwerke.nach,  ist  aber  in  dem- 
ienigen  was  sie  inittheilt  eben  so  glaubhaft  und  werthvoll  als 
ienes.  Die  gleichzeitigkeit  ergiebt  sich  auch  noch  aus  innern 
grUnden:  1288  s.  538  heisst  es  remanet  usque  hodie  in  suspenso 
von  etwas  was  pabst  Bonifaz  VIII.  entschied;  1297  heisst  es 
machinatio  in  ridiculum  est  conversa  von  der  damals  verfehlten 
zusammenkunft  der  gegner  Adolfs,  was  ein  iahr  spiiter  schwer- 
lich  geschrieben  werden  konnte.  Von  der  gesinnung  des  ver- 
fassers  zeugt,  und  gewahrt  zugleich  einen  traurigen  aber  wahr- 
haftigen  einblick  in  die  damalige  zerrissenheit  des  reichs,  was 
er  1277  s.  532  von  dem  damals  verstorbenen  bischof  Leo  von 
Regensburg  sagt :  pro  republica ,  que  paucis  cordi  existit,  plus 
omnibus  suo  tempore  laboravit. 

25.  Chronican  Osterhoviense.  1285—1313  S.  554—569.  Das 
kloster  Osterhoven  liegt  zwischen  Straubing  und  Passau  auf 
dem  reehten  ufer  der  Donau,  in  directer  entfernung  etwa  zwei 
stunden  sttdlich  von  NiederAltaich  und  vier  stunden  nordwest- 
lich  von  Aldersbach.  Seine  urkunden  sind  mitgetheilt  Mon.  Boic. 
12,329  •—  503.  Von  seiner  chronik  (gedruckt  bei  Rauch  Script. 


T  0  R  R  E  D  E.  I<V 

1,491  —  539}   giebt  es  meines  wissens  uur  eine  einzige  lis., 

n&mlich  in  Wien  bist.  prof.  95.  Sie  ist  in  folio  auf  pergament 

in  zwei  coluninen  im  dreizehnten  und  vierzehnten   iahrhundert 

geschrieben.   Das  bestfttigt  auch   die  aufschrift:  Iste  liber  est 

sancte  Margarete  in    Osterhoyen,   scriptus  sub  Ulrico  abbate 

huius  loci.   Unter  Ulrich  schlechthin  kann  hier  nur  der  erste 

abtUIrich  gemeint  sein,  welcher  dem  kloster  voh  1288  bis  1324 

Torstand.   Voraus  geht  das  Pantheon  des  Gotfrid  von  Viterbe. 

Die  erste  band  der  dann  folgenden  chronik  geht  bis  1284.  Von 

da  beginnt  eine   grobere   die   auch  schon  ganz   1276  und  zu 

1275  und   1280   notizen  geschrieben  hat.  Diese  geht  bis  1312, 

welches  iahr  nebst  1313  grdsstenlheils  wieder  von  einer  andern 

hand  herriihrt.  Die  chronik  beginnt  mit  dem  iahr  1197,  und  ist 

bis  1284  (sollte  heissen  1286)  abgesehen  von  einigen  wenigen 

daskloster  befreffenden  notizen,  gsinzlich  aus  Martinus  Polonus 

und  dessen  hier  s.  461  von  mir  mitgetheilten  Aldersbacher  fort- 

setzung,  vorztiglich  aber  aus  Hermannus  und  Eberhardus  Altahen- 

sis  abgeschrieben  oder  excerpirt.  Erst  mit  der  neuen  hand  beim  iahr 

1285,  von  wo  an  denn  auch  mein  aus  Rauchs  Scriptoren  ent- 

nommener  abdruck  beginnt,  vermehrt  sich  der  eigenthttmliche  ge- 

halt,  endlich  von  1300  an  wird  die  erzahlung  selbststtindig.  Diese 

chronik  ist  also  im  wesentlichen  nur  eine  fortsetzung  des  Her- 

mann  und  des  Eberhard  von  NiederAItaich,  welche  da  wo  sie 

selbststilndig  wird,  den   ereignissen  gleichzeitig  und  besonders 

fdr  NiederBaiern   vom  hOchsten  werthe  ist.  Der  verfasser,  von 

dem  man  fast  glauben  m(jchte,   er  sei  hier  und  da  augenzeuge 

gewesen  (z.  b    1310  beim  iibergang  tiber  den  Inn),  hat  iedoch 

die  leidenschaftslosigkeit  seiner  vorglinger  nicht  behauptet.  Eifriger 

anhjlnger  der  herzoge  von  NiederBaiern  wird  er  gegner  Oest- 

reichs  wie  herzog  Otto  1305  erst  zu  kdnig  Wenzel  von  B(ihmeu 

tibertritt,  dann   1306  nach  Ungarns  krone  greift,  und  dadurch 

mit  kdnig  Albrecht  und  dessen  sdhnen  in  feindschaft  gerSth.  So 

erkennt  er   denn  auch  in  kOnig  Albrechts  ermordung  die  ge- 

rechte  bestrafung  dafUr   dass  dieser  selnen    bruderssohn  von 

Bdhmens  thron  ausgeschlossen  oder  richtiger  ihn  nicht  darauf 

gesetzt  hat.  £r  ^  ist  von  allen  zeitgenossen  der  einzige  welcher 

dies  behauptet,  und  wtirde  allerdings  recht  haben,  wenn  zu 

erweisen  wlire  dass   das  reichslehen  BOhmen  gegen  alle  ana- 

logie  auf  minderiahrige  sdhne  von  tOchtern  von  rechtswegen  zu 

>fererben  hatte.  —  Mit  Osterhovens  chronik  endet  diese  reihe 


LVI  V  0  R  R  E  D  E. 

Baierischer  gescliichtschreiber  fioeh  nicht.  Es  schliesst  sich  nun, 
und  zwar  iBsbesondere  an  die  Aldersbacher  fortsetzung  des 
Hartinus  PoloniiSy  der  Fiirstenfelder  mdnch  an,  dessen  bis  1326 
herabgehende  CSironica  de  gestis  principum  ich  im  ersten  ba&de 
gegenwliriiger  sammlung  mitgetheilt  habe.  Diesen  ersten  band 
nannte  ich  nach  Johann  Ton  Victring  und  dachte  dass  er  ge- 
5ddditsliebeiiden  freunden  in  Oestreich  besonders  angenehm 
sein  werde.  Mllge  dieser  Yon  Hermann  von  NiederAHaich  be- 
nannte  denen  in  Baiern  nicht  minder  wllOcommen  sein. 


Franl^ftirt  am  Maia  Im  iuni  1S45. 


i 


ANNALES  COLMARIENSES.  i  211— 1305. 


Anno  domini  m.cc.xi.  Olho  imperator  per  totam  Ale-  ^^ii 
manniam  excommunicatur. 

M.cc.xii.  Passagium  extitit  puerorum.  Ordines  Teutonico- 
ram  Minorum  et  Predicatorum  oriuntur. 

M.cc.x.iii.  Regina  Ungarie  occisa  a  comite  recilatur.  Lu- 
toldus  episcopus  Basiliensis  obiit. 

M.cc.x.iiii.  Fridericus  rex  venit  ad  partes  Alemannie. 

M.CC.X.V.  Heretici  comburuntur.  Waitherus  electus  Ba- 
siljensis  deponitur  ab  honore. 

M.cc.x.vi.  Innocentius  papa  obiiL  Otho  imperator  obiit. 
Ordo  Predicatorum  conflrmatur. 

M.cc.x.vii.  Facta  est  expeditio  transmarina  a  rege  Un- 
garie  et  duce  Austrie. 

M.cc.x.viii.  Dux  Zeringie  Bertoldus  obiit.  Rex  Rudolfus 
nascitur  kalendis  maii.  Dux  Bavarie  Damiatam  obsedit. 

M.cc.x.viiii.  Fridericus  rex  pro  imperiali  benedictione 
proficiscitur  Romam.  Dux  Lotaringie  cum  exercitu  Alsatiam 
introivit. 

M.cc.xx.  Heinricus  fllius  Friderici  imperatoris  in  regem 
Romanorum  declaratur. 

M.ccxx.i.  Fulco  abbas  Morbacensis  obiit.  Tartari  Unga- 
riam  vastavemnt.  Beatns  Dominicus  obiit. 

M.GC.xx.iii.  HeinriCHS  episcopus  Argentinensis  obiit. 

M.cc.xx.v.  Factum  est  concilium  magnum  in  Hispania. 

M.cc.xx.vi.  Ludevicus  rex  Francie  obiit.  Fundata  est 
sancte  Trinitatis  in  Argentina. 

M.cc.xx.vii.  Berloldus  episcopus  Argentinensis  Berin- 

BOEHMBR  FONTES  2.  1 


d  ANNALES   COLMARIEirSES. 

1227  stein  obtinuit.  Ludevicus  comes  Turingie  iter  transroarinum 
arripuit. 

M.ccxx.viii.  Bertoldus  episcopus  Argentinensis  in  Bla- 
doltzheim  homines  imperatoris  devicit. 

M.cc.xx.viiii.  Fridericus  imperator  venit  Jerusalem  cum 
peregrinis  coronatus.  In  Argentina  Guldin  crematur  hereti- 
cus;  fuit  is  unus  de  ditioribus  et  potentioribus  civibnsAr- 
gentinensis  civitatis.  Conradus  de  Marburg  predicat. 

M.cc.xxx.i.  Ludevicus  dux  Bavarie  interficitur.  Facta  est 
persecutio  hereticorum. 

M.ccxxx.ii.  Sanctus  Wilhelmus  miraculis  claruit.  In- 
choatum  est  claustrum  sororum  in  Columbaria. 

M.ccxxx.iii.  Sancta  Elizabeth  claruit.  Episcopus  Cu- 
riensis  occiditur.  Conradus  de  Marburg  occiditur.  Translatus 
sanctus  Dominicus. 

M.ccxxx.iiii.  Fridericus  comes  Phirretamm  a  fllio  suo 
dicto  Grimmel  interficitur.  Translate  sunt  sorores  ad  Basi- 
leam^  et  obtinuerunt  ordinem  sororum  de  Columbaria. 

M.CCXXX.V.  Heinricus  rex  aocepit  pueros  a  civitatibus. 
Fridericus  imperator  venit  Columbariam  in  multitudine  ca- 
melorum. 

M.cc.xxx.vii.  Fridericus  imperator  Cunradum  flliumi  suum 
in  regem  Teutonie  coronavit  Gregorius  nonus  excommuni- 
cavit  Fridericum  in  cena  domini. 

M.ccxxx.viii.  Heinricus  de  Thun  episcopus  Basiliensis 
obiit.  Coloniensis  episcopus  obiit^  et  electus  est  frater  co- 
mitis  de  Hohenstaden.  Intravi  ordinem  Predicatorum  \ 

M.ccxl.  Tartari  Ungariam  devastant  tribus  annis.  Im- 
perafor  excommunicatur. 

M.ccxLi.  Gregorins  papa  obiit;  et  vacavit  sedes  per  trien- 
nium. 

M.ccxlii.  Destructum  est  castellum  Bruccum. 

M.ccxLiii.  Comes  Rudolfus  de  Habispurch  miles  efBcitur. 

M.ccxl.iiii.  Bertoldus  episcopus  Argentinensis  obiiL 

M.ccxlv.  Dominus  papa  Fridericum  imperatorem  ex- 
communicatum  deponit.  Sorores  de  Sctetistat  conformale 
sunt  ordini  fratrum  Predicatorum. 

M.ccxlvi.  Heinricus  lantgravius  Turingie  in  regem 
eligitur  Romanorum.    Pugna  fuit  in  Frankenfurt  die  Os- 

i)  natus  anno  m.cc.ix.i.  steht  hier  noch  im  dnick,  feblt  aber  in  der  hs. 


AHNAUS  COLllARIBllSia  ^ 

valdi  [aug.  5] ;.  Conradus  rex  Teutonie  victus  ab  episoopis.  1246 
Pugna  fuit  apud  Veltchilchi  prope  Colmariain. 

M.ccxl.vii.  Heinricus  rex  electus  obiit  Fridericus  dux 
Austrie  occiditur.  Fralres  Predicatores  de  Turego  expellun- 
tor  tribus  annis. 

M,cc.xl.viii.  Wilhelmus  comes  Holandie  in  regem  eligi* 
tur  Romanorum.  Farmenses  obsessi  liberantur.  Sorores  de 
Klingental  obtinuerunt  ordinem.  Rubeacenses  Columbarien- 
ses  viceruni  et  ceperunt  multos  ex  eis. 

M.cc.xl.viiii.  Lutoldus  Basiliensis  episcopus  obiit.  Ber- 
toldas  succedit.  Nicolaus  de  Dithisheim  obiit. 

M.GC.1.  Fridericus  depositus  imperator  obiit.  Cunradus 
filius  Friderici  Sanctam  Crucem  oppidum  destruxit. 

M.ocJ.i.  Turbatus  est  clerus  a  pastoribus.  Multitndo  pa- 
storum  in  Francia  congregatur.  Frater  Hugo  cardinalis  le- 
gatus  oantavit  primam  missam  in  area  Predicatorum  in  Ar- 
gentina. 

M.ccLii.  Occisus  est  sanctus  frater  Petrus  ordinis  Pre- 
dicatorum  apud  Mediolanum.  Domine  de  sancto  Johanne 
sub  Tilia  se  in  Columbariam  transtulerunt. 

N.cc.Uii.  Canonizatus  est  sanctus  Petrus.  Sorores  or- 
(linis  Predicatorum  de  Huseren  apud  Phaphinetum  recesse- 
runt^  que  modo  Klingentalenses  dicuntur. 

M.cc  Liiii.  Rex  Cunradus  fllius  Friderici  imperatoris  obiit. 
Wilhelmus  de  Holandia  succedit.  Ludovicus  rex  Francie  re- 
diit  de  partibus  transmarinis. 

M.cc.Lv.  Frater  Bertoldus  de  ordiueMinorum  sollempni- 
ter  predicat.  Innocentius  papa  obiit^  Alexander  succedit. 
Destructum  est  oastrum  apud  sanctum  Amarinum.  Ediflca* 
tnm  est  castrum  In  valle  sancti  Amarini  ab  abbate  Theobaldo 
Morbacensi.  Destructum  autem  f\iit  anno  m.cc.Ix.viii. 

M.ccl.vi.  Wilhelmus  rex  morte  miserabili  interiit^  inter- 
fectns  a  Frisonibus.  Dux  Bavarie  uxorem  suam  interfecit. 
Wiihelmus  librum  conlra  Predicatores  scripsit  et  orones  reli- 
^iosos.  A  papa  dampnatur  et  igni  traditur  in  die  FranciscL 

M.ccLviL  Richardus  frater  regis  Anglie  donis  regnum 
obtinuit  Romanorum.  In  Brusbach  monte  Brisgaudie  inve- 
niebatur  argentum  in  magna  quantitate.  Sorores  de  Silo  re- 
cesserunt. 

M.ccl.viii.   Combustum    est  monasterium  Basiliense  et 

1* 


^  ANNALBS  COLMARIBHSES. 

1256  magna  pars  civitatis  in  vigilia  sancti  Martini.  Rex  Francie 
vincitur  a  paganis. 

M.cc.l.viiii.  Virtuosus  dominus  Waltherus  de  Horburch 
fuit  fraudulenter  a  suis  consangpuineis  interfectus  in  festo 
sancti  Jacobi  in  messibus.  Rex  Castelle  Sibillam  expugnavit. 
Translate  sunt  sorores  de  Huseren  in  Wcrrahe  vallem  que 
postea  Clingintal  dicebatur^  eo  quod  dominus  de  Clingin 
sororibus  fratrum  Predicatorum  in  remedium  anime  sue  li- 
bere  contulisset. 

M.cc.lx.  Interfecerunt  Judei  in  Wissenburg  puerum.  De- 
dicata  est  ecclesia  fratrum  Predicatorum  in  Argentina.  Hein- 
ricus  episcopus  Argentinensis  obiit.  Civitas  Rubeacum 
exusta  est. 

M.cc.lx.i.  Flagellatores  Teutoniam  transiverunt.  Fui  Pa- 
risius.  Fundamentum  chori  nostri. 

M.cc.Ix.ii.  De  Argentina  fuerunt  multi  milites  interfecti. 
Joannes  scultetus  in  Columbaria  cum  multis  nobilibus  inter- 
fectus.  Expugnatum  fuit  castrum  in  Mulhusen. 

M.cc.Ix.iii.  Canonici  Lutenbacenses  castrum  sibi  vicinum 
per  violentiam  destruxerunt.  Dominus  Waltherus  de  Gerolls- 
ecke  episcopus  Argentinensis  obiit.  Frater  Lutoldus  Predi- 
catorum  lector  astrologus  predixit  eclipsim  solis  factam  die 
sancti  Dominici. 

M.cc.Ix.v.  Castrum  et  castellum  Burcdorf  quidam  ex  ci- 
vibus  tradiderunt  comiti  de  Habspurch.  Mappam  mundi  de- 
scripsi  in  pelles  duodecim  pergameni. 

M.cc.Ix.vi.  Claustrum  et  villam  Luceriam  ventus  sive 
turbo  pro  magna  parte  destruxit^  et  pinnam  templi  in  terram 
a  longe  deportavit.  Frater  Achilles  quondam  prior  predica- 
tor  ^  generalis  incepit  crucem  ad  transmarinas  partes  predi- 
care.  Scalarii  et  Monachi  milites  curiam  habuerunt  Basilee. 

M.cc.lx.vii.  Conradus  Wernherus  de  Hadstat  ordinem 
Teutonicorum  ingressus;  cuius  receptioni  muiti  nobiles  ex 
Alsatia  interfuernnt  in  castro  Bucheim.  Ex  Alsatia  plus  quam 
quingenti  peregrinati  sunt  in  quadragesima  ad  partes  trans- 
marinas.  Eclipsis  solis  vigilia  Urbani  predicta  a  fratre  God- 
frido  astronomo  ordinis  Predicatorum  in  Wormalia.  Comes 
Phirretarum  emit  a  comite  Montis  Peliicardi  curiam  quandam 

1)  Predicatomin  9 


ANNALB8  COLHARIKHSBS.  O 

pro  cin.  libris^  qaam  tamen  non  tradidit;  pro  qua  postea  diu  1267 
liligatum  est. 

M.cc.lx.Yiii.  Episcopus  Basiliensis  expugnavit  Hertin- 
berch  et  Bladoltzheim  que  tunc  erant  comitis  Rudolfi.  Fui 
in  Urania  in  festo  Gordiani  et  Epimachi  y  cecidit  risina  magna 
prope  villam  Altorf  et  secum  duxit  lapidem  qui  habebat  duo- 
deciffl  pedes  in  latitudine  et  tredecim  in  longitudine^  que 
ecclesiam  et  multos  homines  pene  deleverat  cum  predicante; 
seplem  autem  vaccas  et  arbores  multas  devastavit.  Magister 
Rudigerus  prepositus  Columbarie ,  vir  facundus  et  plurimis 
scientiis  eruditus^  cum  magna  sollempnitate  primam  suam 
missam  celebravit. 

M.cc.Ix.viiii.  Comes  Rudolfus  de  Habispurch  et  cives 
Colufflbarienses  expugnarunt  castrum  Richenstein  y  et  cepe- 
ruDt  duos  dominos  castri  dictos  Geselin.  Fecit  et  in  Argen- 
tioa  milites  plures.  Episcopus  Basilieusis  emit  a  comite 
Gotfrido  cognato  suo  pro  cclx  marcis  castrum  Biedertan. 
Dedicatum  est  monasterium  sororum  de  Columbaria. 

M.cclxx.  Per  Basileam  transivit  quidam  Stochilinus  qui 
dicebat  se  esse  Conradinum^  filium  regis  Conradi,  quem 
Carolus  frater  regis  Francie  cum  tribus  nobilibus  fecit  de- 
collari.  Comes  Phirretarum  cepit  fratrem  suum  a  laterc  no- 
mineGrevelinumetprocuratoremsuumLuzardum  de  Senhen^ 
el  extorsit  ab  eis  magnam  pecuniam.  Comes  Rudolfus  de 
Habspurc  et  abbas  saucti  Galli  exercitum  magnum  congre- 
gantes  venerunt  in  SeckingeU;  ut  civitatem  Basiliensem 
tribus  diebus  obsiderent;  sed  minime  potuerunt.  Domina 
comitis  Gotfridi  ^  festo  Margarete  filium  peperit.  Rex  Francie 
cum  filio  cruce  signati  imperfecto  opere  in  Tunis  pariter  pe- 
rierunt.  Caput  sancti  Pantali  episcopi  BasiliensiS;  qui  cum 
sancta  Ursula  et  sodalibus  Colonie  fuit  decoUatuS;   a  viro 

provido  atque  discreto  abbate in  Basileam  delatum^ 

ab  Heinrico  episcopo  Basiliensi  receptum  est  cum  magna 
reverentia.  Translati  sunt  ad  fratres  Friburgenses  de  Basi- 
liensibus.  Viri  duo  religiosi  Arnaldus  et  Tietmarus  in  ruffis 
cappis  venerunt  in  Sueviam  et  quedam  contra  fidem  calho- 
licam  disserebant. 

M.cc.Ixx.i.  Episcopus  Argentinensis  et  episcopus  Ba- 
siliensis  Heinricus  Mulhusen  obsederunt  sex  diebus  circa 

0  von  Habsburg  za  Laufenburg. 


O  ANIIALKS  COLVARICRSeS. 

1271  festum  apostolornm  Petri  et  Pattli.  Et  frumentum  quod  ven- 
debatur  in  principio  obsidionis  triginta  solidis^  dabatur  circa 
fiuem  pro  tringinta  denariis  vel  duodecim  ^  voluntarie,  Do- 
minus  Heinricus  episcopus  Basiliensis  emit  a  comite  Phirre* 
tarum  Ulrico  et  filio  eius  comitatum  Phirretarum  pro  mille 
marcis ,  et  ab  eo  in  feodum  receperunt.  Fratres  sancti  Au* 
gustini  in  Gebwilre  valle^  in  qua  ante  paucos  annos  civitas 
inchoata  fuerat^  suum  capitulum  celebraverunt.  Comes  Rn- 
dolfus  de  Habispurc  posuit  exactlonem  super  homines  suos 
advocatitios  et  accepit  ab  eis  viginti  mille  quartalia  frumenti. 
Milites  stelliferi  expulsi  de  Basilea  hinc  inde  vagabantnr. 
Gregorius  decimus  electus  in  festo  Egidii.  Comes  Gotftidus 
de  Laufenberc  obiit.  Comes  de  Friburc  obiit.  Comes  Rudol- 
fus  combussit  monasterium  Grandis  Vallis  et  plures  villas. 
De  Riehen  rustici  interfecerunt  nobilem  virum  Wernherum 
miiitem  Basiliensem  dictum  de  Argentina.  Dominus  episco-^ 
pus  Basiliensis  dedit  castrum  . . . .  ^  cum  quadraginta  mar- 
carum  redditibus  pro  castro  Tufenstein  domino  de  Tufen- 
stein. 

M.cc.!xx.ii.  ComesRudoIfus  de  Habspurc  castrum  Tufen- 
stein  obsedit  et  funditus  destruxit.  Castrum  Werra  reedifi- 
catur  contra  voluntatem  sororum  de  Clingental  ab  episcopo 
Basiliensi  Heinrico.  Johannes  miles  de  Lansere  a  servis 
suis  occidilur.  Comes  Rudoifus  de  Habspurc  cum  exer- 
citu  veniens  prope  Friburgum  post  festum  sancte  Margarete 
[iuli  1 3]  homines  et  messes  nimis  graviter  devastavit.  Vo- 
lens  autem  cives  de  Nuwenburc  lederC;  non  potuit;  quia 
dominus  Basiliensis  affuit  eis  presidio  festinanter.  Post  plu- 
res  dies  dominus  episoopus  Rhennm  transiens  comiti  Ru- 
dolfo  plures  villas  devastavit^  plures  eciam  igne  cremavit^ 
cemiterium  Richisheim  prorsus  delevit.  Comes  Rudoifns 
congregato  exercitu  venit  prope  Basileam^  villam  ibidem 
succendit  et  predam  in  Seconis  deduxit.  Basilienses  ipsum 
insecuti  ipsi  nocere  minime  poterant  vel  audebant.  Die  oc- 
tava  Laurentii  [aug.  1 7]  ortus  est  ignis  in  domo  quadam, 
et  tota  Seconis,  preter  ecclesiam  sancti  Petri  et  domos  ri- 
cinas  quatuor^  penitus  concremavit.  Ipsa  autem  die  venit 

i)  80  die  hs.,  der  druck  hat  xvii;  die  vorhergeheade  zM  xxx  worin 
beide  ubereinstimmen  kann  kaum  richtig  sein.  2)  er.  oder  et  hat  die  hs. 
iu  der  lucke  was  auch  nicht  genugt. 


A1IHALE8  COLMARIIMSU.  7 

episcopus  Basjliensis  cum  suis^  oppidum  expugnavit,  e(  i272 
omnia  que  in  eo  reperit  demolitus  est.  Castrum  Otmarsheim 
cives  Nuwenburgenses  igne  penitus  deleverunt.  Claustrum 
Sicikilchen  exercitus  comitis  Rudolfi  igne  supposito  destruxit. 
Claustram  Gutnowe  comes  Heinricus ,  frater  comitis  Fribur* 
gensiS;  pro  ablutione  reddituum  suorum  penitus  devastavit. 
Suburbium  Basiliense  prope  portam  Crucis  comes  Rudoirus 
insequente  nocte  Barlholomeum  [aug.  24]  per  flammam  de* 
voravit. 

M.cc.lxx.iiL  Vigilia  sancti  Silvestri  [1272  dec.  30]  rus^ 
ticQs  quidam  ^  Lupus  nomine  et  re ;  tradidit  castrum  Werra 
comiti  Rudolfo ;  et  captus  fuit  in  eo  dominus  de  Rdtelheim 
clerictts^  filius  sororis  episcopi  Basiliensis  et  aUi  multi.  Ho- 
mines  abbatis  sancti  Galli  acceperunt  comitem  Rudolfum  in 
advocatum.  Obiitepiscopus.Curiensis  quondam  frater  ordi- 
nis  Predicatorum.   Episcopus  Basiliensis  edificavit  castrum 

inBusesheim  et  castrum M arschalcus  interficitur.  Circa 

festum  sancti  Dominici  fratres  Predicatores  perfecerunt  su- 
um  campanile.  ComesRudoIfusdeHabspurcobseditBasileam 
tribus  diebus  cum  potentia  magna  circa  festum  sancte  Mar- 
garete  [iul.  1 3].  Vallis  sancti  Gregorii  a  comite  Rudolfo  de- 
vastatur.  In  vigilia  sancti  Laurentii  [aug.  9]  depredatus  est 
comes  RudoUus  villam  Gingin  et  castrum  pene  ceperat;  et 
equitavit  cum  exercitu  prope  Basileam  ^  et  cives  non  aude- 
bant  prohibere  eum.  In  festo  sancti  Mauritii  [sept.  22]  facte 
sunt  Ireuge  usque  ad  festum  sancti  Galli  inter  Basiliensem 
episcopum  et  comitem  Rudolfum  de  Habspurc.  Comes  Ru* 
dolfus  de  Habspurc  in  regem  eligitur  Romanorum.  Milites 
stelliferi  intraverunt  Basileam.  Exercitus  comitis  Rudolfi^ 
quo  BasUeam  obsidere  voluit;  rediit  ad  sua.  Dominus  epis- 
copus  Basiliensis  congregationem  suam,  qua  obsidionem 
prohibere  voluit;  dimisit.  Sopita  est  controversia  inter  Pre- 
dicatores  et  Minores  propter  heresim  que  orta  fuit  in  Rhetia 
prope  Augustam. 

M.ccJxx.iiii.  Rudolfus  rex  Romanorum  venit  Basileam 
sabbato  ad  vesperas  in  octava  epiphanie;  scilicet  idibus  ia- 
nuarii  [ian.  1 3]^  G  littera  dominicali.  Receptus  est  ab  epis- 
copo  Basiliensi  Heinrico,  presentibus  fratribus  Predicaloribus 
quadragintaduo  y  fratribus  Minoribus  trigintaseX;  saccatis 
duodecim  et  fratribus  beate  Marie  virginis  octO;  totaqua 


8  ANNALES  COLMARIBNSES. 

1274  multitadine  civitatis  virorum  pariter  atque  mulierum.  Venit 
etiam  rex  cum  centum  militibus  et  multis  aliis  ^  introduxit 
Stelliferos  cum  magna  gloria  et  honore.  Zafuseiises  se  ma- 
tuo  necaverunt.  Filie  quatuor  Rudolfi  festo  purificationis 
[feb.  2]  missam  audiverunt  in  presbyterio  fratrum  Predica- 
torum^  et  candelas  maximas  obtulerunt.  Episcopus  Gonstan- 
tiensis  obiit  in  quadragesima.  Juvenis  quidam;  quia  virginem 
vi  cognovit;  vivus  sepelitur  in  Columbaria.  Anniversarium 
domini  Nicolai  de  Titisheim ;  xv  kal.  iunii  translata  fuerunt 
ossa  eius  de  claustro  Istein  ad  fratres  Predicatores  et  ibidem 
in  cemiterio  Basilee  sollempniter  tumulata.  Sorores  in  Clin- 
gental  vendiderunt  regi  Budolfo  quod  dominus  de  Clingin 
in  Werra  dederat  ad  emendum.  In  festo  sancte  Margarete 
[iuli  13]  comes  Ludevicus  de  Froburc  dedit  omnia  castra 
sua  regi  Budolfo^  tali  conditione  quod  pro  eo  restitueret  uni- 
versis.  In  octava  sancti  Laurentii  [aug.  17],  G  litera  do- 
minicali;  luna  duodecima,  translate  sunt  duodecim  sorores  de 
Clingental,  et  inceperunt  edificare  dormitorium  cum  lapidi- 
bus  magnum  et  pulchrum  prope  Bhenum  Basilee ;  et  intra 
tredecim  septimanas ,  hoc  est  festo  Martini,  tectum  eius  vi- 
dimus  consumatum.  Bex  Budolfus  fecit  novam  mpnetam, 
imprimens  numisma  regis  coronati.  Heinricus  episcopus  6a- 
siliensis  obiit  octava  nativitatis  Marie  [sept.  1 5].  Episcopus 
Argentinensis  precepit  advocato  in  Bubiaca,  ut  confiscaret 
res  ecclesie  Morbacensis  et  solveret  debita,  quia  abbas  et 
canonici  in  solutione  debitorum  non  poterant  concordare. 
Filia  regis  Budolfi  ducissa  Bavarie  peperit  filium  oirca  quar- 
tum  nonas  octobris  [oct.  4]. 

M.cc.Ixx.v.  Infra  octavam  nativitatis  domini  convenerunt 
dux  de  Teck,  cancellarius  regis  Budolfi ,  archidiaconus  6a- 
siliensis,  electus  episcopus,  et  plures  alii  in  Basilea,  pre- 
parantes  iter  ad  pontificem  Bomanum,  Gregorium  papam, 
ut  rex  in  imperatorem  consecretur.  Comes  Ulricus  de  Phir- 
reto  obiit  vigilia  purificationis.  Prior  Predicatorum  Basilien- 
sium  festo  Crucis  inyente  [mai  3]  crucem  ad  transmarinas 
partes  predicavit.  Budolfus  rex  in  festo  pentecostes  [iun.  2] 
in  Wirciburc  curiam  celebravit,  regem  Bohemie  secundario 
citavit*.   Budolfus  rex  Friburgum  obsedit  octavo  kah  sep- 

1)  diese  angabe  ist  irri^;  der  wirzburger  hoftag .  war  im  ian.,  aber 
der  augsbnrger  hoHag,  auf.welchen  Ottocar  wieder  vorgeladen  war, 
danerte  bis  pfingsten. 


ASNALE8  COLMARIBIISBS.  ^ 

lembris  [aug.  25].  Pridie  nonas  maii  [mai6]  venit  Basileam  1275 
presbyter  cardinalis  de  Capna  y  receptas  a  rege  et  episcopo 
legato  Lombardie^  a  clero  et  totius  civitatis  populo.  Pridie 
nonas  octobris  [oct.  6]  Gregorius  papa  venit  Lausannam. 
Rex  Rudolfus  venit  ad  eum  festo  Luce  [oct.  1 8]  cum  regina 
et  pene  cum  liberis  suis  universis.  Rex  accepit  crucem  et 
regiua^  et  comes  Phirretensis  et  comitissa^  etpene  nobiles 
qai  ad  curiam  pape  venerant  universi.  Rex  plus  quam  dcccc 
fflarcas  expenderat  in  vestes  pretiosas.  Papa  regi  consulerat 
ut  Romam  ad  festum  pentecostes  cum  duobus  millibus  mi- 
litnm  veniret,  ut  eum  in  imperatorem  Romanorum  soUempni- 
ter  coronaret.  Papa  fratrem  Heinricum  ordinis  Minorum  in 
episcopum  Basiliensem  constituit  et  consecravit  Lausanne. 
Eundem  legatum  Theutonie  super  congreganda  decima  cle* 
ricorum  constituit^  et  ut  duodecim  millia  marcarum  regi 
Radolfo  daret  postquam  montana  Iransiret.  Cruce  signatis 
papa  dixit^  ut  post  duos  menses  a  festo  puriflcationis  pariter 
transfretarent.  Cellarium  sororum  in  Columbaria  consuma* 
tum.  Fratres  Minores  quendam  abbatem  Cisterciensem  in- 
carceraverunt ;  penisque  maximis  afRixerunt.  Cistercienses 
capitulo  generali  contra  statuerunt  ^  ne  ullus  Minorum  reci- 
piatur  hospitio  in  claustris  vel  grangiis  suis^  nec  missa  vel 
predicatio  eorum  audiatur.  Vidi  in  castro  Friburc  balistam 
cuius  arcus  de  cornu  nobili  longitudinem  tredecim  pedum 
habebat  Castellum  Sultzbach  in  valle  Gregorii  muris  et 
fossato  cingilur  festo  sancti  Luce.  Heinricus  episcopus  Ba* 
siliensis  venit  Basileam  festo  Dionysii  [oct.  9]  a  papa  Gre- 
gorio  confirmatus.  Octava  sancti  Martini  [nov.  18]  rex  et 
regina  et  episcopus  Basiliensis  fiasileam  veniunt;  prandium 
fecerunt  in  domo  Predicatorum.  Episcopus  primam  suam 
missam  celebravit  et  synodum.  Falsarius  monete  coctus  in 
caldario  Columbarie. 

M.cc.Ixx.vi.  Dux  Lotaringie  victus  a  comite  Gemini- 
pontis;  utrimqne  ceciderunt  multi  et  equi  et  homines.  Mili- 
tes  regis  Rudolfi  adversariorum  multos  ceperunt  plurimos 
occiderunt  in  Lombardia  prope  Mediolanum;  ex  captivis 
plores  decapitati  ignorantibus  stipendiariis ;  dolentes  ob  hoc 
diutius  ibidem  manere  noluerunt.  Fratres  sancti  Augustini 
de  Mulhusen  se  transtulerunt  ad  Basileam.  Destructa  fuit 
domus  saneti  Augustini  in  Nurenberc  a  populo^  rege  minime 


10  ANNALES  COLMARUNSES. 

1276  prohibente.  Gregorius  papa  daodecimus  obiit  infra  oelavas 
epiphanie.  Frater  Petrus  de  Tarantasia  ordinis  Predicatorum 
archiepiscopus  Lugdunensis  in  papam  eligitur;  InnoGeniias 
dictus.  Regina  regis  Rudolfi  filium  peperit  elegantem  in  Rin- 
felden  festo  Valentini  [feb.  14];  hic  breve  tempus  vixit.  In 
Sultz  prope  Rubeacum  decoctus  fuit  monetarius^  servus  do- 
mini  Joannis  de  Junghoitz.  Rex  obsedit  dominum  de 
Fleckenstein  pro  eo  quod  ceperat  episcopum  Spirensem  pro 
pecunia  quam  pro  adiutorio  promiserat ;  dominus  de  Flecken- 
stein  se  et  sua  in  regis  tradidit  potestatem.  Carolus  Rudolfi 
regisfilius^  natus  festoValentini  hoc  anno^  sepnltus  in  medio 
chori  maioris  ecclesie  Basiliensis;  et  interfuerunt  exequiis 
eius  omnes  religiosi  et  clerici  ^  minores  pariterque  maiores^ 
militesuniversi;  et  ex  civibus  honestioribus  multi^  mulieres 
roulte;  et  regina  cum  pluribus  dominabus.  Fuit  et  feretrum 
coopertum  nobili  baldico  quod  ecclesie  reliquerunt.  Frater 
Emundus^  quondam  provincialis  Teutonie  Predicatorum ,  a 
rege  Rudolfo  mittitur  ad  curiam  ad  occulta  negotia  per- 
tractanda.  Regina  fecit  adduci  in  hortum  Predicatorum  in 
Basilea  porcum  spinosum ;  ut  viderent  in  eo  dei  mirabilem 
creaturam.  Pridie  kal.  iunii  [mai  31]  comes  Theobaldus  de 
Phirreto  fecit  curiam  magnam^  cui  interfuit  rex  et  regina; 
dux  Lotaringie  et  milites  multi.  Septimo  nonas  iunii  predi- 
cavit  frater  Eberhardus  ordinis  Predicatorum  in  Basilea^  et 
receperunt  ab  eo  ad  partes  transmarinas  multi  crucem  do- 
mini  gloriosam.  Rex  Rudolfus  ad  capitulum  Predioatorum 
Pisis  celebratum  misit  triginta  marcas.  Minores  Basilee  ca- 
pitulnm  celebrabant  et  regina  decem  marcas  eis  pro  servitio 
ministravit.  In  festo  Dominioi  [aug.  4]  preparavit  Rudolfus 
rex  expeditionem  suam  contra  regem  Bohemorum.  Adrianus 
papa  moritur;  Johannes  papa  eligitur.  Nono  kal.  octobris 
obiit  advocatissa  AlsatiC;  Hlia  comitis  Phirretarum;  in  castro 
Plixeberg^  uxor  Conradi  Wemheri^  sepulta  in  cemiterio 
sancti  Johannis  sub  Tilia  in  Columbaria.  Decimoquinto  kal. 
octobris  [sept.  17]  episcopus  Basiliensis  venit  infirmus  de 
curia  Romana  et  de  familia  sua  novem  perierunt.  Episcopus 
Basiliensis  visitavit  cauonicos  sancti  Leonhardi  de  regula 
sancti  Augustini ,  et  unum  ex  eis  causa  correctionis  misit 
ad  monasterium  Interlacense;  secundum  ad  monasterium  Pa- 
risiense^  tertium  vero  Bellen^  quartum  misit  Argentinamad 


I 


ARNALKS   COLVARIBIISKS.  H 

sanctttm  Arbogastam;  preposito  vero  nomen  mutavit  et  i276 
priorem  nominavit^  et  ei  procuratorem  adiunxit  sine  cuius 
licentia  vel  scilu  de  rebus  monasterii  nihil  poterat  ordinare. 
Crastino  sancte  Catharine  [nov.  26]  Tacta  est  compositio  in- 
ter  regem  Bohemie  et  regem  Romanorum.  Nativitas  domini 
feria  sexta  fuit;  episcopus  Basiliensis  cum  familia  carnes 
comedit;  qui  carnes  comedere  nolebant^  habebant  pisces 
magnos. 

M.cc.Ixx.vii.  Regina  Teutonie  tempore  quadragesime 
plaribus  diebus  cum  sex  tantum  dominabus  in  claustro  Glin- 
gintal  morabatur.  Post  [pascha  mai  28]  regina  de  Rinfelden 
proficiscens  venit  Constantiam  y  inde  Bavariam.  Sequebatur 
antem  ipsam  Heinricus  episcopus  Basiliensis  circa  ascensio* 
nem  domini  cum  equis  septuaginta.  Comes  Eberhardus  ci- 
fitatem  Friburg  in  Oechtland  dedit  regi  Rndolfo  pro  tribus 
millibus  marcis ;  pro  qua  comes  Sabaudie  novem  millia  de* 
disset^siRudoIfus  rex  vendere  sibipermisisset^  InNoIIiwilre 
castro  prope  Sultz  inventa  est  calvaria  serpentis  ma^^  et 
lingna  eius  vulgo  naterxmge  datur  regi  Rudolfo  pro  cleno- 
dio^  Cttius  vis  toxicum  prodere.  Regina  Teutonie  in  Wienna 
recipitun  In  Austria  rex  RudoUus  novam  exactionem  adin-* 
venit^  et  a  quolibet  aratro  quinque  solidos  postulavit.  Co- 
mitem  de  Hohinberc  cognatum  regis  dominus  Haginecke  in 
regis  presentia  vulnera^it.  Episcopus  Metensis  et  Argen- 
tinensis  ducem  Lotaringie  impugnant ;  dux  duodecim  currus 
episcopo  Argentinensi  abstulit;  postea  res  composita  est 
Episcopus  Argentiaensis  de  civibus  in  Sultz  octuaginta  mar-* 
casaccipiebat^quiantecessoribussuiscum  murmurevix  sexa- 
ginta  marcas  solvebant.  Episcopus  Coloniensis  cum  duo-* 
decim  aliis  coniurantes  impugnaront  comitero  de  Gulich.  AI- 
berttts  Magnus  lector  Colonie.  In  Senheim  Heinricus  pro-» 
curator  hospitale  pauperum  inchoavit.  Joannes  papa^  magus 
in  omnibus  disciplinis  instmctus  ^  religiosis  infestus ;  con-^ 
teropnens  decreta  concilii  generalis  ^  obiit  hoc  anno.  Nico- 
laus  papa  electus  est  dictus  Caietanus^  diu  discordantibus 
cardinalibus. 

M.cc.Ixx.viii.  Episcopus  Basiliensis  et  advocatus  Alsa- 
tie  ^  cum  exercitu  ad  regem  Rudolfum  in  Austriam  perrexe- 

1)  promisisset  hat  der  druck  was  ich  &nder(e.    2)  Conrad  Wernher  von 
Hadstat,  vergl.  das  Chron.  Colm. 


12  ANNALES  COLHAai£NSES. 

1278  runt  in  mense  iiilio.  Decimosexto  kah  aprilis  [marz  17]  ia- 
terrectus  «st  comes  de  Gulich  in  civitate  que  dicitur  Aquis- 
granum  cum  duobns  filiis  et  ccc  militibus  et  cum  familia  sna 
multa.  Rex  Bohemie  promisit  se  pecuniam  magnam  Teutonie 
principibus  daturum^  ut  pro  se  contra  regem  Rudolfum  pro 
viribus  pugnarent;  quod  et  facere  decreverunt.  RexBohemie 
decem  millia  militum  congregavit^  ut  regem  Rudolfum  de 
Austrie  finibus  extirparet;  sed  Domino  dante  prjncipes 
«xercitus  inceperunt  fortiter  discordare,  et  sic  fuit  eorum 
congregatio  dissipata.  Dominuspapa  excommunicavit  omnes 
adversarios  regis  Rudolfi^  et  ipsum  imperatorem  Rome  pu- 
blice  nominavit.  Sorores  de  sancto  Johanne  ordinis  Pre- 
dicatorum  muro  se  cinxerunt^  cuius  altitudo  pedes  viginti 
noscitur  habuisse ;  et  quercus  ex  qua  sedes  ecclesie  para- 
bantur  dominarum  in  circumferentia  pedes  vigintiquatuor 
comprehendit.  Gives  civitatis  que  dicitur  Aquisgranum  cas- 
trum  quoddam  cum  hominibus  ceperunt^  ex  quibus  quin- 
decim  gladiis  occiderunt^  reliquos  vero  carceri  depntarunt. 
Domini  de  HorburC;  filii  S.  sororis  comitis  Phirretarum^ 
cognato  suo  reconciliantur  et  in  Alsatiam  revertuntur.  Obiit 
comes  de  Werde^  qui  a  matre  sua  non  filius  suus  sed  filius 
moledinarii  fuisse  dicebatur;  hoc  ideo  probavit  fratris  dispo- 
sitio  corporis  et  natura.  Rusticus  quidam  de  Vilingen  can- 
dens  ferrum  portavit  nuda  manu  sine  corporis  lesione.  Rex 
Bohemie  pugnavit  cum  rege  Romanorum  prope  Wiennam^ 
et  interfectus  est  ipse^  et  cum  eo  quatuordecim  millia  homi- 
num^  ut  communiter  dicebatur.  Interfectus  est  dominus  de 
Echerich  et  dominus  de  Apiaco.  Obiit  archiepiscopus  Gantua- 
riensis  cardinalis,  frater  ordinis  Predicatorum.  Obiit  frater 
Martinus  domini  pape  diu  penitentiariuS;  archiepiscopus  fa- 

cfus  in Obiit  frater  Probus  provincialis  de  or  dine 

Minorum.  Dominus  papa  factus  est  perpetuus  senatorRo- 
manus^  et  Garolus  cessit  ei^  et  reliquit  ei  omnia  que  habuerat 
et  spectabant  ad  sedem.  Dominus  de  Gliers  vallem  Sergowe 
depredatur  et  tres  nobiles  interfecit.  Festo  Simonis  et  Jude 
intravit  conventus  fratrum  ordinis  Predicatorum  in  Golum- 
bariam  in  domum  suam  a  capitulo  receptam;  et  receptus 
fuit  a  canonicis  a  dominis  sancti  Joannis  baptiste  et  ab 
universitate  civitatis  laudabiliter  et  honeste.  Quidam  de 
Wienna  venerunt,  et  dixerunt  quod  rex  Rudolfus  multos  rai- 


ANffALES  COLMARIENSES.  13 

liles  fecisse^  et  eis  vestes  et  dona  plurima  dedisse.  Destru-  ^^78 
ctum  fuit  Zeringen  noviter  edificatum  ^  et  turris  prope  Bri- 
sacum^  et  Coliberc.  Comes  Egino  de  Friburc  civibus  de 
Offenburc  equos  viginti  prope  portam  civitatis  abstulit; 
cives  autem  persequentes  congressi  sunt  cum  eo^et  exutra- 
que  parte  plures  vulnera  acceperunt.  Comes  Phirretarum 
cepit  abbatem  de  Luxovio.  Episcopus  Argentinensis  fossato 
divisit  novum  castrum  ab  antiquo  in  villa  Rubeacensi.  In 
Carinthia  provincia^  que  sita  dicitur  apud  Austriam^  tanta  fa- 
mes  extitit^  quod  homines  carnes  humanas  comederent  et 
fame  plurimi  perirent. 

M.cc.lxx.viiii.    Hoc  anno  dominus  Sifridus  dictus   de 

Gundoltzheim  venit  de  domino  Rudolfo  rege  qui  tunc  tem- 

poris  extitit  in  Wienna^  retulitque  de  eo  prospera  cum  for- 

tuna.  Scultetus  hic  Sifridus  edificavit  castrum  in  Hohenac 

in  crastino  purificationiS;  regeRudolfo  permittente;  ettertia 

die  fracta  est  Columbariensium  melior  campanarnm.  Eodem 

tempore  papalis  litera  venit  in  Colnmbariam ,  in  qua  conti- 

nebatur^  quod  deberet  perfidis  Judeis  prior  provincialis  Teu- 

tonie  cum  fratribus  suis  calholicam  fidem  predicare.  Post 

sancti  Mathie  [feb.  24]  venit  advocatus  Alsatie  Conradus 

Wernherus  de  rege  qui  tunc  temporis  morabatur  in  Wienna. 

Dominus  de  Rapoltzsteiri  castrum  Hohenac  et  Minnewiler 

cognatis  suis  abstulit  fraudulenter^  et  in  Columbariam  trans- 

ferebat.  Magister  Rudegerus  de  Consheim  prepositus  Co- 

lumbariensis^  vir  divitiis  et  scientia  claruS;  obiit  circa  festum 

sancti  Gregorii  pape.  Lantfridus  de  Landisperc  sufibcatus 

fuit  in  tormento  Argentine  in  anniversario  patris  sui^  qui 

fuit  in  precedenti  tricesimo  anno  in  eadem  civitate  et  in 

eodem  die  hastiludio  interfectus  a  comite  Friburgensi.  Filius 

regisRudolfimaiorvenitinEnsisheim  xiiiikal.  iunii  [mailO]^ 

convocavitque  scultetos  civitatis^  et  deliberavit  cum  eis  quo- 

modo  patri  suo  milites  mitterent  in  armis  preparatos.   Con- 

radus  de  Lichtenberc   episcopus  Argentinrasis  castellum 

Tarlac  ^  per  ignem  destruxit^  et  ea  que  in  eo  reperit  depor- 

tavit  Dominus  de  Gemino-ponte  castellum  proprium  nomine 

Copinheim  per  ignem  devastavit.  Abbatissa  de  sancta  Cruce 

obiit  octavo  idus  iunii.  Filius  Rudolfi  regis  Turicensium  est 

pecora  depredatus.   Episcopus  Basiliensis  venit  de  Austrta 

1)  Dturlach  bei  Carlsruii. 


14  AMNALES  COLMARIEKSES. 

1279  de  rege  Radolfo  in  Basileam  et  celebravit  curiam  magnam. 
Eiiciuntur  de  Columbaria  qui  dicebantur  scultetum  interficere 
voluisse;  unus  ex  eis  postea  ftiit  rotatus.  Cemiterium  in- 
choatur  in  Wintzenheim.  Interfectus  fuit  scultetus  de  Aquis 
in  ecclesia  cum  quodam  perfido  a  procuratore  regis  RudolG; 
pro  eo  quod  dominum  de  Gulich  comitem  cum  suis  sociis 
miserabiliter  occidisset.  Dux  Brabantie  cum  exercitu  magno 
de  voluntate  regis  Rudolfi  venit  ad  terram  inferiorem^  ibique 
dicebatur  castra  plurima  destruxisse.  Infra  octavam  assump- 
tionis  [aug.  22]  congregavit  filius  regis  Rudolfi  plus  qaam 
viginti  comites  et  dominos  multos  et  exercitummagnum;  ut 
destrueret  suburbium  Friburgense^  pro  eo  quod  iuvissent 
dominum  suum  comitem  Gebirhardum  de  Friburgo  j  qui  eo 
tempore  civitates  imperii  pro  .suis  viribus  impugnabat.  Do- 
mini  de  Girsperch  in  vigilia  Mathei  [sept.  20]  Turinchen  ce- 
perunt^  et  oppidum  Wilre  per  ignem  penitus  destruxenmL 
Indultum  est  in  ecdesia  fratribus  Minoribus  in  serico  minis- 
trare.  Episcopus  Basiliensis  sorores  de  sancta  Clara  vel 
ordinis  fratrum  Minorum  transtulit  trans  Rhenum  in  olaustram 
Saccitarum.  De  Saccitis  autem  quinque  recepit  in  ordinem 
Minorum^  provincialem  vero  eorum  fecit  prepositum  apnd 
canonicos  sancti  Leonhardi;  reliquis  autem  Saccitis  prout 
potuit  providebat.  Episcopus  Basiliensis  in.  ecclesia  fratrum 
Predicatorum  Basilee  clericos  consecravit.  Dominus  epis- 
copus  Coloniensis  vicit  in  prelio  dominum  de  Spanheim  et 
cepit  quatuor  comites^  licet^  in  equis  magnum  sustinuit 
detrimentum.  Obiit  frater  Otto  dictus  de  Infemo  y  frater  or- 
dinis  Fredicatorum  y  vir  devotus^  deo  ac  hominibus  dileclus ; 
cui  dominus  conflictum  regis  Bohemie  et  regis  Teutonie  in 
spiritu  ostendit,  et  regem  Bohemie  gravissime  vulneratuin. 
Domina  de  Rapoltzstein  dicta  de  Froburc  in  Paradis  efficitur 
monialis  prope  Schafusiam.  Opposuerunt  se  domino  Basi- 
liensi  dominus  prepositus  MaguntinuS;  dominus  de  Rotilheim 
cnm  militum  multitudine  copiosa. 

M.cc.Ixxx.  Interfectus  fuit  scultetus  Johannes  de  Kei- 
sersperch.  Captus  est  dominus  de  Girsperch^  plebanus  de 
Lagilnheim.  Item  captus  est  de  Nortgassen ,  plebanus  de 
Ostein.  Domini  de  Nortgassen  ceperunt  dominum  de  Hun- 
newilre.  Columbarienses  ceperunt  clericum  domini  de  Girs- 

1)  80  bessere  ich  das  sciticet  der  hs. ,  im  dmck  fehlt  dieser  aachsatE. 


ANNALBS   COLMARIEirSES.  15 

perch^  et  clericum  domini  de  Nortgassen^  et  qnatuor  de  i2S0 
Saltzmatin.  Dominus  episcopus  Basiliensis  venit  de  rege 
Teutonie;  et  venit  in  Columbariam  petivitque  a  civibus  ut 
clericum  suum  domini  de  Nortgassen  sue  redderent  liber- 
tati;  cives  autem  suis  precibus  acquiescere  noluerunt.  Inter- 
dicta  igitur  sunt  divina  Cohimbariensibus  propter  captivita^ 
tem  clericorum.  Nonis  aprilis  [apr.  5]  fuit  episcopus  Ar- 
^entinensis  in  Rubiaca  cum  centum  phaleratis  equis^  et 
civitates  imperii  cum  eo  y  ut  expugnaret  dominum  de  Lobi- 
gasse  propter  captivos  Argentinenses.  Qui  timore  cpactus 
se  captivum  tradidit  et  reddidit  captivatos.  Duodecimo  kal. 
maii  consecravit  dominus  Heinricus  episcopus  Basiliensis 
ordinis  fratrum  Minorum  chrisma  in  Peris  apud  Cistercien- 
ses  et  clericos  regulares.  Dominus  de  Rapoltzstein  predam 
magTiam  de  episcopatu  de  pecoribus  et  iumentis  accepif  et 
plares  homines  interfecit.  Item  dominus  de  Rapoltzstein 
diffidavit  Columbarienses  ^  et  burgenses  eorum  exteriores 
qnos  poterat  captivavit.  Infra  octavam  sancti  Johannis 
baptiste  cepit  scultetus  Columbariensis  Rnstarium  Johannem 
de  Nortgassen  dominum  de  Kercivelt.  Heinricus  episcopus 
Basiliensis  emit  propugnaculum  quod  est  situm  prope  Ru*- 
biacom.  Indulta  sunt  Columbariensibus  divina;  et  inceperunt 
octavo  kal.  augusti  scilicet  in  festo  sancti  Jacobi  celebrare. 
Dominus  Basiliensis  ivit  in  Austriam  ad  regem  cum  multis 
militibus.  Cessavit  concursus  in  Lebertal  ad  sanctum  Egi- 
diom,  et  factus  est  in  Argentinam^  eo  quod  ut  dicebatur 
beata  virgo  miracula  plurima  perpetrasseL  Fratribus  Predi- 
catoribus  in  Columbaria  tria  altaria  sunt  consecrata.  Fratres 
iidem  apud  Turicenses  provinciale  capitulum  tenuerunt.  Fra* 
tresMinoresIaboraveruntutcanonisse  deSeconis  mutarentur 
in  sorores  sancte  Clare^  sed  obtinere  minime  potuerunt. 
Fratres  Fredicatores  Parisienses  recepenint  ad  ordinem  do* 
minnm  cancellarium  ^  quod  fuit  exemplnm  magnum  clericis 
universis.  Frater  Albertns  ordinis  Predicatomm  lector  ge- 
neralis^  quondam  episcopus  Ratisponensis  ^  philosophus^ 
obiit.  Comes  Theobaldus  Phirretensis  cepit  iilium  fratris  sui. 
Mxclxxx.i.  Soror  Helwigis  priorissa  sororum  in  Co* 
iumbaria  de  sancto  Johanne  obiit  vi  idus  februarii.  Dominus 
de  OchsensteJn^  filius  sororis  Rudolfi  regis,  advocatus  terre^ 
deposuit  scultetum  Columbariensem  Sifridum  cum  muitornm 


i6 


ANNALES  COLMARIENSES. 


i2Bi  letitia  quos  creditur  perturbasse.  Duodecimo  kal.  martli 
frater  Reinherus  ordiuis  Predicatorum  octogesimo  anno  eta- 
tis^  et  quinquagesimo  septimo  anno  quibus  in  ordinelauda- 
biliter  vixerat  ^  et  quadragesimo  tercio  quibus  sororibus  de 
sancto  Johanne  prefuerat  et  eas  verbo  et  exemplo  docuerat, 
in  domino  ut  creditur  requievit.  Cunzo  Rustarius  liberatur 
a  captivitate^  sed  Guntrammus  de  Girsperc  capitur  fraudu- 
lenter.  DominuS  episcopus  Argentinensis  congregata  mili- 
tum  multitudine  domino  de  Badin  quoddam  oppidum  nosci- 
tur  obsedisse.  Episcopus  vero  Basiliensis  sibi  quinquaginta 
milites  in  auxilium  transmittebat;  plures  autem  ex  eis  a 
marggravio  capiuntur^  propter  quod  pax  eorum  pristina  re- 
formatur.  Regina  Rudolfi  regis  in  Wienna  moritur^  cum  cccc 
equis  ut  dicebatur  Basileam  ducitur;  ibique  a  tribus  epis- 
copis  et  ducentis  mille  dericis  et  multitudine  civitatis 
hominum  in  vigilia  sancti  Benedicti  [marz  20]  cum  gloria 
maxima  sepelitur.  Filia  regis  Rudolfi  Lombardiam  mittitur, 
a  diversis  civitatibus  multis  muneribus  recipitur^  ac  Alio 
regis  Caroli  matrimonio  copulatur.  Rex  Ungarie  Christianam 
uxorem  repudiavit,  Cumanam  duxit;  Christianis  odiosus  ef- 
ficitur^  a  suis  capitur ,  sed  postea  liberatur.  Dominus  Simon 
fraiicigena  legatus  Francie  presbyter  cardinalis  eligitur  in 
papam  ^  Martinusque  nominatur.  Dominus  de  Meinchen  ca- 
strum  suum  quod  habuit  in  Meinchen  dedit  in  Argentinensis 
episcopi  potestatem  ^  et  postea  recepit  illud  feudum  perpe- 
tuum;  et  episcopus  fecit  eum  scultetum  ville  memorate.  An- 
tique  mulieres  obierunt^  scilicet  comitissa  de  Richenberc^ 
domina  de  Rapoltzstein  et  alie  plures.  Confluentini  domiuo 
suo  episcopo  Trevirensi  noluerunt  obedire  ^  insuper  eum 
occidere  voluerunt.  Cives  de  Prumino  prepositum  suum  gla- 
diis  occiderunt^  regique  Francie  nequiter  opposuerunt^  prop- 
ter  quod  ex  eis  dlx  creditnr  occidisse.  Domini  de  Girsperc 

caslrum  edificarunt  in  monte  qui  dicitur ,  sed  homines 

episcopi  Argentinensis  subito  destruxerunt.  Eptecopus  Ar- 
gentinensis  congregata  hominum  multitudine  dominos  de 
Rapoltstein  si  potuisset  libentissime  perturbasset.  Quarto 
kal.  augusti  Wernherus  dictus  Walch  miles  et  dominus  Cun- 
radus  dictus  de  Nortgassen  sunt  a  Columbariensibus  inter- 
fecti.  Patriarcham  Mediolanenses  interfecerunt  et  ciim  eo 
qulngentos  viros.    Hospitalarii  sancti  Johannis  conflictum 


ANNALES   COLMARIENSES.  17 

habebant  magnum  cum  Sarracenis  in  transmarinis  partibas,  1281 
et  pauci  ex  eis  multos  Sarracenorum  ceperunt  et  plurimos 
occidenint.  Eiecti  de  Bononia  multos  de  civitate  turpiter  oc- 
ciderunt.  Multi  ignobiles  facti  milites  in  Argentina.  Medio- 
lanenses  de  civibus  quos  eiecerant  quingentos  vel  amplius 
occiderunt.  Nonis  octobris  [oct.  7]  secunda  feria^  obse- 
dit  rex  Rudolfus  comitem  et  civitatem  Friburgensem  cum 
tribus  exercitibus  hominum  multitudine  copiosa.  Minde 
fuit  fratrum  Predicatorum  capitulum  celebratum.  Exercitns 
regis  Rudolfi  destruxit  claustrum  dominarum  de  Adilnhusen^ 
propter  quod  dedit  eis  rex  trecentas  viginli  marcas. .  Rex 
Rudolius  expendit  in  Columbaria  in  victualibus  infra  quin- 
decim  dies  roille  ducentas  marcas.  Comes  Sabaudie  regem 

Rudolfum  hostiliter  impugnavit^  comes  autem  de co- 

mitem  Sabaudie  lesit;  propler  hoc  comes  regem  Rudolfum 
desiii  impugnare.  In  festo  sancti  Nicolai  Landisperc  castrum 
scnlteti  de  Columbaria  per  advocatum  Alsatie  et  Columba- 
rienses  obsidelur  et  res  eius  diripiuntur.  Vigilia  Simonis  et 
Jude  [oct.  27]  rex  Rudolfus  in  RapoKstein  cum  suis  con- 
saoguineis  pernoctavit.  Interfectus  fuit  dominus  de  Meien- 
heim  in  Phaphinheim. 

M.cclxxx.ii.  Filius  Rudolfi  regis  landgravius  Aisalie 
snbmersus  fuit  in  Rheno  prope  Rinaugiam  ^  et  sepultus  fuit 
in  Basilea  a  quatuor  episcopis  et  hominibus  multis  cum  hu- 
mana  gloria  copiosa.  Cives  Rubeacenses  cum  ceteris  homi- 
nibus  episcopi  Argentinensis  deliberaverunt  ut  ei  amplius 
non  servirent  nisi  sub  certa  pecunie  quantitate.  Papa  Mar- 
tinus  renovavit  fralribus  Minoribus  et  Predicatoribus  autori* 
tatem  confessiones  audiendi  pariterque  predicandi.  Cives 
Hulnhusenses  mutuo  se  vulneribus  affecemnt.  Rudolfus  ^ 
rex  Alsatiam  et  Mulnhusenses  reconciliavit^  et  exercitum 
congregavit  ut  Coloniensem  episcopum  impugnaret  Fratres 
Minores  capitulum  generale  in  Argentina  celebrarunt ,  cho- 
nim  suum  recenter  consumatum  consecraverunt^  quatuor 
episcopos  ibidem  habuerunt^  et  illic  homines  plurimi  con- 
venemnt.  Dominus  Heinricus  episcopus  Basiliensis  ordinis 
fratrnm  Minornm  celebravit  ordines  in  Columbaria  in  eccle- 

1)  triift  nicbt  za,  der  7.  oct.  war  eiii  dienstax.  2)  das  von  hicr 
^n  bis  ztini  schlasse  des  iahres  folgende  steht  im  driick  irrig  beim  iahr 
1184,  was  nan  aaa  deir  hs.  berichtigt  ist, 

BORHMER  FONTES.   2.  2 


18  ANNALES    COLMARIENSES. 

1282  sja  fratnim  Minorum  x  kaL  iumi  [mai23]^  et  habuit  in 
comitatu  suo  Ethiopem  indutum  vestibus  albis ;  et  nanum^ 
scilicet  riUerConrad;  cuius  longitudo  ad  tres  pedes  minime 
poterat  pervenire.  De  Grecis  dicebalur  quod  papam  cardi- 
nales  et  imperatorem  sibi  fecissent  et  ab  ecclesia  recessis- 
sent.  Dicebatur  eciam  quod  Romanus  pontifex  et  cardinales 
inter  se  plnrimum  discordarent.  Gomes  de  Friburgo  recon- 
ciliatus  est  cum  civibus  Friburgensibus^  tali  conditione  quod 
preter  redditus  quos  habebat  de  civitate  singulis  annis  cen- 
tum  marcas  argenti  sibi  suisque  successoribus  darent^  in- 
super  deberent  eum  antiquorum  suorum  iura  fibere  possi- 
dere.   Milites  Alsatie  in  festo  sancti  Jacobi  [iuli  25^   ad 
regem  Teutonie  in  Moguntiam  descenderunt  ut  pro  rebus 
imperii  fortiter  pugnarent.  Circa  Fragam  Bohemie  metropo- 
lim  multi  homines  fame  mortui.  In  Alsatia  quartale  firumenti 
pro  libra  et  quartale  vini  pro  duobus  solidis  dababir.     Mi- 
nores  emerunt  claustrum  Alaspach  sororibus  suis  pro  mcc 
marcis.  Comes  Montis-Beligardi  obiit;  et  episcopatui  Basi- 
liensi  trecentarum  marcarum  redditus  dereliquit.  Filins  do- 
mini  Wilhelmi  regis  Romanorum  vindicavit  se  de  Frisonibus 
et  interfecit  eis  mille  quadringentos  viros^  et  accepit  corpns 
patris  sui  de  eorum  manibus  violenter.  Dominus  de  Hohen- 
stein  advocatus  Alsatie  sororibus  de  sancto  Johanne  octo 
vini  vasa  violenter  abstulit.    Dominus  Conradus  Wernherus 
exussit  dominis  de  Gyrsperc  castrum  quod  noviter  construxe- 
rant  in  monte.  Rex  Arragonum  et  cives  Messane  Carolum 
fratrem  regis  Francie  de  suis  finibus  turpiter  expulerunt. 
Ordo  Fredicatorum  in  Selecistat  chorum  suum  anuo  pre- 
cedenti  consumavit ;  iidem  fratres  sequenti  anno  sedes  in 
choro  posuerunt  et  intraverunt.  Obiit  mulier  que  recorda- 
batur  nullum  pontem  Rheni  post  Constantiam  transivisse. 
Cives  Friburgenses  comiti  domino  suo  pro  modica  emenda 
viginti  millia  marcarum  tradiderunt.    Item  comes  de  Ra- 
preswir  obiit. 

M.cc.Ixxx.iii.  Rex  Rudolfus  filium  siium  ducem  Auslrie 
fecit.  Rex  Rudolfus  emit  ius  seu  advocatiam  dominorum  de 
Lichtenberg  quam  habebant  super  civitatem  Argentinensem. 
Episcopus  Argentinensis  coegit  Rubeacenses  sibi  reddere 
que  dederat  eis  sue  privilegia  libertatis.  In  festo  sancti  Gre-I 
gorii  [marz  i  2]  episcopus  Basiliensis  et  episcopus  Arg-en-: 


AHNALES  COLMAHIENSES.  19 

tiflensis  et  rex  Radolftis  adiutor  eorum  obsedit  Brunnentrat  i283 
sex  septimanis^  et  Melan  castram  cepit  ac  destruxit^  et 
Brannentrut  fuit  episcopo  Basiliensi  cum  villis  adiacentibus 
restitutum.  Pridie  nonas  iunii  [iun.  4]  interfectus  fuit  Fri- 
burgi  venerabilis  persona  commendator  Teulonie  ordinis 
Gnntrannus  dictus  de  Biseche  ab  apostata  ordiuis  sui^  scul- 
teti  Friburgensis  filio.  Tres  domini  de  Rapolstein  y  filii  do- 
mini  de  Salmin  ^  viam  carnis  ingressi  sunt  universe.  Fratres 
Minores  plus  quam  xxxi  virgines  et  quasdam  viduas  con- 
gregaverunt  et  in  claustram  Alaspach  quod  eis  emerant  pro 
mille  trecentis  marcis  xv  kal.  augusti  cum  pompa  et  maxima 
gloria  incluseranL  Pridie  nonas  iunii  [iun.  4]  obsedit  Ru- 
doUus  rex  Peterlingen.  In  vigilia  saucli  Galli  [oct.  1 5]  cas- 
trum  domini  Ricardi  de  Lobigasse  et  plures  domus  fratrum 
saorum  fuerunt  destructe  seu  funditus  demolite  per  suos 
consaBguineos  et  affines.  Rudolfus  rex  obsedit  Palerniacum 
et  edificavit  circa  munitiones  domos  et  stupas,  intendens 
eos  cogere  per  alimentorum  penuriam  tradere  civitatem. 
Carolus  rex  Sicilie  perregemArragonumderegnis  suis  turpi- 
ter  extirpatur;  venit  Romam^  et  a  Romanis  cogitur  resignare 
senatoriam  dignilatem;  deinde  venit  Parisius^  et  ibi  sicut 
pauper  claustrum  sanctorumque  limina  visitavit.  Circa  Mo- 
guntiam  nutrix  pueri  cuiusdam  miiitis  vendidit  eum  Ju- 
deis  ut  interficerent  eum ;  propter  quod  nutrix  et  Judei  plu- 
res  a  Christianis  fuerunt  turpiter  interfecti.  Rudolfus  rex 
circa  nativitatcm  Domini  [dec.  25]  inter  ipsum  et  comitem 
Sabaudie  compositionem  fecit.  Obiit  figulus  in  Slezistat  qui 
primus  in  Alsatia  vitro  vasa  fictilia  vesliebat.  Obiit  fratar 
Conradus  Wernheras  de  Hadistat  fraler  ordinis  Teutonici. 

M.CC  Ixxx.iiii.  Rex  Rudolfus  uxorem  Gallicam  duxit  in 
Rumarico-Monte  festo  sancte  Agathe  [feb.  5]  et  necessaria  - 
iBinistravit  supervenientibus  abundanter.  Regina  regis  Ru- 
dolf]  venit  in  Columbariam  in  carnisprivio ,  scilicet  cathedra 
Petri  [feb.  22]^  et  recepta  a  religiosis  fuit  a  clericis  et  mi* 
litibus  et  civibus  communiter  gloriose.  Cives  dederunt  ei 
expensas  pluribus  diebus  y  et  insuper  pro  clenodiis  centum 
libras.  Dominus  Heinricus  episcopus  Basiliensis  celebravit 
ordines  in  Columbaria  tercio  non.  martii  [marz  5]  quatuor 
teiDporam^  et  plnrimos  consecravit.  Comes  Ebirhardus  fra- 
ter  episcopi  Constantiensis  et  frater  comitis  Gotfridi  de  Lau- 

2* 


20  ANNALES  C0LMARIENSE8. 

1284  fenberch  vii  tuosus  obiit  ante  tempus.  Wernherus  archiepis- 
copus  Moguntinus  obiit  ^  qui  mille  quingentas  marcas  suis 
posteris  dereliquit.    Messis  iuchoata  fuit  festo  sanctorum 
Petri  et  Pauli  [iun.  29].  Eodem  die  curiam  habuit  rex  Rn- 
dolfus  in  Basilea  cum  gloria  dominorum.  Rex  Rudolfus  circa 
sancti  Jacobi  festum  [iuK  25]  cives  Rheni  civitatum  Wor- 
matiam  convocavit^  iuramenta  primo  facta  secundario  per 
iuramenti  vinculnm  confirmavit.  Item  frater  Heinricus  con- 
versus  in  heremitam  y  qui  se  Fridericum  imperatorem  nomi* 
navit,  sentiens  Rudolfi  regis  adventum  se  callide  dicitur  oc- 
cultasse.  Item  rex  Arragonum  Petrus  principem  filium  regis 
Caroli  cepit^    et  ex   eis  multitudinem  hominum  interrecit. 
Papa  cardinalem  legalum  iu  Franciam  misit  qui  clericoram 
ac  religiosorum  decimam  regi  Carolo  faceret  presentari.  Co- 
mes  Reinhardus  de  Mumpelgart  tres  de  civibus  suis  cepit^ 
qni  se  de  captivitate  cum  quadraginta  librarum  millibus  re- 
demerunt.  Rex  Rudolfus  civitatem  Herbipolensem  obsidere 
voluisset;  cives  autem  ei  sex  marcarum  argenti  millia  tra- 
diderunt^  que  eum  ab  eis  fugere  coegerunt.  Rex  Rudolfus 
circafestum  sancti  Martini  [nov.  11]  quinque  castra  scilicet 
Waldeche  predonum  Suevie  cum  magna  potentia  dicitur 
obsedisse^  ea  subito  cepisse  et  per  violentiam  destruxisse. 
Dominus  de  Hohenstein  advocatus  Alsatie  castrum  Echirc 
potenter  obsedit^  in  spacio  brevi  temporis  expugnavit^  et 
in  potestatem  sibi  propriam  deportavit;   ideo  vero  dicitur 
expugnasse  quia  suum  cognatum  Johannem  de  Echirc^  qui 
eonsaiiguineos  suos  honore  ac  divitiis  precellebat^  fraudu- 
lenter  occiderunt.  Posthec  idem  advocatus  Alsatie  cum  epis- 
copi  Argentinensis  adiutorio  Ochsenstein  castrum  potenter 
expugnabat  et  funditus  evertebat.  Festo  sancte  Catharine 
cecidit  tectum  capelle  que  sita  est  supra  vineta  prope  Mor- 
bacum^  ubi  et  primitus  se  receperant  monadii  Morbacenses^ 
et  ad  quem  locum  omnia  eorum  sunt  privilegia  et  dignitates 
impetrata.  Cives  Columbarienses  regi  Rudolfo  uno  anno  li- 

brarum  triginta  millia  transmiserunt;  xvii  kal oppo- 

suerunt  se  Columbarienses  regi  Rudolfo  quia  tricesimam 
rerum  suarum  sibi  dare  noluerunt/ 

M.ccJxxx.v.  Kalendis  aprilis  abbas  Morbacensis  civi- 
tatem  suam  Gebwilre  latenter  cepit  ^  et  res  et  eorum  cor- 
pora  in  totum  confiscavit.  Civitas  Friburgensis  in  Otlandia 


AlfNALES   C0LMAUEH8BS.  21 

etBernensis  obedire  regi  Rudoiro  minime  voluerunt.  Civi*  1285 
las  Bernensis   Tuit  ab  igne  pene  totaliter  devorata.    Papa 
Martinus  obiit: 

Institit  anguillis  mortem  gustavit  in  illis/ 
Assas  et  coctas  martyrisavit  eas. 
Tartari  infestarunt  Ungariam  et  ex  eis  plurimos  occiderunt. 
Pons  Brisacensis  habet  mdclxiiii  longitudinis  et  centum  iiii^ 
vix  lignis  tegi  poterat  competenler.    Nonas  maii  [mai  7] 
cives  Columbarienses  regi  Rudolfo  se  primitus  opposuerunt 
et  per  ignem  Theinhem  villam  et  quasdam  alias  destruxe- 
runt.  Circa  festum  pentecostes  [mai  1 3]  cives  de  Hagino- 
gia  advocatum  terre  ^  filium  sororis  regis  Rudolfi  ^  de  castro 
quod  est  in  civitate  turpiter  expulerunt^  et  postea  regi  ser- 
vire  minime  voluerunt.  Rudolfus  rex  obsedit  Columbarienses 
decimo  octavo  kal.  iulii  [iun.  14]  Helysei  prophete  qninque 
diebus.  Cives  Columbarienses  posuerunt  super  se  ducentas 
marcas  duoque  millia  marcarum  ^  et  milites  qui  se  Columba- 
riensibus  non  opposuerunt  vel  in  obsidione  eorundem  non 
fideliter  adiuverunt  cum  civibus  exactionibus  gravabantur. 
Episcopus  Argentinensis  terram  ducis  Lotharingie  pluries 
inlravit  et  eum  enormiter  spoliavit.   Domini  de  Wassilnheim 
ceperunt  hospilem  Predicatorum  de  Eginsheim  ^  et  eum  ad 
terram  Francie  transtulerunt.    Nocte  Nicolai  [dec.  6]  fuge- 
runt  captivl  qnos  domini  de  Wasselnheim  ceperant  fraudu- 
lenter.  De  potestate  Rudolfi  regis  fugit  Judeus  captivus  qui 
ei  mille  quingentas  tradere  promittebat  marcas.  Abbas  Mor- 
bacensis  dictus  de  Steinebrunne  obiit  circa  festum  Lucie 
[dec.  13]^  qni  destructor  religionis  et  dissipator  enormis 
renim  sui  monasterii  dicebatur.  Cives  de  Zovingen  Rudol- 
fum  regem  pro  domino  suo  acceperunt.  Petrus  rex  Arrago- 
num  mdrtuus.  Richardus  de  Lobigasse  quosdam  milites  de 
fiasilea  voluit  occidere  fraudulenter.    Regem  Rudolfum  filii 
eius  impetebant  pro  multis  millibus  marcarum;  ipse  autem 
de  Gonsilio  nobilium  obligavit  eis  quasdam  imperii  civitates. 
Modiales  Cisterciensis  ordinis  de  claustroHirsin  recesserunt. 
M.cc.ixxx.vL    Rudolfus  rex  accepit  episcopo  Spirensi 
civitatem  parvulam  fraudulenter  K  In  die  pasche  [apr.  14] 
quidam  ex  civibus  CoIumbariensibuS  servos  sculleti  vulne- 
raverunt  et  eos  in  claustrum  Minorum  per  violentiam  coege- 

1)  dieser  satz  feblt  im  drack,  vergl.  abrigens  etwas  weiter  unten. 


22  AmiALES  COLMARIENSES. 

1286  ruut;  propter  hoc  fueraiit  illi  cives  eiecti  de  civitate  et  eonim 
domus  destructe  et  eorum  res  a  iudicibus  confiscate.    So- 
rores  de  sancto  Johanne  sub  Tilia  ordinis  Predicatorum 
contra  libertatem  religiosorum  sexaginta  marcas  dare  a  ci- 
vibus  cogebantur.  Philippi  et  Jacobi  [mai  1]  cives  Arg^en- 
tinenses  in  aquis  et  navibus  ludos  exercuerunt;   ad  specta- 
culum  vero  venientes  supra  pontem  se  receperunt^  et  eo 
cadente  plures  miserabiliter  perieruut.    Rex  Rudolfus  ob- 
sedit  oppidum  Luterburg  episcopi  Spirensis  aliquot  septi- 
manis ;  qui  resistere  regi  non  valentes  se  regis  gratie  tradi- 
derunt.  Episcopus  Trevirensis  obiit.  Capella  in  Hugshoven 
reedificatur  a  venerabili  abbate   Conrado  de  Dickere  que 
anno  m.c.Ixxx.vi.  fuerat  inchoata.  Ipsum  autem  monasterium 
fuit  inchoatum  a  Wernhero  comite  de  Ortiberch  dicto  de  Hur- 
ningeU;  cuius  longitudo  octo  pedum  depicta  communium 
in  eodem  monaslerio  reperitur.  Rex  Rudolfus  misit  dominum 
Heinricum  episcopum  Basiliensem  ordinis  fratrum  Minornm 
ad  papam  ad  diversa  negotia  terminanda;  papa  vero  epis- 
copum  Basiliensem  archiepiscopum  maguntinum^  prepositum 
vero  Maguntinum;  scilicet  Divitem^  episcopum  Basiliensem 
faciebat.  Domini  de  Lichtenberg  curiam  prope  Lichtenberg  j 
celebrabant;  ad  quam  per  se  et  per  alios  plurimos  invitabant. 
Eodem  tempore  legalus  cognatus  et  a  latere  pape  missus 
cum  plenaria  potestate  Basileam  venit  et  dominum  Basilien- 
sem  electum  consecravit.  Turegum  exustum  est  pro  tercia 
parte  propter  eorum  superbiam  ut  per  obsessum  diabolus 
recitavit.    Dominus  Heinricus  episcopus  Basiliensis  frater 
ordinis  Minorum  factus  archiepiscopus  Maguntinus  receptus 
est  contra  spem  a  suis  subditis  gloriose.  Rudolfus  rex  duo 
castra  fortia  domini  de  Wirtinberc  noscitur  obsedisse  et  ea 
in  brevi  tempore  intelleximus  expugnasse.  Ipse  eciam  do- 
minus  de  Wirtinberc  cognatus  regis  obsessus  de  castro 
descendit  et  ad  pedes  advolutus  se  et  sua  tradidit  in  reg^iam 
potestatem.  Post  festum  sancte  Margarete  [iul.  1 3]  nova  de 
Friderico  imperatore  peregrini  in  Alsatiam  retulerunt.  Hex 
Rudolfus  obsedit  plus  quam  viginti  septimanis  castellam 
quod  dicitur  Stutgart  quod  situm  est  prope  Ezzelingen.    Et 
tedio  aifectus  rex  composuit  cum  domino  de  Wirtinberc^ 
et  ad  legatum  in  Spiram  venire  disposuit  festinanter.  In  die 
animarum  [nov.  2]  venit  legatus  in  Columbariam.  Gommisse 


ANNALSS   COLNABUNSES.  23 

sunt  sorores  que  dicuatur  Penitentes  fratribus  Predicalori-  i286 
bus  ad  regenduro.  Legatus  Teutonie  in  Metim  se  transfe- 
rebat  quia  furoretn  Teutonicorum  non  immerito  metuebat. 
Glacies  que  fluxit  in  Rheno  cxv  naves  submersit  et  villas 
aliquas  devastavit. 

M.cc.Ixxx.vii.  Legatus  a  latere  domini  pape  missus  con- 
cilium  xvii  kal.  aprilis  [marz  16]  celebrare  voluisset^  sed 
per  appellationem  episcopi  Coloniensis  et  episcopi  TuIIen- 
sis  Probi  nomine  ordinis  Minorum  fuit  totaliter  interruptum. 
Decimo  sexto  kal.  aprilis  [marz  1 5]  dominus  de  Rapoltstein 
villam  sancti  Hippolyti  cum  exercitu  introivit^  eamque  et 
ecclesiam  ignibus  devastavit;clericus  de  ecclesia  saltavit  et 
coofractus  periit  in  instanti.  Honorius  papa  obiit.  Dominus 
de  Rapoltstein  cum  exercitu  terram  Gallicorum  intravit^ 
et  cx^  villas  exussit^  et  eorum  res  fuit  totaliler  depre- 
daius.  Sexto  idus  maii  [mai  10]  dominus  de  Baldecke  uxo- 
rem  duxit^  et  cives  Columbarienses  res  domini  dc  Rapolt- 
stein  communiter  invaserunt.  Dominus  de  Rapoltstein  do- 
mioum  de  Horburch  virililer  impugnavit  atque  ad  Cellis- 
berch  pervenit  ut  captivos  sua  potentia  liberaret.  Domi- 
nus  autem  de  Horburch  cum  balistariis  de  Cellisberch 
descendit  ^  eique  octo  equos  interfecit  et  plus  quam  viginti 
unuffl  equites  vulneravit.  Porte  fratrum  Predicatorum  in  Ar- 
geotina  a  civibus  claudebantur^  volebant  eos  cogere  ut  suam 
per  omnia  facerent  voluntatem.  Rudolfus  rex  Rapoltstein 
tribus  diebus  obsedit,  sed  ab  obsidione  recessit  cum  intel^ 
lexisselquod  eum  sui  morti  tradere  voluissent.  Episcopus 
Probus  nomine  ordinis  Minorum  fuit  excommunicatus  in 
irgentina  in  dedicatione  ecclesie  maioris  a  Gordiano  or- 
dinis  fratrum  Minorum.  Prope  Brunnenlrut  fuerunt  de  ho- 
mioibus  Basiliensis  episcopi  quidam  interfecti  et  plus  quam 
duodecim  milites  captivatL  A  Judeis  interfectus  est  der 
guote  Wemher  in  Wesile  prope  Bacaracum^  que  municiones 
sile  super  Rhenum.  Rudolfus  rex  cum  civitatibus  vicinis 
castrum  ligneum  in  Gemer  ad  obsidendum  castrum  Rapolt- 
stein  noscitur  construxisse.  Rex  Rudolfus  cepit  de  Rolwilre 
Judeum  qui  a  Judeis  magnus  in  multis  scientiis  dicebatur  et 
apud  eis  magnus  habebatur  in  sciencia  et  honore.  Dominus 
de  Rapoltstein  multos  homines  domini  Horburch  et  multos 
de  Sigoltsheim  cepit  el  sine  pugna  ad  propria  perducebat 


24 


ANMALES  COLMARIENSES. 


1287  et  duo  marcaram  solvere  poterunt.    Episcopus  Melensis 
omnes  pene  Rheni  episcopos  et  omnes  dominos  quos  pote- 
rat  precio  conducebat^  et  .congregavit  exercitum  magnum^ 
scUicet  qualuor  millia  militum   cum    equis   phaleratiS;  et 
omni  die  quinquaginta  vasa  vini  et  septingentas  libras  me- 
tensis  monete  slipendiariis  ministravit^  coegit  comitemBa- 
rensem   eius  misericordiam  suppliciler  invocare.    Consides: 
Argentinenses  cives  suos  equos  habere  duo  millia  prece-' 
pere.  Obiit  Cuonradus  de  Wirciburc  in  Teutonico  multoram 
bonorum  dictaminum  compilator.    Item  venerunt  ad  regein 
Rudolfum  fossores  argenti;    qui  turres  sitas  in  durissimis 
petris  sufToderunt  et  eas  subito  deiecerunt.  Abbatissa  Se- 
conensis  que  et  procuratrix  claustri  vallis  Masonis  in  domi- 
nam  claustri  Montis-Romarici  sublimatur.  Episcopus  Basi- 
liensis  terram  comitis  Montis-Bilgardis  potenter  intravit  plu^ 
resque  villas  devastavit;  comes  vero  de  militibus  episcopi  plus 
quam  ^  quinquaginta  de  nobilioribus  ac  ditioribus  captivaviL 
M.cc.Ixxx.viii.  Expulit  dominus  abbas  Morbacensis  om-  i 
nes  nobiles  de  castello  Gebwilre  pro  eo  quod  se  mutuo  vul- 
neraverunt   fraudulenter.    Regis  Rudolfi  fllius  lantgravius 
Alsatie  ^  cum  centum  equis  in  curia  sororum  de  Columbaria 
sub  Tilia  requievit.  Undecimo  kal.  februarii  multe  aves  prope 
Montem-Bilgardis  convenerunt^  contra  se  pugnaverunt,  et 
plus  quam  trecente,  ut  dicebatur  a  pluribuS;  perierunt;  si- 
militer  et  porci  domestici  circa  eundem  locum  plurimi  cod- 
venerunt  et  se  mutuis  morsibus  occiderant.  Judei  dederunt 
regi  Rudolfo  viginti  millia  marcarum  ut  eis  de  illis  de  We- 
sila  et  de  Popardia  iudicaret.  Circa  purificationis  venit  ven- 
tus  qui  magnam  silvam  sub  Hohinnac  radicitus  devastavit. 
Idem  ventus  Flandriam  oceano  inundavit  ad  tria  magna  mi- 
liaria  et  plus  quam  quinquaginta  millia  hominum  interfecit. 
Rex  Rudolfus  congregavit  exercitum  ut  obsessum  castrum 
Maguntinensi  domino  archiepiscopo  liberaret.    Obiit  frater 
Heinricus  ordinis  fratrum  Minonim  dominus  archiepiscopus 
Maguntinus  xiiii  kal.  aprilis.    Kal.  aprilis  rex  Rudolfus  et 
episcopus  Argentinensis  et  cives  Argentinenses  et  domini 
terre  in  Columbaria  pacis  federa  iuraverunt;  insuper  inter 
fratres  Predicatores  et  cives  Argentinenses  componere  vo- 
luissent     Regem  Rudolfum  legatus  Francie  visitavit.    Rex 

i)  quam  tst  von  mir  erganzt.    2)  dux  Bavarie  hat  hier  noch  jdie  hs. 


AHNALES  COLMARIENSES.  25 

Rudolfus  infra  octavain  resurrectionis  in  Golumbaria  cenlum  1288 
mille  libras  in  viclualibus  expendebat.  Dominus  Jeronymus 
cardinalis  et  provisor  ordinis  Minorum  in  papam  circa  prin- 
cipium  medium  quadragesime  consecratur.  Uxorem  dominus 
de  Baldecke  duxit^  curiam  magnam  in  Basilea  celebravit 
in  qua  plus  quam  septingentas  marcas  creditur  expendisse. 
Dedicata  fuit  in  Wissinbnrc  area  fratrum  Predicatorum.  Circa 
oonas  iunii  [iun.  5]  obsedit  rex  Rudolfus  Bernensem  Bur- 
gandie  civitatem.  Octava  epiphanie  venit  mercator  Basileam 
ducens  secum  vinum  grecum  seu  Cypri^  deditque  bicarium  ' 
illius  vini  pro  quinque  solidis^  quartale  pro  libra^  quod  usque 
ad  illud  tempus  fuerat  inauditum.  Captus  est  dominus  ar- 
chiepiscopus  CDloniensis.  Rex  Rudolfus  obsedit  Montem- 
Bilgardis  circa  kal.  iulii.  Sexto  idus  iulii  cecidit  grando 
oiagna  et  fecit  dampnum  in  diversis  locis,  et  fulgur  exussit 
tectum  castri  qaod  dicitur  der  Stein  in  Rapoltstein  ^  et  tecta 
ia  Turincheim  devastavit.  Rudolfus  rex  Romanorum  terram 
Gallicorum  circa  Brnnnentrut  plus  quam  tribui^  septimanis 
cum  centum  millibus  hominum  devastavit.  Rex  Rudolfus 
secnndario  Bernenses  dicitur  obsedisse.  Incluse  de  Katzintai 
in  Amiliswilre  se  circa  festum  omnium  sanctorum  transtu- 
lernnt^  et  moniales  se  postea  vocaverunt.  Dominus  Her- 
mannus  de  Rapoltstein  obsedit  Hohinnac  castrum  et  per 
promissiones  obtinuit  fraudulenter.  Idem  obsedit  castrum  in 
Minrewire,  et  cum  existentes  in  eo  retinere  non  poterunt 
sub  conditionibus  tradiderunt. 

M.cc.Ixxx.vii]i.  Episcopus  Curiensis  a  regis  Rudolfi  filio 
captivatur.  Rex  Rudolfus  circa  quadragesimam  in  Egra  ci- 
vitate  que  est  prope  Bohemiam  curiam  celebravit.  Sifridus 
miles  quondam  scultetus  Columbariensis  vi  kal.  aprilis  inter- 
ficitur  a  Susingo.  Cives  Bernenses  obsessi  regi  Rudolfo  se 
sub  conditione  amicabili  noluerunt  tradere.  Quarto  kal.  maii 
[apr.  28]  venit  Rudolfus  rex  Romanorum  in  Columbariam^ 
et  duxit  secum  camelum^  animal  magnum  trium  annorum 
altitudinis  inconsuete.  Eodem  die  venit  frater  Mumio  ma- 
gister  ordinis  Predicatorum  in  Columbariam^  festinans  ire 
io  Trevirim  ad  capitulum  generale.  Rex  vero  Rudolfus  ob 
reverentiam  magistri  comedit  in  domo  fratrum  Predicatorum 
festo  sancti  Petri  martyris  et  predicatoris  [apr.  29]  et  fecit 
eis  et  dominabus  quibusdam  et  dominis  multis  convivium 


26  AmiALES  eOLMARIEJNSES. 

1269  magnum  et  bonum  et  fratribus  Predicatoribus  inconsuetum. 
Eadcm  die  proscripsit  dominos  de  Gyrsperch  pro  eo  quod 
occidemnt  Sifridum  militem  de  Gundolsheim  frandulenter. 
Eadem  septimana  occisus  est  comes  de  HohinberC;  cogna- 
tus  regis  y  a  civibus  Bernensibus  violenter.  Gyrsperch  cas- 
trum  a  Colmariensibus  obsidetur.  Civitas  Rotwilensis  exu- 
ritur.  Cives  Bernenses  cum  rege  Rudolfo  composuerunt  et  se 
in  suam  potestatem  voluntarie  tradiderunt.  Dominus  de 
Baldecke  de  procuratione  a  rege  sibi  commissa  a  regis  filio 
removetur.  In  Treverim  septingenti  fratres  venisse  ad  ca- 
pitulum  referuntur^  fratrum  servi  trecenti.  Castrum  Ermirs- 
buche  domini  comitis  Phirretarum  primo  kal.  maii  a  domi- 

nis arripitur  fraudulenter.    Rex  Anglie  fratribus  Fre- 

dicatoribus  qui  venerunt  in  Trevirim  ad  capitulum  generale 
tribus  diebus  abundanter  necessaria  ministravit^  plus  eciam 
quam  cccc  ^  in  illis  serviens  expendebat.  Filius  regls  Rn- 
dolfi  castrum  Dochinberc  abbatis  sancti  Galli  creditur  ex- 
pugnasse.  In  Lombardia  fratres  Minores  habuemnt  capitu- 
lum^  et  venit  illuc  papa  Nicolaus  frater  ordinis  ipsornm  cum 
fratribus  dccc.  Papa  Nicolaus  expellitur  de  Roma^  quia  filiom 
Caroli  in  regem  eis  contradicentibus  consecravit^  et  cum 
illo  pars  pape;  ubi  ex  utraque  parte  plus  quam  quingenti 
numero  periemnt.  Rex  Rudolfus  habens  duo  millia  equorum 
phaleratoram^  duo  millia  equitum  ^  tria  millia  balistariornm, 
viginti  millia  bigarum  seu  curruum;  centum  millia  peditnm^ 

terram  ingreditur  Gallicomm  ^  et  plus  quam Episcopus 

Coloniensis  a  captivitate  liberatur.  Rex  Rudolfus  pro  Iri- 
ginta  libris  argenti  caveam  in  Basilea  avi  psittaco  compara- 
vit.  Dux  Lutteringie  cepit  comitem  S.  de  Friburch.  Episco- 
pus  Metensis  cepit  comites  duos  de  Liningen.^  Terremotus 
factus  uno  die  quinquies.  Incluse  in  Katzental  se  in  Amer- 
schwiler  transtulerunt  et  ibidem  clauslrum  constmxemnt^  et 
eodem  anno  in  capitulo  Treverensi  fratribus  Predicatoribus 
in  Columbaria  committuntur^  in  festo  Catharine  primam  mis- 
sam  in  area  propria  decantavemnt.  Milites  Alsatie  qui  parem 
vestem  tribus  annis  pene  tulerant  et  se  Nebileringin  no- 
minaverant;  ad  regis  presentiam  citantur.  Incluse  in  Sunt- 
heim  aream  in  Gebwiler  centum  marcis  compararant.  Soro- 
res  sub  Tilia  terciam  domum  claustri  sui  perfecerunt  magnis 

i)  der  nameii  einer  munzsorte  scheint  hier  zu  fehlen. 


AHHALES  C0LMARIEM8I8.  27 

expensis.  Hiems  calida;  herbe  floreS;  arboresflores  et  folia  1289 
ante  nativitateni  Domini  produxerimt;  venatores  tom  fraga 
in  Alsatia  invenerunt ;  pice  cum  gallinis  ante  trium  regum 
protnlerunt;  vites  floruerunt  ante  Hilarii ;  arbores  folia  anti* 
qua  retinuerant  donec  recentia  prodierant;  pueri  in  Egis- 
heim  in  profluente  balneabanL 

M.CC.IXXXX.  Rudolfus  rex  dederat  in  purificatione  [feb.2]  suf- 
fodientibus  castrum  Girsperc  m  et  cccc  libras  preter  victum ; 
singttiis  septimanis  libenter  dedisset  duos  porcos  duos  bo- 
ves  duo  vasa  vini  mcccc  panes^  sed  non  sufBciebant.  Cras- 
tiDO  Agathe  [feb.  6]  domini  de  Girsperc  se  et  castram  do- 
inino  advocato  terre  sine  gratia  commiserunt^  sed  servi 
eorum  sub  gratia  recipiuntur.  Heinricus  dux  Bavarie  amicus 
rratrum  Predicatorum  obiit  Rudolfus  rex  in  Thuringia  fuit 
et  in  ea  magnam  dignitatem  pretio  comparavit.  Fratres  Mi- 
nores  in  Columbaria  capitulum  celebraverant  ^  et  domini 
terre  eis  plura  servilia  ministrabant.  Dux  Alsatie  Rudolfus^ 
iilias  regis  Rudolfl  y  obiit  ^  et  in  Praga  Bohemorum  sepelitur. 
Lector  fratrum  Minoram  de  Basilea  fecit  eapi  in  Columba- 
ria  in  capitulo  suo  duas  beginas  et  duos  beghardos  et  in 
Basilea  plures  quos  hereticos  reputabaL  Episcopus  Curien- 
sis  obiit.  Comes  Egino  Friburgensis  dedit  filio  suo  filiam 
dacis  Lotharingie  in  uxorem;  Conradus  de  Lichtenberg 
episcopus  Argentinensis  haram  nuptiaram  causa  magnam 
curiam  in  Argentina  celebravit.  Canonici  de  Hanoe  se  in 
Rhinaugiam  transtulerant.  Dominus  de  Veldenz  congre- 
gavit  exercitum^  venit  in  Alsatiam  volens  in  autumno 
domino  de  Rapoltstein  vineas  suas  extirpare;  dominusr  de 
Rapoltstein  congregato  exercitu  dominum  de  Veldenz 
prohibuit.  Incluse  in  Suntheim  quarto  kal.  novembris  Geb- 
wiler  ii|  claustram  quod  ibidem  sibi  construxerant  se 
transtulerunt.  Rex  Rudolfus  in  Saxonia  multa  laudabiliter 
peregit.  Soldanus  Babylonie  Hierusalem  et  Accon  et  omnia 
Christianoram  pene  totaliter  expugnavit.  Papa  Nicolaus 
misit  in  adiutoiium  terre  sancte  sexaginta  millia  peditum 
propriis  expensis.  Domini  de  sancto  Johanne  dederunt  in 
Brnndnsio  omni  volenti  maria  transire  ignem  et  panem  et 
naalum  et  expensas  quas  pro  persona  sua  annus  integer 
requirebat.  Papa  Nicolaus  regi  Anglorum  supplicavit  atque 
mandavit  quatenus  crucem  ad  transmarinas  partes  suscipe- 


28  ANNALES  COLMAIUCNSES. 

1290  ret;  et  ut  hoc  facere  posset  decimain  omniuin  ecclesiarum 
regni  sui  fecit  sibi  per  trienniam  fideliter  ministrari ,  hec 
eadem  faciebat  regi  Francorum.  In  Selestadio  construitur 
ecclesia  leprosorum. 

M.cc.xc.i.  Dominus  de  Rapoltstein  congregato  exercitu 
dominum  de  Bergken  in  munitione  pamila  capere  voluit; 
existentes  autem  in  munitione  Sermersbeim  se  viriliter  de- 
fenderunt^  tres  occiderunt  et  multos  vuIneraVerunt^  eumque 
fugere  coegerunt.  Rex  Anglie  omnes  Judeos  regno  expulit. 
Cedes  Aureliani.  Archiepiscopus  Goloniensis  excommuni- 
cavit  omnes  cives  et  clericos  ac  religiosos  eo  quod  cepe- 
rant  eum  in  conflictu.  Thuricenses  millequingentas ,  Con- 
stantienses  milleducentas^  Columbarienses  quingentas  mar- 
cas  regi  Rudolfo  dederunt.  Columbarienses  preter  hec  roille 
octingentas  libras  expenderunt  pro  cibariis  et  servitiis  do- 
minorum.  Abbas  Morbacensis  cum  monachis  suis  vendidit 
regi  Rudolfo  Luceriam  pro  duobus  millibas  marcis.  Gregorii 
[marz  12]  venit  rex  Rudolfus  Columbariam.  Dominus  de 
Girsperc  gravibus  conditionibus  a  captivitate  iiberatur  ^  cas- 
trum  totaliter  devastatur.  Bonifacius  episcopus  Bosoniensis 
ordinis  Heremitarum  Predicatoribus  Colmariensibus  domi- 
nica  ante  Letare  festo  annunciacionis  consecravit  altare 
beate  Virginis  versus  latus  superiuS;  altare  in  angulo  ec- 
clesie  beati  Petri  predicatoris  martyris,  altare  sancti  Au- 
gustini.  Maritus  filie  Rudolfi  regis  mandavit  regi  Rudolfo 
ut  quam  statim  veniret  ad  eum  Lausannam^  et  ut  indicet 
dominis  curiam  Burgundie  in  Frankfurt  ^;  quod  factum  est. 
Deinde  vocatur  rex  ex  Frankfurt  ad  Lausannam  ut  perfi- 
ciat  negotia  domiui  pape.  Dum  rex  Rudolfus  esset  profectu- 
rus  ad  principem^  maritum  filie  sue^  comes  Sabaudie  in- 
sidias  fecit  regi^  quem  interimere  volebat.  Rex  Rudolfos  in 
Frankfurt  curiam  celebravit  non  ad  suara  per  omnia  volun- 
tatem.  Dominus  de  Hunnewile  a  Colmariensibus  interfectus, 
et  de  civifate  plures  milites  expelluntur.  Dominus  de  Ra- 
poltstein  iucepit  novam  monetam  facere  que  pene  cum  de- 
nariis  friburgensibus  concordabat.  Dominus  de  Horburc 
villam  Richenwiler  muro  circumdedit  et  munivit.    Colum- 

1}  soUte  es  nichc  viclleicht  hier  und  demnachst  Friburc  heissen  ?  Der 
hier  gemeinte  tochtennann  Rudolfs  ist  wohl  Carl  Martel  von  Anjou- 
Neapel. 


ANNALKS  COLMARIBNSES.  29 

bariam  obsedit  episcopus  Argenlinensis  cum  trigintamillibus  i29( 
pugnatonim  infra  octavam  nativitatis  Marie ;  Columbarie  erant 
tria  millia  pugnatorum.  Ventus  validus  partem  pontis  Brisa- 
censis  x  kal.  octobris  destruxit.  Obiit  marggravius  de  Missen 
ittvenis  virtuosus.  Hermannus  dominus  de  Rapoltstein  in 
Gemar  castrum  ligneum  inchoabat  struere.  Episcopus  Con- 
stantieBsis  opposuit  se  fliio  regis  Rudolfi  pro  rebus  quas 
abstulerat  filio  comitis  de  Laufenberc  violenter.  Domini  de 
ordine  Teutonicorum  in  Buckheim  ^  parant  se  ad  prelia  ut 
res  suas  a  dominis  terre  defendant.  Consules  Columbarien- 
ses  dederunt  civibus  suis  ligna  pro  sexcentis  domibus  con- 
straendis.  Rudolfus  rex  moritur. 

M.cc.xc.ii.  Circumcisione  domini  cives  Columbarienses 
preposito  Argentinensi  fratri  episcopi  Argentinensis  de 
Lichtenberg  fidelitatem  et  servicia  iuravemnt  et  fideliter 
promiserunt  Episcopus  Metensis  obiit.  Scultetus  Argenti- 
nensis  et  Zorno  cum  suis  congregati  armis  invadere  volue- 
ront  familiam  Kagineck  et  Herbonum  propter  verba  que- 
dam  iniuriosa.  Hiems  temparata  usque  ad  purificationem ; 
postea  invaluit  frigus  ut  Rhenus  Brisaci  ex  utraque  parte 
poulis  esset  congelatus  quod  equis  et  bigis  posset  transiri. 
Domini  ordinis  Teutonicorum  xiii  kal.  maii  exocularunt 
duos  cives  Friburgenses.  Junior  comes  cum  civibus  claus- 
trum  irruentes  totaliter  devastarunt.  Prima  maii  electores 
reliqui  electionem  in  Maguntinum  tum  absentem  ^  transfe- 
runt.  Magnntinus  comitem  Adolfum  de  Nassowe  cognatum 
suum  eligit^  consentiunt  reliqui.  Hic  statura  fuit  mediocri 
agilis  amabilis  sciens  gallicum  latinum  et  germanicum.  Fran- 
kenfordenses  expensas  a  rege  electo  petunt.  '  Maguntinus 
pro  rege  obligavit  castra  ac  villas  pro  viginti  roillibus  mar-.., 
carum.  Rex  exactionem  in  Judeos  tentavit^  sed  non  poluit 
resistente  sculteto  Frankenfordensi.  Rex  liberos  matrimo- 
niis  elocat.  Eqnos  phaleratos  habuerunt  Maguntinus  mille 
quingentos^  Treverensis  mille  trecentos.  Rex  Aquisgrani 
Goronatur.  Consilio  procuratorum  ^  regni  procuratores  in 
officiis  retinet.  Oltoni  de  Ochsenstein  nepoli  ex  sorore  re- 
gis  Rudolfi  Alsatiam  et  que  ab  ea  parie  Rheni  sunt  com- 
inittit^  comiti  a  Katzenellenbogen  que  ab  alia  parte  Rheni. 

i)  Bughen  bs.     2)  so  die  hs. ,  preseutem  druck.     3)  prooerum  ist 
vieUeicht  zu  lesen. 


30  AMIIALIS  C0LMARIEK8E8. 

1293  Civitates  fidelilatem  prefectis  regis  Adolfi  promittunt.  Scnl- 
telus  Columbariensis  fidelitatem  promittere  recusavit  nisi 
advocatus  Otto  de  Ochsenstein  promittat  regis  nomine: 
officium  sculteti  ad  vitam  regis^  expulsos  non  reducere, 
civitatem  potenter  non  intrare.  Advocatus  hec  pollicelur 
recepta  fide  ne  civitas  Columbariensis  alteri  quam  regi 
Adolfo  tradatur.  Rex  Arragonum  moritur;  devolvitur  regnnm 
ad  imperium.  Adolfus  rex  in  imperio  omnes  controversias 
componit;  principes  ad  expeditionem  horiatur.   Episcopus 

Spirensis milites  et  septuaginta  currus  habnit  preter 

bigasy  Coloniensis  ducejitos  milites  cum  equis  phaleratis, 
Maguntinus  copiosam  militum  multitudinem;  hii  cum  ceteris 
iter  dirigunt  versus  Vesontium.  Vigilia  ascensionis  [mai  14] 
Albertus  dux  cum  ^  mille  quingentis  equitibus  venit  Colum- 
bariam.  Hermannus  de  Rapoltstein  secundo  nonas  iunii  a 
civibus  Argentjnensibus  fuit  captivatus  ad  preces  pauper- 
cule  mulieris.  ^  Dnx  Austrie  Albertus  Turicenses  obsidebaL 
Puer  novem  annorum  Columbarie  a  Judeis  interficitiir.  Ar- 
gentine  vicus  pellipariorum  per  ignem  totaliter  devastalur. 
Interfectus  fuit  in  Rubiaco  frater  Johannes  ordinis  Minorum. 
Albertus  filius  regis  Rudolfi  dux  Austrie  lantgravius  Aisatie 
comes  de  Kiburg  obsedit  Turegum  potenter  sex  diebus, 
postea  discessit  et  obsedit  castrum  Nelienburg  qaod  ex- 
pugnavit  et  fregit.  Episcopus  Coloniensis  reconciUatus  ci- 
vibtts.  Fratres  Minores  ecclesiam  suam  magnis  et  altis 
columnis  exaltabant.  Fluentes  aquas  per  piateas  Argenti- 
nenses  -artifex  invenit.  Regine  regis  Romanorum  presen- 
tatus  fuit  puer  nutritus  inter  lupos ;  venit  illa  Brisacum  vigilia 
omnium  sanctorum  [oct.  31].  Dux  Lotaringie  castrum  in 
Plummers  super  balnea  construxit,  ut  defenderet  balneantes 
a  malis  hominibus.  Advocatus  Aisatie  nomine  regine  sin- 
gulis  diebus  expendit  duodecim  libras  basiliensis  monete. 
Dominus  de  Rapoltstein  accepit  a  hominibus  suis  quintam 
partem  vini  quod  creverat  hoc  anno^  facit  ccccl  carratas. 
In  Hagenoia  fuit  torneamentum  in  quo  fuit  miles  a  Scalario 
iuterfectus.  Adolfus  rex  venit  Columbariam  ante  nativiiatem 
domini  anno  bisextili  BC. 

M.cc.xcjii.  Abbas  Perisiensis  capitur  a  suo  subdito  or- 

1)  cum  ist  von  mir  erganzf.    2)  vergl.  Anselms  von  Rappoltstein  ur- 
kunde  bei  Schopflin  AIs.  dipl.  2,52  wadurch  obiges  berichtigt  wird. 


AJmALIS  GOLMABUHSES.  31 

dinis  converso.  Castram  Ortinberg  venerabili  domlno  Con-  1293 
rado  ^  de  Lichtenberg  episcopo  Argentinensi  tradebatar. 
Inventor  ac  magister  operis  quod  in  Argentina  Bruscam 
llaere  per  vicos  faciebat  de  eo  cecidit  et  expiraviL  Minera 
anri  apud  Heidelberg  invenitur.  Comes  Heinricus  frater  co- 
milis  de  Friburc  capitur  ac  graviter  vulneralur.  Prope 
Schafusam  atqne  Basileam  fuerunt  inventi  lapides  pretiosL 
Obiit  veneratHlis  dominus  Rudolfus  de  Habispurc  episcopus 
Constantiensis  ^  frater  comitis  Gotfridi  de  Laufenberc ,  et  in 
prandio  vitam  noscitar  finivisse.  Domini  de  Gisperc  eastram 
Froberc  furtive  expulsis  habifantibus  obtinebant  Eodem 
tempore^  scilicet  v  idus  iunii^  edificavit  advocatus  terre, 
scilicet  filius  sororis  regis  Rudolfi ,  castram  in  Harwille  ut 
castnim  Ortinberc  obsideret.  Civis  Linthart  nomine  de  Co- 
Inmbaria  in  vigilia  sancti  Johannis  baptiste  cum  octo  viris 
armata  mmn  inclusorium  de  Horburc  dicitar  destruxisse. 
Castellum  Watwire  et  Ziillisheim  in  precedenti  anno  fuere 
inchoata.  Castram  Ramistein  prope  Sleoistat  fuit  inchoatam 
a  prefecto  terre  contra  multoram  hominum  voluntatem.  Jn- 
dei  Rubeacenses  ob  metum  episcopi  se  in  C<^mbariam 
transtulerunt^  et  Canwireni  in  Gebwilre  turpitur  capiuntur 

ab  abbate  Morbacensi.  In  Rubiaca  fuit  interfectus 

miles  dictus  Zedelere  xv  kal.  septembris  a  domniis  de  Lo- 
bigasse  fraudulenter.  Item  Rotwire  exuritur  et  multe  aves 
prope  Brisacum  frigore  perierant.  Scultetus  Columbariensis 
vocavit  dominum  de  Rapoltstein  nocte  cum  multis  homini- 
bus,  et  ei  civitatem  tradidit.  Dominus  Anshelmus  de  Rapolt- 
stein  fratrem  suum  Heinricum  eiecit  de  Rapoltstein  et  eum 
rebus  suis  omnibus  spoliavit  Rex  Romanoram  Adoifits  xvi 
M.  octobris  [sept.  1 6]  quarta  scUicet  feria  venit  Rapolts- 
wilre  cum  hominibus  multis^  et  obsedit  magna  gloria  vio- 
lenter  iu  vigilia  sancti  Michahelis  [sept.  28]  Columbariam. 
Item  Wilre  castram  atque  castellum  non  valentes  se  de- 
fendere  regi  se  voluntarie  tradiderant.  In  vigilia  Simonis  et 
Jude  [oct.  27]  castram  Werde  faciliter  expugnatur.  De  Ra- 
poltstein  rex  Romanoram  recedebat^  et  circumduxit  sculte- 
tam  Columbariensem  in  rota  residentem,  manum  cum  tribus 
digitis  erectam  habentem  ac  periurium  demonstrantem.  Dux 
Austrie  sollempnem  curiam  fecit  circa  festum  sancti  Martini 

1)  comUi  stebt  im  druek  was  ich  besserte. 


32  ANNALES   COLMARIENSES. 

i293  [nov.  11]  in  desponsatione  filie  sue  et.  talis  non  fuit  nostris 
temporibus  celebrata. 

M.cc.xciiii.  Adolfus  rex  Romanorum  in  Landowe  in  m- 
tivitate  domini  [129^3  dec.  25]  curiam  celebravit.  Abbas 
Perisiensis  circa  secundum  nonas  martii  ab  ofiicio  remove- 
tur.  Domus  fratrum  Predicatorum  fuit  in  Gebwilre  recepta^ 
et  in  Teutonia  sex  alie  fuerunt  pariter  inchoate.  Dux  Bra- 
bantie  obiit  et  filius  eius  miles  efficitur  y  et  cives  Golonien- 
ses  eum  sicut  palrem  eius  pro  domino  receperunt;  sed  hoc 
episcopus  Goloniensis  prout  potuit  impedivit.  .  Judei  Ber- 
nenses  puerum ,  ut  dicitur^  occiderunt.  Garistia  magna  fuit^ 
et  quartale  frumenti  pro  octodecim  solidis  dabatur^  et  soro- 
res  de  Golumbaria  plus  quam  trecenta  quartalia  in  una  sua 
grangia  pauperibus  erogaverunt  ante  festum  Marie  Magda- 
lene.  Girca  pascha  quidam  de  progenie  Ursiiia  in  ecclesia 
sancti  Petri  peregrinos  undecim  occiderunt.  Decanns  Co- 
lumbariensis  circa  exaltationem  sancte  crucis  a  sculteto 
Golumbariensi  fortiter  captivatur.  In  Basilea  exuste  fuerunt 
domus  pene  sexcente  circa  exaltationem  sancte  Grucis  et 
homines  fere  quadraginta.  Apostata  ordinis  fratrum  Predi- 
catorum  sorores  sub  Tilia  de  Golumbaria  spoliavit.  Die 
sancti  Leodegarii  abstulit  Gesso  castrum  Lobeke  a  suis 
dominis  fraudulenter.  Rex  Adolfus  circa  adventum  Domini 
terram  Missinensem  potenter  ingressus  est.  Givitas  Missina 
ei  se  tradidit^  castella  tluodecim  expugnavit^  totam  terram 
cum  magna  potentia  devastavit. 

M.cc.xc.v.  Papa  Gelestinus  papatum  voluntarie  resigna- 
vit.  Romanorum  rex  Adolfus  expugnata  terra  dominorum 
Missinensium  iter  suum  versus  Alsatiam  dirigebat^  seque 
preparabat  ad  eundum  contra  regem  Francie  ut  eum  de 
rebus  propriis  extirparet.  In  Bara  villa  demon  castrum  do- 
mini  Wephimanni  militis  destruxit.  Rhenus  qui  longo  tem- 
pore  oppidum  Brisacum  ab  Alsatia  diviserat  ^  isto  anno  pro 
parte  ad  latus  montis  se  aliud  transferebat.  Dominus  de 
Ochsenstein  cognatus  et  procurator  ducis  Austrie  obsedit 

et  expugnavit ^  et  circa  festum  Marie  Magdalene 

Zovingen  cum  magna  hominum  multitudine  dicitur  obse- 
disse.  In  Alsatie  villa  Turinchen  minera  plumbi  vel  argenti 
reperitur^  in  qua  ante  paucos  annos  gypsum  pauperes  in- 
venerunt.  Adolfus  rex  Romanonim  circa  kal.  augusti  cum 


ANNALES  GOLIVARIENSES.  33 

exercita  magno  terrain  Missinensium  secundario  subintravit.  i295 
Tertio  nonas  aprilis  fuit  in  Brisgougpia  et  Alsatia  vehemens 
terre  motus.  In  Columbaria  uno  hoc  anno  niortui  pueri 
dcclxxvii.  Terremotus  in  Valesia  quatuordecim  castra  pro 
parte  destruxit  et  crucem  pinnaculi  turris  ecclesie  maioris 
deiecit^  et  in  diversis  locis  plurima  devastavit.  In  Curia 
montes  scissi  petre  fisse  sunt,  plures  campane  pulsaverunt^ 
qoinque  castra  penitus  destruxit^  plura  vero  fissa  sunt  et 
domus  multe.  £t  post  hunc  duo  alii  motus  una  septimana 
plorimi  retulerunt.  Rome  mortalitas  magna  fuit  et  uno  dic^ 
sepultnre  septem  episcopi  tradebantur.  Mediocris  stature 
persona  regnum  Teutonie  circumibat^  imperatorem  Frideri- 
cnm  se  suis  fidelibus  referebat ;  hic  cum  in  Ezzelingen  ve- 
nisset  a  civibus  capitur^  hereticus  es^e  probatur  convincitnr 
et  crematur.  Domini  de  Gyrsperg  reconciliati  Colnmbariam 
in  octava  Martini  sollempniter  intraverunf.  Rex  Adolfus  in 
terram  Missinensium  stipendiarios  transmittebat.  Quinqua- 
ginla  fratres  ordinis  Minorum  senes  atque  lectores  de  or-* 
dine  pariter  recesserunt;  dicentes  fratres  Minores  de  ordine 
sancti  Francisci  simpliciter  recessisse. 

M.cc.xc.vi,  Dominus  de  Rapoltstein  fuit  a  captivitate 
re^s  Romanorum  post  purificationem  beate  Virginis  Irbera- 
tus.  Venerabilis  dominus.Petrus  Basiliensis  episcopus  obiit 
secundo  nonas  aprilis.  Item  venerabilis  dominus  Probus 
episcopus  TuIIensis  ordinis  Minorum  fratrum  obiit.  Filius 
marggravii  Thuringie  venit  in  Lombardiam  et  quedam  civi* 
tates  eum  dominnm  acceperunt.  Castrum  Girsperg  adiutork) 
domini  episcopi  Argentinensis  reedificatur. 

M.cc.xc.vii.  Cogente  pestilentia  atque  mortalitate  Co- 
lumbarienses  canonici  processionem  cum  reliquiis  indixe- 
runlin  vigilia  purificationis ;  circa  terciam  ad  ecclesiam  ho- 
raines  religiosi  ac  clerici  sancti  Martini  convenerunt,  ac  scho- 
lares  et  canonici  cum  centumviginti  superpelliciis  in  principio 
processerunt,  fratres  Minores  eos  sequebantur  cum  quadra- 
^nta  fratribus  ^  deinde  fratres  Predicatores  hos  cum  triginta 
fratribus  sequebantur;  hos  autem  fratres  domini  de  hospitali 
sancti  Johannis  cum  decem  personis  venerandis  sequeban- 
tur^  sed  monachi  decem  sancti  Benedicti  fratres  Predicatores 
precedebant  et  quandocunque  ad  libitum  sequebanlnr.  Ad 
regem  Romanorum  Burgundi  venientes  suppliciter  depre- 

BOKHMKR  FONTKS.  2.  3 


34  ANJVALE9  COLMARIENSES. 

1297  cantes^  quatenus  a  rege  Francie  defenderet^  qaia  eos  pro 
regno  Arelatense  sepius  infestaret.  Rex  vero  promisit  se 
ante  festum  Marie  Magdalene  yenturum^  et  eos  pro  viribus 
defensurum.  Civitates  vero  magne  Francie^  ut  Remis  Pa- 
risius  et  alie  quamplures ,  portis  fortibus  et  muris  altis  mu- 
niverunt^  quod  usque  hoc  tempus  conGsi  de  fortitudine 
facere  contempserunt.  In  capite  ieiunii  ^  scilicet  tercio  kal. 
marcii^  interfectus  fuit  Johannes  miles  virtuosus  dives^ 
filius  Sifridi  sculteti  Columbariensis.  Inchoatum  fuit  dormi- 
torium  fratrum  Predicatorum  in  Columbaria.  Diffidavit  do- 
minus  episcopus  Argentinensis  cives  Columbarienses  propter 
eorum  scultetum  dominum  de  Bercheim.  Rex  Boheime^  filius 

Ottochari^  curiam celebravit  qualem  nunquam  aUquis 

regum  nec  Assyrius  nec  Salomon  creditur  celebrasse ;  dedit 
enim  laute  et  abunde  advenientibus  omnia^  et  dona  que 
milites  histrionibus  largiti  fuerunt  restituit  universa.  Epis- 
copus  Argentinensis  obsedit  Mersmunstere  ante  festum 
Margarete.  In  .Columbaria  multa  nova  vina  bona  reperie- 
bantur  in  nativitate  Marie  virginis  gloriose.  Rex  Adolfus 
circa  nativitatem  beate  Marie  virginis  [sept.  8]  dominum 
Theobaldum  comitem  Phirretarum  Alsatie  instituit  advo- 
catum.  Comes  Phirretarum  descendit  ad  regem  cum  mul- 
titudine  bellatorum.  Dominus  de  Lichtenberg  fuit  de  Egen- 
heim  depredatus.  Rex  Anglie  misit  precedenti  anno  regi 
Romanorum  triginta  millia  marcarum  ut  ei  armatos  viros  ad 
rerum  snarum  mitteret  defensores.  In  decollatione  Johan- 
nis  baptiste  [aug.  29]  venit  rex  Anglie  in  Flandriam  cum 
quingentis  magnis  navibus  cum  sex  millibus  militum  cum 
equis  dextrariiS;  et  lulit  secum  multam  pecuniam  quinque 
annis  exercitui  copiosam^  septem  enim  militibus  marcam 
quotidie  quinque  annis  expendere  potuisset.  Rex  Romano- 
rum  venit  in  adiutorium  regj  Anglie  cum  equis  bis  mille 
phaleratis.  Filius  Conradi  Wernheri  de  Hadistat^  miles  iu- 
venis,  rebus  in  adversis  virtuosus,  contra  regem  Francie  cum 
avunculo  suo^  filio  comitis  Phirretanim^  armatus  proficiscitur; 
occiditur  ab  inimicis  traitus  ab  amicis.  Ludovicus  rex  Fran- 
cie  canonisatur  a  Bonifacio  papa^  et  festum  eius  celebrari 
debet  in  crastino  Bartholomei^  rex  vero  Bohemie  canonisa- 
tus  dicitur  in  anno  precedenti.  Dominus  de  Bercheim  scul- 
tetus  Columbariensis  quosdam  de  civibus  expulit  violenter ; 


ARNALES  COLXABIENSES.  35 

doiniao  preposito  maioris  ecclesie  ConstaiUiensis,  rratri  sci-  1297 
licet  comitis  Friburgensis ,  sexaginta  marcas  in  redditibus 
qoas  babuit  in  Golumbaria  per  violentiam  auferebat.  Comes 
ex  hoc  indignatus  plures  ex  hominibus  imperii  cepit^  et  eo- 
rum  res  et  corpora  devastavit.  Advocatus  autem  terre  co- 
mes  Phirretarum  iniuriam  sibi  illatam  vindicavit^  acceptisque 
civibus  Columbariensibus  aliisque  hominibus  terram  comi- 
tis  Friburgensis  potenter  ingreditur  et  vallem  Glotyri  et 
alias  villas  pro  viribus  deleverunt. 

M.ccxc.viii.    Idibus    februarii    Columbarienses    armati 

cum  suis  ut  res  Argentinensis  episcopi  devastareut,  comes 

Phirretarum  advocatus  imperii  veniens  eis  in  adiutorium 

cum  multis  millibus  rusticorum^  vallem  Sulzmattin  et  vil- 

lam  Suntheim  et  alias  villas  episcopi  per  ignem  et  tria  ce- 

miteria  totaliter  vastaverunt,  Crucem  quoque  sanctam  cum 

propugnaculis  expugnabant.  Friburgenses  in  Otlandia  ho* 

minum   decem  millia  congregavemnt  et  ut  Bernenses  in 

rebos  destruerent  processerunt ;  sed  cum  distarent  a  Berna 

ad  unum  miliare,  Bemenses  intellexerunt  et  letanter  ac  vi- 

riliter   occurrerunt;    Friburgenses  videntes  Bernenses  ti- 

muerunt,  et  terga  vertentes  fugerunt^  et  ea  que  secum  attu- 

lerant  reliquerunt ;  Bernenses  multos  Fribnrgensium  cepe- 

runt  et  aliquos  occiderunt.    Dominus  Hiltibrandus  dapifer 

de  Bappenheim^  vir  iuvenis  fortis  et  dives^  in  exercitu  ducis 

Austrie  in  treugis  occiditur  frandulenter,  et  quinto  kal.  maii 

[apr.  27]  inCoIumbaria  apud  fratres  Predicatores  sollempni- 

ter  sepelitur.  Dux  Austrie  venit  in  Brisgaudiam  prope  Ken- 

zingen  ante  festum  sancti  Georgii  martyris  [apr.  23]  cum 

Ungarorum  Cumanorumque  multitudine;  volens  ad  electores 

regis  Romanorum  pervenire  et  ut  eum  deponerent  pro  viri- 

bns  laborare.  Intelligens  hec  dominus  Adolfus  rex  Roma- 

norum  cum  multo  roeliori  atque  maiori  militia  cum  multitu- 

dine  copiosa  hominum  ipsum  velociter  impedivit.  Sed  cum 

rex  Adolfus  ad    exercitum    ducis  propter  aquam  venire 

non  potuisset^  castellum  Kenzingen  a  domino  de  Usenberc 

ad  tempus  pretio  comparavit^  ut  ad  exercitum  ducis  posset 

quando  vellet  faoiliter  pervenire.  Timens  autem  dux  impe- 

tum  regis  ^  suis  hec  peditibus  referebat :  Hac  nocte  me  Ri- 

naugiam  precedetis,  ego  autem  ad  vos  cras  vetmm  fes&nan^ 

ter.  Seqnenti  die  circa  tertiam  eastra  propria  succendit,  et 

3* 


36  ANNALES  COLHARIENSES. 

1296  suos  pediles  sequebatur.  Gouies  de  Hegirloch  procuralor 
ducis  occiditur.  Dominus  de  Hagineche  capitur  fraudulenter. 
Domina  de  Y alchinstein  ^  custos  monasterii  sancte  Crucis^ 
audiens  regem  Adolfum  cum  armatis  in  Alsatiam  yenturttm^ 
se  cum  rebus  suis  in  Columbariam  transtulit^  et  reliquias 
aliquas  cum  casula  serica  rufa^  carmine  hexametro  texta^  in 
qua  beatus  Leo  cemiterium  sancte  Crucis  et  ecclesiam  con- 
secravit^  fratribus  Predicatoribus  sicut  suis  fidelibus  com- 
mendavit.  Comes  Phirretarum  advocatus  Alsatie  claustrum 
sancte  Crucis  destruxit.  Rex  Adolfus  claustrum  sancti  Marci 
et  Schuartzin  devastavit.  Episcopus  vero  Argentinensis 
claustrum  Eschowe  dicitur  delevisse.  Cives  Hageaoenses 
dicuntur  pene  omnes  villas  civium  Argentinensium  delevisse. 
Yillani  de  Castineto  rivum  de  Schlezistat  abstulerunt;  ipsi 
autem  potenter  egressi  Castinetum  ignibus  cremaverunt; 
illi  de  Castineto  de  hoc  doluerunt^  Gallos  adiutores  suos 
vocaverunt  et  potenter  in  Kunigisheim  perrexerunt,  et  illud 
per  flammam  totaliter  deleverunt;  illi  vero  de  Kunigisheim 
se  congregaverunt  et  illis  de  Castineto  reditum  precluse- 
runt^  cum  eis  pugnarunt^  et  ex  utraque  parte  quinque  gladio 
perierunt.  Rex  Adolfus  quarto  kal.  iunii  [mai  29]  ad  obsi- 
dionem  Rubiacensium  se  parabat.  ^  Rex  Adolfus  ab  obsi- 
dione  Rubeacensi  in  festo  Barnabe  apostoli  [iun.  11]  rece- 
debat  et  se  in  Eginsheim  referebat.  Post  festum  Viti  ei 
Modesti ;  id  est  xvi  kal.  iulii  [iun.  1 6]  rex  Adolfus  ab  ob- 
sidione  castelli  Eginsheim  recedebat.  Festo  sanctorum  Pro- 
cessi  et  Martiniani  rex  Adolfus  interficitur.  Sanetam  Crucem 
episcopus  expugnavit.  Castrum  Gemer  per  ignem  devasla- 
tur.  Veniens  in  Franconiam  camifex  Rintfleisch^.id  est  caro 
bovis,  nomine^  qui  Judeos  cepit  et  interfecit  et  eorum  res 

diripuit  violenter,  nec  erat impedire.  Ante  assnmp- 

tionem  beate  Virginis  [aug.  1 5]  venit  in  Argentinam  Alber- 
tus  rex  Romanorum^  et  recipitur  ab  episcopo  et  populo  sol- 
lempniter  et  letanter.  In  vigilia  assumptionis  Marie  exunin- 
tur  multe  domus  in  Argentina  et  maius  monasterium  Marie 
virginis  gloriose.  Mortalitas  magna  extitit  et  comestio  boum 
prohibebatur.  Plebanus  Brisacensis  uno  die  homines  trigin* 
taduos  communicavit,  decem  inunxit,  septem  flebiliter  se- 
peliyit.  Octingenti  currus  atque  bige  de  Columbaria  uno  die 

1 )  ab  obsidione  se  Rubiacensium  separamnt  hat der druck,  was ich  anderle. ' 


ANNALES  COLMABIENSES.  37 

e^rediebantur  quando  Rubiacum  sub  Adolfo  rege  cum  ob-  t29s 
sidionibus  gravabatur.  Castrum  Landecke  comes  Friburgen- 
sis  atque  cives  pariter  obsederunt.  Venerabilis  dominus  de 
Liclitenberg  Argentinensis  episcopus  fecerat  hoc  anno  ante 
festum  sancti  Michahelis  milites  ^  quos  omnes  vestivit  ad 
minus  triplici  vestimento  ^  scilicet  tunica  pretiosa  y  surgo- 

tum nobili  vario^   suchornam  cum  vario  pretioso. 

Pridie  nonas  decembris  episcopus  Argentinensis  cum  civi- 
tatibus  regis  cum  exercitu  terram  Phirretarum  comitis  intra- 

verunt.  Decimotercio  kal.  novembris  castrum capitur 

et  decanus  a  vinculis  liberatur.  Rex  Romanorum  in  Nuren- 
berg  curiam  celebravit  circa  festum  sancti  Martini  [nov.  11] 
ad  quam  duo  millia  militum  pervenerunt. 

M.cc.xc.ix.  Puer  circiter  quindecim  annorum  factus  fra- 
ter  ordinis  Predicatorum ,  et  in  ordine  annum  et  plus  quam 
dimidium  steterat  in  domo  Columbariensi ,  in  die  sanctorum 
Innocentum  de  consilio  quorundam  fratrum  ordinis  Mino- 
nim^  et  auxilio  eorundem  ac  beginarum  ipsorum  ^  apostavit^ 
et  se  ad  ordinem  fratrum  Minorum  transferebat.  Octava 
epiphanie  venit  in  Columbariam  Alsatie  advocatissa  cum 
pluribus  dominabus ,  et  dominus  Johannes  de  LichtenbercJ" 
filius  fratris  venerabilis  domini  episcopi  Argentinensis ,  ad- 
vocatus  regis  Romanorum  super  terram  Alsatie,  filius  soro- 
ris  Rudolfi  de  Habspurc  Romanorum  regis ,  de  stripe  ducum 
Zeringie^  ferens  in  capite  suo  pileum  ornatum  auro  argento 
lapidibus  pretiosis^  valentem  plures  marcas  argenti,  et  cln- 
^Io  circumdatus  erat^  qui  ornatus  erat  auro  argento  lapi- 
dibus  pretiosis^  qui  estimatione  hominum  marcas  valuit 
quadraginta.  Obiit  abbas  Morbacensis  Albertus  de  Valchin- 
stein;  successit  dominus  Bertoldus  de  Liebistein.  Albertus 
rex  Romanorum  in  purificatione  [feb.  2]  curiam  celebravit 
in  Frankinfurt,  sed  in  ea  nichil  consummavit^  et  propter  hoc 
in  tempus  aliud  protelavit.  Dominus  Johannes  de  Lichten- 
berc,  filius  fratris  Argentinensis  episcopi,  advocatus  terre 
Alsatie^  dominam  advocatissam  duci  fecit  de  Alsatia  cum 
apparalu  magno  in  curru  quem  procurator  suus  centum- 
decem  libras  retulit  constitisse.  Dominus  de  Rinperch  filiuni 
regis  Adolfi  de  captivitate  firmissima  liberavit.  Dominus 
archiepiscopus  Moguntinus  in  mensa  sedens  et  letus  vclo- 
citer  expiravit.  Dominus  episcopus  Argentinensis  exactio- 


38 


AITNALES  COLMARIENSES. 


J299  nem  super  homines  in  Rubiaca  posuit;  et  qni  precedenti 
anno  libram  dedit;  isto  anno  marcam  suo  domino  presen- 
tavit^  et  quot  libras  quilibet  anno  precedenti  dedit;  tot  mar- 
cas  solvere  cogebatur;  insuper  dominum  Gonradum  Wern- 
herum  de  Hadistat  cogebat  Hadistat  et  alias  res  suas  sibi 
Yoluntarie  presentare.  Quarto  idus  aprilis  interdicta  sunt 
divina  Columbariensibus  quod  noluerunt  Basiliensibus  iu- 
dicibus  obedire.  Filius  regis  Adolfi  opposuit  se  domino 
archiepiscopo  Maguntino^  habens  adiutores  decem  principes 
vicinos  suos^  terre  dominos  potiores.  Comes  Phirretaram 
a  domino  de  ROtelheim  captivatur.  Rex  Romanorum  Alber- 
tus  abstulit  civitatibus  imperii  libertatem  quam  habebant 
cives  residentes  in  villis  ^  quia  dominis  snis  minime  servie- 
bant.  In  festo  sancti  Johannis  baptiste  Columbarienses  cttm 
civitatibus  imperii  cupientes  dominum  de  Horburc  concul- 
care  .....  Dominus  de  Girsperg  capitur.  Post  festum 
sanctorum  Processi  et  Martiniani  Columbarienses  armati 
cum  imperii  civitatibus  exiverunt  ut  res  Friburgensium  de- 
vastarent.  Bellum  inter  comitem  Friburgensem  et  cives  Fri- 
burgenses.  Interfectus  fuit  qui  regi  pecuniam  deferebat. 

M.ccc.  Albertus  rex  Romanorum  misit  dominum  Petrum 
episcopum  Basiliensem  medicum  Romam  ut  negotia  quedam 
necessaria  procuraret.  Decimosexto  kal.  februarii  obiit  do- 
mina  de  Horburc  soror  comitis  Friburgensis.  Albertus  rex 
venit  in  Columbariam  septimo  kal.  aprilis  [mfirz  26]  ^  re- 
ceptus  fuit  sollempniter  cum  religiosis  et  clero  et  civibus 
universis.  Dominus  de  Haginecke  castrum  Haginecke  quod 
antecessores  sui  construxcrunt,  pro  ....  marcis  vendidit, 
et  dignitatem  suam  in  extraneos  transferebat.  Bonifacius 
papa  ratione  iubilei  omnibus  venientibus  Romam  tanta  ab- 
solutionis  beneficia  contulit;  quod  tantus  factus  fuit  con- 
cursus  in  Romam  ut  sepius  una  die  sint  egressi  triginta 
millia  hominum  pariterque  ingressi^  ut  communiter  pauperes 
retttlerunt. 

M.ccci.  Circa  kal.  iunii  [iun.  1]  cepit  dominus  Albertus 
rex  Romanorum  infestare  dominum  archiepiscopum  Magun- 
tinum  Coloniensem  Trevirensem  adiutoresque  eorum,  et 
destruxit  villas  castella  ac  castra  eorum  sine  contradictione 
omnium  suorum  inimicorum ;  civitatem  Bingin  obsedit  po- 
tenter  plnribus  septimanis  y  et  usque  ad  festum  sancti  Micha- 


iXNALES  COLVAKICNSES.  39 

heiis  non  poterat  expugnare.  Cives  civitatis  Bingin  sese  i30i 
Alberto  regi  Romanorum  septimo  et  sexto  kal.  octobris 
[sept.  25.  26],  cum  cometa  se  inspicientibus  exhiberet^  tra* 
diderant  sub  cenditione.  Precedenti  anno  venit  de  Anglia 
virgo  decora  valde  pariterque  facunda,  dicens  spiritum 
sanctum  incarnatum  in  redemptionem  mulierum;  et  baptiza* 
vit  mulieres  in  jiomine  patris  filii  ac  sui.  Que  mortua  ducta 
fait  in  Mediolanum  ibi  et  concremata ;  cuius  cineres  frater 
Johannes  de  Wissenburc  ordinis  fratrum  Predicatorum  se 
vidisse  pluribus  referebat.  Fuit  in  Schlecistat  iuvenis  qui  in 
parvo  rivo  Rheni  fuit  turpiter  submersus ;  is  ante  modicum 
temporis  virginem  violenter  defloraverat.  Dominus  Johan- 
nes  miles  dictus  de  Nortgasse  contraxit  matrlmonium  cum 
iuvencula  de  Hadistat  in  festo  Lucie  bona  utriusque  volun* 
tate.  Dominus  archiepiscopus  Moguntinensis  ^  archiepisco* 
pus  Coloniensis  et  archiepiscopus  Trevirensis  domino  Al- 
berto  regi  Romanorum  castrum  Rinsperg  post  regis  reces* 
sum  obsederunt;  quod  ut  rex  intellexit  revertitur^  et  epis* 
copi  recesserunt. 

M.cccii..  Rex  Francie  fratrem  suum  Carolum  quem  in 
precedenti  anno  in  adiutorium  pape  cum  multis  militibus 
armatis  transmiserat  simpliciter  revocavit.  Papa  vero  privi- 
legia  domini  regis  Francie  nec  non  principnm  eius  cassavit 
et  totaliter  dicitur  delevisse.  In  Spira  cives  clericos  expu* 
lerunt.  In  Lubek  cives  clericos  expulerunt.  In  Brema  cives 
cum  clero  fortiter  litigabant.  Tertia  die  post  Philippi  et  Ja- 
cobi  [mai  4]  venit  regina  regis  Alberti  in  Columbariam  cum 
duabus  reginis  et  apparatu  magno,  et  subito  recedebat. 
Cives  Bituricenses  regi  Francie  in  conflictu  ut  dicebatur  sep* 
tingentos  homines  occiderunt.  Beata  virgo  Maria  cepit  in 
Horburch  que  est  prope  Columbariam  miraculis  coruscare. 
Nuncii  Alberti  regis  Roroanorum  de  Roma  venerunt^  et  regi 
clausas  literas  portaverunt.  Islo  anno  fuit  generale  capi- 
tuium  ordinis  fratrum  Predicatorum  Bononie  celebratum. 
Nocte  ascensionis  domini  pluit  serpentes  qui  vocantur  was- 
serkalb  in  Columbaria  et  quibusdam  aliis  locis  in  magna 
quantitate.  In  Remken  castello  puer  circiter  duodecim  an- 
norum  interficitur  a  Judeis.  Steimere  civis  Columbariensis 
a  nobilibus  de  Hunnewir  occiditur.  Vigilia  Oswaldi  Rhenus 
inundavit^  pontem  Rheni  lesit^   pontem  Brisacensem  de*- 


40  ANNAL£S  COLMARIENSES. 

4 

1302  straxit;  montem  Augga  circumdedit^  claustram  sororam  or- 
dinis  cisterciensis  replevit^  messem  frumenti  devastavit^  et 
maximum  dampnum  in  Brisgoia  pauperibus  inferebat.  Ar- 
gentine  Rhenus  intravit  cellaria  multoram,  et  unus  ex  civi- 
bus  lucium  magnum  in  suo  cellario  comprehendit.  Basilee 
eodem  tempore  Rhenus  equorum  stabula  introivit  et  eorum 
dorsa  undis  perfundebat.  Homines  de  Nuwenburch  in  Fri- 
burgum  navigio  potuerant  pervenire,  quod  usque  ad  illud 
tempus  fuerat  inauditum.  In  nativitate  beate  Virginis  capi- 
tulum  provinciale  fratrum  ordinis  Predicatorum  fuit  in  Ba- 
silea,  fratre  Johanne  existente  priore  atque  definitore,  sol- 
lempniter  celebratum.  Ad  hoc  capitulum  pervenerunt  quin- 
genti  septuaginta;  ibi  fuerunt  lecte  littere  magistri  ordinis 
ipsoram,  in  quibus  hortabatur  eos  suppliciter  ultro  eundum 
ad  barbaros  seu  in  Greciam.  £t  non  fuit  unus  inter  eos  in- 
ventus  qui  hoc  vellet  facere  ad  quod  ordo  ipsorum  princi- 
paliter  fuit  institutus.  In  hoc  capitulo  fuerunt  conversi 
seu  begihardi;  hoc  est  fratres  non  habentes  domicilia, 
octuaginta,  in  processione  mendicantes  cibaria.  Castel- 
lum  Herlisheim  prope  Columbariam  construitur.  Circa  fes- 
tum  sancti  Michahelis  obscdit  rex  Francie  civitatem  in 
Flandria ;  et  habuit  in  exercitu  suo  sexaginta  millia  equo- 
rum.  el  hominum  muKitudinem  infinitam.  Dominus  AI- 
bertus  rex  obsedit  archiepiscopo  Trevireusi  civitatem,  et 
habuit  in  exercitu  suo  quadringentos  equos  phaleratos  et 
hominum  multitudinem  infinitam.  Nono  kal.  febraarii  et  se- 
quenti  perierant  vinea  et  magna  pars  framenti  etc.  Acre  vi- 
num  atque  debile  crevit.  Eodem  tempore  circa  festum  Mar- 
tini  dominus  Brogilinus  de  Geroltsecke  cepit  quatuor  com- 
mendatores,  id  est  magistros  domorum  hospitalis  sancti 
Johannis,  pro  eo  quod  emerant  castrum  fratris  sui  quod 
vendere  non  valebat.  In  Westhusen  carrata  vini  pro  centum 
libris  tali  conditione  vendebatur  ^  ut  una  libra  annis  singuiis 
solveretur ;  eadem  carrata  data  fuit  pro  viginti  libris ;  tercia 
vice  fuit  data  pro  vinea  de  qua  due  libre  denarioram  quot- 
annis  solvebantur.  Clericus  Columbariensis  et  clericus  Ba- 
siliensis  pro  canonicatu  diucius  litigabant ;  in  hac  lite  clericus 
Basiliensis  interficitur;  propter  hoc  iudices  Basilienses  di- 
vina  in  Columbaria  suspenderunt.  Dominus  Albertus  rex 
Romanorum  circa  festum  sancte  Marie  Magdalene  congre- 


ANMALKS  COLHARIBVSES.  41 

gavit  exercitum  in  partibus  superioribus  et  descendit  versus  f ao2 
Coloniam  y  et  devastavit  villas  et  res  episcoporum  inimico^ 
rum  snorum  septendecim  septimaniS;  id  est  usque  ad  festum 
Martini;  dicens  velle  procedere  versus  Holandiam  atque 
Flandriam  ]  et  coegit  episcopos  componere  secum.  Rhenus 
apertus  est^  et  naves  ascendere  vel  descendere  libere  potue- 
roAt.  Domini  de  castro  Girsperc  seniores^  iuniores  dominos  de 
Girsperc  graviter  vulneraverunt^  unum  occiderunt^  castrum  ce- 
perant^et  plures  de  castro  fugere  coegerunt.  Rhenus  quemrex 
Albertus  aperuerat  ut  omnis  volens  ascendere  et  descendere 
poterat^  hunc  milites  terre  clauserunt^  u4  nuUus  nrercatorum 
aiisus  fuerit  in  Rheno  amplius  comparere.  In  Spira  civitate 
civis  dives  meretrices  congregavit ,  habitum  eis  ponitentie 
Iribuit  et  cibaria  ministrabat.  Dominus  Albertus  rex  Roma- 
noram  misit  Romam  pape  duos  milites  et  tercium  militem 
clericum  in  iure  plurime  literatum;  commisit  eciam  eis  ut 

usque  ad et  ante  purificationem non  tardarent. 

M.ccciii.  In  die  sancti  Antonii  capella  monachorum  de 
Barhus  ordinis  cisterciensis  que  noviter  fuerat  constructa 
dicitar  sollempniter .  consecrata  in  Golumbaria.  Gives  Go- 
lumbarienses  iura  ac  constitutiones  plurimas'  fecerunt  et 
transgressoribus  penas  pro  singulis  conscripserunt ;  insuper 
constituerunt  ut  quicunque  deum  vel  beatam  virginem  Ma«- 
riam  blasphemiis  vel  verbis  turpibus  dehonestaret  decem 
solidos  ad  fabricam  sancti  Martini  dare  cogeretur  et  man- 
sione  civitatis  tribus  septimanarum  privaretur.  Givis  Basi«- 
liensis  a  domino  Thuringo  de  Ramstein  capitur  ^  in  castrum 
eius  ducitur  ]  Basilienses  insequuntur  et  ab  eis  castrum  eius 
velociter  expugnatur  atque  destruitur  ]  ceperunt  item  intra 
decem  hebdomadas  quinque  castra  fortia.  Garolus  frater 
regis  Francie  rex  Sicilie  et  rex  Arragonum  et  rex  Francie 
confederantur.  Frater  Nibulungus  conversus  cum  servis  in 
cemiterio  nostro  decem  tilias  plantaverunt.  In  cena  domini 
rex  Francie  condictum  cum  Flandrensibus  habuit  ^  et  amisit 
quindecim  millia  hominum  nominatonmi^  Flandrenses  tria 
niillia.  Albertus  filius  regis  Romanorum  duxit  uxorem  comi- 
tis  de  Horngowe.  Gapitulum  fratrum  Minorum  circa  Urba- 
num  Tuit  in  Golumbaria  sollempniter  celebratum ;  comparuere 
•llic  centumquinquaginta  fralres ,  conversi  seu  begihardi  tri- 
ffiiUa,  bini  ct  terni  in  proccssione  per  Golumbariam  trans- 


42 


AKNALES  COLMARIEKSCS. 


i303  euntes  eleemosynam  mendicabant.  Heinricas  scolaris  de 
Hohinberch  meretrices  congregavit  y  in  domum  cum  magna 
diligentia  clausit  et  eis  per  mendicationem  necessaria  mi- 
nistravit,  et  vestes  lineas  albas  de  filo  grosso  et  tunicas 
ad  talum  descendentes  et  pallia  breviora  pro  vestibus  in- 
duebat^  et  decem  vel  viginti  vel  plures  in  una  civitafe  in 
unam  domum  claudebat  et  eis  necessaria  prout  potuit  mi- 
nistravit.  Festo  pentecostes  fratres  ordinis  Predicatorum  de 
Francia  capitulum  generale  in  Bisuntio  celebraverant  ad 
quod  fratres  trecenti  pervenerunt.  Octava  Johannis  baptiste 
venit  venerabilis  frater  Bernhardus  magister  ordinis  Predi- 
catorum  in  Columbariam.  Venerunt  nuntii  Alberti  regis  Ro- 
manorum^  nuntiantes  ei  quod  dominus  papa  predicasset 
eum  in  manifesto  quod  esset  verus  rex  Romanorum  et  di- 
lectus  filius  eius.  Rex  Arragonum  composuit  cum  papa  et 
misit  ei  cathedram  auream  et  aureum  scabellum  ei  fideliter 
copulato.  Cardinales  de  Columna  ^  qui  se  ad  regem  Arra- 
gonum  contulerant;  ad  regem  Francie  se  contulerunt.  Tres 
abbates  Cluniacensis  Cisterciensis  et  Premonstratensis  a 
rege  Francie  capiuntur  ^  quia  noluerunt  ei  contra  papam  in 
suis  constitutionibus  obedire.  Papa  regem  Francie  excom- 
municavit^  omnia  privilegia  sustulit  etc.  Rex  Francie  paria- 
mentum  in  festo  Johannis  baptiste  dicitur  habuisse^  in  quo 
significavit  dominum  papam  in  pluribus  arliculis  fidei  gra- 
viter  excessisse.  SoIIempnis  procurator  regis  Romanonim 
domini  Alberti^  qui  a  Rinvelden  usque  in  Sclezistat  inclusive 
dominabatur,  in  turrim  in  Ensisheim  claudebatur  et  rationem 
de  sibi  creditis  reddere  cogebatur.  Quarta  feria  post  nativi- 
tatem  beate  Virginis  filia  civis  Basiliensis  qui  dicitur  de  Sole 
cum  magna  sollempnitate  filio  domini  de  Eptingen  matrimo- 
nio  copulatur.  Rex  Francie  composuit  cum  Flandrensibus^  red- 
diditenimeis  comitem  dominum  suum  et  filium  eius,  etomnia 
que  petebant  voluntarius  admittebat.  Rome  papa  Bonifacius 
obiit;  ante  cuius  domum  rex  Francie  Ludovicus  vexillum 
snum  tribus  diebus  in  signum  victorie  dicitur  suspendisse. 
M.ccciiii.  ^  Dominus  archiepiscopus  Trevirensis  prop(er 
inobedientiam  Conlluentinorum  obsedit  eos  cum  quingentis 
equis  phaleralis^   el  coegit  eos  vi  ut  ei  in  omnibus  obedi- 

1)  diese  und  die  folgende  iahrszahl  habe  ich  nach  inassgabe  der  tbat- 
sacnen  eingefugt. 


ANNALES   COLMARIENSES.  4-3 

rent.  Capituium  generale  fratrum  Predicatorum  celebratum  1304 
Tolose.  Rex  Albertus  cum  rege  Bohemie  pro  regno  Unga- 
rie  litigabat  sed  eum  invadere  non  audebat.  Rex  Bohemie 
sexaginta  millia  hutf onum  hominum  ^  habebat  ^  id  est  ser- 
Yorum  qui  terram  in  confiniis  ac  humeris  aurum  et  argentum 
de  latibulis  exportabant.  Episcopus  Coloniensis  obiit.  Domini 
de  Girsperc  caslrum  suum  episcopo  Argenf inensi  tradiderunt. 
nomini  de  Hadistat  castrum  Herinkeim  obsederunt^  et  igni 
Yjllam  voluntarie  tradiderunt.  Papa  Benediclus  post  pascha 
de  Roma  se  ad  civitatem  Perusius  transferebat.  Dominus  de 

Domo et  domini  de  Hadistat  militibus  de  Lobigasse 

snas  possessiones  cum  potentia  destruxerunt.  lidem  domini 
castrum  Hagineche  noctu  cum  scalis  obtinuerunt  et  totaliter 
saccenderunt.  Rex  Albertus  venit  in  Columbariam  oirca 
festum  Viti  et  Modesti  [iuni  1 5]  et  ab  eis  petiit  marcas  qua- 
dringentas.  Flandrenses  dominnm  de  Henigowe  et  episco- 
pum  Traiectensem  cepisse  plurimi  retulerunt.  Albertus  rex 
Komanorum  mandavit  militibus  Alsatie  ut  in  Columbariam 
Yenirent  et  eum  post  festum  Yiti  in  armis  expediti  seque- 
rentur.  Dominum  venerabilem  episcopum  Basiliensem  cepit 
comes  Montisfortis  causam  rationabilem  non  habens.  Domini 
de  Girsperc  castrum  suum  Girsperc  domino  Heinrico  de  Rapolt- 
stein  tradiderunt^  tali  condilione  seu  pacto  ut  eis  castrum^  quod 
dicitur  der  Stein  seu  Lapis^  in  suam  potestatem  traderet  et 
omnes  res  et  redditus  in  alios  redditus  transmutaret.  Rex 
Francie  cum  Flandrensibus  duas  pugnas  commisit^  in  quibus 
defecit  et  fugam  iniit ,  et  tot  homines  perdidit  quod  in  tota 
Francia  pauci  viri  valentespoterant  inveniri;  quingentemu- 
lieres  iuvencule  vidue  coram  rege  Francie  maritos  suos  flebant^ 
rogantes  ne  cum  Flandrensibus  ampliusdimicaret.  Dominus 
Albertus  rex  Romanorum  Bohemiam  cum  maxima  armatorum 
multitudine  potenter  intravit^  ad  montes  auri  et  argenti  per- 
Yenit^  et  inde  imperfecto  negotio  ad  propria  remeavit.  Rex 
Yero  Bohemie  cum^  maiori  multitudine  armatorum  in  civitati- 
bus  mansit^  et  cum  rege  Romanorum  congredi  non  audebat. 
M.ccc.v.  Hiems  diu  duravit  ut  stramen  ovibus  et  aliis 
pecoribus  comedendnm  preberetur.  Rhenus  naves  oneratas 
pre  nimia  parvitate  portare  non  valebat.  Rex  Romanorum 
comiiem  de  Wirtinberg  dicitur  obsedisse. 

0  hattenlenCe?    2)  cum  habe  ich  eingeschalter. 


44 


CHRONICON  COLMARIENSE.     1218  —  1303. 


Rudolfi   Habsburgensis    ante    adeptam   regiam  dignitatem 
res  gestae. 

Comes  Albertus  de  Habisburc  de  uxore  sua  liberos  ge- 

nuit Filia  una  nuptui  traditur  comiti  de  Cussaberc, 

altera  in  claustrum  dominarum  de  Adelbusen  prope  Fribur- 
gum  ordinis  fratrum  Predicatorum  collocatur^  in  quo  vilam 
suam  laudabiliter  consummavit.  Unum  filium  clericum  fecit^ 
eique  beneficia  plurima  contulit^  sed  iuvenis  de  hoc  seculo 
migravit.  Duobus  dignitatem  dominiumque  commisit,  et  ipse 
cum  familia  sua  ad  transmarinas  partes  transmeavit.  Frater 
comitis  Rudolii  Langobardiam  intravit^  ibique  capitur  et 
vitam  suam  in  captivitate  miserabiliter  finivit.  Comes  Ku- 
dolfus  se  solum  sentiens  in  dignitate  constitutum,  vidensque 
vicinos  suos  comites  divitiis  abundare^  se  autem  respeclu 
aliorum  in  pauperitate  seu  miseria  constitutum;  cogitavit 
quomodo  posset  divitias  comprehendere  temporales.  Consi- 
derans  etiam  quod  res  magnas  per  preces  aut  iusticiam 
subito  comprehendere  non  valeret^  deliberavit  intra  se  quod 
vicinos  suos  vellet  preliis  impugnare. 
1218  Nalus  est  autem  deprogenie  ducisZeringie  anno  m.cc.xviii. 
kal.  maii  ^  eodem  scilicet  anno  quo  dux  Zeringie  vitam  carnis 
ingreditur  universe.  Erathic  vir  longus  corpore^  habens  in 
longitudine  septem  pedes^  gracilis^  parvum  habens  capat 
pallidam  faciem  atquelongum  nasum^  paucoshabebatcrines, 
extremitates  vero  habebat  parvulas  atque  longas;  vir  in  cibo 
potu  et  in  aliis  moderatus^  vir  sapiens  et  prudens,  et  cum 
maximis  divitiis  in  summa  tamen  semper  extilit  paupertate. 
Multus  habuitfilios  et  filiaS;  quosomnes  constituit  in  magnas 
divitias  et  honores. 

Hiis  (emporibus  vixit  iuvenis  dictus  de  Tufinstein  nobilis 
dives^  habens  castrum  quoddam  in  quo  plurimum  confidebat. 
Huius  res  comes  Rudolfus  libcnter  habuisset;  si  eas  oompre- 


CHRONICON  C0LMAR1EN9E.  45 

hendere  potuisset.    Occasione  igitur  arrepta  cepit  iave-  1218 
nem  oppugnare.    Sed  cuin  eum  vincere  per  potentiam  non 
valuisset^  pacem  cum  eo  fraudulenter  fecit^  et  per  quos- 
dam  suos  familiares  insidias  ei  posuit^  et  hii  eum  turpiter 
occiderunt. 

Post  liec  cepit  comes  Rudolfus  impugnare  comitem  Got- 
rridum  de  Laufinberc,  puerum  virtuosum^  filium  avunculisui, 
eique  viilas  plurimas  devastavit.  Comes  vero  Gotfridus  quo- 
dam  mane  cum  civibus  suis  de  Laufinberc  Bruccam  casteUum 
adiit^  apertumque  reperit,  potenter  intravit^  et  omnia  que 
ibi  reperit  in  castellum  Laufinberc  cum  gaudio  transferebat, 
Malti  viri  et  mulieres  cum  corporibus  tantum  evaserunt. 

Comes  de  Kiburc  filiam  comitis  de  Sabaudia  duxit  uxo-* 
rem.  Videns  autem  se  ex  ea  fllios  non  habere  posse  y  digni- 
tates  snas  domino  episcopo  Argentinensi  tradidit^  tali  con* 
ditione  seu  pacto  ut  quidam  dixernnt;  quod  comitissa  quas-* 
damres  libere  possidere  deberet  ad  tempus  vite  sue^  etpostea 
dignitates  ad  episcoporum  Argentinensium  posteros  devenire. 
MorlttO  vero  comite  de  Kiburc  comes  Rudolfus  de  Habisburc 
omnes  pene  res  et  dignitates  per  vJolentiam  obtiuuit;  cum 
veras  tamen  heres  esse  a  pluribus  negaretur. 

Erant  in  superioribus  partibus  nobiles  domini  libere  con- 
ditionis  ^  filii  sororis  venerabilis  episcopi  Basiliensis  Heinrici 
de  Tune^  qui  cives  Thuricenses  ct  comitem  Rudolfum  de  Ha- 
bisburc  aliosque  vicinos  suos^  ut  eis  videbalur;  sepius  inde- 
bite  tttrbaverant.  Eo  tempore  comes  Rudolfus  quibusdam  ho* 
minibus  de  Lombardia  venientibus  ducatum  prestitit  ut  pos- 
sent  in  Alsatiam  pervenire.  Hii  cum  prope  dominium  isto- 
ram  dominorum  pervenissent;  ipsis  omnia  que  attulerant 
abstttlerunt.  Comes  Rudolfus  super  hoc  indignatus^  cives 
Thuricenses  atque  alios  amicos  et  vicinos  induxit  ut  contra 
dominos  de  Tokinburc  iuvarent^  quasi  vellenteos  in  eis  fide- 
iiter  vindicare.  Qui  gavisi  magnum  sibi  adiutorium  promise- 
runt.  Comes  vero  congregato  exercitu  castrum  Uzinberc  vio- 
lenter  obsedit  et  res  eoriim  alias  devastavit.  Domini  de  To-*- 
iunburc  se  ut  poterant  defenderunt  et  multis  septimanis  vi- 
riliter  tenuerunt.  £t  cum  multa  mala  passi  fuissent  et^  peiora 
obsidentibus  intulissent,  tandem  eis  victualia  defecerunt^  et 

1)  obsidentes  steht  hier  noch  in  der  hs.  was  widersinnig  ist  und  wohl 
besser  ganz  wegbleibt. 


46  CHRONICON   COLMARlKNSe. 

castro  dereliclo  cum  corporibus  recesserunt.  Comes  Rudol- 
fus  habito  castro  destruxit ,  et  res  eorum  alias  devastaviL 

Post  mortem  imperatoris  Friderici  imperii  res  quas  quili- 
bet  dominorum  poterat  confiscavit.  Obtinuit  autem  comes 
Rudolfus  de  Habisburc  Brisacumetper  tempus  aliquot  in  sua 
tenuit  potestate.  Venerabilis  vero  dominus  Heinricus  episco- 
pus  Basiliensis  dixit  comiti  Rudolfo ,  quod  Brisacum  suum  de- 
beret  esse,  ea  quod  iure  hereditario  possedisset.  Comes  vero 
Radolftts  dixit^  qmd  si  vellet  ei  dare  ndlle  tnarcas  argenti 
pro  iure  suo  ^  promUteret  castrum  et  castellum  tradere  in  epis- 
copi  potestatem.  Episcopus  vero  dedit  ei  nongentas  marcas, 
et  sic  obtinuit  civitatem  quam  habuit  usque  ad  electionem 
Rudolfl  in  regem  Romanorum. 

Cum  autem  interim  comes  Rudolfus  episcopum  Basilien- 
sem  indebite  molestaret^  episcopus  Basiliensis  accersito  co- 
mite  Rudolfo  dixit:  Cognatey  a  texatione  mea  quiesce^  et 
tibi  centum  marcas  argenti  voluntarie  ministrabo.  Comes  per 
illum  annum  voluntarie  quiescebat.  Sequenti  anno  comes 
Rudolfus  episcopum  cepit  secundario  perturbare.  Itenim  de- 
dit  centum  marcas^  ut  eum  amplius  non  vexaret^  et  iterum 
a  vexatione  secundario  desistebat.  Tercio  anno  petiit  comes 
Rudolfus  ab  episcopo  ducentas  marcas  eo  quod  indigeret; 
erat  enim  multis  debitis  obligatus.  Episcopus  dixit:  Vere" 
cundor  esse  de  cetero  tributarius;  cum  ducentis  mards  sic 
me  muniam  quod  violentiam  minime  pertimesco. 
1268  Post  hec  cepit  comes  Rudolfus  episcopum  Basiliensem^ 
cognatum  suum;  quanlum  potuit  impugnare.  Episcopus  vero 
cum  civibus  Basiliensibus  villam  Bladolzheim  que  sita  est 
prope  Rhenum^  que  func  noviter  munita  fuerat  fossato  at- 
que  propttgnaciilis ,  potenter  intravit^  et  omnia  que  in  ea 
fuerant  devastavit.  Post  hec  comes  Rudolfus  dominos  de 
Tokinburc  filios  sororis  domini  episcopi  Basiiiensis  obsedit 
et  efficaciter  impugnavit.  Episcopus  ex  adversum  in  odium 
comitis  Rudolfi  castrum  Hertimberc  guod  noviter  construclum 
et  bene  consumatum  fuerat  evertebat.  Deinde  castrum  Rin- 
felden  quod  inexpugnabile  videbatur  violenter  obtinuit  et 
traxit  in  propriam  potestatem. 

Castellum  quod  Seconis  dicitnr^  quod  tunc  erat  de  do- 
minio  comitis  Rudolfi;  ignis  casu  superveniens  exceptis  dua- 
bus  vel  tribus  domibus  devastavit.   Eorum  enim  peccatis 


CHRONICON   COUfARIENSK.  47 

cxigentibns  hoc  eis  creditnr  accidisse.  Sanctiis  enim  Frido- 
linus  locum  illum  usque  ad  illud  tempns  custodierat^  quod 
nullus  dominorum  eos  enormiter  poterat  inrestare.  Cives 
vero  loci  illius  non  confidentes  in  domino  suo  sancto  Pri- 
dolino^  pontem  lapideum  quem  ipse  construxerat  destruxe- 
runt,  predas  pauperum  innocentum  introduxerunt;  et  com- 
messationibus  et  luxuriis  insislebant.  Hiis  et  hiis  similibus 
peccaverunt.  ideo  perierunt.  Indignationem  enim  suam  san- 
cius  Fridolinus  duobus  annis  ante  destructionem  loci  pulsa- 
tiooibus,  quas  faciebat  in  capsa  qua  eius  reliquie  quiescnnt^ 
pluribus  et  multis  vicibns  ostendebat.  Custos  eciam  ecclesie^ 
domjna  de  Gliers,  conditionis  libere^  sollempnis  receptalrix 
fratrum  Minorum  atque  Predicatorum  et  pauperum  aliorum^ 
dixit  sanctum  Fridolinum  fihabus  suis  cananissis  suis  in  sam-- 
ms  apparuisse  et  imtignationem  mam  sepius  ostemUsse,  Fra- 
ter  hospitaliS;  custos  ecclesie  sancti  Fridolini^  qui  in  eccle- 
sia  semper  iacuit  eamque  custodivit^  infra  duos  annos  se-- 
pius  eum  se  retulit  audivisse.  Loco  hoc  destructo  per  ignem, 
venit  venerabilis  dominus  Heinricus  Basiliensis  episcopus 
et  domos  lapideas  ac  muros  civitatis  in  locis  multis  de-* 
iecit;  et  omnia  que  ibidem  reperit  deportavit. 

Venerabilis  domina  abbatissa  de  genere  comitum  Phi- 
relarum  post  exustionem  castelli  in  claustrum  et  castellnm 
rediit;  reliquias  sancti  Fridolini  reperit  ac  accepit.  Post  hec 
consilinm  init  cum  canonissis  suis  quid  facere  deberet  de 
reliquHs  sui  domini  sancti  Fridolm.  Tunc  canonisse  dixe- 
runt :  Si  transtulerimus  reliquias  sancti  FHdolini  ad  locum 
sollempnem^  scilicet  in  Basileam^  tunc  per  violentiam  epis^ 
copus  et  canomd  retinebunt;  si  autem  flratribus  Minoribus 
nl  Predicatoribus  vel  aUis  religiosis  dederimus  ad  servan-- 
Aim,  ab  illis  episcopus  auferet  violenter.  Hiis  consideratis 
dixerunt:  Demus  reliquias  sancti  FHdoHni  alicm  vicinonm  do^ 
fmorumqui  claustro  nostro  aliquo  fidelitatis  vinculo  astrictus 
teneatur.  Commiserunt  igitur  comili  de  Habsburc,  qui  eas 
in  honestam  cameram  collocavit^  insuper  in  ea  noctis  tene^ 
bras  lumine  decoravit.  Que  cum  per  breve  lempus  ibi  fuis- 
sent,  indignationem  suam  ceperunt  per  pulsationem  suam 
ramilie  demonstrare.  Audiens  hec  abbatissa  in  Loulinbero 
ad  canonissarum  collegium  Iransferebat.  Sed  cum  et  ibi  ad 
tempus  aliquod  fuissent^   indignationem  suam  per  pulsa- 


48  CHRONICON   COLMARteKSE. 

tionem  saam  canonissis  suis  intimabat.  Tunc  canonisse  cum 
suis  reliquiis  ad  claustrum  proprium  redierunt. 

Eodem  (empore  comes  Rudolfus  ut  infestaret  dominum 
Basiliensem  Rhenum  transire  non  poterat.  Unde  naves  quas 
in  curru  ducere  poterat  fabricare  fecit,  et  quando  voluit  cum 
ipsis  Rhenum  transivit.  Et  hominibus  episcopi  superveniens 
improvise  eos  sepius  graviler  infestavil,  et  post  in  eis- 
dem  navibus  per  Rhenum  rediens  eas  ad  tutiora  loca  in 
curribus  perducebat.  Videns  comes  Rudolfus  quod  per  po- 
tenliam  episcopo  Heinrico  resistere  non  valeret^  militibus 
et  civibus  episcopo  occulte  dona  tribuit  et  promisit.  Mililes 
episcopi  comitem^  occulte  et  episcopum  contempsenint.  In- 
telligens  hec  episcopus  cum  propriis  suis  comitem  invadere 
non  audebat.  Sciens  hec  comes  Rudolfus  vias  suas  sine  ti- 
more  quo  voluit  dirigebat. 

Comes  autem  cum  Basileam  quadam  vice  pertransisset^ 
intelligens  hoc  Marscalcus  magister  civium^  cives  convoca- 
vit,  comitem  Rudolfum  prosequi  faciebat.  Ipse  vero  Mars- 
calcus  cum  paucis  persequitur  fugientem.  Et  cum  quasi  so- 
lus  ad  inimicos  pervenisset  eum  comprehenderunt  et  velo- 
citer  occiderunt.  Post  hec  libere  quo  voluit  perrexit^  quia 
cives  Basilienses  propter  infidelitatem  suorum  eum  invadere 
non  audebant. 

Comes  Rudolfus  exercitum  congregavit^  veniensque 
Basileam  collem  Binnigen  ascendit^  et  Basilienses  obsedit^ 
et  ibi  cum  exercitu  quinque  diebus  cum  potentia  morabatur. 
Episcopus  vero  cum  civibus  eum  depellere  noii  audebat; 
quia  cives  quos  amicos  habuit  inimicos  maximos  reputavit. 
Yerum  postea  comes  Rudolfus  milites  congregavit;  obsidere 
Basilienses  ex  alia  parte  Rheni  volens ,  ut  glorie  sue  po- 
tentiam  secundario  demonstraret.  Cum  autem  plus  qnam 
trecentos  milites  congregasset  in  Brisgaudia^  et  cum  prope 
Basileam  potenter  transitum  facere  voluisset^  plures  ex  eis 
periculo  se  commitlere  noluerunt.  Comes  vero  se  periculo 
commisit,  cum  trecentismilitibuspropeBasileam  pertransivit, 
predam  secum  tulit,  et  viam  quam  ceperat  adimplevit.  Basilien- 
ses  eum  insequuntur  sed  eum  comprehendere  non  valebant. 
1273  Anno  domini  m.cc.Ixx.iii.  venit  in  Basileam  nuntius  qui- 
dam  ab  electoribus  missuS;  dicens  se  allahirum  regem  omm- 
bus.  Hic  cum  a  Basilea  ad  comitem  Rudolfum  venisset^  dixit: 


CHRONICON  COLMARIEIVSE.  49 

Ekctores  vobis  sigmficant,  quod  si  volueritis  fUias  vestras  t273 
nupitd  dare  talibus  dominis,  in  regem  vos  ettgent  Romanorum. 
Qui  respondit :  Hec  et  quecunque  alia  implebo.  Tunc  literas 
electionis  et  confirmationis  oinnibus  palerecit.  Rex  hiis  vi- 
siS;  suis  omnibus  dixit:  Pacem  cum  omnibus  habete,  et 
omnes  caplivos  resHMte  prisHne  ttbertati.  Hiis  audilis  atque 
Yisis  domini  invicem  loquebantur:  Vivatrex!  et  postea  ho- 
norem  regium  sibi  tribuerunt.  Deinde  cum  uxore  filiis  et 
filiabus  ad  Rhenum  perrexit.  Et  cum  in  Rinveldiam  veniebat^ 
cives  eum  velut  regem  cum  magno  gaudio  receperunt^  et 
castrum  atque  castellum  sibi  libere  tradiderunt.  Postea  ve- 
nit  in  Basileam^  el  illi  eum  laudabiliter  receperunt.  Post 
hec  venit  Nuwenbnrg  et  Brisacum^  et  illi  eum  honorifice 
receperunt  et  necessaria  tradiderunt.  Has  civitates  et  ca- 
stelia  dominus  Heinricus  Basiliensis  episcopus  pretio  sibi 
comparaverat  vel  per  obsidionem  obtinuerat^  que  eciam 
episcopo  libere  serviebant  et  comitem  Rudolfum  quantum 
poterant  impugnabant.  De  hac  mutatione  venerabilis  domi- 
nus  episcopus  Basiliensis  Heinricus  in  tantum  doluit^  quod 
at  dicebatur  mortis  periculum  incurrit.  Omnes  enim  inimicos 
et  persecutores  regis  deus  ut  dicebatur  de  hoc  seculo  pau- 
latim  subtrahebat. 

de  electione  et  inauguraHone  Rudolfi  regis  Romanorum. 

Dominus  de  Clingen  vir  libere  conditionis  personatus 
dives  et  devotus  vidit  principes  et  electores  imperii  congre- 
gatos  et  dicentes :  Quicunque  ex  nobis  hanc  coronam  levare 
poteril  rex  ab  omnibus  habebitur.  Singulis  autem  se  pro- 
bantibus  nullus  eorum  levare  potuit  eam.  Tandem  Rudol- 
i^us  de  Habsburc  comes  coronam  potenter  elevavil  seque 
coronavit.  Visionem  hanc  eventus  subsequens  approbavit^ 
eligitur  enim  in  crastino  Michahelis  anno  m.cc.Ixx.iii.  Tum 
igitur  captivos  omnes^  eciam  perpetuo  carceri  deputatos 
pristine  restituit  libertali.  Venit  Maguntiam.  Hic  presen- 
tantur  ei  regalia  que  predecessores  reges  magna  pecunia 
noa  poterant  obtinere.  Hinc  Aquisgranum.  Multitudinem 
hominum  strata  publica  usque  ad  tria  milliaria  vix  commo- 
de  recipiebant.  Occurrunt  dux  Bavarie  Saxonie  et  alii  cum 
viginti  millibus  equitum.  Panis  modicus  duobus  denariis 
vendebatur^  sextarius  avene  pro  decem  coloniensibus. 

BOEHMER  FONTES  2.  4 


50  CHRONICON   COLMARIENSK. 

1273  .  Uxor  Riidolfi;  filia  Burchardi  de  HohenberC;  quando  rex 
misit  pro  ea  domum  regebat  in  Brucco.  Descendit  in  Bheno 
et  venit  in  Buken  ad  viros  religiosos  providos  et  honestos 
de  domo  Teutonica^  a  quibus  honoriflce  recipitur  necessa- 
riis  abundanter  administratis.  Cives  Rinfeldenses  eo  com- 
muniter  occurrerunt  et  xenia  plurima  detulerunt^  promitten- 
tes  se  eidem  pro  posse  rebus  et  corpore  in  omnibus  obedire. 
Basileam  venit  quarto  idus  octobris  [oct.  12].  Magno  co- 
mitatu  recipitur  a  civibus  canonicis  et  omnibus  religiosis 
cum  reliquiis  et  magna  reverenlia.  Dantur  ei  expense  et 
xenia  multa.  Descendit  multis  navibus  ad  regem/ut  cum 
ipso  coronaretur.  Columbarienses  duodecim  vasa  vini  optimi, 
Argentinenses  sexaginta  et  navem  magnam  plenam  fru- 
mento  obtulerunt.  Civitates  imperii  omnes  reginam  hono- 
ritice  suscipiimt  munera  et  xenia  offerentes. 

In  vigilia  omnium  sanctorum  [oct.  31]  Rudolfus  rex  co- 
ronatur.  £t  tum  spatio  unius  hore  apparuit  nubes  candida 
in  modum  crucis  formata^  que  postea  in  ruborem  sanguinis 
est  transformata.  Cum  principes  hoc  regi  retulissent^  dixit 
Rudolfus :  Si  Dominus  m/U  vitam  prosperitatemque  dederii, 
transmarinas  partes  adibo,  et  pro  peccatis  meis  masim 
sanffuinem  meum  consecrabo  domino  Jesu  Christo. 

De  quibusdam  Rudolfi  regis  liberis. 

1276  Anno  m.cc.Ixx.vi.  puer  quinque  annorum  filius  Rudolfi 
regis  acutis  febribus  laborabat  sed  statim  restitutus  est  sa- 
nitati.  Hic  iusserat  vestes  pauperibus  elargiri  et  baldicum 
cuidanfi  incluse.  Eodem  anno  uxor  Rudolfi  filium  peperit  in 
Rinfeldia;  episcopum  Constantiensem  ^  cognatum  regis^  ut 
eundem  baptizaret  vocavit.  Episcopus  igitur  Constantiensis 
sabbato  pasche  missam  celebravit  et  baptismum  benedixit^ 
frater  Hartmannus  socius  prioris  Predicatorum  Basiliensium 
evangelium  et  Exultet  iam  decantavit;  episcopus  puerum 
baptizavit^  Alexander  lector  Predicatorum  Constantiensium 
de  sacro  fonte  levavit,  frater  Heinricus  alter  levantium  fuit, 
qui  et  regine  medicus  et  amicus  extilit.  Puer  hic  paucis 
septimanis  postea  obiit;  sepultus  in  choro  Basiliensis  eccle- 
sie.  Exequiis  interfuerant  omnes  clerici  et  religiosi  milites 
cives  honestiores  familia  regine  pene  cum  mulieribus  uni- 


CHHONICON  C0LHAR1EN8F.  51 

versis.  Feretrum  coopertum  fuit  baldichino  quod  ecclesie 

reliquerunt. 


Regis  Oitocari  ortus  adolescentia  regm  primordia  coniuffia. 

Anno  ni.cc.xxx.  rex  Bohemie  Ottocarus,  cuius  avus  dux 
fuerat^  in  regem  sublimatur.  Hic  ex  uno  parente  Teutonicus 
fuit.  Huius  uxor  cum  puerum  concepisset  somnium  habuit 
se  lupum  pro  puero  concepisse.  Hic  lupus  terram  Bohemie 
sibi  subiugavit  ac  terras  vicinas  sua  potentia  devoravit. 
Hunc  lupum  deinde  leo  superveniens  suis  unguibus  dirupit, 
ac  bona  eius  occupavit. 

Natus  est  postmodum  regi  Bohemie  filius  quem  tenerri- 
ine  dilexit.  Hic  erat  iuvenis  pulchef;  fusco  colore ,  statura 
mediocriter  longa^  pectore  magno,  ore  amplo,  fortis,  sapiens, 
eloquentia  sapientes  et  philosophos  precellens.  Huic  pater 
uxorem  dedit  et  marchionem  in  Merrhen  constituit.  Hic  iu- 
venis  regnum  patris  affectans,  patrem  tandem  regno  exce- 
dere  coegit.   Pater  auxilio  marchionum  Brandenburgensium 

et  Misenensium  civitatem et  filium  cum  exercitu  ob- 

sederunt.  Filius  ex  civitate  fugit  et  regnum  post  hec  patri 
reliquit.  Post  hec  multiplicati  sunt  inBohemia  Teulonici. 
Per  hos  rex  ingentes  divitias  collegit  ex  auri  -et  argenti 
fodinis. 

Mortuo  hoc  rege  filius  regnum  occupavit,  Teutones  ex- 
pnlit/nobiles  impugnat;  vicinos  subiugat.  Hinc  factus  in- 
visus  raultis,  fldeles  famulos  paucos  habebat.  Huius  uxor 
absque  liberis  mortua  est.  Rex  ter  dispensationem  obtinuit 
a  papa  ut  matrimonium  contraheret  cum  sorore  Margareta, 
reginaquondam  Teutonie,  moniali  in  claustro  fratrum  Pre- 
dicatorum  apud  Treverim.  Paucis  annis  post  per  hanc  Au- 
striam  possedit.  Cum  liberos  ex  ea  non  haberet,  petiit  ab 
episcopis  licentiam  cum  alia  contrahendi.  Cui  episcopl 
respondenint:  Quos  deus  coniunont  homo  ne  separet !  Rex  ei 

civitatem cum  redditibus  assignavit,  in  qua  regina 

quasi  vidua  residebat  ac  paucis  annis  postea  mortua  est. 
Kex  Cumani  cuiusdam  duxit  uxorem  cum  qua  multos  filios 
et  filias  procreavit.  Rex  de  uxoribus  suis  multas  terras 
habuit.  Turres  plenas  auro  et  argento  collegisse  ac  hostes 
fere  omnes  vicisse  dicebatur. 

4* 


52  CHRONICON  COLHARISNSE. 

Ortus  et  progressus  belli  gesti  a  Rudolfo  Romanorum  rege 
contra  Ottocartm  Bohemie  regem. 

Rex  Rudolfus  dictus  de  Habisburc  in  regem  eligitur  Ro- 
manoruin.  Mox  civitates  ipsum  suscipiunt  et  fit  pax  per 
Teutonie  terminos  universos.  Audiente^  autem  nobiles  qui 
erant  de  regis  Bohemie  ditione  gavisi  sunt  multura,  spe- 
rantes  de  regis  Bohemie  dominio  liberari.  £x  tunc  literas  et 
nuntios  miserunt  regis  Romanorum  ^  rogantes  suppliciter  ut 
ad  preces  ipsorum  veniat^  quia  terras  ad  imperium  spectan- 
tes  quas  rex  Bohemie  per  violentiam  possedit,  velint  suo 
dominio  subiugare. 

Audiens  hec  Bohemie  rex  timuit  valde ,  et  concilio  con- 
gregato  principes  literatos  convocavit,  scilicet  archiepisco- 
pos  prepositos  abbates  pariter  et  priores.  Cum  igitur  ad 
presentiam  sui  con venissent ,  dixit:  Intelleximus  mper  quod 
comes  Rudolfus  de  Habisburc  dicat  se  fore  regem  Romano- 
rumj  et  dicit  se  velle  terras  nostras  in  propriam  retrahere 
potestatem.  Cum  igitur  hec  sustinere  non  debeamus  cum  eas 
multiplici  mre  teneamus,  insuper  nobis  cederet  in  maanmum 
detrimentum:  rogo  dilecHonem  vestram ,  quatenus  mihifide- 
litatem  iuramento  firmetis ,  et  ut  omnes  meos  adversarios  de 
nostris  finibus  pro  viribus  vestris  espellatis,  Tunc  omnes  pa- 
riter  dixerunt:  Quicquid  domino  regi  placuerit  faciemus. 
Tunc  rex  dixit :  Jurate  ergo  mihi  fidelitatem.  Tunc  omnes 
iuraverunt,  insuper  ei  pueros  suos  obsides  tradidenint.  ^ 

Rudolfus  rex  cum  literas  nobilium  Bohemie  ^  vidisset, 
subito  eis  in  adiutorium  venisset;  si  Rheni  regionps  relin- 
quere  potuisset.  Cum  autem  rex  propter  literas  ad  terram 
Bohemie  se  transferre  minime  potuisset,  quidam  ex  ipsis 
personaliter  in  Alsatiam  pervenerunt,  regem  suppliciter 
deprecantes,  ut  ad  terras  regis  Bohemie  non  differat  ve- 
nirC;  eo  quod  sibi  regiones  suas  restituent  universas. 

Rudolfus  rex  Romanorum,  inclinatus  precibus  domino- 
rum,  rogavit  omnes  personaliter  milites  quos  rogare  pote- 
rat;  insuper  omnibus  suis  precepit:  ut  armati  secum  venire 

1)  sowohl  aus  der  rede  des  koDigs  als  aus  diesem  schlusse  ergiebt 
sich,  dass  hier  nicht  die  geistlichen,  sondern  die  welUichen  herrn  angc- 
sprochen  wurden;  es  durfte  also  nach  dem  eingang  des  absatzes  etwas 
ausgefallen  sein.  2)  das  heisst  hier  der  dem  Bohmenkonig  unterworfe- 
nen  deutschen  herrn. 


CHROIVICON  COLMARIENSE.  53 

non  (Rfferant^  quia  terras  attas  oportet  eum  subito  visilare.  1276 
Multi  sibi  bona  promiserunt^  sed  solvere  minime  potuerunt. 
Rex  terram  suam  cum  paucis  exivit^  sed  de  die  in  diem  plu- 
res  milites  acquisivit.  Cum  autem  Maguntiam  venisset^  dixlt 
ad  eum  dominus  de  Clingin :  Domine^  quis  est  custos  vestri 
thesmri?  Respondit  rex:  Non  habeo  thesaurum  necpecuniam 
quam  qtunque  solidos  debile  numete.  Tum  dixit  ei  dominus 
de  Clingin:  Quomodo  ergo  mltis  vestro  exercitui  providere? 
Tunc  respondit  ei  rex :  Sicut  mihi  Domims  semper  providilj 
sic  el  m  hoc  itinere  mihi  Dominus  poterit  providere.  Letanter 
rex  processit  et  in  extrema  semper  extitit  paupertate.  Pro- 
cessit  sine  conlradictione^  et  ea  que  spectabant  ad  imperium 
sibi  se  voluntarie  tradiderunt.  Castella  munitiones  fora  quo*- 
rumcunque  fuerint^  que  se  derendere  non  potuerunt^  ditioni 
sue  se  voluntarie  tradiderunt. 

Rex  autem  Bohemie  non  credebat  quod  rex  Rudolfus  au- 
deret  vel  posset  sine  contradictione  terras  Austrie  devastare. 
Si  enim  rex  Bohemie  adventum  regis  Romanorum  veraciter 
timuisset^  poutes  aquarum^  altitudines  viarum  facillime  cum 
paucis  hominibus  conclusisset ,  quo  adventum  regis  diutis- 
sime  distulisset.  Cum  autem  rex  Romanorum  ad  ducem  Ba- 
varie,  filiastrum  suum^  pervenisset;  ab  eo  reverenter  susci- 
pitur  et  ei  suisque  necessaria  abundanter  et  voluntarie  mi* 
nislrantur.  Composuit  eciam  rex  Romanorum  cum  dominis 
diversis^  ut  ipsorum  permitterent  terras  libere  pertransire. 
Cum  hec  ad  aures  regis  pervenissent  Bohemie  doluit  mul- 
tum^  congregatoque  exercitu  venit  ad  regem  Teutonie  prope 
Wiennam  ut  eum  de  suis  finibus  extirparet.  Sed  non  potuit^ 
quia  regis  Bohemie  congregatio  ex  una  parte  Danubii  mo- 
rabatur^  regis  aulem  exercitus  Romanorum  ex  alia  parteDa- 
nubii  requievit. 

Rex  Bohemietotam  suam  fiduciam  in  civitaiemqueNuen- 
burc  dicitur  posuerat^  eo  quod  inexpugnabilis  videretur. 
Estenim  civitas  in  monte  posita^  forti  muro  turribus  multis 
circumdata.  In  hanc  enim  Bohemos  multos  ad  custodiendam 
miserat^  eisque  victualia  plurima  ministrabat.  Ordinaverat 
ctrex^  ut  si  Wienna  civitas  impugnaretur  a  rege  Romano- 
nim,  quod  civitas  Nuenburc  ei  in  omnibus  necessaria  ini- 
nistraret;  si  cives  Wiennenses  se  traderent  regi  Romanorum, 
quod  rex  eos  per  civitatem  Nuenburc  atrociter  impugnaret. 


54  CHRONICON   COLMARIENSE. 

1276  Cogitaverat  enim  rexBohemieper  ipsamlolamterramAuslrie 
possidere. 

Rex  Bohemie  terram  Austrie  Carinlhie  Carniole  Stirie 
plurimis  annis  in  quieta  possederet  possessione.  Comite  au- 
tem  Rudolfo  de  Habisburc  electo  in  regem  Romanorum  scru- 
tatnr  rex  Bohemie  diligenter  a  fratribus  Predicatoribus  Mi- 
noribus  et  ab  aliis  qui  statum  eius  cognoscere  credebantur. 
Dixit  autem  regi  Bohemie  frater  ordinis  Predicatorum  Rudi- 
gerus  nomine,  frater  gratiosus  in  predicatione  habensque 
comilis  Rudolfi  noticiam  specialem:  Domine  rexy  si  licen- 
ciam  tnichi  dederitis  et  indignari  noltteriHs  statum  terre  m 
wbis  referam  et  persone.  Tunc  rex  Bohemie  dixit :  Dic  quod 
tns,  et  propter  hoc  tuum  me  non  senties  inimicum.  Tunc  fra- 
ter  Rudigerus  dixit:  Domine  rex,  comes  Rudolftis  de  HcMs- 
burc  vir  est  corpore  macilentus^  statura  longus,  aquileum 
nasum  habens  et  longum^  cibo  moderalus,  anms  antiquus  non 
tamen  sexagenarius  ^  multos  id  est  novem  habens  pueros,  In 
summa  paupertate  ab  adolescenUa  constitntus,  fidelis  omm- 
bus  suis,  In  armis  bellis  guerris  et  cum  malis  a  pueritia  re- 
pletus  ac  laboribus  infinitis.  Nil  mali  sabbato  ob  reverentiatn 
virginis  beate  Marie  facere  voMt  vel  suos  facere  credilur 
permisisse,  Tunc  rex  Bohemie  dixit :  Bona  et  mala  de  hoc 
comite  protulisti,  sed  fortuna  sua  timenda  esl  omnibus  m 
pre  ceteris  inimicis,  * 

£x  tunc  rex  Bohemie  cepit  quatuor  municiones  que  oirca 
muros  erant  civitalis  Wiennensis  munire  propugnaoulis ,  et 
ca^trum  novum  fortissimum  quod  edificaverat  in  medio  civi- 
tatis.  Coegit  et  ex  tunc  burgenses  milites  nobiles  et  baro- 
nes ;  pueros  sibi  dare  obsides  et  castra  fortissima  cum  armis 
suis  in  suam  tradere  potestatem.  Misit  insuper  Bohemos  mi- 
lites  armatos  in  civitates  Austrie  et  victualia  misit  ipsis 
abundanter^  ut  si  contingeret  Rudolfum  regem  Romanorum 
civitates  aliquas  obsidere  y  quod  cives  se  non  possent  ex- 
cusare ;  quoniam  civitates  suas  si  vellent  ab  impugnantibus 
conservare^,  Pre  celeris  autem  civitatem  que  dicitur  Novum 
Castrum  victualibus  multis  munivit^  eo  ^quod  Wiennam  et 
alias  civitates  ex  ipsa  pascere  voluisset.  Precepit  eciam,  ae 
aliquis  Rudolfum  regem  Romanorum  dominum  vel  regem  in 

1)  dieser  ganze  absatz   welcher  im   drack  fehlt  ist  hier  aus  dcr  hs. 
erginzt.    2)  possent  muss  man  sich  binzudenken. 


CHROIflCOIf   COLMARIENSE.  55 

suo  domiiiio  nominaret.  Precepit  et  fratribus  Predicatoribus^  1276 
ne  celebrarent  ia  sua  potestate  provinciale  capitulum. 

Rudolfus  rex  Romanorum  cum  dnobus  millibus  equorum 
phaleratorum  Bavariam  veniens  j  tali  conditione  se  confede- 
ravit  duci  Bavarie^^  ut  filius  ducis  filiam  regis  duceret  in 
uxorem^  et  filia  ducis  filio  regis  matrimonio  iungerelur.  Quo 
facto  tradita  fuit  regi  terra  magna^  et  adiuncti  sunt  ei  mili- 
tes  mille  cum  equis  phaleratis.  Post  hec  cepit  eius  exercilus 
militibus  augmentari.  Tunc  rex  Romanorum  cum  exercitu 
memorato  Wiennensem  civitatem  adiit  pariter  et  obsedit. 
Tam  potenter  autem  ipsam  noscitur  obsedisse  ^  ut  ex  una 
parte  civitatis  nuUus  ingredi  vel  egredi  sine  sua  licentia 
commode  potuisset. 

Rex  vero  Bohemie^  equitibus  viginti  miliibus  congrega* 
tiS;  exercitum  suum  contra  regem  Romanorum  ex  alia  parte 
Danubii  direxit^  ut  regem  Romanorum  de  suis  finibus  extir- 
paret.  Milites  autem  Bohemie  regis  ^  propter  nimium  timo* 
rem  contra  Teutonicos  bellare  y  nullis  voluerunt  regis  ius- 
sionibus  obedire.  Rex  eciam  Bohemie  suis  confidere  non 
audebat^  quod  longo  tempore  nobilium  patres  fratres  con- 
sangaineos  et  affines  vi  sive  fraudulentia  pro  viribus  occi- 
debat  vel  ipsos  dc  Bohemie  finibus  extirpabat.  Exercitus 
autem  regis  Romanorum  cum  exercitu  regis  Bohemie  liben- 
tissime  dimicasset^  si  eum  in  loco  competenti  comprehen- 
dere  potuisset. 

Rege  Romanorum  Wiennam  diebus  pluribus  obsidente^ 
misit  rex  Bohemie  episcopum  de  Ulmize^  cum  equis  phale- 
ralis  maltis  ^  ut  Bohemis  Nuenburc  civitas  assignaretur ,  ne 
a  civibus  ^  regi  Romanorum  fraudulenter  traderetur.  Festi- 
navit  igitur  episcopns  cum  suis  propter  diversos  timores, 
quod  uno  die  miliaria  quatuordecim  cucurrerunt^  et  ob  hoc 
ipsis  plures  nobiles  equi  perierunt.  Dux  Bavarie  senior  ^  cum 
hec  a  fide  dignis  audivisset^  Rudolfum  regem  Romanorum 
adiit;  et  hec  sibi  cum  gaudio  revelavit.  Dixit  eciam  regi: 
domm,  rogo  qmtemts  mifd  mlites  trecentos  assignetis,  qtna 

mMs  episcopo  de  Ulmze  in sUva  disposui  collocare  ; 

spero  enim  me  ab  ipsis  atiquid  habiturum.   Gui  rex  dixit: 

i)  berzog  Ueiarjch  von  Ni^erBaierD  istgemeiiit.  2)  Olmutz.  3)  statt 
ciyibns  steht  im  abdruck  fiavaris,  was  ich  anderte.  4*)  Ludwig  herzog 
von  ObcrBaiern. 


56  CURONICON   COLMARIENSE. 

1276  Accipe  quod  vis^  et  de  istis  ordina  sapienter,  Tuiic  diix  ac- 
cepiis  milifibus  trccentis  Rheni^  quibus  pre  aliis  melius  con- 
fidebat;  in  silvam  prope  civitatem  Nuenburc  collocavit,  et 
eos  ibi  prout  melius  poterat  occultavit.  Dominus  autem  epis- 
copus  sibi  positas  insidias  inlellexit ,  Bohemisque  civitatem 
custodiendam  tradidit.  Et  acceptis  multis  ex  civibus,  qui 
sibi  suisque  ducatum  preberent^  insidias  occulte  per  devia 
fugiens^  ad  amicos  noscitur  pervenisse. 

Dux  autem  in  insidiis  usque  ad  horam  nonam  creditur 
permansisse  et  suos  fame  gravissima  punivisse.  Tunc  mili- 
tes  duci  dixerunt:  Ut  quid  hic  fame  morimur?  Mitlatur  ex- 
plorator,  qm  de  statu  civitatis  et  episcopi  nobis  possit  aliqmd 
revelare.  Tunc  dux  cuidam  militi  dixit:  Ad  cimtatem  tan- 
quam  amcus  subito  perge  et  secreta  que  poteris  investiga. 
Explorator  ad  civitatem  subito  venienS;  statum  hominum  ci- 
vitatisque  requirens,  reversus  retulit  dicens:  Domine  dus, 
episcopus  dvilatem  Bohemis  commisit,  civesque  secum  duxit 
et  adpropria  remeavit.  Consternatus  dux  militibus  suis  dixit: 
Qmd  ergo  faciemus^  spe  etemm  nostra  frustrati  sunrns  ?  Tunc 
diversi  diversa  consilia  tradiderunt.  Unus  autem  ex  illis  dixit: 
Domine,  viam  nostram  dirigamus  ad  civitatem^  et  amicos  nos 
esse  simuIenmSj  forte  recipient  nos  ut  amicos,  et  sic  poteri- 
miis  comprehendere  civitatem.  Dux  militi  dixit:  Bonum  can- 
silium  dedisti^  nec  unquam  improbis^  operibus  defecisti. 

Posthec  quidam  ex  sapientibus  suis  dixit:  Domine^primo 
duo  milites  premitlantur  ^  post  eos  quatuor^  post  quos  decemj 
postea  quadraginla^  et  hii  omnes  cives  et  amicos  se  regis 
Bohemie  protestentur  ;  post  hos  exercitus  subito  sequeUur,  ul 
si  primi  civitatem  fuerinf  ingressi ,  per  consequens  ingredi  li- 
beram  exerdtus  habeat  potestatem.  Sicut  deliberaverunt,  ila 
omnia  perfecerunt.  Appropinquantes  autem  primi  nuntii  ci- 
vitati  clara  voce  pariter  cantaverunt.  Bohemi  custodes  civi- 
tatis  cum  vocem  cantantium  audivissent^  gaudio  repleban- 
tur;  suspicabant  enim  cives  et  amicos  suos  cum  letitia  re- 
diisse.  Pontes  demittuntur;  porte  reserantur,  pacifice  salu- 
tantur^  et  ingredi  libere  permittuntur.  Quatuor  autem  milites 
sequentes  benignissime  receperunt  quia  prospera  de  suis  ci- 
vibus  relulerunt.  Milites  autem  decem  qui  quatuor  seque- 
bantur  suspecti  custodibus  habcbantur,  et  portas  aperire  si- 

1)  in  probis? 


CHBOMCOll  COLllARlEZfSE.  57 

cat  ceteris  precedentibus  noluerunt.  Tum  bii  decem  Bohe-  1276 
mis  custodibus  verbis  mendacibus  referebant  hec :  Nos  de 
vestris  sumus,  et  dommm  episcopum  de  Ulmize  cum  cMbus 
ad  tuta  loca  deduximus,  et  mnc  adpropria  remeamus.  Tunc 
custodes  portas  aperuerunt^  et  intrare  libere  permiserunt. 
Milites  hii  predicti  festinanter  inlrare  noluerunt^  sed  in  porta 
permanenteS;  custodes  verbis  fallacibus  deceperunt^  doncc 
quadraginta  sequentes  ad  civitatis  menia  pervenerunt.  De- 
cem  milites  predicti^  cum  suos^  adesse  vidissent^  custodes 
porte  evaginatis  gladiis  invaserunt^  et  de  porta  fugere  coege^ 
runt.  Custodes  portam  reliquerunt^  et  ad  hospitia  sua  fu- 
gienteS;  se  suaque  salvare  cupientes^  civitatem  captam  omni- 
bus  ttunciabant.  Quinquaginta  milites  predicti  civilatis  portas 
Yiolenter  tenuerunt  et  ducem  cum  exercitu  suo  supervenien- 
tem  intrare  libere  permiserunt.  Ciim  sic  dux  civitatem  tam 
potenter  fuisset  ingressus  et  ipsam  cum  suis  obtinuisset^  ce- 
pit  per  preconem  hec  civibus  nuntiare :  NulH  mahm  ex  d- 
mlm  m  rebus  vel  corpore  vel  famiHis  mferetur;  Bohemi  tan-- 
im  adoersarn  nostri  in  custodiam  publicamperducantur.  Post 
hec  viri  mulieresque  militibus  ducis  Bohemos  in  domibus 
suis  absconditos  oslenderunt^  et  captivitati  publice  tradide- 
rant.  Hanc  civitatem  dux  Bavarie  predicto  modo  leviter  et 
mirabiliter  expugnavit.  Fuit  autem  expugnata  anno  domini 
m.cc.lxx.vii. 

Expugnata  civitate  hac  venit  ad  eam  rex  cum  exercitu 
suo,  predam  ^  divisit^  et  quatuordecim  diebus  de  rebus  re- 
gis  Bohemie  quas  in  civitatem  deduxerat  exercitui  suo  rex 
necessaria  tribuit  abundanter. 

Per  hanc  civitatem  obsessa  fuit  civitas  Wiennensis 
quod  regi  Bohemie  non  poterant  commode  subvenire  y  nec 
rex  poterat  Wiennenses  a  regis  Romanorum  dominio  libe- 
rare.  Wiennensibus  sic  in  periculo  constitutis  quid  facere 
possent  ignoraverunt.  Postea  vero  deliberatione  facta  cum 
rege  Romanorum  composuerunt^  et  civitatem  suo  dominio 
tradiderunt^  insuper  ab  eis  fuit  donis  magnis  et  optimis  ho- 
noratus.  Cum  sic  Wiennenses  a  suo  domino  recessissent  et 
regem  Romanorum  pro  domino  recepissent^  mox  a  rege  Bohe- 
morum  pueros  quos  obsides  sibi  dederant  pelierunt.  Rex 

0  so  die  hs. ,  nos  hat  der  druck.     2)  predia  hat  der  druck   was   ich 

audevtc. 


58  CHRONICON   COLMARIENSE. 

1276  aulem  reddere  pueros  contradicit.  Tunc  Wiennenses  cxer- 
citu  congregalo  regis  Bohemie  terminos  intraverunt^  et  ex- 
pugnatis  munitionibus  et  civitatibus  pluribus  ad  propria  re- 
dierunt. 

Yidens  autem  rex  Bohemie  quod  non  posset  regi  Roma- 
norum  resistere^  humiliavit  se  et  commisit  se  gratie  sue. 
Principes  autem  reges  sub  hiis  conditionibus  concordabantur : 
debebat  rex  Bohemorum  filiam  suam  filio  regis  Rudolfi  ma- 
trjmonio  copulare^  regalia  sua  sicut  deceret  ab  ipso  reci- 
pere^  et  trecentos  milites  cum  equis  phaleratis  in  exercilu 
regis  ducere  quando  vellet. 

Rex  Bohemie  multis  militibus  equis  vestibus  deauratis 
gemmisque  decoratus  se  preparavit  ut  regalia  statim  a  rege 
susciperet  Romanorum.  Hec  cum  principes  Rudolfi  regis  in- 
tellexissent;  regi  cum  gaudio  retulerunt  dixeruntque:  Do- 
mine^  preparate  vos  sicut  decet  regem  vestibus  pretiosis.  Tunc 
rex  dixit :  Res  Bohemie  griseam  vestem  meam  sepius  dmsit, 
mnc  autem  ipsum  mea  vestis  grisea  deridebit,  Post  hec  no- 
tario  suo  dixit:  Da  palUum  tuum  mihi,  ut  rex  Bohemie  mem 
derideat paupertatem  Adveniente  rege  Bohemorum  dixitrex 
Romanorum  militibus  suis:  Armis  vestris  induimini^  dextra- 
rios  vestros  loricate,  et  ad  bellum  ut  melius  poteritis  pre- 
parate;  utramque  partem  vie  per  quam  rex  venturus  esl 
processionaliter  occupate^  et  armorum  Teutonicorum  gloriam 
barbaris  nationibus  ostendite, 

Hiis^  sic  ad  regis  voluntatem  preparatis,  venit  rex  Bo- 
hemiecum  vestibus  deauratis  et  gloria  regia  fulgente^  pro- 
cidit  ad  pedes  regis  Romanorum,  hnmiliter  ab  eo  sua  rega- 
lia  menddcavit^  insuper  et  centum  millium  marcarum  reddi- 
tus  j  et  quadraginta  millium  marcarum  ^  quas  Austrie  dux 
habuerat  et  rex  Bohemie  de  regina  Margaretapossederat^  re- 
signavit.  Tunc  rex  Romanorum  regi  Bohemie  regnum  nec 
non  et  regalia  concessit^  et  se  amicum  suum  intimum  omni- 
bus  astantibus  intimavit.  Rege  Romanorum  hec  faciente  in- 
dutus  veste  grisea  despectus  et  humilis  apparebat  et  in  tri- 
pode  residebat. 

Post  paucas  septimanas  penituit  regem  Bohemoruni  quod 
se  subdiderat  regi  Romanorum.  Vidit  enim  rex  Bohemie 
quod  rex  Rudolfus  multa  possederal  bouorum  et  tamen  in 

\)  hec  hat  der  druck  was  ich  anderte. 


CHROmCON  COLMARIENSE.  59 

summa  semper  extitit  paupertate.  Propter  hec  et  alia  rex  1278 
Boheroie  filiam  suam^  quam  lilio  regis  Rudolfi  matrimonio 
copulaverat,  monialem  fecit  et  in  claustrum  dominarum  or- 
dinis  Minorum  sollempniter  collocavit.  Post  hec  rex  Bohe- 
moram  congregavit  occulte  decem  millia  dominorum,  volens 
occulte  regem  comprehendere  Romanornm.  Deus  autem  mi- 
rabiliter  hec  impedivit  Ceperunt  inter  se  congregati  milites 
discordare^  se  mutuo  capere^  plagisque  maximis  vulnerare. 
Hiis  ita  autem  gestis  rex  Bohemie  manifeste  regem  Rudol- 
fum  dilBdavit^  congregavit  exercilum  magnum ,  voluit  cum 
rege  congredi  Romanorum  vel  in  civitate  cum  civibus  obsi- 
dere  vel  ipsum  de  finibus  Austrie  turpiter  extirpare. 

Videns  eciam  rex  Bohemie  quod  regem  Rudolfum  nec 
dolo  nec  sapientia  nec  potentia  vincere  potuisset  muneribus 
vincere  cupiebat.  Misit  enim  rex  Bohemorum  quibusdam 
militibus  Austrie  pecuniam  magnam  ut  in  bello  relinquerent 
regem  Romanorum^  vel  si  possent  ipsum  consiliis  suis  im- 
pedirent.  Promisit  et  sedecim  militibus  mille  marcas  argenti, 
si  sibi  regem  Rudolfum  vivum  vel  vulneribus  lesum  vel  mor- 
iuum  presentarent.  Misit  et  Ungarie  militibus  pecuniam  ne 
ipsum  impugnarent  vel  debiliter  infestarent.  Hoc  et  rei  post- 
modum  eventus  probavit.  Misit  et  promisit  eciam  dominis 
episcopis  oomitibus  baronibus  prope  Rhenum  constitutis^  ut 
in  adiutorium  regis  Rudolfi  minime  pervenirent  vel  ipsum 
pro  suis  viribus  impugnarent.  Quod  quidam  pro  suis  viribus 
fecerunt;  et  amplius  fecissent  si  rex  in  aliquo  defecisset 
Unde  et  in  adiutorium  regi  Rudolfo  tantum  milites  ducenti 
numero  venerunt. 

Hec  audiens  rex  Romanorum  mandavit  principibus  suis, 
regi  scilicet  Ungarie;  duci  Saxonie^  duci  Bavarie,  militibus 
multis^  episcopo  Basiliensi  et  filio  suo  Alsatie  lantgraviO; 
episcopis  diversis  et  omnibus  quibus  conAdebat^  domino  de 
Baldeck ,  quatenus  cum  omnibus  armatis  quibus  possent  in 
adiutorium  sibi  subito  pervenirent.  Dixit  enim :  Si  drca  fes^ 
tum  natmtaHs  beate  Marie  non  veneritis^  poterit  mhi  in  maxi-- 
fnum  cedere  detrimentum.  Rex  Ungarie  regem  Rudolfnm  cle- 
menter  exaudivit  et  ad  civitatem  Wiennensem  cum  quatuor- 
decim  millibus  hominum  venit  ad  prelium  preparatis.  Ex 
Austrie  partibus  congregaverat  rex  Romanorum  mililes  nuil- 
tos  cum  dextrariis  phaleratis.    Habebal  insuper  civitatem 


60  CHRONICON   COLSIABIEKSE. 

1278  Wiennensem  cum  multis  ad  bellum  preparatis  hominibus. 
Sed  in  hiis  omuibus  rex  minime  confidebat^  nec  cum  eis 
ausum  fuit  cum  rege  Bohemie  dimicare.  Sperabat  enim  filiuin 
suum  venturum  cum  multis  militibus  qui  pro^  se  res  et  cor- 
pora  periculo  commisisset.  Cum  autem  ad  sibi  determinatum 
tempus  milites  predicti  venire  minime  potuissent;  turbabatur 
rex  Romanorum  supra  modum.  Erat  enim  intra  se  desolatus 
et  universo  consilio  et  auxilio  destitutus.  Preterea  cives 
Wiennenses  ad  regem  venerunt  dicentes :  Domine^  vestrt  vos 
dereHquerunt y  nec  habetis  homines  per  qms  regi  Boheme  re- 
sistere  valeatis.  Roganms  vos,  guatenus  nobis  dommm  nos 
eligere  permittatis,  ne  nos  cum  vestra  familiapereamus,  Tunc 
rex  eos  suppliciter  deprecatur  dicens:  Tempus  adhuc  mo(U- 
cum  sustinete,  ut  videamus  quid  facere  debeamus.  Ex  tunc 
iussit  castrum  fideliter  custodiri^  insuper  servis  suis^  mino- 
ribus  pariterque  maioribus^  ne  quis  alicui  civium  qualibet 
occasione  vel  superbe  vel  contumaciter  responderet,  posset 
enim  hoc  omnibus  nobis^  evenire  in  rerum  et  corporum  de- 
trimentum. 

Rege  Rudolfo  sic  in  periculo  constituto ,  congreg^avit  do- 
minus  Heinricus  episcopus  Basiliensis  frater  ordinis  fratrum 
Minorum^  vir  sapiens  atque  discretus  et  regi  Rudolfo  Rdelis- 
simus  amicuS;  et  dominus  Conradus  Wernherus  advocatus 
Alsatie  dictus  de  Hadistat  exercitum  centum  militum  optime 
preparatorum  ^  cum  dextrariis  phaleratis.  Hii  duo  domini 
militibus  suis  congregatis  in  Basilea  coniunguntur.  De  Ba- 
silea  vero  in  Sueviam  pariter  proficiscuntur,  ibique  comes 
de  . . . . .  cum  centum  militibus^  equos  phaleratos  habentes, 
adiungitur,  et  iter  ceptum  pariter  perrexerunt.  Milites  isti 
sic  in  itinere  constituti  dominos  plurimos  timuerunt^  uade 
et  pluribus  diebus  in  armis  gravibus  permanserunt. 

Cum  autem  venissent  Wiennam  ad  regem  Teutonie  ga- 
visus  est  gaudio  magno.  Interrogavit  rex:  quare  filius  sms 
in  eorum  societate  non  venisset,  Tunc  responderunt  ei :  Fdias 
vester  cum  quingentis  militibus  est  in  prodnctu  veniendi;  co- 
mes  vero  PMrretensis  et  comes  Montis-Pilgardi  sunt  in  ve- 
niendo  cum  multis  militibus  optime  prepara&s.  In  secreto  vero 

1}  per  hat  der  druck  was  ich  andertet  2)  hier  blickt  nun  einmal  nn- 
mittelbar  die  personlichkeit  des  theilnehmers  durch  welcher  uber  diese 
vorgange  berichtete.    3}  preparatis  hat  der  drock  was  ich  anderte. 


CflRONICON   COLMARIENSE.  61 

regi  contraria  hiis  omnibus  referebant^  dixerantque :  Domme  1278 
rex,  nec  filius  vester  nec  aliqms  amicorum  vestrorum  subito 
vobis  poterit  in  vestris  necessitatibus  subvenire.  Debetis  igitur 
deliberare  qmd  facere  debeatis.  Tunc  respondit  eis  dicens : 
Placet  ut  una  die  quiescaiis ,  et  ad  bellum  postea  procedatiSj 
sufficUmihi  quodvos  habeo  custodes  capitis  mei;  in  deo  meo 
confido^  qui  me  miraculose  ad  hanc  gloriam  noscitur  elegisse 
et  m  ea  mirabiliiis  confortasse;  qui  eciam  nunc  me  per  gra- 
ciam  suam  ut  spero  mirabiliter  adiuvabit, 

Hiis  dictis  suis  retulerunt:  Ad  bellum  omnes  vos  in  cras- 
tirmm  preparate,  quia  cum  familia  regis  Bohemie  nos  opor- 
tet  fortiter  dimicare.  Tunc  tota  familia  regis  Rudolfi  cucur- 
rit  ad  confessoreS;  debita  sua  scribebant^  inimicitias  remit- 
tebant^  et  ad  communicandum  prout  fidelius  poterant  pre- 
parabant;  periculum  enim  mortis  videbatur  omnibus  immi- 
nere.  Omnis  exercitus  regis  Rudolfl  alba  cruce  desuper  ute- 
batur;  sed  Bohemie  regis  exercitus  crucem  viridem  defe- 
rebat.  Rex  Teutonie  pro  suis  et  pro  se  fuerat  in  timore 
maximo  constitutus.  Rex  vero  Bohemie  certus  de  victoria 
fuit,  quia  de  bonis  promissionibus  inimicorum  mirabiliter  con- 
fidebat.  Unde  dixit :  Si  quis  mihi  veraciter  regem  Rudolfum 
cum  suis  Danubium  transivisse  nunciarit^  pecuniam  viginti 
marcarum  voluntatie  propinarem.  Tertia  die  post  adventum 
domini  Basiliensis  episcopi  et  domini  Cunradi  Wernheri  de 
Hadistat^  scilicet  in  vigilia  sancti  Bartholomei  [aug.  23]  B 
litera- dominicali  ^  egressus  est  rex  Rudolfus  Wiennam  cum 
exercitu  suo ,  cum  rege  Bohemie  prelium  commissurus.  Rex 
aatem  Bohemie  cum  exercitu  suo  prope  civitatem  venerat 
Wiennensem. 

Bohemie  rex  exercitum  suum  in  plures  partes^  sed  in  tres 
diviserat  principales.  Habuit  enim^  multa  roillia  peditum  Cu- 
manorum.  Secundum  habuit  exercitum  equitum  et  horoinum 
diversorum.  Tercium  habuit  exercitum  equoruro  phalerato- 
mm  et  militum  circiter  nongentorum. 

Rex  Rudolfus  similiter  in  tres  partes  suam  exercitum  di- 
videbat.  Habuit  Ungarie  regem  cum  quindecim  millibus  Un- 
garorum.  Rex  Ungarie  puer  octodecim  annorum  exlitit  et 
adpreUum  non  pervenit^  quia  rex  Rudolfus  ipsum  noluit  in- 
leresse.  Dominus  episcopus  Basiliensis  sedens  in  dextrario 

1]  iiainlich  im  ersten  heerestheil. 


62  CHROmCON   COLMARIENSE. 

i278phaIerato^  decentissimis  armis  indulus^  ad  bellum  libentis- 
sime  processisset^  si  voluntas  regia  permisisset.  Rudolfus 
rex  libenter  vidisset^  quod  Ungari  cum  Gumanis  congressi 
fuissent;  sed  eos  ipsi  invadere  minime  voluerunt.  Secandnm 
rex  Rudolfus  exercitum  habebat,  et  hunc  adversus  exerci- 
tum  regis  Bqhemie  dirigebat.  Exercitus  autem  regis  Bohemie 
fortior  erat  et  eos  retrocedere  faciebat.  Videns  Rudolfus  suos 
deficere,  tercium  quem  habebat  exercitum,  scilicet  trecentos 
milites  habentes  equos  phaleratoS;  in  quibus  eciam  maxime 
confidebat,  contra  regem  Bohemie  dirigebat;  et  magis  in  do- 
mino  quam  in  propriis  viribus  confidebat. 

Rex  Bohemie  videns  regem  Rudolfura  contra  se  venien- 
tem  solus  adversarios  atrociter  aggrediens  multos  percus- 
sionibussuis  gravissimis  affligebat^  triginta  vero  milites  custo- 
des  regis  ipsum  pro  suis  viribus  adiuvabant.  Tandem  rex 
Bohemie  fessus  ab  ignobili  capitur  et  armis  propriis  spolia- 
tur.  Tunc  rex  sic  discinctus  ducitur.  Miles  quidam  insequi- 
f ur  eum  dicens :  Ecce  rexy  qui  fratrem  meum  turpifer  inter- 
fecit;  licet  igitur  fdctum !  Extractoque  gladio  regem  in  facie 
gravissime  vulneravit.  Alter  vero  sequens  tunc  ventrem  re- 
gis  gladio  perforavit.  Qui  autem  regem  Bohemie  ceperat^ 
doluit  vehementer^  et  ipsum  libentissime  defendisset  si  suis 
viribus  potuisset. 

Rex  Rudolfus  contra  suos  adversarios  fortissime  dimica- 
vit.  Tandem  vir  fortis  veniens  regem  percussionibus  afflige- 
bat,  sed  cum  vincere  non  posset,  equum  regis  lancea  per- 
foravit.  Tunc  rex  et  equus  pariter  coiTuerunt.  Rex  in  terra 
iacens^  omni  solatio  destitutus^  clipeum  suum  super  se  po- 
suit  ne  subito  sub  pedibus  equorum  turpiter  moreretur.  Post 
transitum  caballorum  quidam  volens  eum  a  mortis  periculo 
liberare  de  terra  prout  potuitelevavit.  Tunc  rex  dixit:  Eqmm 
mihi  velociter  preparate  /  Quem  protinus  ascendit  et  suorum 
auxilium  fortiter  invocavit.  Venerunt  autem  ad  eum  de  suis 
circiter  quinquaginta.  Cum  hiis  igitur  rex  a  latere  exercitum 
regis  Bohemie  subintravit  atque  in  duas  partes  divisit^  et 
posteriorem  partem  fortiter  impugnavit.  Anterior  pars  exer- 
citus  Bohemorum  clamaverunt:  Fugiunt /  Fugiunt /  exerdinm 
Rudolfi  decipere  cupientes.  Sed  quando  plus  illi  clamoribns 
instabant;  tanto  magis  Teutonici  percussionibus  eos  infes- 
tabant.  Posleriorem  partem  Rudolfus  rex  fortiter  irapugna- 


CflRONICON   COLMARIENSE.  63 

bat^  qui  tandem  timore  territi  fugerunt.  Ulis  autem  tergpa  1278 
vertentibus   Ungari  subsequuntur^    pugnantes  impugnant^ 
fugientes    sequuntur    capiunt,   et   occidunt.     Communiter 
dicebatur  quod  in  illo   prelio  quatuordecim  millia  occu- 

buerint. 

Rex  Rudolfus  cum  suis  in  loco  prelii  permanebat  donec 
omnes  eum  securum  de  victorja  referebant.  Rex  Bohemie 
eodem  die  moritur^  et  intestinis  eius  expositis^  corpus  reli- 
qaam  cum  sale  in  fratrum  Minorum  monasterium  coilocatur. 
Mortuus  enim  fuit  in  excommunicatione  pape;  propter  hoc 
non  poterat  in  cemiterio  sepeliri. 

Fuerunt  in  exercitu  regis  Romanorum  debiles  homines : 
clerici^  monachi,  diversarum  religionum  conversi^  qui  se  in 
qaoddam  colliculum  receperunt^  tinem  certaminis  exspectan- 
teS;  Dominum  pro  suis  hominibus  deprecantes.  Hii  conside* 
raveront  quod  in  exercitu  regis  Bohemorum  splendor  et  ca- 
lor  maximus  extitit  armorum^  sed  exercitum  regis  Rudolfi 
qaocunque  declinabat  semper  nubes  frigida  protegebat.  Ex 
hoc  presumebant^  quod  exercitus  regis  Rudolfi  adiutorio  do- 
mini  debuit  prevalere.  Acta  sunt  hec  prope  Wiennam  in  campo 
dicto  Gansferfeld  anno  m.cc.Ixx.viii.  circa  horam  sextam  in 
vigilia  Bartholomei. 

Mortuo  rege  Bohemorum  intravit  rex  Rudolfus  terram 
Moravie,  volens  eam  totaliter  devastare.  Civilates  communi 
consilio  regem  Rudolfum  pro  domino  receperunt,  et  infra 
mensem  se  et  sua  commiserunt  et  fidelitatem  iuramento  fir- 
missime  promiserunt.  Regina  Bohemie  cum  Rudolfo  rege  ita 
composait^  quod  filius  regine  filiam  regis  Rudolfi  duceret 
uxorem.  Quod  factum  est  intra  octavas  sancti  Francisci 
[oct.4  — H]. 

In  loco  occisorum  fetor  tantus  extitit  ut  plures  vel  in- 
firmi  vel  mortui  extiterint  in  ea  villa  habitantes.  Demonum 
preterea  vel  spiritum  illusiones  multos  horribiliter  terruerunt. 
Advocatus  Alsacie  retulit,  quod  venatores  cervum  magnilm 
insectanteS;  venerunt  ad  heremitam,  qui  duodecim  annos  in 
solitudine  cum  uxore  et  liberis  vixit.  Hic  venatoribus  retulit, 
se  mdisse  animal  a  dngulo  mulieris  imagtnem  habens,  quod 
Hxii:  Teutonia  intra  tres  septimanas  habebit  regem  qui 
regnabit  quindecim  annis. 


64  CHRONICON   C0LMARIEN8E. 

De  morte  regine  Rudolfi  regis  Romanortm. 

^281  Anno  domini  m.cc.lxxx.i.  regina  Rudolfi  cepit  graviter 
infirmari.  Propter  quod  accersivit  consiliarium  confessorem- 
que  sibi  inquiens :  Mortis  periculum  sentio  mihi  breviter  im- 
minere,  rogo  igitur  vos  quomodo  corpus  et  animam  ad  celum 
et  ad  paradisum  Dondni  dirigatis.  Qui  dixit :  Omnes  amicos 
vestros,  omnes  divitias  huius  seculi^  omnemque  gloriam  mun- 
di  de  corde  vestro^  quantum  potestis^  a  vestra  memoria  repeU 
latis,  ac  deo  et  hominUms  salisfacere  promittatis.  Que  dixit: 
libentissime  faciam  que  dianstis,  Post  hec  condidit  testamen- 
tum^  et  elegit  in  Basilea  in  maiore  ecclesia  ecclesiasticam 
sepulturam.  Prelegit  autem  locum  prenominatum  eo  quod 
rex  Rudolfus  antecessoresque  sui  Basiliensem  ecclesiam 
sepius  dampnificasseut  ac  eius  episcopos  perturbassent. 
Ordinavit  enim  in  testamento^  ut  quidam  dixerunt^  quod  red- 
ditus  quatuor^  prebendarum  monasterio  darentur,  ut  sic 
deo  et  hominibus  satisfaceret. 

Post  hec  regina  moritur^  exenteratur,  et  venter  eius  sa- 
bulo  et  cineribus  impletur,  facies  eius  balsamo  linitur^  to- 
tumque  corpus  eius  panno  cereo  circumdatur,  ac  sericis 
vestimentis  induitur  pretiosis.  Caput  eius  albo  serico  pepla- 
tur,  et  corona  sibi  superponitur  deaurata.  Post  hec  in  ar- 
cam  ex  fago  peroptime  factam  supina^  manibus  super  pectus 
positiS;  imponitur,  et  ferreo  clauditur  instrumento.  His  ex- 
pletis  in  Basileam  cum  equis  quadraginta  ducitur  et  ut  cre- 
debatur  cum  pecunia  copiosa.  Fuerunt  in  comitatu  suo  fra- 
tres  Predicatorum  duo,  Minorum  duo,  et  domine  quas  tres 
currus  ducere  poterunt.  Adiunxerunt  autem  se  eis  homines 
circiter  quadringenti. 

Rex  autem  mandaverat  episcopo  Basiliensi,  ut  reginam 
defunctam  sollempniter  sepeliret.  Episcopus  clericos  regu- 
lares  et  seculares  invitavit  Basileam.  Convenerunt  igitur 
circiter  mille  ducenti,  qui  omnes  candelas  in  manibus  ha- 
bebant  et  regine  in  processione  cum  ornatu  pretioso  sol- 
lempniter  occurrunt,  et  ad  maius  monasterium  pertulerunt. 
Tribus  episcopis  ibidem  divina  celebrantibus  regine  corpus 
in  tumba  positum  erigitur  et  omnibus  presentibus  oslenditur, 
et  post  missam  deponitur  et  per  abbates  ad  fossam  tumuli 

1)  so  die  bs.,  der  druck  hat  daarum* 


CHRONICON  COLHARIBIISE. 


65 


deportatar  ct  cam  fletu  nobiliam  sepelitor.  Hoc  retulenint 
qui  regine  gloriam  quesiverunt.  Episcopus  clericos  omnes 
ad  prandium  invitavit  et  necessaria  ministravit. 

De  praphetia  de  Rudolfo  comite  de  Hahsburc. 

In  castro  Rinveldin  uxor  comitis  Rudolfi  suis  dominabus 
retalit:  super  lacu  Lucemensi  extcare  tnclusam  devotam, 
que  alns  futura  sepius  revelaverit.  Hanc  ego  rogavi,  ut 
doffmm  deprecaretur ,  quatenus  statum  domini  mei  comitis 
Rudolfi  et  meum  reveiare  dignaretur.  Cm  Dominus  relevavit, 
quod  comes  Rudolfus  brevi  ftiturus  esset  rex  Romanorum,  et 
quod  crescet  in  divitHs  poterUia  gloria  et  honore^  quare  ca- 
nat  a  peccatis  enormibuSj  ne  dominus  ei  auferat  quod  pro- 
mU,  videHcet  ab  ecclesiarum  destructione  et  mulierum  con- 
lusiane.  * 

De  visione  vagabundi  dicti  Secere. 

Burcgravia  in  Sulzmatin  a  patre  se  audisse  retulit^  quod 
Secerus  a  socio  suo  mortuo  bis  per  rusticos  ad  domum  de- 
sertnm  vocatus  fuit,  sed  Secerus  adire  noluit.  Deinde  circa 
aquam  milites  multos  sed  mortuos  equitantes  vidit.  Hos  se- 
quebatur  socius  Seceri.  Secerum  fugientem  monet  socius 
ne  fugiat  quo  non  moriatur.  Et  dixit  ad  eum :  Dic  domino 
de  Swarzenburc ,  quod  in  brevi  satisfaciat  Domino  de  pecca- 

tis  suis,  et  restituat  monachis  de res  suas,  et  accipiat 

crucem  et  transfretet,  alioqmn  clara  die  per  auram  mirabi- 
hter  morietur.  Hec  Secerus  dixit  et  factus  est  omnibus  in 
derisam.  Post  paucas  septimanas  congregans  comes  Alber- 
tus  de  Swarzenburc  militeS;  ut  veniret  in  adiutorium  ex- 
communicatis  hominibus  imperatoris  Friderici^  clara  die  ve- 
nit  pluvia  cum  tonitruo  et  interfecit  eum. 

Dic  comiti  Rudolfo  de  Habsburc  eum  futurum  regem  Ro- 
mnorum,  qui  reges  impugnabit  et  vincet,  quindecim  annis 
regnabity  pacem  faciet  in  terra ,  et  per  pueros  suos  amicos 
pkrimos  sibi  copulabit,  a  tempore  Caroli  magni  non  fmt  ei 
nmUs  gloria  potentia  honore  et  divitns ,  sed  imperialem  co- 
romm  non  poterit  obtinere.  ^ 

1)2)  dieser  absatz  und  der  vorhergehende  fehlen  im  abdruck;   beide 
siod  hier  aas  der  hs.  erg&nzC. 

BOEHMER  FONTES.  2.  5 


66 


CHRONICON  COLMARIBNSE. 


De  Waltheri  Rosselmanni  scuUeti  Columbariensis  parenH- 
bus  et  incrementis. 

Waltherus  Rdsselmann  cerdo  in  villa  Tnrincheim  filinm 
habuil  Johannem  Rosselmann.  Hic  hospicio  patemo  non 
contentus  ad  scultetum  Columbariensem  se  transtulit^  cui 
fldeliter  serviebat.  Eo  amoto,  secundo  et  tercio  serviebat, 
et  interdum  sub  iudicio  presidebat.  Hic  oflicium  sculteti  de- 
siderans  modo  quo  potuit  obtinebat.  In  officio  suos  exal- 
tabat^  alios  supprimebat.  Cum  pauperes  diutius  id  sustinere 
non  possent ,  absolutionem  communiter  procurabant.  Huic 
substituitur  dominus  de  Racinhusen^  vir  pius  devotns  et 
equus.  Johannes  Rosselmann  depositus  in  Ensisheim  ad 
comitem  Rudolfum  de  Habsburc  se  transtulit.  Ei  ser^iens 
laborabat  quomodo  posset  Columbariam  tradere  in  potes- 
tatem  comitis  de  Habsburc. 

Post  paucos  annos  dixit  comiti :  Dondne  mittite  pro  con- 
sobrino  vestro  condte  Gotfrido  domino  de  Loufinburc  et  suis 
militibus^  et  venite  una  ad  Columbariam,  et  ego  potenter  vos 
intromittam;  de  inimicis  nostris  posthec  pro  libito  fademus. 
Consensit  comes.  Johannes  Rosselmann  amicis  suis  circa 
Columbariam  existentibus  commisit  ut  cum  armis  adsint  etc. 
Johannes  in  vas  vacuum  se  abscondit^  Columbariam  clam 
ingreditur;  in  curiam  decani  fertur.  Sequenti  die  circa  di- 
luculum  comitem  Rudolfnm  cum  suis ,  clam  quibusdam  iu- 
vautibus  ^  intromisit.  Adversarii  Johannis  intelligentes  hec 
aufugiunt^  relictis  omnibus  que  habebaut ;  videlicet  sculte- 
tus  dominus  de  Racinhusen ,  milites  septem  ^  cives  decem; 
quorum  quilibet  ditior  erat  et  potentior  Johanne.  Horum 
bona  confiscabat  et  dividebat.  Et  in  hac  gloria  Johannes 
pluribus  annis  apparebat. 

1262  Anno  m.cclx.ii.  dominus  de  Winegk^  filius  sproris  do- 
mini  de  Horburc^  cum  multis  militibus  et  terre  nobilibuS;  con- 
sentientibus  muiltis  civibus  Columbariensibus^  civitatem  in- 
trare  per  potentiam  voluit.  Sculletus  hec  intelligens  eis  in  dex- 
trario  occurrit  festinanter.  Hunc  apprehensum  in  porta  Stein- 
enbruka  atrociter  occiderunt.  Consanguinei  sui  hec  intel- 
ligentes,  statim  egressi  plus  quam  viginti  nobiles  occidernnt. 

i273  Post  annos  duodecim  Rudolfus  comes  de  Habsburc  in 
regem  eligitur  Romanorum.  Hic  Waltherum^  filium  Johannis 


CHRORICOll  COLMARIBME.  67 

Rossilmann^  scultetum  in  Columbaria  fecit.  Oltonem  de 
Ochsenslein  ^  nepotem  ex  sorore  sua  ^  Rudolfus  advocatum 
Alsatie  preposuit.  Sed  scultetus  et  advocatus  terre  non  per 
omnia  concordabant.  Advocatus  iubente  rege  vel  saltem 
connivente  exactiones  plurimas  faciebet;  scultetus  et  popu- 
lus  invite  solvebant. 

Rex  Rudolfus  indignatus^  militibus  stipatus^  Columba-  1285 
riam  proficiscitur  scultetum  depositurus.  Scultetus  premo- 
nitas  civitatem  clausit;  nec  regem  ingredi  permisit.  Rex 
Columbariam  potenter  obsedit.  Regi  nunciatur;  Fridericum 
quendam  imperatorem  in  partibus  inferioribus  aifectare  im- 
perium.  Rex  sibi  timens  obsidionem  Columbariensem  sol- 
vit^  et  cum  exercitu  descendens  Fridericum  cepit  et  igne 
cremavit.  Inde  ad  obsidionem  Columbariensem  secundo 
perrexit^  et  ipsos  cum  conditionibus  quibusdam  ad  gratiam 
suscepit.  Scultetum  Waltherum  rex  deposuit  et  Stameheim 
scultetum  preposuit^  et  eos  maximis  exactionibus  turbavit. 
Stameheim  scultetus  in  Columbaria  residere  non  poterat,  filias- 
tro  suo  officium  committit^  et  diversa  turbatio  in  Colum- 
baria  quiescebat. 

Rege  Rudolfo  mortuo  Waltherus  R6sselman  quondam  i29i 
scultetus  in  summa  paupertate  constitutus  y  conduxit  duo- 
decim  servos  vagos  et  inopes  ^  cibum  et  vestes  ministrans, 
per  hos  insidiaturus  sculteto  Stameheim.  Intelligens  id 
sculletus  declinavit.  Waltherus  Rdsselman  consilio  decani 
et  aliorum  amicorum  ofBcium  sculteti  per  violentiam  occupat. 

Post  hec  dominum  de  Hunnewilre^  roilitem  honestum 
iuvenem  divitem  bene  parentatum,  et  filium  eius  iuvenem 
sine  occasione  et  causa  contra  deum  homines  et  iusticiam 
interfecit^  eius  res  diripuit^  plus  quam  trecentas  marcas  in- 
ter  suos  distribuit ;  dominos  milites  de  Nortgassen ,  Iltzich 
et  dominum  Rustarium  civitatem  exire  compulit  et  res  eo- 
rum  confiscavit;  regi  se  opposuit  et  Columbariam  Anshel- 
mo  de  Rapoltstein  tradidit. 

Bellm  m  Anshelmum  domimm  de  RapoUslem. 

Dominus  de  Rapoltstein  camalem  fratrem  liberosque 
fratris  noscitur  habuisse  qui  cum  eo  domininm  debuissent 
iure  hereditario  possedisse.  Hiis  hereditatem  dare  noluit; 
sed  de  dominio  quantum  potuit  extirpavit.   Is  dominus  de 


68  CHRONIGON  COLMARIENSE. 

RapoKstein  regem  adiit  Rudolfum  cognatum  suum  eiqae 
factam  a  fratre  iniuriam  flebiliter  revelavit.  Rex  hiis  audilis 
dominum  de  Rapoltstein  Yocavit^  eumqne  suppliciter  roga- 
vit  ut  liberis  fratrum  suorum  necnon  et  fratri  de  hereditate 
paterna  propriam  tribueret  portionem.  Tunc  dominus  de 
Rapoltstein  domino  regi  taliter  respondit :  Si  fratri  meo  H- 
berisque  fratrum  msortm  hereditatem  (Uviderem  inops  ac 
pauper  et  sine  domimo  remanerem;  hoc  enim  facere  nolo, 
nec  in  hoc  aHcuius  precibus  acquiescam,  Tunc  rex  ait :  Si  res 
non  tuas  cum  heredibus  diviseris,  te  quanto  potuero  cims 
obsidebo,  et  te  de  dominio  tuo  totaliter  extirpabo. 
i287  Hiis  completis  dixit  rex  domino  de  Baldeche,  suo  fidelis- 
simo  procuratori^  quatenus  assumptis  civibus  Columbariensi- 
bus  et  Keiserspergensibus  et  aliis  vicinis  civitatum  civibus 
Rapoltstein  fideliter  obsideret.  Hoc  fideliter  adimplevit.  Ac- 
cepit  enim  cives  prenominatos  et  Rapoltstein  obsedit^  villam 
Bercheim  per  ignem  destruxit  y  segetes  et  agros  depopula- 
tus  est  et  vineas  aliquas  extirpavit.  Yidens  autem  quod 
cives  eum  non  fideliter  adiuvarent  ab  obsidione  post  tri- 
duum  recedebat. 

Timens  autem  dominus  de  Rapoltstein  regem;  dominos 
vicinos  suos  adiit  eosque  suppliciter  rogavit,  ut  nec  eurn 
nec  suos  propter  aliquem  infestarent.  Hoc  autem  quidain 
de  consilio  regis  amicabiliter  admiserunt.  Dominus  de  Hor- 
burc  eius  precibus  acquiescere  recusavit.  Dominus  de 
Rapoltstein  de  hoc  fuit  graviter  indignatus,  dominum  de 
Horburc  hostiliter  impugnavit^  et  eius  villas  quas  poterat 
exurebat. 

Super  hoc  rex  fuit  indignatuS;  in  Alsatiam  personali- 
ter  venit^  et  Rapoltstein  potenter  cum  indigenis  obsidebat. 
Septem  autem  de  adiutoribus  regis  ut  dicebatur  eum  roorti 
tradere  voluissent.  Ordinatum  enim  sic  fuerat,  ut  regi  dice- 
batur^  quod  pecunie  quatuor  bubonibus  date  fuissent  ut 
tentoria  sui  *  exercitus  in  quatuor  partibus  incendissenl. 
Sic  autem  strepitu  facto  quidam  in  regem  irruere  eumque 
interficere  debuissent.  Hec  autem  cum  rex  audisset  de  ob- 
sidione  subito  recessit  et  se  ab  Alsatia  separavit.  Ordinavil 
autem  quod  civitates  in  Cellinberg  haberent  equites  quin- 
quaginta^  qui  impedirent  ne  aliqui  domino  de  Rapollsteia 

1)  sive  hat  der  druck  was  ieh  &aderte. 


CHRONICON  COLMARIENSB.  69 

aliqaa  victualia  seu  necessaria  ministrent.  Post  hec 
mandavit  rex  eidem  domino^  ut  civitates  Alsatie  congre- 
garet  et  in  villa  Gemer  castrum  ligneum  fabricaret.  Ipse 
aatem  intra  octavam  Petri  et  Pauli  civitates  congnregavit^ 
et  castrum ,  ut  sibi  imperatum  ^  inchoavit  et  in  brevi  tem- 
pore  consnmavit.  Consumato  castro  milites  ibi  reliquerunt 
et  ad  propria  redierunt.  Acta  sunt  hec  anno  domini 
m.cclxxx.vii. 

Dominus  de  Rapoltstein  intra  kalendas  aug^sti  Galliam 
intravit^  ibique  a  domino  de  Blanchiberch  cognate  suo  pe- 
dites  et  equites  accomodavit^  nocte  prope  villam  Sigolzheim 
perducebat^  et  ibi  eos  in  diversis  locis  pro  insidiis  colloca- 
vit.  Mane  autem  facto  greges  ville  pauci  acceperunt  et  ve- 
lociter  abierunt.  Villani  autem  predam  insecuti  liberare  pe- 
cora  Yoluerunt.  Igitur  homines  domini  de  Rapoltstein  de  in- 
sidiis  egressi  fuerunt^  eosque  comprehenderunt  et  eorum 
plus  quam  centum  et  triginta  ad  propria  perduxerunt.  Ho- 
iniDes  de  Horburc  videntes  predam  magnam  paucos  homines 
ducentes  ^  sine  deliberatione  predam  liberare  volentes  y  si- 
militer  capiuntur  et  cum  aliis  deducuntur. 

de  Heinrico  Isinensi  episcopo  Basiliensi  postea  archiepiscopq 
Moguntinensi. 

Tres  principes  Teutonie  orti  de  Isini  Suevie  oppido  re- 
fenintur.  Scilicet  episcopus  TuIIensis  qui  fabri  fllius  dice- 
batur,  item  archiepiscopus  Salzburgensis  qui  ortus  ex  pa- 
rentibus  pauperibus  sed  nobilibus  predicatur^  idem  archie- 
piscopus  Maguntinus  qui  inter  pistorum  fllios  nobilior  cre- 
debatur. 

In  Suevie  villa  Isena  pistor  ut  dicebatur  communiter  re- 
sidens  erat  ^  qui  liberos  suos  arte  sua  laudabiliter  educabat. 
Hic  filium  genuit^  Heinrlcum  eum  nominavit^  litteris  eum 
apposuit^  et  ut  eum  clericum  faceret  pro  viribus  laborabat.  Ad 
scolas  Parisius  tandem  ipsum  misit^  et  ut  bene  disceret  eum 
lideliter  hortabatur.  luvenis  iste  multum  subito  profecit,pre- 
dicaliones  ut  proficeret  quando  commode  potuit  frequentavit. 
In  predicatione  cuiusdam  predicatoris  compungitur  hic  iuve- 
nis,  et  vitam  suam  cogitavit  fideliter  emendare.  Ipsa  autem 
nocte  venit  ad  eum  diabolus  in  somniis  ut  sibi  videbatur  os- 


70  CHRONICOIf   COLHARIENSE. 

tenditque  ei  magnum  pergameni^  scriplum  intus  et  foris^  et 

ut  scriptum  legeret  fideliter  hortabatur.  luvenis  dixit:  litera 

hec  deticta  nosdtur  universa.  Diabolus  dixit:  Peccata  tua 

in  ea  scripta  fuerunt,  et  in  contritione  tua  delebantur  et  a 

meO'  memoria  recesserunt;  ne  rescribantur  cateas  dUigenter. 

Intravit  igitur  iuvenis  hic  ordinem  Minorum  et  in  ep  longo 

tempore  fideliter  laboravit.  Coufessor  atque  predicator  efB- 

citur^  et  in  hiis  officiis  fideliter  laboravit.  Frater  Heinricus 

hic  hec  suis  amicis  noscitur  recitasse^  dixit  enim:  Venit  ad 

me  soror  devota^  que  in  confessione  sua  mihi  sua  grmamma 

redtavit.  Inter  alia  vero  dicebat,  quod  quoddam  demomam 

sibi  sepius  apparebat^  et  ut  contra  deum  faceret  hortabatur, 

Ego  autem  dedi  consilium  ut  quedam  diceret  ac  faceret,  que 

denUnium  fugere  cogerent.  Cum  igitur  ad  sorores  quadain 

vice  demonium  pervenisset^  illa  dixit  et  fecit  que  confessor 

ipsam  docuerat  et  diabolum  fugere  compellebat.  Tunc  dia- 

bolus  sorori  dicebat:  Quis  hec  te  docuit?  Que  dicebat:  Con- 

fessor.  Demonium  dixit:  Scias  quod  te  de  cetero  non  vexabo, 

sedpro  te  confessorem  tuum  usque  ad  mortempro  meis  viri' 

bus  impugnabo.  De  hoc  fratre  Heinrico  dicebatur;  quod  or- 

dinem  suum  per  apostasiam  tribus  vicibus  contempsisset.  Hic 

in  ordine  in  doctorem  et  lectorem  subito  sublimatur.  Hic  cum 

in  camerasederetatque  sluderct,  venit  ad  eum  catulus  niger, 

ut  dixit  prior  Sudensis  qui  ab  Ottone  duce  de  Brandiburch 

se  retulit  didicisse,  qui  humana  sibi  voce  hec  cum  gaudio  re- 

ferebat :  Heinrice,  noli  timere  !  sum  enim  tibi  missus  ut  tepromo' 

veam  ad  omnes  quascunque  volueris  dignitates  sive  dimtias  sice 

delidas  vel  honores;  si  enim  meam  meorumque  volueris  fa- 

cere  voluntatem,  te  in  episcopum  Basiliensem  subito  promo- 

vebo  et  post  hec  in  archiepiscopum  Ma^ntinum  et  post  hec 

in  papam^  id  est  ad  summam  ecclesie  dignitatem.  Ad  duas 

dignitates  eum  novimus  pervenisse ,  ad  terciam  vero  morte 

preventus  non  potuit  pervenire. 

Rudolfi  regis  quedam  apud  Moguntiam  acta. 

1288  Anno  m.cc.Ixxx.viii.  rege  Rudolfo  existente  Moguntie  fri- 
gus  veniebat  in  ortu  solis,  atque  frigus  ipsum  immodicemo- 
lestavit.  Vidit  igitur  ex  opposilo  domus  in  qua  iacuil  pistn- 

1}  volumen  folium  oder  etwas  dergleichen  fehlt. 


CHRONlCOfl  COLM ARIIH8I. 


7i 


num  maltis  vivis  carbonibus  abundare.  Induit  se  rex  sola 
tnnica^  carbones  vivos  velociter  visitavit.  Hospita  ignorans 
ipsum  ess6  regem  sibi  loquebatur  in  spiritu  vehementi ;  di* 
cens :  milites  non  debere  ad  mulieres  pauperculas  decUnare. 
Dominus  rex  mulieri  dicens  humiliter  loquebatur :  0  domma 
noHte  propter  meam  presenciam  turbari,  sum  enim  antiquus 
mles,  et  omma  mea  in  servitio  vilissimi  Rudolfi  consumpsi, 
ei  cantra  bona  promissa  me  patitur  indigere.  Mulier  dixit : 
Sequimini  regem  Rudolfum,  viUssimumj  cecum,  antiquum, 
fUium  muHeris  ultro  virum  capientis,  qui  totam  terram  de- 
struxit  et  omnes  pauperes  devoravit?  Hec  merito  vos  mala  et 
aSa  comprehendunt.  Rex  domine  dixit :  Que  mala  vobis  fe- 
dt?  Mulier  turpissime  regem  vituperans  atque  maledicens 
cum  magna  cordis  amaritudine  respondebat:  Ego  et  omnes 
pistores  civitatis  hmus  preter  duos  per  eum  depaupercUi  su^ 
mus,  quod  temporibus  nostris  ad  diviHas  quondam  habitas 
non  possumus  pervenire.  Post  hec  mulier  dixit :  Domifie  re- 
cedatis,  qtda  Mc  nos  in  nostris  occupationibusretardatis.  Rex 
aulem  propter  verba  mulieris  recedere  recusabal.  De  hoc 
mulier  indignata,  vas  aque  sustulit^  prunas  perfudit^  et  an- 
liqui  militis  seu  regis  veslem  enormiter  delurbavit.  Rex  igi- 
tur  fugit;  et  ad  suum  hospicium  festinavit. 

Rex  igilur  cum  sederet  ad  mensam  dapifer  sibi  caput 
porci  cum  noultis  apponebat.  Memor  igitur  rex  beneficiorum 
que  pistrix  ei  contulerat  ^  ei  retribuere  cupiebat.  Advocans 
rex  hospitam  dixit  ei :  Hanc  scutellam  cum  cartiibus  et  quar- 
tale  vini  redpiatis,  et  vicine  vestre  de  antiquo  milite  defera- 
6s;  agit  enim  ei  gratias  quod  apud  suas  carbones  de  mane 
fuerat  calefactus.  Hiis  igitur  peractis^  recitavit  rex  qualiter 
pistrix  eum  vituperaverat  atque  maledixerat^  et  ad  risum  omnes 
magnum  concitavit. 

Pistrix  autem  intellexit  quod  rex  fuerat  quem  vitupera- 
verat^  ultra  modum  doluit^  regem  adiit;  et  ut  sibi  remit- 
teret  illatam  illi  iniuriam  suppliciter  deprecatur.  Rex  autem 
remittere^  nisi  prius  eum  vituperaret  sicut  prius  fecerat  in 
occulto^  non  volebat.  Hoc  mulier  fecit,  et  domini  sui  vo* 
luntatem  fldeliter  adimplevit^  et  ad  risum  plurimos  pro- 
vocavit. 


72  CHBOltlCaN  COLMARIENSE. 

De  composiHane  Judeorum. 

1288  Retulit  frater  Alradus  prior  fralrum  Argentinensium.  In 
Alsatia  dicebalur  quod  Judei  conquesti  fuissent  regi  Rudolfo 
quod  Christiani  plus^  quadraginta  Judeos  sine  causa  turpiter 
occidissent.  Christiani  autem  conquesti  fuerunt  de  Judeis^ 
quod  servum  atque  Christianum  in  die  parasceve  in  cellario^ 
occulte  atque  Christianis  ignorantibus^  occidissent.  Judei  regi 
Rudolfo  ut  eis  de  illis  de  Wesela  atque  Popardia  iusticiam 
faceret  et  eos  a  periculo  liberaret  mortis^  et  ipsorum  Rabbi^ 
id  est  supremum  magistrum  cui  schola  Judeorum  et  honores 
divinos  impendere  videbantur^  quem  rex  captivaverat,  a  cap- 
tivitate  carceris  liberaret^  viginti  sibi  millia  marcarum  pro- 
miserunt.  Rex  Judeorum  petitionem  exaudivit^  Judeum  cap- 
tivum  libertati  restituit^  illos  de  Wesela  atque  Popardia  in 
marcis  duabus  millibus  condempnavit^  et  eos  a  morlis  peri- 
culo  liberavit.  Insuper  fecit  rex  dominum  archiepiscopum 
Moguntinum  sollempniter  predicare^  quod  Christiani  Jadeis 
iniuriam  maximam  intulissent,  et  quod  bonus  Wernherus^ 
qui  a  Judeis  occisus  communiter  dicebatur^  qui  pro  divino 
a  quibusdam  Christianis  simplicibus  colebatur^  deberet  igne 
cremari,  et  cinis  corporis  eius  in  ventum  dispergi  et  ad  ni- 
chilum  dissipari.  In  hac  predicatione  domini  archiepiscopi 
plus  quam  quingenti  Judei  in  armis  sederunt^  ut  si  aliquis 
Christianus  in  contrarium  dicere  voluisset^  ipsum  cum  suis 
gladiis  occidissent.  ^ 

Proditio  cmtalis  Colmariensis  et  msdem  per  Adolfum  regem 
recuperatio, 

i293  Anno  m.ccxc.iii.  quarfo  idus  septembris  [sept.  iO]  scul- 
tetus  Columbariensis ;  ignorantibus  senatoribus  etcivibuS; 
Anshelmum  de  Rapoltstein  advocat^  eique  civitatem  tradit. 
Intromissis  muKis  armatis^  ac  in  cemiterium  ductis^  civibus 
dormientibus ;  compulsantur  campane.  Concurrunt  cives  ad 
cemiterium,  pedites  armatos  inveniunt^  terrentur;  quid  fa- 
ciant  ignorant.  Cives  omnes  per  preconem  vocantur  dicen- 
tem^:  Adest  nobis  amicus  noster  domimis  Anshelmus  de  Ra- 
poltstein^  volens  nos  corpore  et  rebus  iuvare ,  intellexit  enim 

1)  <|uam  fchlt.    2)  die  richtigkeit  dieser  nachricht  ist  wohl  sehr  zu 
hezweifeln.    3}  dicentes  hat  der  drnck,  was  ich  anderte. 


CfiRONICON   COLMARIENSE.  73 

quodmmci  nostri  vellent  nos  gramter  perlurbare ;  venit  igi-  1293 
tur  ul  ipse  nobis  et  nos  ei  fidelitatem  iuramento  firmemus. 
Subianxit:  Levate  manus  vestras  et  iurate/  Qaod  et  fece- 

runt. 

Videns  dominns  de  Rapoltstein  paucos  fidelitatem  iurasse^ 
magistris  zunftarum  precipit^  ut  suos  singulos  ad  singula 
loca  Yocarent;  a  quibus  singulis  peliit  fldeliter  iurari.  Quod 
miilti  fecerunt  inviti.  Expelluntur  qui  id  facere  recusant :  mi- 
lites  Rustarius  et  domini  de  Nortgassen^  et  ex  civibus  plu- 
res  divites  et  honesti. 

Rex  Adolfus  reginam  Brisacum  mittit ,  ipse  cum  exercitu 
versus  Coloniam  proficiscitur.  Cives  Columbarienses  domi- 
nicavigilia  exaltationis  Crucis  [sept.  1 3]  in  montana  egressi^ 
vioum  suum  nondum  maturum  collignnt.  Dominus  de  Ra- 
poltstein  villam  Turincheim  predatur^  pecoraque  abigit  in 
domicUium  suum  Wilre.  Columbarienses  cum  gaudio  rever- 
tuntur  et  se  preparant  quo  ampliora  colligant  et  sibi  pro- 
spiciant. 

Rex  Adolfus  hec  audiens  advocatum  premittit.  Hic  in 
Sletslat  plurimis  hominibus  secum  assumptis ,  vallem  urbis 
que  sub  castro  Hohenac  est  ingreditur^  villas  domini  deRa- 
poltstein  succendit;  homines  capit^  pecora  tollit^  cum  gaudio 
redit,  in  Wintzenheim  et  Ongersheim  exitum  Columbarien- 
sium  prestolatur.  Columbarienses  egredi  non  audebant.  Rex 
cum  exercitu  Rapperschwilre  obsedit,  vineas  destruit  ac 
domos.  Post  dies  decem  Columbariam  versus  proficiscitur, 
molendinanim  fluvium  derivat  alio^,  singula  devaslat  preter 
leprosorium.  Cives  vallis  sancti  Gregorii  ad  Wilre  pergunt, 
vinum  colligunt  et  ad  propria  deducunt.  Columbarienses  li- 
cet  obsessi  ex  vernaculjs  viginti  mittunt  Wilrensibus  subsi- 
dio.  Cives  Gregoriane  vallis  secundo  veniunt  ad  Wilre;  quos 
incautos  Wilrenses  et  Columbarienses  obruunt  occidunt  et 
capiunt.  Advocatus  terre  dominum  de  Bercheim  cum  quin- 
gentis  hominibus  contra  Wilrenses  mittit.  Dominus  de  Berc- 
heimvallem  sancti  Gregorii  ingressuS;  duas  machinas  magnas 
lapides  proicientes  et  cattum,  videlicet  instrumentum  quo 
turres  destruuntur,  accepit,  Wilre  obsedit,  paucis  diebus 
oblinuit  castrum,  et  castellum  funditus  evertit.   Hinc  cum 

1)  so  <lruck  und  hs.,  vielleicht  alveo? 


74  CHRONICON  C0LMAR1ENS£. 

1293  eiusdem  machinis  ad  Gemer  profeclus^  quod  ex  prima  ob- 
sidione  relictum  fuit^  penitus  devastavit. 

Adolfus  rex  cum  principibus  supradictis^  comitibus^  no- 
bilibus  libere  conditionis,  miiitibus  suis  dominis  servienti- 
bus ;  ex  exercitu  in  obsidione  sex  septimanarum  vix  decem 
homines  morte  naturali  obierunt,  etiam  vix  decem  a  perse- 
cutoribus  interFecli.  Coloniensis  tentorium  quadraginta  in 
latitudinem^  centum  pedes  in  longitudinem  habuit  et  ducen- 
tos  equos  phaleratos^  quia  singulis  annis  habet  viginti  millia 
marcarum  argenti.  Maguntinus  Spirensis  et  Basiliensis  epis- 
copi  in  eodem  exercitu  fuerunt.  Comes  Burgundie  feuda  sua 
ab  eo  recepit;  servitiumque  suum  obtulit.  Cui  rex  respondit: 
iam  opus  non  habere  auanlio^  sed  cum  fuerit  opus  se  eius 
auxilmm  peiiturum.  Dux  Austrie  in  auxilium  a  rege  vocatus 
respondit :  Si  prindpes  m  obsidione  defecerint,  michi  sigm- 
ficato,  et  ego  vemens  obsidebo  quamcunque  volueritis  cmta- 
tem,  Soliempne  tentorium  rex  non  erexit^  nec  prandia  nec 
cenas  sollempnes  faciebat;  tantum  duodecim  vasa  vini  et 
alia  suis  quotidie  ministrabat.  Captus  est  dapifer  hec  refe- 
rensinequo;  marscalcus  quoque  regis  et  nobilis  quidam 
inferfectus. 

Unus  exercitus  regis  Gemer  obsidebat.  Secundus  exer- 
citus^  videlicet  episcopus  Basiliensis  et  comes  Phirretarun); 
unam  partem  civitatis  Columbarie  obsidebant.  Tertius  autem 
episcopi  et  principes  supradicti.  Hii  divitiis  gloria  et  honore 
ceteris  antecellebant.  In  obsidione  hac  regis  exercitus  bonis 
omnibus  abundabat.  Annus  fuit  calidus  et  siccus,  vinum 
optimum.  Basilienses  exercitui  queque  bona  et  necessaria 
ministrabant. 

Golumbarienses  vinum  et  bladum  in^  sufBcientia  habe- 
bant.  Quartale  frumeuti  vendebatur  septem  solidis^  sed  quar- 
tale  farine  pro  libra;  ob  aquam  molendinorum  alio  derivatam. 
Pauperes  in  mortariis  frumentum  triverunt^  alii  in  molendinis 
specierum,  alii  rotis  molendinorum  homines  adhibuerunt  et 
circumire  cogebant.  Duas  molas  molentes  habebant  monachi 
de  Peris  ^  quarum  una  sculteto ;  altera  domino  de  Rapoltstein 
serviebat;  sed  nec  his  farinam  necessariam  potuerunt  mi- 
nislrare.  Utebatur  dominus  de  Rapoltstein  singulis  diebus 
duodecim  quartalibus.  Hic  sex  fratribus  Predicatoribus  se- 

1)  in  habe  ich  er-ganzt. 


CHftONICON   COLMARIENSE.  75 

cum  conclusis  panem  album  pro  sex  denariis  ad  minus  quo-  1293 
tidie  ministrabat.  Costa  autem  circumferentie  hanc  longitu- 
dinem  comprehendit:^ 

Tres  cives  pauperes  defectum  diutius  ferre  nolentes^ 
dixenint :  Prapter  deum  et  iusticiam  periculo  nos  committa^ 
mus ,  et  civUatem  ad  verum  domimm  transferamus,  Consi- 
lium  caris  et  fidis  indicarunt^  qui  omnes  approbaverunt. 
Sigmficant  hoc  regi ;  qui  gavisus  auxilium  promisit  £x  ci- 
vibus  ditioribus  mnlti  pauperibus  consenserunt.  Hii  omnes 
regi  significant :  ut  per  baUstarios  suos  cogat  eanre  Columba- 
rienses  provocando.  Cum  autem  domm  dvitatts  fuerint  egressi^ 
claudemus  portas  et  dommos  vobis  committemus,  ac  deinde 
in  cioUatem  vos  mUtemus  sme  periculo.  Rex  ul  cives  con- 
suluerunt  fecit^  sed  dominus  de  Rapoltstein  et  scultetus 
premoniti  civitatem  egredi  noluerunt. 

Secnndo  mandarunt  regi ,  quod  domum  circa  diem  pro- 
ponerentincendere^  et  hominibus  currentibus  ad  ignem  regem 
intrare  permitterent  violenter.  Sed  nec  id  successit. 

Audiens  hoc  episcopus  Argentinensis  venit  cum  ducen- 
tis  militibus  volens  fideliter  iuvare  Columbarienses.  Cumque 
senatores  de  his  deliberarent;  venit  communitas  civitatis 
clamans :  Nolumus  plures  homines  introduci  I  Dixerunt  pau- 
peres  sumptis  armis:  Ad  cemiterium  conveniamus,  et  quod 
decretum  fuerit  faciamus.  Hoc  facto  dixerunt :  Claves  por- 
tarum  acc^amus  et  cum  diligentia  conservemus.  Decanus 
etscultetus  responderunt:  Claves  cui  volueritis  presenlabi" 
tm;  volentes  populi  voluntatem  impedire.  Vulgus  verbis 
eornm  non  acquievit;  et  ad  portas  urbis  subito  cucurrerunt; 
claves  a  portarum  custodibus  petiverunt.  Claves  a  custodi- 
bus  perterritis  subito  exhibentur.  Habitis  clavibus  ad  cu- 
riam  y  in  qna  morabatur  dominus  de  Lichtenberg  subito  cu- 
currerunt^  violenter  portas  aperiunt  et  dominum  querunt. 

Hic  turbam  armatorum  videns  ad  dominum  de  Rapolt- 
stein  declinavit^  recitans  que  viderat  et  acciderant  Ambo 
perterriti  ad  fratres  Minores  divertunt^  consilium  ab  eis  que- 
runt  quid  agendum  existat.  Hii  vero  eis  consulere  nequive- 
runt.  Dominus  de  Lichtenberg  cum  decem  viris  per  muruni 
civitatis  quasi  nndus  evasit.  Post  paucos  dies  cum  quadra- 

i)  es  folgt  nan  im  druck  und  in  der  hs.  ein  strich,  der  so  viel  plafz 
in  der  breife  einnimrot  als  29  zeilen  dieses  dnickes  in  der  hohe. 


76  CHRONICON  COLVARIIINSE. 

1293  giiita  equitaturis  ad  RapoKstein  venit,  volens  eos  fldeliter 
adiuvare.  Cives  vero  non  crediderunt  ei  per  omnia  ^  sed  cla- 
ves  fidelibus  mandabant^  neminem  ingredi  vel  egredi  libere 
voluerunt.  Dominus  de  Lichtenberg;  timens  cives  Rapper- 
schwilre  idem  faclurosquod  ColumbarienseS;  recessitabeiS; 
nec  amplius  eos  invare  voluit.  Dominus  de  Rapoltstein  in 
domo  Minorum  se  continuit;  et  in  quibusdarn  angulis  latitavit. 

Clves  Columbarienses  cum  dominos  in  curiis  non  in- 
venerunt  arma  et  equos  abstulerunt.  Servi  dominorum  aii- 
fugiunt  atque  quo  possunt  sese  abscondunt.  Servos  inven- 
tos  cives  comprehendunt  ac  in  vincula  coniiciunt.  Scultetus 
et  filius  cum  quereniibus  circumibant.  Cui  amicus  quispiam 
dixit:  Recedite  de  via  priusquam  satellites  regts  vos  com- 
prehendarU,  Statimque  recesserunt.  Dominus  dc  Rapolt- 
stein  vix  tandem  a  querentibus  invenitur  capitur  et  custodi- 
tur.  Capto  domino  de  Rapoltstein  claves  portarum  per  ho- 
neslum  civein  dictum  Rebman  cum  civitatis  dominio  ad  re- 
gem  transmiserunt.  Qua  re  gavisi  sunt  interni  et  externi  ac 
universus  regis  exercitus.  Dominus  episcopus  Argentinen- 
sis  turbatus  ad  suos  se  transtulit  festinanter.  Ipsa  nocte 
dominum  de  Rapoltstein  et  ceteros  captos  cives  regi  id  pe- 
tenti  transmittunt. 

Non  tradito  sculteto  indignatus  rex  per  preconem  pro- 
clamari  iussit :  centum  Hbras  habiturum  qm  scultetum  presen' 
taret.  Timens  valde  scultetus,  pauperis  veslem  induit^  clam 
civitatem  egreditur^  quatuor  eum  precedentibus  vel  sequen- 
libus^  vergens  versus  munitiones  domini  Argentinensis. 
Yiam  noverat  optime  et  Egesheim  castellum  in  oculis  habuit. 
Dum  usque  ad  terciam  horain  in  silvis  et  deviis  aberrasset^ 
occurrit  ei  mulier.  Hec  duobus  viris  presentem  esse  sculte- 
tum  ostendit.  Hii  gavisi  eum  ceperunt  regi  presentandum. 
Sed  milites  episcopi  Basiliensis  violenter  scultetum  eripiunt 
et  in  castrum  Schwarzenburg  transferunt.  Hii  duo  viri^  re- 
gem  adituri^  obvio  cuidam  dixerunt  quid  acciderit.  Hic 
illico  regi  nunciat.  Cui  rex  equum  pro  munere  confert.  Post 
hec  predicti  duo  cives  *  regi  referunt  quid  acciderit ,  regis- 
que  iussu  a  procuratore  centum  libras  recipiunt. 

Ab  episcopo  Basilieiisi  scultetum  rex  poslulat.  Episco- 
pus  dare  recusat  irregularitatis  timore.  Promittit  rex  animam 

1}  civAs  steht  im  druck,  fehlC  aber  in  der  hs. 


CHRONICON  COLMABIENSE.  77 

scttlteli  a  corpore  non  separare.  Rex  scultetam  vilibus  per-  1293 
sonis  commitUt^  iubet  ut  rote  imponatur  et  pertice  imposila 
m  castris  et  civitatibus  erigatur^  ac  sic  circumducatur  ut  ab 
omni  populo  videatur;  post  vesperam  deponatur  et  custo- 
diatar  in  cippo.  Martyrium  rote  requiem  reputabat.  Custodes 
eum  multis  contumeliis  aiTecerunt;  ex  eorum  cyphis  eum 
bibere  nolnerunt.  Rex  bigam  misit^  ut  scultetum  ad  se  de- 
ducerent.  Vestimenta  scuKeti  et  rotam  bige  imposuerunt^  et 
eum  ad  bigam  ligatum  currere  post  eam  coegerunt.  Manum 
eius  in  modum  iurantium  ad  stipitem  ligaverunt;  ut  significa- 
rent  eum  sepius  peierasse.  Pater  huius  dictus  est  Johannes 
Rosselman^  eciam  scultetus  Columbariensis ;  avus  autem 
dictns  est  Waltherus  Rosselman^  de  quibus  supra. 

Rex  cuni  exercitu  ad  Gemer  proficiscitur.  Dominus  de 
Rapoltstein  et  alii  capti  una  ducuntur^  iudicium  exspectatur^ 
precibus  dominorum  iudicium  difi^ertur.  Res  domini  de  Ra- 
poltstein  in  tres  partes  dividuntur^  quarum  una  domino  Hein- 
rico^  altera  filio  fratris^  terciam  ipse  in  suam  traheret  po- 
teslatem.  Ob  id  heredes  omne  ius  in  Gemere  et  hereditatem  . 
ia  regiam  potestatem  tradiderunt.  Infra  octavam  sancti  Mar- 
tini  [nov.  18]  dominus  de  Rapoltstein  in  equo  catenatus  et 
triginta  vel  amplius  servi  duobus  curribus  ligati  duceban- 
tur.  Cum  dominus  de  Rapoltstein  Columbariam  transiret  fletu 
et  eialatu  cordis  dolorem  et  amaritudinem  indicabat.  Du- 
cnntnr  Brisacum^  hinc  in  castrum  Suevie  Achalm.^ 

Hic  matrem  habuit  filiam  comiti^  de  Froburg^  patrem 
cognatum  domini  de  Blankenberg^  virum  pulchrum  largum 
initem  benignum  omni  laude  dignum;  hic  iuvenis  moritur. 
Mater  fuit  longa  corpore ,  facie  pulchra,  crine  candido,  voce 
dulci,  amabili;  decora.  Hec  cum  bonis  suis  se  ad  claustrum 
Minorum  prope  Schafliusen  transtulit;  vitam  ibidem  cum 
sanctis  virginibus  consummavit.  Filiam  habuit  unicam,  filios 
quinque  elegantes.  Primus  dominio  male  prefuit,  secundus 
vero  peior,  tercius  iste  Anshelmus  presidebat. 

Habebat  plerunque  triginta  balistarioS;  homines  tyran- 
nos,  quibus  vicinos  suos  graviter  ledebat.  Recepit  enimho- 
mines  aere  gravatos  alieno,  et  in  malitia  obstinatos,  dicens 
quod  servus  habens  animam  nequaquam  sibi  servire  posset. 
Ob  id  deus  abistulit  ei  corpus  res  gloriam  et  honorem.  Tre- 

0  Acheln  druck,  Achelem  hs. 


78 


CHROIIICOlf  COLMARICMSK. 


1293  centas  marcas  in  redditibns  habebat^  et  tamen  snos  magnis 
exactionibns  ^avabat.  A  subditis  qnartam  partem  vini  au- 
ferebat.  Fratrem  sunm  Heinricam  et  filium  fratris  sui  de  le- 
gltimis  possessionibas  expulit.  Hocanum  bene  gessit,  quod 
claustrum  sancti  Johannis  in  Underlinden  fideliter  defendit^ 
quod  pater  eius  mottis  bonis  et  iure  patronatus  ecclesie  sancti 
Martini  donaveral.  Sororem  suam  in  eodem  claustro  exis- 
tentem  exaudivit  in  omnibus. 

Quid  Adolfus  recuperata  Columbaria  porro  in  AlsaHa  egerii. 

Rex  negociis  circa  Columbariam  expletis^  viam  suam 
versus  Gemer  et  Herstein  dirigere  voluisset;  occurrerunt  ei 
cives  Argentinenses  ipsum  suppliciter  deprecantes :  ut  face- 
ret  pacem  iuramento  generaliter  confirmari.  Ad  hec  rex  di- 
citur  respondisse  taliter :  Quando  locum  vestrum  precessi, 
hoc  vos  rogavij  sed  vos  pacem  habere  nullatenus  volmstis; 
nunc  igitur  vos  defendite  si  potestis.  Secundam  petitionem 
porrexerunt  dicenles :  DonUne  rex,  rogamus  ut  castellum 
Herstein  non  obsideatis,  quia  nobis  in  maximum  cederet  de- 
trimentum.  Rex  super  hoc  deliberato  consilio  taliter  respon- 
debat:  Dominus  in  Herslein  me  diffidavit,  res  imperiiproul 
potuit  impugnavil;  hunc  et  ego  teneor  impugnare.  Vos  vero 
in  rebus  non  impugnabOj  dummodo  res  immid  mei  de  vestris 
HmiHbus  exstirpetis.  Cives  regi  responderunt :  Muros  civUa- 
fis  Erstein  pro  satisfactione  funditus  evertemus.  Rex  respon- 
dit :  Per  hoc  michi  non  est  satisfactum,  quia  volo  corpus  in'h 
nUci  meij  res  et  omnia  que  possidet  in  regiam  trahere  po- 
testatem.  Cives  Argentinenses  super  hiis  deliberaverunt;  et 
quid  sibi  responderent  invenire  minime  potuerunt. 

Quidam  de  consiliariis  confidenles  in  sua  multitudine 
ac  potentia  ceteris  dixerunt :  Opponamus  nos  d,  et  possth 
mus  eum  faciUter  de  nostris  finibus  extirpare.  Ad  hec  scul- 
tetus :  Ego  explorando  castra  regis  fideliler  circumivij  et  ul 
nUchi  videtur  inveni  plus  quam  mille  dextrarioSj  equis  mino- 
ribus  minime  computatis;  habet  insuper  rex  singulis  sepli- 
manis  atque  mensibus  de  civitatibus  homines  multos  et  si 
placuerit  pauciores.  *  Claudet  insuper  rex  Rhenum  per  prin- 
cipes  quos  habetj  ut  ad  nos  nichil  poterit  pervenire.  Insuper 

1)  pluriores  b&(te  man  ehr  erwartct. 


CHRONICON  C0UIAR1EN8E.  79 

claudet  vias  nobis  quod  cammode  nan  poterimus  ingredi  vel  1293 
egredi  dmtatem.  Preterea  si  exercUm  regis  requievit  prope 
Herstein,  nos  singulis  diebus  visitabity  et  quicquid  extra  mu- 
ros  fuerit  totaliter  devastabit,  Et  ut  michi  videtur,  si  obsessi 
recte  fuerimus,  infra  breve  tempus  in  civitate  non  terda 
pars  pauperum  remanebit,  Sed  si  multo  pauciores  haberet 
quam  habeat^  ^  et  potenter  nos  obsidere  non  posset,  hec  mala 
et  maiora  nobis  faceret;  possessiones  nostras  alienis  trade- 
rel,  et  nos  sine  pugna  pene  nostris  omnibus  defraudaret. 
Preterea  Rubiacam  cum  paucis  hominibus  obsideret,  et  illa 
propter  homicidium  militis  Zedellarn  naviter  factum  in  ea, 
sibi  traderetur,  et  sic  civitatem  cum  suis  fautaribus  obtine* 
ret,  et  fautores  episcopi  Argentinensis  deleret,  et  sic  Rubia-- 
cam  adse  devalveret  quamin  perpetuum  retineret. 

Cum  hec  et  his  similia  ponderassent  cives  Argentinen- 
ses  fideliter  consuluerunt  domino  quod  veniam  a  rege  que- 
reret  et  obtineret;  quia  si  non  faceret  tota  sua  progenies  de 
terra  breviter  deleretur.  Venerabilis  dominus  Gonradus  de 
Lichtenberg  episcopus  Argentinensis  in  arcto  positus^  do- 
minam  deLichtenberg  et  comitem  de  Werde  vocavit  et  cum 
eis  ad  pedes  regis  humiliter  se  prostravit ,  ab  eo  veniam 
cum  gratia  postulavit.  Rex  misericordia  plenus  eos  hilariter 
exaudivit.  Iniunxit  autem  rex  domino  preposito  dicto  de 
Lichtenberg  et  comiti  de  Werde  quod  secum  in  expensis 
propriis  pergerent  donec  ampliorem  graciam  ab  eo  ac  prin* 
cipibus  obtinerent  Hoc  facto  rex  ac  principes  ac  civitatum 
rectores  pacem  pro  viribus  se  Tacturos  iuramento  fideliter 
firmaverunt. 

De  diseardia  inter  regem  Frande,  regem  AngUe  et  regem 
Romanarum. 

Rex  Francie  flliam  suam  fllio  regis  Anglie  desponsavit^ 
et  ei  pecuniam  multam  et  civitalem  maritimam  magnam  at- 
que  bonam  cum  adiacentibus  sibi  dedit  quando  eam  filio 
regis  matrimonio  copulavit.  Cum  iuvenis  iuvenculam  per 
tempus  aliquod  habuisset^  iuvencula  viam  carnis  ingreditur^ 
liberi  post  matrem  breviter  sequebantur  el  pater  heres  efii- 
cilor  parvulorum.  Cives  vero  civitatis  quam  rex  Francie  filio 

1)  habet? 


80  CHROHICOH  C0LMARIER8E. 

regis  Anglie  cum  filia  tradiderat^  egre  tulerant  quod  esse 
sub  Anglis  debuerant.  Bogaverant  igitur  regem  Francie  u( 
domininm  civitatis  supramemorate  quantocyus  per  evic- 
tionem  ad  se  redire  faceret^  quia  vellent  ei  in  solutione  pe- 
cunie  pro  posse  suo  volunturie  subvenire. 

Audiens  hec  rex  Francie  regi  Anglie  mandavit  ut  civi- 
tatem  supra  memoratam ,  quia  dare  sibi  vellet  pro  ea  pecu- 
niam  competentem^  sibi  redderet.  Gavisus  rex  Anglie  dedit 
regi  Francie  civitatem  sub  certa  pecunie  quantitate.  Rex 
Francie  cum  civitatem  traxisset  in  propriam  potestatem  regi 
Anglie  promissa  solvere  recusavit.  De  hoc  Anglie  rex  in- 
dignatus  ^  regem  Francie  annis  pluribus  infestavit. 

Circa  idem  tempus  rex  Arelatensis  sine  heredibus  mo- 
ritur,  et  hereditas  ad  regnum  devolvitur  Romanorum.  Ru- 
dolfus  tunc  temporis  rex  extitit  Romanorum^  qui  propter  ni- 
mias  occupationes  quas  habiiit  in  Teutonia  ad  regnum  Are- 
latense  non  poterat  pervenire,  ut  illud  in  propriam  potesta- 
tem  traheret.  Intelligens  hec  rex  Francie  mandavit  baroni- 
bus  quibus  rex  regnum  Arelatense  commiserat  custodienduni; 
ut  sibi  regnum  in  potestatem  suam  darent^  alioquin  totum 
regnum  cum  armatis  hominibus  devastaret.  Gustodes  Arela- 
tensis  regni  regem  Francie  suppliciter  rogaverunt  quatenus 
regnum  non  suum  non  ^  deleret.  Vellent  enim  voluntalem 
suam  regi  Romanorum  demandare  et  quod  regnum  contra 
voluntatem  regis  Francie  non  possent  per  tempus  aliquod 
retinere^  quia  posset  regnum  cum  armatis  hominibus  faciliter 
devastare.  Cum  hec  et  his  similia  custodes  regni  AreJaten- 
sis  regi  Romanoram  demandassent^  scripsit  eis:  quod  se 
defenderent  vel  componerent  sicut  possent,  quia  secundum 
temporis  statum  non  posset  eis  in  aliquo  subvenire,  Hec  au- 
dientes  Arelatensis  regni  custodes  regnum  regi  tradiderant 
tali  conditione  seu  pacto :  ut  regi  Romanorum  regnum  red- 
deretvelcum  eo  pacifice  componeret  temporibus  oportum. 
Rex  autem  Fiancie  accepto  regno  filiara  cura  eo  raatrimonio 
copulavit. 

Audiens  rex  Anglie  quod  rex  Francie  regnum  Arela- 
tense  regi  Romanorura  subtraxisset  atque  filie  tradidisset, 
raandavit  regi  Roraanorura  Adolfo ,  quod  si  vellet  eum  iu- 
vare ,  quod  civitatera  quara  sibi  rex  Francie  subtraxerat  re- 

1)  non  habe  ich  erganzt. 


CHRONICO!!  GOLMARIKlfSK.  81 

cuperaret,  vellet  eum ,  ut  Arelatense  regnum  recuperaret, 
com  propria  persona  cum  hominibus  cum  pecunia  (ideliter 
adiuvare.  Audiens  hec  rex  Romanorum  gavisus^  regi  Anglie 
mandavit  quod  eum  vellet  fideliter  adiuvare.  Insuper  man- 
davit  quod  homines  multos  habere  posset  si  eis  victualia 
ministraret.  Tunc  rex  Anglie  misit  regi  Romanorum  trfginta 
millia  marcarum^  ut  retulit  qui  vidit^  ut  hominibus  armatis 
uecessaria  ministraret.  Acta  sunt  hec  anno  domini  m.cc.xc.vi. 

Eo  tempore  rex  Francie  comilem  Brabantie  *  et  ceteros 
adiutores  regis  Anglie  pro  viribus  impugnavit  et  magna 
dampna^  suis  intulit  inimicis.  Yeneruntque  nudi  bubones 
et  agros  bene  seminatos  everterunt  et  semina  destruxerunt^ 
el  eos  propter  eorum  multitudinem  nullus  poterat  impedire. 

Auditis  his  rex  Anglie  transfretavit  et  ad  partes  nostras^  1297 
id  est  in  Brabantiam^  ad  adiuvandum  suos  adiutores  in  die 
decollationis  sancti  Johannis  baptiste  [aug.  29]  cum  quin- 
gentis  navibus  magnis  et  sex  millibus  militum  noscitur  per- 
venisse.  Tulit  et  pecuniam  multis  hominibus  copiosam. 
Tulit  enim  secum  septem  millia  librarum  singulis  diebus 
quinque  annis  exercitui  ministrandam. 

Cumque  rex  Romanorum  pecuniam  regis  Anglie  acce* 
pisset^  misit  de  Alsatia  in  civitatem'"^  milites  probos,  qui 
Gallicorum  insultus  pro  posse  impedirent.  Cumque  septi- 
manis  aliquot  fldeliter  laborassent  et  impelum  Gallorum 
fideliter  impedissent  ^  cives  eos  odisse  ceperunt^  quia  filias 
et  uxores  carnaUter  dilexerunt.  Cives  de  communi  consilio 
regi  Francie  mandaverunt:  quod  si  vetlet  eos  de  mmicis 
msj  id  est  hospitibus,  quos  rex  Romanorum  in  dmtalem 
mam  ob  tuitionem  collocaverat ,  Uberare,  interficere  vellent 
eos,  eisque  interfectis  dutatem  suam  in  ipsius  tradere  po^ 
testatem.  Rex  Francie  respondit :  Fadte  quod  didtis  et  ve- 
stram  voluntatem  in  omnibus  adimplebo.  Tunc  cives  dixerunt : 
Domine,  tali  die  milites  vestros  ad  nostram  dvitatem  dirigatis^ 
et  nos  hospites  nostros  ad  vos  exire  fademus,  et  ipsis  cap- 
tivatis  vel  interfectis  ad  nostram  dvitatem  veniatis,  et  eam 
m  potestatem  vestram  daUmus.  Cives  ut  preordinaverunt 
per  omnia  compleverunt.  In  hac  interfectione  occisus  est 
dominus  Theobaldus^   miles  iuvenis  virtuosus^   filius  filie 

1)  Flandrie  sollte  es  hier  und  spater  heissen.    2)  dampna  habe  ich 
erganzl.    3)  der  nanien  fehlC;  Ryssel,  franzdsisch  Lille^  ist  gemeinf. 

BOEHHER  FONTES  2.  6 


82 


CHROMICON   COLMARIIffSE. 


1297  comitis  Pbirretarum ;  et  filius  Gonradi  Wernheri  de  Hadstat^ 
cum  aliis  gloriosis. 

Post  hec  rex  Francie  civitati  novos  prepositos  atque 
magistratus  prerecit^  eisque  dicebat:  Omnes  maiores  hmus 
cmtatis  ^  michi  non-sua  dedertmt  ei  dominum  suum  spoUa- 
verunt  morte  digni  sunt,  micM  quoque  cras  idem  fadent. 
Unde  perfidos  capiatis  resque  eorum  confiscetis,  eosque  de 
medio  tollatis  et  dmtatem  funditus  evertatis.  £t  regis  vo- 
luntatem  subito  compleverunt. 

Rex  Romanorum  volens  adiuvare  regem  Anglorum  in 
Alsatiam  perrexit^  dominum  Theobaldum  comitem  Phirre- 
tarum  advocatum  terre  oonstituit^  et  ad  inferiores  partes 
descendere  festinabat.  Cum  autem  in  Selecistat  pervenisset^ 
dicebatur  ei  quod  episcopus  Argentinensis  insidias  sibi  po- 
suisset^  et  quod  regem  Francie  iuvare  vellet;  per  partes 
episcopi  descendere  non  audebat^  sed  se  in  Brisacum  trans- 
tulit,  et  in  navi  cum  paucis  descendit ,  in  Germersheim  per- 
venit^  et  sic  de  manibus  episcopi  se  defendit. 

Hiis  gestis  mandavit  rex  comiti  Phirretarum  advocato 
terrC;  ut  regem  Francie  fideliter  impugnaret^  quia  et  ipse  in 
inferioribus  partibus  eum  vellet  impugnare.  Quod  et  fideli- 
ter  adimplevit.  Congregavit  enim  exercitum  magnum^  per- 
rexit  ad  Gallos  et  eos  atrociter  infestavit.  Cognati  sui  ve- 
nerunt  eumque  suppliciter  rogaverunt  ^  ut  eos  a  suis  pro- 
prietatibus  non  deleret^  insuper  quinque  millia  libranim  tnl- 
lensium  sibi  porrexerunt.  Ipse  eorum  precibus  acquievit; 
et  ad  propria  rediit  festinanter. 

Rex  Romanorum  cum  de  Alsalia  pervenisset  ad  terram 
inferiorem,  congregavit  exercitum  ut  cum  rege  Anglie  ter- 
ram  regis  Francie  pro  viribus  demoliretur.  Audiens  hec 
papa^  compassus  hominibus,  timens  eorum  occisionem,  misit 
duos  legatos  et  magistrum  ordinis  fratnim  Predicatorum  et 
magistrum  ordinis  Minorum  ad  reges  supramemoratos,  ut 
inter  eos  ad  tempus  facerent  pacem  vel  simpliciter  concor- 
darent.  Cardinales  cum  duobus  magistris  ordinum  litem 
regum  quibnsdam  nobilibus  commisenint ,  ut  ipsi  infra  an- 
num  compositionem  amicabilem  invenirent;  quam  dominus 
papa  postea  confirmaret. 

1)  qui? 


CHRbmCON  COLMARIKNSe.  83 

AdvocaH  Alsatie  res  gestae. 

Anno  m.cc.xc.vii.  comes  Friburgensis  cepil  ante  festum 
sancti  Martini  plus  quam  quadraginta  colonos  imperii  frau- 
dulenter^  divites  et  honestos.  Ex  his  fame  quosdam  perire 
sine  omni  gratia  faciebat.  £x  hoc  advocatus  Alsatie  comes 
Phirretarum  civitatibus  imperii  mandavit^  quatenus  ad  ipsum 
prope  Brisacum  pervenirent ,  imperii  pauperes  vindicare  et 
res  comids  Friburgensis  pro  viribus  devastare.  Qui  circa 
festum  sancti  Martini  plures  villas  fortes^  quas  exercitus 
nullus  unquam  invaserat^  intraverunt^  et  fodinas  argenti 
destnixerunt  et  cullores  eorum  coegerunt.  Ad  Friburgenses 
Yenenmt;  sed  eos  ledere  noluerunt  quia  cum  ipsis  pacem 
habere  fideliter  promiserunt.  Paurn  villam  duorum  domino- 
rum  ledere  noluerunt  ^  sed  ipsi  inter  se  litigantes  post  re- 
cessum  civitatum  totaliter  destruxerunt. 

Anno  m.cc.xc.viii.  circa  purificationem  pauperes  quinque  1298 
mercatores  Argentinenses  Hagenoiam  transiverunt  ^  quos 
cives  ceperunt  e(  Argentinensibus  reddere  noluerunt.  De 
consilio  autem  venerabilis  domini  episcopi  Conradi  de  Lich- 
tenberg  Haginoiam  obsidere  firmiter  proponebant.  Delibe- 
ratione  super  hoc  facta ,  misit  episcopus  Argentinensis  Co- 
lumbariensibus  literas,  continentes  quod  cives  Argentinenses 
Hagmoiam  obsidere  proponerent^  propterea  quod  cives  eo^ 
rum  cepissent  et  eos  reddere  noluissent.  Ego  vero  qtda  fide- 
lUatem  eis  servare  promsi  non  eos  audeo  relinquere  in  hac 
parte,  nec  propter  hoc  volo  imperialem  invadere  potestatem. 
Columbarienses  vero  domino  episcopo  mandaverunt:  Amd 
wtri  fuimus  semper  sumus  et  esse  volumus,  in  nullo  vos  le^ 
dere  cupientes;  si  autem  dominus  noster  vos  ledere  et  nos  in 
(u&utorium  suum  vocare  voluerit,  ipsum  adiuvabimus  diligen- 
ter,  vestram  super  hoc  indignationem  minime  formidantes. 

Cives  Argentinenses  v  idus  febrarii  [feb.  9]  ut  obside- 
rent  Haginoiam  communiter  exiverunt.  Et  prima  nocte  in 
via  media  pernoctabant.  Sequenti  die  cum  hominum  multi- 
tudine  pervenerunt.  Cum  igitur  civitatem  paucis  diebus  ob- 
sedissent;  et  duo  per  ignem  suburbia  delevissent^  et  aliquos 
homines  occidissent;  tunc  quidam  de  Haginoia  multitudi- 
nem  civium  Argentinensium  intraverunt.  £t  quosdam  vul- 
neraverunt^  aliquos  occiderunt  et  ad  propria  redierunt. 

6* 


84  CHROIffCOll  COLMARIBNSEi 

1298  Audiens  hec  comes  Phirretanim ,  imperii  civitates  con- 
vocavit,  ct  villas  cum  vallibus  Argentinensis  episcopi  cum 
multis  millibus  devastavit.  Vallem  Sultzmattin  igni  tradidit. 
In  festo  Valentini  eliam  burggravius  castrum  suum  in  eius 
tradidit  potestatem.  Cemiterium  in  Gebiliswire  destruxit  et 
vinum  ex  vasis  eflTudit,  et  cemiterium  Morsvilre  et  Chilis- 
hofen  destruxit.  Cives  vero  in  Eginsheim  suburbium  suum 
proprium  exusserunt.  Suburbium  rubeum  Rubiacense  dele- 
vit,  et  villam  Suntheim  et  domum  dominorum  de  domo  Teu- 
tonica^  scilicet  hospitium  advocati  imperii^  bubones  incen- 
derunl  et  a  suis  defendere  non  valebant.  Post  hec  ad 
sanctam  Crucem  perrexerunt,  sylvam  preciderunt  et  castrum 
cum  multitudine  hominum  obsiderunt.  Post  Triburium  lur- 
rim  ligneam  altam  fecerunt  et  ad  fossatum  cum  violentia 
pertraxerunt.  Videntes  interiores  quod  castrum  defendere 
non  valerent^  castrum  cum  quibusdam  conditionibus  volun- 
tarie  tradiderunt.  Post  hec  episcopus  Argentinensis  intel- 
lexit  in  Rodisheim  ortam  seditionem^  venit  cum  hominibus 
ad  unam  portam^  et  una  partium  tradidit  sibi  civitatem. 

De  reprobatione  Adolfi  regis  et  de  electione  ducis  Austrie 
in  regem  Romanorum. 

Quidam  ex  principibus  electorum  regis^  scilicet  dominus 
Maguntinus  et  dux  Saxonie  el  dux  de  Brandenburc^  viden- 
tes  quod  Adolfus  rex  Romanorum  nollet  regnum  secundum 
eorum  regere  volunlatem,  taiiter  sibi  mutuo  loquebantur* 
Adolfus  rex  pauper  est  in  rebus  pariter  et  armcis,  stultus  esl, 
regnum  sub  eo  breviter  deficiet  in  divitiis  et  honore,  Tunc 
unus  eorum  dixit:  Necesse  est  eius  solutio  procuretur.  Alter 
dixit:  Mittamus  duci  Austrie  defectus  regis,  rogantes  ut  ad 
curiam  nuntios  mittat^  literas  nostras  cum  defectibus  regis 
secum  deferat^  eius  absolutionem  promoveat  diligenter;  di- 
catur  eciam  duci^  quod  ut  rex  noster  efficiatur  omnes  in  eum 
pariter  consentimus.  Tertius  dixit:  Samm  hoc  consilium 
subito  compleatur.  Principes  hii  duci  Austrie  voluntatem 
suam  subito  transmiserunt.  Dux  Austrie  literis  his  ac  nun- 
tiis  visis  gavisus  est  valde. 

Post  hec  misit  dux  Austrie  cognato  suo  domino  comiti 
de  Hegirloch  literas  ac  nuntios^  mandans  sibi  quatenus  ad 


CHBOMICON   C0LMAUEN8B. 


85 


ipsum  veniret  festinanter.  Comes  Albertus  ^  cognatus  1298 
ducis  voluntatem  eius  voluntarius  adimplevit.  Comes  Al*- 
bertus  cum  ad  ducis  presenciam  pervenisset  dicebat :  Ecce 
domine  adsum,  quid  placet  vobis  ut  faciam?  Qui  dixit: 
Coghate  ecce  sedecim  miUia  marcarum,  pecumam  suscipias, 
Romam  velociter  pergas,  et  Hteras  principum  electorum  regis, 
quas  pro  regis  electiane  pape  transmittunt ,  ut  sigillenlur 
promoveas  dihgenter.  Is  Romam  adiit^  iussaque  complevit, 
pape  cardinalibusque  causam  pro  qua  venerat  recitavit.  Qui 
Qt  dixit  literas  quasdam  tradiderunt  et  ad.  propria  pergere 
permiserunt.  Tenorem  literarum  omnis  homo  simpliciter  igno- 
ravit.  He  litere  pape  supradictis  electoribus  regis  subito 
iransmittuntur.  Principes  his  visis  literis  pape  convenerunt 
et  colloquium  seu  curiam  in  festo  sanctorum  Philippi  et  Ja- 
cobi  [mai  i]  pro  regni  negociis  edixerunt,  et  regem  Adol- 
fum  et  ducem  specialiter  vocavenint. 

Audiens  hec  Adolfus  rex  nuntios  misit  ad  curiam,  ut 
literas  ducis  Austrie  seu  principum  electorum  regis  irritos 
facerent  aut  delerent.  Cum  nuntii  regis  ad  curiam  pervenis- 
sent^  et  pape  regis  negotia  relevassent^  taliter  respondit: 
^eque  dux  Austrie  neque  principes  ad  petitiones  quas  por- 
rexerunt  a  me  literas  poterant  impetrare.  Si  autem  literas 
altquas  obtinuerunty  hoc  per  me  non  fecerunt,  qma  hoc  dico  ^ 
mpenitus  ignorare.  Et  verbis  meis  credatis,  dicatisque  se-- 
cure  regi  ut  veniat  ad  me  et  ipsum  in  cesarem  consecrabo. 
Auditis  hiis  nuntii  regis  ad  propria  redierunt. 

Comes  Albertus  de  Haigerloch ,  cognatus  ducis  Austrie^ 
cum  literas  obtentas  in  curia  duci  demonstrasset;  et  easdem 
poslea  principibus  electoribus  regis  tradidisset^  civitatibus 
que  sunt  in  Suevia  dampna  multipliciter  inferebat.  Quod 
cttm  per  tempus  sustinuissent  et  defendere  minime  potuis- 
sent ,  convenerunt  et  coniuraverunt^  fidelitatem  sibi  mutuam 
promiserunt.  Post  hec  simul  egressi  castellum  quoddam  pa- 
riter  obsederunt^  violenter  obtinuerunt  et  totaliter  destruxe- 
nmt.  Post  hec  civitates  de  plurimum  confidentes^  audaces 
effecte,  res  comitis  Alberti  viriliter  impugnabant^  expugna- 
tisque  quatuor  castellis  funditus  everterunt^  et  eum  de  rebus 
propriis  fugere  coegerunt. 

.  n  80  richHg  der  drnck ,    Bnrcardus  hat  die  hs.  hier  und  demnachst 
^i&mer.    2)  dic  hal  der  druck  was  ich  &nderte. 


86  CHROmCON   COLMARIENSE. 

1296  Dux  Austrie  vocatus  cum  inrinita  multiludine  Ungarorum 
et  Cumanorum  venit^  qui  omnes  pugnare  cum  sagittis  et 
arcubus  consueverant.  Habuit  secum  Australes  qui  armis 
ferreis  utebantur. 

Igitur  rex  Adolfus  Romanorum  contra  ducem  Austrie  cum 
magna  multitudine  venientem  in  occursum  currit  cum  homi- 
nibus  armatis  cum  mullitudine  copiosa.  Ex  quibus  armati 
reputabantur^  qui  galeas^  ferreas  in  capitibus  habebant^  et 
qui  wambasia^  id  est  tunicam  spissam  ex  lino  et  stappa  vel 
veteribus  pannis  consutam^  et  desuper  camisiam  ferream,  id 
est  vestem  ex  circulis  ferreis  contexlam ,  per  que  nuUa  sa- 
gilta  arcus  poterat  hominem  vulnerare.  £x  hiis  armatis  cen- 
tum  inermes  mille  ledi  potuenint.  Habebat  et  multos  qui  ha- 
bebant  dextrarios,  id  est  equos  magnos  qui  inter  equos 
communes  quasi  Bucephalus  Alexandri  inter  alios  emine- 
bant.  Hii  equi  cooperti  fuerunt  coopertoriis  ferreis ,  id  est 
veste  ex  circulis  ferreis  connexa.  Assessores  dextrariorura 
habebant  loricas  ferreas^  habebant  et  caligas^  manipulos  fer- 
reos  y  et  in  capitibus  galeas  ferreas  splendidas  et  ornatas, 
et  alia  multa  que  me  teduit  enarrare.  £xercitus  regis  inva- 
^ere  ducis  exercitum'  voluntarie  voluisset,  si  locorum  op- 
portunitas  aifuisset.  Dux  fugiendo  ab  Ulma  usque  Waldis- 
hut  regis  exercitum  dereliquit^  et  rex  eum  persequi  desis- 
tebat. 

Post  hec  significavit  dux  Austrie  principibus  electoribus^ 
qui  colloquium  condixerant  in  festo  Philippi  et  Jacobi  prope 
Frankinfurt^  quod  ad  id  propter  impetum  regis  Romanorum 
non  posset  commode  pervenire ;  quapropter  rogavit  ut  hoc 
in  alteram^  transferrent.  In  hoc  subito  consenserunt  ^  quia 
et  tribus  vicibus  transtulerunt. 

Exeunte  duce  Austrie  terram  suam  venit  ad  eum  dux 
Bavarie  ^  eique  amicabiliter  dixit :  Socer  meus  petivU  a  tne, 
quatems  eum  in  necessitatUms  cum  sms  fideliter  adiuvarem; 
ego  vero  ut  me  decuit  exaudivi.  Rogo  igitur  quatinus  me  wmc 
inhoc  casu  habeatis  excusatum,  Dux  dixit:  Fraier  mij  ad- 
iutores  habeo  multos,  unde  fac  sicut  tibi  videbitur  expedire. 
Audiens  hec  comes  Albertus  cognatus  ducum  dixit  consan"- 

1]  so  der  druck^  cassias  hs.  2)  diem?  3)  Rudolf,  herzos  von  Ober- 
Baiem,  wie  das  folgende  ergiebt,  doch  war  dieser  nicht  Albrechts  bra- 
der,  sondern  dessen  neffe. 


CHROmCOM  COLMARlltRSK.  87 

guineo:  Scias  cognate  quod^  socerum  me  contradicente  nan  i298 
poteris  visilare;  si  vero  socerum  tuum  visitaveris  manu  tibi 
valida  cantradicam.  Dux  Bavarie  plus  quam  trecentos  mi- 
lites  acquisivit^  ad  socerum  suum  Adolfum  regem  Romano- 
rom  versus  Alsatiam  declinavit.  Occurrit  autem  ei  cognatus 
suus  comes  Albertus  de  Hegirloch  cum  militibus  multis  y  et 
ducem  cognatum  suum  capere  nitebatut.  Milites  vere  ducis 
ipsum  fldeliter  defenderunt.  Post  longam  concertationem 
comes  Albertus  lesus  de  dextrario  cecidit.  Videntes  rustici 
suum  dominum  cecidisse^  ad  ipsum  convenerunt^  multos 
dextrarios  confoderunt^  ut  dominum  suum  a  mortis  periculo 
liberarent.  Milites  videntes  se  dextrarios  amisisse  subito 
convenerant,  rusticos  gladiis  invaserunt^  et  pene  trecentos 
occiderunt,  plurimos  vulneraverunt^  reliqui  perterriti  ducem 
Bavarie  pergere  quo  voluit  libere  permiserunt.  Gomes  vero 
Albertus  de  Hegirloch  obiit  cum  ceteris  interfectis. 

Cum  dux  Austrie  in  Waldishut  oppidum  pervenisset^  rex 
Adolfus  declinavit  in  Alsatiam;  volens  duci  viam  precludere 
descendenti.  Dux  audiens  regem  Adolfum  in  Alsatiam  des- 
cendisse ,  in  Friburgum  et  ipse  subito  declinavit.  Cives  au- 
iem  Friburgenses  ipsum  intrare  civit&tem  cum  armatis  ho- 
mittibus  renuerunt.  Adolfus  rex  intelligens  ducem  Fribur- 
gum  pervenisse^  castellum  Kencingen  perrexit  duci  descen- 
denti  viam  obstructurus.  Dux  intelligens  in  Kencingen  se 
regem  transtulisse^  descendit  et  ipse^  ac  sua  tentoria  prope 
regis  tentoria  coUocavit.  Exercitus  sibi  mutuo  loquebantur; 
sed  ad  se  pervenire  propter  aque  transitum  non  valebant.  Regis 
exercitus  penuriam  panis  interdum  patiebatur^  quia  civitas 
Brisacensis  et  Columbariensis  pistare  panem  suflicientem 
exercitui  non  valebat.  Hiltibrandus  dapifer  de  Bappinheim^ 
vir  iuvenis  fortis  uobilis  ac  dives  j  de  exercitu  regis  fratrem 
visitans  in  treugis  j  de  exercitu  ducis  occiditur  fraudulenter 
circa  kalendas  maii.  Per  Fredicatores  in  Columbariam  duci- 
tur  et  apud  eosdem  sollempniter  sepelitur.  Dominus  deBerc- 
heim  et  dominus  de  Haginek  ductores  bigarum  sedecim  que 
exercitui  necessaria  portabant  ab  iuimicis  supervenientibus 
capiuntur. 

Cum  rex  Adolfus  cum  grandi  exercitu  pene  diebus  qua- 
tuordecim  prope  Kencingen  quievisset;  nichilque  esset  no- 

1)  quia  hat  der  druck,  was  ich  &nderte. 


88 


CHRONICOR   COLMilRIENSB. 


1298  tabile  perpetratum  ^  emit  a  domino  de  Usinberch  castnun 
Kencingen  y  obligans  ei  vallem  sancti  Gregorii  cum  castro 
Blixsperg;  ut  posset  habere  liberum  aditum  ad  ducis  exer- 
citum  veniendi.  Audiens  dux  treugas  ratione  componendi 
petiit  et  unius  diei  inducias  impetravit.  Dux  circa  principiam 
noctis  illius  cum  militibus  suis  versus  Rinaugiam  deoUnavit; 
et  ipsos  alii  silenter  et  velociter  sequebantur.  Circa  diem 
castra  pauperes  succenderunt^  et  post  suos  dominos  velo- 
citer  abierunt.  Ducis  tabernaculis  succensis ;  quidam  ex  mi- 
litibus  regiS;  ducis  pauperes  persequi  voluissent^  sed  alii 
dissuaserunt^  quia  in  treugis  et  pacis  tempore  recesserant. 
Insuper  dicebant :  Hac  nocte  ducis  mlites  quieverunt,  et  nos 
cum  ad  eos  lassi  et  dispersi  venerimus^  nos  sine  leAore  ca- 
pient  universos. 

Post  hec  in  Argentinam  dux  pervenit  et  exercitum  smim 
pro  magna  parte  de  propriis  pavebat  expensis.  Ibique  ct 
circa  septimanis  quinque  quiovit  quia  neque  ad  dextram  ne- 
que  ad  sinistram  potuit  commode  declinare.  Post  hec  cum 
paucis  ad  dominum  archiepiscopum  Maguntinum  descendit 
et  exercitus  eius  eum  sicut  potuit  sequebatur.  Audiens  rex 
ducem  cum  paucis  Moguntiampervenisse^  Rubeacensem  re- 
liquit  obsidionem ,  in  Brisaco  Rhenum  transivit  et  ad  infe- 
riores  partes  venire  quanto  plus  potuit  festinavit. 

Cum  dominus  Albertus  dux  Austrie  de  Argentina  reces- 
sisset^  duxit  secum  triginta  naves  bonis  quibusque  onera- 
taS;  quas  ibi  si  non  obtinuisset;  in  inferioribus  partibus  ob- 
tinere  minime  potuisset.  Civitates  enim  sibi  vendere  neces- 
saria  noluerunt.  Obsedit  autem  dux  Alcinache^  castellum; 
illique  se  sub  conditione  tradiderunt^  ut  si  infra  octo  dies 
non  liberarentur ,  quod  in  potestatem  ducis  libere  transfer- 
rentur.  Tanta  autem  fuit  in  ducis  exercitu  caristia  quod  pa- 
nis  vix  valens  denarium  pro  sex  denariis  vendebatur.  Aa- 
diens  rex  Adolfus  Albertum  ducem  Austrie  descendisse  et 
castellum  Alcinache  fratris  ducis  obsedisse  ^  tunc  et  ipse 
descendit  et  prope  Alcinache  sua  tentoria  collocavit.  Tante 
autem  potentie  ac  multitudinis  exercitus  regis  extilit^  quod 
ducis  exercitum  facililer  vicisset^  si  eum  sui  dolosi  ut  di- 
cebatur  consiliarii  permisissent. 

In  vigilia  nativitatis  Johannis  baptiste  [iun.  22]  cycli 

O  Alzei  sudwestlich  von  Mainz. 


CHRONICON  COLMARIEKSE. 


89 


lunaris  vii;  tres  electores  regis  Romanorum^  scilicet  dominus  i298 
archiepiscopusMaguntinus^  marchio  Brandenbur^nsis  et  dux 
Saxonie  in  Moguntia  convenerunt^  campanas  compulsa- 
verunt;  populum  convocaverunt^  quedam  que  fecerant^  que- 
dam  facieuda  fideliter  retulerunt.  Ascenderunt  igitur  in 
ecclesiam^  facies  suas  vertentes  ad  altare^  manus  suas 
levaverunt^  per  deum  viventem  iuraverunt:  quod  cum  ante 
sex  annos  regnum  rege  caruerit  Romanorum,  nos  electo- 
res  tres  ex  parte  nostra  et  ex  parte  reliquorum  electorum^ 
(jui  tn  nos  eUgendi  vota  sua  transtulerunt ,  iure  ac  canonice 
Adolfum  de  Nassowe,  tunc  non  cognoscentes  meliorem,  in 
regem  elegimus  Romanorum.  Post  electionem  suam  Adolfus 
rex  sapienter  se  tenuit,  electoribus  atque  prudentibus  acquie- 
tit.  Post  breve  tempus  sapientum  consilia  sprevit,  iuvenum 
consUHs  acquievitj  et  regenda  mimme  terminavit;  divitias  per 
se  non  habuit,  nec  amicos  qui  eum  vellent  fideliter  iuvare. 
Electores  videntes  hos  defectus  regis  et  plus  quam  viginti 
alios,  pape  significaverunt ,  rogantes  suppliciter  quatenus  ip- 
sum  nobis  dare  auctoritatem  absolvendi  et  alium  confirmandi 
vellet.  Id  obtinuenint  ut  a  pluribus  dicebatur;  nuncii  vero 
Adolfi  re^s  dixerunt  quod  his  papa  simpliciter  contradixe- 
rit.  Ipsius  igitur  auctoritate  nobis  commissa  Adolfum  regem 
'muffidentem  invenientes,  absolvimus  eum  a  regimims  digni- 
tate,  et  dominum  Albertum  ducem  Austrie  in  dominum  et  re- 
gem  eligimus  Romanorum,  et  potestate  nobis  tradita  simUiter 
canfirmamus.  £t  Te  deum  laudamus  sollempniter  cantave- 
runt.  Cumque  dux  presens  non  adesset^  extra  civitatem  ad 
tabemacula  perrexerunt^  et  ibi  pannum  pretiosum  supra 
eqnum  proiecerunt^  regemque  desuper  sedere  preceperunt, 
et  Te  deum  laudamus  cum  magna  letitia  cantaverunt.  Civi- 
tatum  cives  hunc  regem  deriserunt^  et  ei  nullatenus  parere 
voluerunt,  eique  vendere  necessaria  renuerunt;  regem  Adol- 
iiim  pro  rege  tenuerunt  et  ei  necessaria  prebuerunt^  fldemque 
ad  ipsius  obitum  usque  tenuerunt.  Post  mortem  Adolfl  regis 
civitates  Albertum  ducem  Austrie  electum  regem  a  principibus 
subito  pro  suo  domino  receperunt  et  in  omnibus  paruerunt. 

In  octava  autem  sancti  Joliannis  baptiste  [iuli  1]  domi- 
nus  archiepiscopus  Moguntinus  et  dux  Austrie  in  penuria 
fuerunf,  quia  civitates  imperii  eis  necessaria  vendere  no- 
luerunl.  Tunc  ad  invicem  dixerunt :  Aliquardulum  fugiamus, 


90  CHRONICON   COLHARIENSE. 

1298  ut  inimicos  vincere  vaieamus.  Tunc  dorainus  archiepiscopus 
suos  armare  se  fecit  ad  dimidium  miliare^  ibique  ducis  exer- 
ci(um  exspectare.  Dux  vero  suis  dicebat:  Preparate  vos  ad 
pugnandum  atque  ad  recedendum.  Gumque  se  preparassent, 
recesserunt  atque  tabernacula  succenderunt.  Dux  processit 
a  loco  quo  tentoria  fixerat  ad  dimidium  miliare  volens  ibi 
cum  exercitu  regis  dimicare. 

Yidens  exercitus  regis  castra  ducis  succensa;  consiliarii 
regis  subito  venerunt;  ducis  gesta  secundum  quod  appa- 
ruerunt  fideliter  retulerunt^  dicentes:  Dominus  archiepis- 
copus  cum  suo  comitatu  hodie  mane  de  duds  exercUu  rece- 
debaty  nunc  dux  sicut  fecit  in  Kencingen  sic  et  nunc  facere 
dispottit,  et  animam  suam  atque  suorum  cogitat  a  mortis  pe- 
riculo  liberare.  Rex  credens  consiliariis  infidelibus  tanquam 
fldelibus  acquievit^  suis  arma  sumi  precepit,  fugientes  per- 
sequi  fideliter  adhortatur.  Rex  cum  paucis  primus  paratus 
ad  prelium  ducem  persequitur  confidenter. 

Dux  videns  regem  cum  paucis  venientem;  securus  de 
victoria  dicebat :  Exerdtus  meus  in  tres  partes  dividatur  et 
regis  exerdtus  ad  medium  mei  venire  sine  obstaculo  perml' 
tatur.  Cum  autem  in  nostra  pervenerit  a  nostris  drcumdeturj 
et  rex  in  primis  capiatur  vel  velodter  ocddatur,  equi  inimi- 
corum  lanceis  perfodiantur ,  assessores  eorum  sine  lesione 
corporum  capiantur.  Sicut  dux  suis  dixit  faciendum,  sic 
omnia  fideliter  perfecerunt.  Ad  bellum  duxcum  signo  peregriQO 
processit  ^  proprium  vero  suum  pluribus  committebat.  Rex 
vero  sub  signo  proprio  dimicavit^  malens  sub  signo  pro- 
prio  capi  vel  occidi  quam  inimicis  tradere  sanguinem  inno- 
centum. 

Gum  rex  cum  suis  ad  ducis  exercitum  pervenisset^  et 
ducis  exereitum  in  tres  partes  divisum  et  ad  preliandum  non 
fugiendum  considerasset^  dixit  eum  sequentibus  cum  dolore: 
Ve/  Amici  nostri,  imo  potius  inimid,  manibus  ininUcorum 
nostrorum  sine  misericordia  nos  tradiderunt.  Si  enim  fugia- 
mus^  omnes  perditi  sumus;  si  vero  pugnaverimus  quis  rei 
eventus  eveniat,  penitus  ignoramus.^  Tunc  dixit  filio  sjio: 

1)  demnach  wurde  Adolf  nar  dann  haben  fechten  wollen  wann  er  des 
sieges  gewiss  war,  und  ware  als  angreifender  erschrocken  den  feinti 
deu  er  schon  so  lange  suchte  in  schlachtordnung  zu  finden;  das  sieht 
ihm,  der  zwar  kein  kluger  feldherr  aber  ein  tapferer  ritter  war,  gar 
nioht  iihDtich. 


CHROKICOll   COLMARIENSE.  91 

Recede  a  me,  quia  inimci  tnei  non  me  vivere  palienlur.  Tunc  1298 
filius  dixit :  Pater  quocunque  perreseritis  ero  tecum,  in  mor^ 
lem  pariter  et  ad  vitam.  Rex  cam  signis  regiis  atque  vexillo 
regis  cum  militibus  melioribus  quos  secum  habuit  ad  vexil* 
iQm  ducis  sine  pugna  et  obstaculo  pervenerunt.  Occurrit 
primo  regi  ferens  insignia  ducis  quem  ferociter  aggreditur 
et  velociter  interfecit  Occurrit  et  alter  regi ,  qui  per  inter* 
fectionem  regis  magnam  pecuniam  deservisset,  hic  gladio 
regem  petens  in  ipsum  irruit  vehementer.  Cum  hoc  rex  diu* 
tjus  dimicat^  tandem  vero  ipsum  vulneravit,  qui  de  equo 
cecidit  et  ab  equorum  pedibus  conculcatur.  Post  hec  regeni  • 
plures  pariter  invaserunt ,  de  quibus  omnibus  ut  homo  des-* 
peratus  viriliter  se  defendebat.  Tandem  equus  regis  in 
anterioribus  pedibus  vulneratur.  Tunc  rex  et  equus  pariter 
ceciderunt.  Post  hec  rex  percutitur  atque  vulneratur^  et  sic 
in  Domino  requievit. 

Dux  suis  precepit  quod  preler  regem  nullus  hominum 
lederetur^  sed  tantum  equi  mortis  supplicio  traderentur.  Quod 
fuerant  fldeliter  «xecuti.  Interfecti  fuerunt  duo  millia  triginta 
quinque  ut  quidam  retulerunt.  Alii  dixerunt  quod  equorura 
interfectorum  fuerint  tria  millia  computata.  £x  hominibus 
occisi  fuerunt  centum  et  non  amplius  compulati.  Excoriati 
fuerant  ipso  die  omnes  equi  y  ut  plurimi  retulerunt. 

De  nonnullis  ab  Alberto  rege  gesHs. 

Anno  m.cc.xc.viii.  rex  Romanorum  Albertus  in  octava 
Martini  [nov.  18]  in  Nurenberc  curiam  sollempnem  cele- 
bravit,  ibique  regina  more  debito  coronatur  et  pene  omnes 
electores  presentes  extiterunt.  Ibi  dignitas  cuiuslibet  domini 
corara  rege  sollempniter  recitatur,  et  quilibet  dominorum 
regi  in  officio  suo  sicut  debuit  ministravit.  Rex  vero  Bohe- 
mus  cum  preciosissima  veste  et  equo  qui  ad  millc  marcas 
estimabatur  sedens,  vinum^  in  cypho  aureo  sibi  porrexit. 
Audiens  venerabilis  dominus  rex  Albertus  quod  pater  suus 
Rudolfus  rex  Romanorum  in  die  anniversaria  sua  ut  eius 
haberetur  memoria  minime  contulisset^  contulit  eis  quinqua- 
ginta  librarum  redditus  ^  ut  in  altari  quod  in  ecclesia  eorum 
construxerat^  quotidie  missam  dicerent  aut  cantarent. 

1)  vinain  ist  von  inir  erganzt. 


92  CHRONICON   COLMARIENSE. 

1300  Anno  in.ccc.  comes  de  Holandia^  vir  iuvenis  et  fortis^ 
habens  in  matrimonio  sibi  coniunctam  iuvenculam  nobilem  et 
facundam :  hii  ad  mensam  pariter  sederunt  hilares  et  iocundi. 
Hii  toxico  perierunt  pariter  innocentes.  Horum  comitatum 
usurpavit  comes  Hanegogie  velociter  et  potenter.  Hec  au- 
diens  venerabilis  dominus  Albertus  rex  Romanorum ,  man- 
davit  comiti  Hanegogie  quod  has  res  contra  iusticiam  pos- 
sedisset  et  eas  dari  sibi  libere  postulabat.  Comes  hec  facere 
simpliciter  recusabat.  Hiis  rex  Albertus  auditis  exercitam 
congregavit  et  comitem  obsidere  velociter  cogitavit.  ^   Cum 

•  rex  prope  Coloniam  cum  exercitu  pervenisset^  quidam  ex 
suis  benigne  cum  magna  fraudulentia  receperunt  eum  inter- 
Gcere  voluerunt.  Hec  quidam  ex  consanguineis  regis  intel- 
ligentes  ^  statim  miserunt  ei  nuntium :  Nisi  ad  nos  ante  pran- 
dium  veneris,  in  prandio  morieris.  Hec  rex  cum  audisset, 
ascendit  dextrarium  et  fugit  velociter  ad  cognatos.  Pauci 
autem  ex  suis  quos  rex  vocavit  velociter  sequebantur.  £t 
postquam  ad  suos  pervenit^  fuerunt  insidie  patefacte. 

Hiis  sic  gestis  vocavit  rex  suos  eisque  dicebat:  Ad 
terram  meam  redire  disponOj  et  quo  eo  perveniam  michi 
consulite.  Qui  dixerunt:  Cum  multitudine  militum  potesiis 
terram  vestrorum  imndcorum  velociter  pertransire.  Rex  mi- 
litibus  dicebat :  Preparate  ergo  vos  me  ad  meos  cum  po- 
tentia  perducendum.  Qui  dixerunt :  Domine  deficiunt  nobis  ex- 
pense  et  ideo  vobiscum  pergere  non  valemus.  Rex  dicebat: 
Dabo  vobis  mille  qmngentas  marcas  ut  me  ad  propria  perdu- 
cafe.  MUites  dixerunt:  Voluntarie  faciemus.  Ascenderunt  mili- 
tes  dextrarios  suos  et  regem  ad  suos  cum  letitia  perduxerunt^ 
et  cum  pervenisset  dedit  militibus  pecuniam  quam  promisit. 

1301  Cum  regi  visum  fuisset  quod  Rhenum  potenter  teneret 
et  se  confirmatum  crederet,  mandavit  domino  archiepiscopo 
Moguntino,  archiepiscopo  Coloniensi  atque  ceteris  accipien- 
tibus  telonium  supra  Rhenum :  ne  incurrerent  in  indignatiO' 
nem  regie  maiestatis.  Episcopi  regi  taliter  responderunt: 
Telonta  nostra  longo  tempore  debite  accepimus^  et  anteces- 
sores  nostri  longo  tempore  receperunt  et  eos  reges  Romano- 

1)  dieses  is(  in  der  hs.  nochmals  etwas  kurzer  enthalten:  Anno  do- 
mini  ni.ccc.  comes  Uollandie  cuni  uxore  saa  in  prandio  intoxicatur.  Al- 
bertus  vero  rex  Romauorum,  existcns  in  Thurego  ante  festum  sancti  So- 
hannis  baptiste  cum  regina,  hec  inte'li^ens  exercitum  congregavit  et  vio- 
lenter  descendit  ut  comitatum  Hollandie  in  propriam  traheret  potestatem. 


CfiRONICON   COLMARIENSE*  93 

rum  rmnime  turbarunt.  Unde  et  nos  hec  telonia  nolumus  vo-  i30i 
luntarie  resignare.  Rex  his  auditis ,  significavit  pape  quod 
domiui  archiepiscopi  supra  Rhenum^  fluvium  per  telonium 
JDiustas  exactiones  facerent  et  totam  terram  graviter  per-  • 
lurbarent.  Episcopos  papa  corrigere  tardavit.  Sed  rex  ta- 
men  quomodo  eos  cum  ^  suis  corrigeret  cogitavit^  et  de  con- 
silio  suorum  eos  diflidavit.  Non  post  multum  temporis  rex 
jQ  Moguntia  coram  quibusdam  principibus  super  futuris  gra- 
vaminibus  soUempniter  appellavit. 

,Eodem  tempore  filii  sororis  regis  et  ducis  Bavarie^  sci- 
licet  Rudolfus  et  Ludevicus^  ^  litigabant  inter  se  pro  dominio 
et  senior  iuniorem  de  paternis  possessionibus  expulit  vio- 
lenter.  Tunc  iunior  se  contulit  ad  regem  Romanorum^  senior 
vero  confederavit  se  archiepiscopo  Moguntino.  Junior  roga- 
vit  regem  Romanorum  ut  eum  secundum  iusticiam  promo- 
veret.  Dixit  ei  rex :  Accipe  tuos  amicos  et  ego  mittam  tibi 
de  meis  homimbus,  et  fratris  obsideas  civitatem.  Atque 
hanc  regis  voluntatem  iunior  adiraplevit.    Cumque  dux  Lu- 

dewicus  civitatem diebus  pluribus  obsedisset  y  nec 

dominus  archiepiscopus  liberare  eam  potuisset^  venit  domi- 
Dus  rex  Romanorum  ^  civitatem  potenter  obsedit  et  obtinuit 
violenter.  ^  Cumque  dux  multas  muuitiones  perdidisset  et 
liberare  eam  minime  valuisset^  tunc  regi  res  et  corpus  sim- 
pliciter  conferebat.  Rex  vero  inter  fratres  ut  placuit  divide- 
bat.  Existens  autem  in  obsidione  rex  res  domini  archiepis- 
copi  Moguntini  potenter  invasit^  et  dicebatur  multas  civi- 
tates  et  villas  in  cinerem  redegisse. 

Post  hec  acceptis  illomm  ducum  duorum  hominibus  ad 
civitatem  que  dicitur  Bingin  cum  letitia  se  transferebat. 
Quam  cum  obsedissent^  misit  ei  rexFrancie  Gallicos  multos 
qui  civitatem  viriliter  impugnabant.  Tamen  inter  omnes  na- 
tiones  illi  de  Alsatia  laudabilius  faciebant.  Erat  enim  hec 
civitas  munita  valde.  Habebat  enim  ex  una  parte  aquam  id 
est  Rhenum  per  quem  naves  magne  sine  periculo  non  ^  po- 
terant  pertransire.  Habebat  ex  altera  parte  aquam  magnam^ 
que  sine  navibus  sine  periculo  non  poterat  pertransiri.  In 

1)  cam  habe  ich  eingeschalCet.  2)  Ladewicns  habe  ich  hier  und 
demnachst  an  die  8teHe  des  unrichligen  Otto  gesetzt.  3)  Heidelberg 
wird  demnach  gemeint  sein.  4)  Rhenum  magnum  quem  habebat  peri- 
culnm  grave  per  quod  et  naves  ma^ne  sine  periculo  non  hs.  5)  die 
Nahe,  sollte  es  aber  nicht  parvam  heissen? 


94  CHRORICOR   COLlTARfKNSE. 

I30t  tercia  parte  sui  habuit  castrum  forte  in  lapide  situm^  quod 
non  poterat  subfodi  nec  expugnari  sine  laboribus  maximis 
et  expensis.  In  quarta  parte  habebat  fossam  profundam, 
murum  fortem  et  altum^  portam  et  turrim  que  non  poterat 
faciliter  expugnari.  Habebat  homines  fortes^  quinque  comi- 
tes  et  electos  eorum ,  qui  exercitati  erant  in  preliis^  et  alios 
quingentos ,  qui  si  in  campo  plano  fuissent  et  circa  se  sepem 
habuissent  ab  infmita  hominum  multitudine  sese  diutius  de- 
fendissent.  Rex  autem  habebat  homines  nimios^  ita  ut  an- 
tiqui  patres  dicerent ;  nunquam  viderint  tdlem  et  tantam  m- 
Htiam  congregatam,  Servorum  autem  pauperum  qui  dicun- 
tur  bubii  tanta  fuit  multitudo^  quod  regi  dicebant:  Domine 
date  nobis  res  que  sunt  in  civitate  et  vobis  eam  trademus 
sine  Vesione  ac  detrimento  in  vestram  liberam  potestatem. 
Rex  hoc  renuit  facere  ut  res  inimicorum  suorum  ad  libitom 
devastaret. 

Expugnavit  autem  rex  hanc  civitatem  per  duo  vasa  con- 
cava,  que  faciebant  artifices  sapientes.  Unum  vas  cattus  vo- 
cabatur ,  aliud  cancer,  Erant  hec  vasa  longa  quadrata  de- 
missa  ex  omni  parte  latenim  clausa  per  ascola  pariter  et  apta. 
Vasa  hec  versus  teram  nullum  munimen  habebant;  sed  ver- 
sus  celum  de  tabulis  fortibus  et  spissis  et  lignis  parvis  tectum 
habebant  quod  machinarum  lapides  minime  metuebat.  Per 
duo  autem  vasa  supramemorata  fuit  civitas  faciliter  expug- 
nata.  Cattus  leve  vas  erat  et  faciliter  trahebatur.  Cum  hoc 
vas  ad  civitatem  fuisset  perductum^  signa^  quedam  pro  pe- 
dibus  sibi  fecerunt^  ut  ad  murum  per  fossatum  possent  faci- 
Uter  pervenire.  Ft  cum  ad  murum  pervenissent ,  iuvenes  de 
civitate  egressi  catto  pedes  succiderunt  et  in  fossatum  ca- 
dere  coegerunt.  De  hoc  rex  fuit  non  modicum  perturbatus. 
Post  hec  cancrum  ad  civitatem  cum  laboribus  perduxe- 
runt.  Fuit  enim  cancer  instrumentum  magnum  forte  pariter 
et  ponderosum.  In  eo  autem  erat  trabs  magna^  pariter  longa^ 
in  una  parte  grossa^  in  altera  parte  parva.  In  grossiori  parte 
sive  in  capite  fuit  ferro  forti  circumdata  et  in  fronte  ipsius 
cancri  ferro  fortissime  colligata.  Trabs  hec  super  quedam 
instrumenta  iacuit  quod  faciliter  moveretur.  Hic  cancer  cum 
ad  murum  pervenisset,  octo  in  circulos  qui  in  trabe  erant 
funes  immisissent;  ex  paucis  ictibus  cum  iecissent  pro  magna 

1)  80  drack  und  hs.,  Urstisias  vermnthet  ligna  oder  tigna. 


CHRONICOH  COLMARfKHSE.  95 

parte  cadere  coegerunt.  Uno  eciam  ictu  turrim  (etigerunt  tsoi 
et  in  tantum  leserunt  quod  ruinam  forlissime  miuabatur. 

Hospites  videntes  murum  cecidisse  timuerunt^  et  omnes 
machinas  et  instrumenta  que  fecerant  ad  defendendum  ci-* 
vitatem  velociter  deseruerunt^  et  in  castrum  se  cum  festi*- 
nanlia  receperunt.  Post  hec  cives  se  cum  paucis  conditioni- 
bus  tradiderunt^  quod  et  circa  principium  libenter  fecissent^ 
si  eis  hospites  permisissent.  Cum  obsessa  civitas  fuisset^ 
scultetus  hospitibus  dixerat :  Vos  domini  quid  oportet  nos 
facere^  melius  esset  ut  hoc  fadamus  quamdiu  res  et  corpora 
possidemus,  quam  ut  cum  nostris  omnibus  pariter  pereamus. 
Tunc  hospites  pariter  irruerant  et  eum  miserabiliter  oc- 
ciderant. 

Fuerunt  equi  phalerati  seu  dextrarii  seu  militum  ^  preter 
aliorum  hominum^  duo  milia  ducenti  in  hoc  exercitu  nume- 
rati.  Hominum  autem  tanta  fuit  multitudo  quod  non  pote- 
rant  eomputari.  Obsessa  est  hec  civitas  Bingin  ex  parte 
Rheni ,  quia  totus  Rhenus  repletus  navibus  erat  et  via  pa- 
iuit  transeuntibus.  Fuerunt  et  galei  militum  ordinati  super 
muroS;  et  eorum  claritas  in  montibus  apparebat.  Fuit  et 
obsessa  ex  parte  altera^  qui  eciam  eos  graviter  infestabant. 
£x  parte  terre  fuerunt  obsessi  per  cattum  atque  cancrum^ 
quia  solns  cancer  quingentos  homines  occupabat. 

Anno  m.ccc.ii.  duxit  Albertus  rex  in  Coloniam  viginti  iao2 
milia  quartalia  frumenti  et  sex  milia  karatarum  vini. 

Eodem  anno  rex  misit  sollempnes  nuntios  ad  papam^ 
scilicet  episcopum  TuIIensem  et  suum  cancellarium  cum 
magnis  expensis.  Qui  ante  festum  sancti  Johannis  baptiste 
cum  literis  clausis  redierunt^  que  tamen  statim  lecte  non 
sunt,  quia  rex  cum  suis  legere  timuerunt. 

Circa  festum  sancte  Marie  Magdalene  [iuli  22]  dominus 
Albertus  rex  cum  hominibus  Austrie  Bavarie  Ungarie  Bo- 
hemie  et  superioris  Rheni  hominibus  Coloniam  perrexit^  et 
res  trium  archiepiscoporum  et  aliorum  episcoporum  suorum 
adversariorum  ad  libitum  devastavit.  Dixit  enim  se  Holan- 
diam  atque  Flandriam  breviter  pervenlurum.  Inimici  regis 
plurimum  vexati  cum  rege  composuerunt  ^  et  homines  cum 
navibus  Rhenum  ascendere  ac  descendere  libere  permise- 
runt. 

Anno  domini  m.ccc.iii.  nunlii  domini  regis  Alberti;  quos  1303 


96 


CHRONICON   COLMARIENSE. 


superiore  anno  ad  papam  Romam  miserat^  nempe  dno  milites 
et  tercius  miles  clericus  in  iure  plurimum  versatus^  clrca 
purificationem  redierunt  et  ad  regfine  presentiam  pervene- 
runt.  Regina  vero  unum  ex  eis  Monachum  militem  festinan- 
ter  ad  regem  transmisit^  rogans  suppliciter  quatinus  subito 
dignaretur  ad  eius  presentiam  venire.  Hoc  autem  rex  velo- 
citer  adimplevit. 

Yenerunt  nuntii  regis  Romanorum  infra  octavam  Johan- 
nis  baptiste  in  Columbariam  ^  dicentes  quod  papa  in  consis- 
torio  coram  pluribus  millibus  hominum  dixisset^  quod  rex 
Romanorum  esset  verus  et  in  gratia  sua^  et  quando  veni- 
ret^  sicut  rex  tenetur  venire^  vellet  eum  consecrare  in  im- 
peratorem  ^ 


ANNALES  ARGENTINENSES.     631  —  1272. 


631  Anno  ab  incarnatione  domini  dc.xxx.i.  Dagobertus  rex 
monarchiam  in  tribus  regnis  Burgundionum  Austrasiorum 
superiorum  Francorum  sagaciter  recepit,  fuitque  rex  for- 
tissimus  etc. 

Anno  domini  dc.Ixx.iii. .  . .  Eodem  tempore  beatus  Arbo- 
gastus  extitit^  qui  fllium  Dagoberli  a  morte  suscitavit/etFlo- 
rentiuS;  qui  filiam  eiusdem  regis  a  demonio  vexatam  libera- 
vit,  Argentine  vicissim  succedentes  episcopi  claruerunt. . . . 

Leude^ius  namque  cum  maior  domus  esset^  duxerat 
uxorem  de  prosapia  sancti  Sigismundi  regis  Burgundie;  ge- 
nuitque  ex  ea  Athicum  seu  Adalricum.  Qui  patre  adhuc  su- 
perstite  et  Hilderico  regnante  uxorem  duxerat  Berswindam 
nomine^  filiam  sororis  sancti  Leodegarii,  sororem  videlicel 
regine.  Ob  hanc  causam  consanguinitatis  a  prefato  rege 
ducatum  Germanie  adeptus  est^  habuitque  sedem  in  villa 
regia  Ehenheim  et  in  caslro  quod  Hohenburg  nominatur. 
Genuilque  filiam  a  nativitate  cecam  nomine  Odiliam;  que  a 

i)  80  seUste  ich  sfatt  cesareDi. 


ANNALKS  ARGENTIKENSES.  97 

sancto  Erhardo  Ratisponensi  cpiscopo  et  Hildolfo  Treve-  673 
rensi  baptizata  in  sacro  fonte  visum  recepit.  .  .  . 

Anno  dominice  incarnationis  dcc.xx.iii.  elc.  Sequenti 
anno  sanctus  Pirminius  in  Augia  insula  serpentes  fugavit^ 
et  cenobialcm  vilam  ibi  instituens  Ethonem  postea  Argenti- 
nensemepiscopum^  quietiamEthcnheim  cenobium  construxit^ 
pro  se  abbatem  constituit.  Ipseque  Alsatiam  Alemanniam 
atque  Bavariam  alia  construclurus  cenobia  petiit,  quorum  no- 
mina  hec  sunt:  Altahe  Phevers  Murbach  Schutlere  Gengen- 
bach  Swarzahe  Wissenburg  Horenbach  Morsmunster  Nu- 
wilre.  .  .  . 

Anno  domini  dccc.lxxx.vii.  Richarda  imperatrix^  adulte- 
rii  vitio  cum  Liutwardo  Vercellensi  episcopo  incusata^  di- 
vino  iudicio  se  ab  omni  uxorum  commixtione  integram  et 
virginem  approbavit^  quamvis  iam  duodecim  annis  in  con- 
iugio  imperatoris  apparuit.  Moxque  ab  imperatore  separata 
in  Andelahe  cenobium  virginum  a  se  constructum  secessit^ 
ibique  deo  serviens  virgo  regina  permansit. . .  . 

Anno  domini  dcccc.Ixx.iii.  Otto  magnus  etc.  Imperatrix 
Adelheidis  post  ipsum  sancte  et  religiose  vivens  longo  tem- 
pore,  multa  contulit  ecclesiis  de  regali  munificencia.  £t  ad 
ultimum  supcr  littus  Rheni  fluminis  nobile  cenobium  con- 
struxit  dictum  nomine  Sehlse^  et  illud  prediis  et  aliis  opibus 
ditavit.  Ubi  et  ipsa  poslea  moriens  quievit.  ... 

Anno  domini  m.ii.  etc.  Leo  papa  qui  et  Bruno  de  caslro 
Egensheim  natus  est. 

Anno  domini  m.x.v.  monasterium  sancto  Maric  virginis 
in  Argentina  surgit  primo  a  fundatione  sua. ... 

Anno  domini  m.xx.viii.  Wernharius  Argentinensis  epis- 
copus  primus  obiit.  Et  Wilhelmus  succedil. 

Anno  domini  m.xxx.i  monasterium  sancti  Thome  apo- 
stoli  in  Argentina  a  Wilhelmo  consecralur,  et  sancti  Petri  ab 
eodem  inchoatur. 

Anno  domini  m.xl.v.  dedicatum  et  monasteriam  Hohen- 
burg  in  honore  beate  Marie  virginis  a  venerabili  Brunone 
Leucorum  id  est  Tullensium  episcopo,  postea  apostolico. 

Anno  domini  m.xl.vii.  Wilhelmus  Argentinensis  epis- 
copus  obiit.  Cui  Hetzel  suceesit. 

Anno  domini  m.Ixx.vii.  Bertoldus  dux  Carinthiorum  qui 
etZeringen,  vir  cathoIicuS;  obiit. 

BOEHMER  FONTES.  2.  7 


98  ANNALES  ARGENTINENSES. 

1079  Anno  domini  mJxx.viiii.  Wernharius  Argentinensis  epis- 
copus  obiit.  Cui  Otlo  schismalicus  successit.  Eodem  tem- 
pore  in  Alemannia  tria  monasteria  primo  instituta  egregiepol- 
lebant:  sancti  Blasii  in  Nigra  Sylva^  sancti  Aurelii  in  Hirs- 
augia^  sancti  Salvatoris  in  Schafhusen  etc. 

Anno  domini  m.xc.  fundata  est  Margbach  eccle^ia  sancti 
Aug^ustini  a  militari  et  illustri  viro  Burchardo  de  Gebels- 
wilre^  cuius  adiutor  et  cooperator  fidelissimus  magister  Ma- 
geboldus  de  Lutenbach  extitit. . .  . 

Anno  domini  m.xc.ii.  principes  Allemannie  ad  defensio- 
nem  sancte  matris  ecclesie  unanimiter  convenerunt,  sibique 
ad  hoc  negocium  exequendum  fratrem  Gebhardi  Constan- 
tiensis  episcopi  Bertoldum  de  Zeringen  ducem  tocius  Suevie 
constituerunt ;  qui  nondum  ducatum  aliquem  habuit,  etsi 
iam  dudum  nomen  ducis  habere  consueverit.  Hic  preterito 
anno  in  proprio  allodio  Brisgaugie  Friburg  civitatem  iniliavit. 

Anno  domini  m.xc.iii.  Bertholdus  dux  Alemannie^  qui  et 
de  Zeringen ,  cenobium  monachorum  in  honore  sancti  Petri 
in  Nigra  Sylva  construxit,  quod  postea  frater  eius  Gebehar- 
dus  Constantiensis  episcopus  consecravit. .  .  . 

Anno  domini  m.c.  facta  est  famis  incomparabilis  et  mor- 
talitas  horribilis.  Otto  quoque  Argcntinensis  schismaticus 
de  Jerosolimitano  itinere  reversus ,  sed  de  schismate  ut  pu- 
tabatur  non  emendatus,  diem  clausit  extremum.  Cui  Balde- 
winus  sex  tantum  victurus  hebdomadas  successit. 

Anno  domini  m.c.xx.ii.  Bertoldus  dux  de  Zeringen  Mol- 
lesheim  occiditur. 

Anno  domini  m.c.xx.iii.  Cuno  Argentinensis  episcopus  de 
sede  pellitur.  Cui  Bruno  episcopus  supraponitur. .  .  . 

Anno  domini  m.c.xx.viii.  etc.  Eodem  anno  constructum 
est  monasterium  quod  vocatur  Novum  Castrum  in  fundo 
Reinaldi  comitis  de  Lutzelnburg.  Et  cepit  crescere  in  per- 
sonis  et  rebus  et  religione  etc. 

Anno  domini  m.cxxx.  facta  est  pugna  inter  Gebebardum 
Argentinensem  episcopum  et  Fridericum  ducem  Alemannie 
apud  Giigenheim.  Eodem  anno  combustum  est  maius  mo- 
naslerium  Argentinense  primo.  .. .  . 

Anno  domini  m.c.xl.  combustum  est  monasterium  Ar- 
gentinense  secundo. 


ANNALES   AR6ENTIIIINSES.  99 

Seqaenli  anso  Gebehardus  episcopus  obiit.    Cui  Bur-  lui 
chardus  successit.  . . . 

Anno  domini  m.c.l.  corobustum  est  monasterium  Argen- 
finense  tercio. ... 

Anno  domini  m.c.I.viii.  monasterium  in  Novo  Castro 
consecratur  sub  glorioso  Friderico  imperatore  anno  imperii 
eius  sexto  in  predio  Reinoldi  comitis^  quarlo  nonas  maii 
mai  4]  a  reverendis  episcopis  Burcardo  Argentinensis  et 
leinrico  Trecensis  ecclesie  in  honore  sancte  Crucis  et  beate 
Marie  virginis. 

Anno  domini  m.clx.ii.  etc.  Eodem  anno  Horburg  a  comile 
Hugone  de  Dagesburg  destruitur.  Ipso  anno  Burcardus  Ar- 
genlinensis  episcopus  obiit.  Cui  Rudolfus  successit. . . . 

Anno  domini  m.clxx.vi.  combustum  est  monasterium 
Argentinense  quarto. 

Anno  domini  m.c.Ixx.viii.  facta  est  cedes  magna  in  La* 
gelnheim  iuxta  Columbariam^  Cunone  de  Horburg  et  Egelolfo 
de  Urselingen  inter  se  preliantibus. 

Anno  domini  m.c.Ixx.viiii.  etc.  Eodem  anno  Cunradus 
in  vigilia  Thome  apostoli  [dec.  20]  Argentinensis  episcopus 
eligitur^  qui  proximo  anno  eodem  die  sepeliebatur.  EtHein* 
ricus  cathedre  preficitur. 

Auno  domini  m.clxxx.  dedicata  est  maior  ecclesia  In- 
rerioris  Monasterii  apud  Hohenburg^  in  honore  sancte  dei 
genitricis  Marie  a  Mantuano  apostolice  sedis  legato. . . . 

Anno  domini  m.c.Ixxx.v.  etc.  Ipso  anno  castrum  Bri- 
sache  a  rege  Heinrico  initiatur. 

Anno  domini  mclxxx.vi.  erat  hyems  ealida^  ita  quod  in 
decembri  et  ianuario  multe  arbores  florerent^  in  quibus  circa 
februarium  pyra  quantitate  in  modum  avellane  magna  con- 
spiciebantur.  Sed  proxime  sdquenti  anno^  scilicet  anno  do- 
mini  m.c.Ixxx.vii.;  circa  martium  magna  aeris  inclementia  et 
asperitas  algoris  veniens  fere  usque  ad  kal.  iunii  duravit, 
ita  quod  in  pentecoste^  videlicet  in  medio  maio^  nix  magna 
cecidit  et  fere  omnia  poma  perierunt.  Eodem  anno  Argen* 
tina  in  mense  predicto  ex  magna  parte  incendio  vastata  est. 

Anno  domini  m.c.xc.  beate  memorie  Heinricus  Argen- 
tinensis  episcopus  in  annunciacione  sancte  Marie  virginis 
die  pasche  [mivz  25]  ex  hac  luce  migravit.  Cui  Cunradus 
successit.    Postea  anno  domini  m.c.xciii.  idem  Cunradus 

7* 


546191 A 


100  ANNALES   ARGEIfTINENSES. 

1190  episcopus  Argentinensis  capitur  a  quibnsdam  ministerialibus 
eiusdem  civitatis. 

Anno  doraini  m.c.xc.  imperator  Fridericus  assumpsit  cha- 
raclerem  crucis,  et  per  terram,  non  per  mare,  cum  raagna 
multitudine  ad  liberationem  terre  sancte  processit.  Et  cuin 
esset  inArmenia  obiit  in  quadam  aqua,  que  vocatur  Ferrum^ 
submersns  et  Antiochie  sepultus.  Eodem  anno  rex  Heinri- 
cus^  filius  Friderici  imperatoris  huius,  cum  exercitu  in  Ita- 
liam  profectus  est  tum  pro  imperiali  benedictione  tum  pro 
regni  Apulie  susceptione. 

Anno  domini  m.c.xc.i.  Clemens  papa  obiit.  Cui  Celesli- 
nus  qui  et  Jacinctus  successit,  consecratus  die  pasche. 
Qui  eciam  imperatorera  Heinricum  secunda  feria  pasche 
[apr.  1 5]  unanimi  omnium  Romanorum  consensu  consecra- 
vit.  Eodem  anno  Fridericus  dux  Alemannie ,  frater  impera- 
toris ,  in  obsidione  Acharon  obiit  et  in  domo  Teutonicorum 
sepultus  est.  Fro  quo  Cunradus  frater  eius  ducatum  Sue- 
vie  accepit. 

Anno  domini  m.c.xc.vii.  cum  imperator  circa  augustum 
in  quodam  nemorC;  in  quo  fontes  erant  frigidissimi,  vena- 
tionis  delectaretur  exercitio,  in  quo  eciam  maximus  calor 
per  diera,  et  tale  frigus  quod  terram  gelu  et  pruina  con- 
stringeret  fuit  per  noctem,  quadam  nocte  tactus  frigore  circa 
festum  beali  Sixti  [aug.  6]  cepit  infirmari.  Quamobrem  ius- 
sit  se  usque  Messinam  civitatem,  que  duabus  dietis  ab  illo 
dislabat  loco ,  deferri.  Ubi  diarrhea  infirmitate  laborans  et 
in  bona  confessione  et  cordis  contritione  pridie  ante  festum 
sancti  Michahelis  [sept.  28]  de  hoc  seculo  migravit. 

Anno  domini  m.c.xc.viii.  Philippus  dux  Suevie,  fraler 
Heinrici  predicti,  apud  Frankenfurt  ab  una  parte  principum 
electus  esl  in  regem.  Alia  autem  pars  principum  filium 
Heinrici  quondam  ducis  Saxonie  nomine  Ottonem,  qui  co- 
mes  fuit  Pictavie,  regem  fecerunt,  atque  Colonie  eum  in 
regem  unxerunt.  Audiens  autem  Philippus  regis  Ottonis 
electionem  trecentos  milites  oum  multis  aliis  scutiferis 
Aquisgrani  misit ,  ut  regem  Ottonem  ab  ingressu  civitatis 
arcerent ,  et  sibi  civitatem  et  sedem  regni  servarent.  Sed 
Olto  rex  cum  suis  adiutoribus  ipsam  civitatem  obsedit  et  in 
tempore  messis  cepit  atque  in  sede  regni  triduo  sedit  ^  ip- 
samque  civitatem  fidelibus  suis  custodiendam  commisit.  In- 


AfiNALES  ARGENTINEXSES.  101 

terim  Phiiippus  exercitum  collig:ens  Alsatiam  petiit^  omne  ii98 
frumentum  in  messe  pessundedit^  Mollesheim  expugnando 
cremavit,  solo  cemiterio  in  deditionem  recepto,  Haldenburg 
presidium  cepit^  cemiterium  Epiaci  confregit^  omnes  homines 
Argentinensis  episcopi  et  comitis  de  Tagesburg,  qui  crant 
assentanei  Ottonis  regis^  et  totam  inferiorem  Alsatiam  in- 
cendio  et  rapina  vastavit.  Inde  procedens  curiam  Maguncie 
cum  suis  fautoribus  in  assumptione  beate  Marie  [aug.  1 5] 
habuit.  Ubi  a  pluribus  principibus  sollempniter  electus  a 
Trevirensi  episcopo,  qui  iam  relicto  alio  eciam  hunc  elege- 
rat  ^  una  cum  Tarentano  ^  archiepiscopo ,  qui  loco  Magun- 
tinensis  archiepiscopi  accitus  erat^  inunctus  est.  Ad  ean- 
dem  curiam  Philippus  rex  Ottocarum  ducem  Bohemie  regem 
fecit^  datis  sibi  et  uxori  sue  coronis. 

In  ipso  tempore  Constantia  imperatrix  in  Sicilia  defuncta 
est,  et  filius  Fridcricus  post  multos  labores  ibidem  cepit 
regnare. 

Anno  m.c.xc.viiii.  rex  Philippus  iterum  collecto  excrcitu 
lerapore  messis  Alsatiam  petiit  et  omne  frumentum  pessun- 
dedit^  adversas  domos  in  Rubiaco  confregit^  multa  presidia 
Argenlinensis  episcopi  et  comitis  Alberti  deslruxit ,  ipsam- 
que  civitatem  obsedit.  Tandem  mediantibus  Bertoldo  duce 
de  Zeringen  et  aliis  multis  principibus,  talis  compositio  pa- 
cis  inter  regem  et  episcopumArgentinensem  facta  est,  quod 
beneficia  que  pater  et  fratcr  suus  ab  episcopio  tenuerunt 
omnimode  libera  dimitterent^  et  episcopus  ei  ad  retinenda 
regni  gubernacula  pro  posse  faveret. 

Inde  expeditione  facta  exercitum  versus  Aquisgrani  mo- 
vit,  atque  Mosellani  fluvium  transiit.  Sed  inde  infeclo  ne- 
gotio  rediit,  obstantibus  sibi  Ottone  rege  et  fautoribus  suis. 
Habuit  preterea  magnum  conventum  principum  apud  Ba- 
benberg,  ubi  multi  episcopi  et  Saltzburgensis  archiepisco- 
pus  affuit.  Ubi  ipse  cum  episcopis  ossa  sancti  Heinrici  et 
sancte  Kunegundis  levaverunt,  sicut  ab  lunocentio  papa  ca- 
nonisati  fuerant,  et  pluribus  miraculis  prius  coruscaverant. 

In  eodem  anno  ante  nativitatem  domini  combustum  est 
monasterium  Hohenburg. 

Anno  domini  m.cc.  Otto  comes,  frater  Philippi  regis,  in 

1)  Tarentasiensi  solllc  cs  hcisseii. 


102  ANNikLES  ARGENTINKNSES. 

1200  bona  confessione  et  longa  egritudine  apud  Bisuntium  de- 
fungitur. 

Anno  domini  m.cc.i.  preclarissimus  princeps  Philippus 
rursus  exercitum  colligens  Mosellam  transivit^  Coloniam 
obsedit  ^  Brunonem  episcopum  cepit^  et  sic  civitatem  et  to- 
tam  provinciam  ad  deditionem  coegit.  Postea  Aquisgranum 
veniens  cum  multis  principibus  in  sede^  una  cum  regma^ 
regni  sedit^  ac  deinde  prospere  ad  propria  rediit. 

Anno  m.cc.ii.  Cunradus  episcopus  Argentinensis  obiit. 
Cui  Heinricus  de  Veringen  successit.  Hic  religiose  cepit 
vivere  et  guerras  et  prelia  declinare.  Ipso  tempore,  cum 
sedes  Moguntinensis  esset  in  errore;  vix  a  domino  Aposto- 
lico  licentiam  ordinationis  sue  impetravit.  Tandem  ut  Se- 
nonensis  archiepiscopus  ipsum  consecraret  ^  vix  obtinuit, 
anno  domini  m.cc.vii.  Qui  in  pentecoste  [iun.  10]  in  Ar- 
gentina  celebrans  ordines,  xvi  kal.  iulii  [iun.  1 6]  fere  quin- 
gentos  clericos  ordinavit  et  consecravit;  summa  vero  sacer- 
dotum  centum  et  quatuor  extitit.  Ipsa  die  christianissimus 
rex  Philippus  in  urbe  fuit  cum  principibus  suis. 

Anno  domini  m.cc.viii.  cum  piissimus  rex  Philippus  in 
procinctu  itineris  esset  eundi  in  Saxoniam^  ut  ^  diutina  ibi 
finem  accipere  dcberet,  atque  Babenberg  venisset  et  mili- 
tum  collectionem  expectaret^  ibique  venam  incidisset  et  cum 
quibusdam  regni  fidelibus  in  secreto  loco  palatii  quiesceret: 
Palatinus  de  Witelsbach;  qui  lubricus  erat  et  multonim  no- 
bilium  homicida^  veniens  sicut  diu  dolum  in  corde  conce- 
perat^  introitum  petiit  et  impetravit^  spatha  extracta  quasi 
ioculator  ludum  simulans  ^  nacta  opportunitate  regem  circa 
cerviccm  percussit,  et  statim  fugere  cepit.  Et  de  ictu  illo 
vitam  finivit.  Corpus  eiusdem  ibidem  humatur,  sed  postea 
revoluto  tempore  a  Friderico  rege  Spiram  ad  sepulturam 
regiam  ossa  deportantur,  ac  gloriose  ibi  tumulantur.  Mar- 
schalcus  vero  de  Calathin  illum  persequens  apud  quandam 
grangiam  sitam  apud  Danubium  occidit ,  et  caput  eius  in 
aquara  proiecit.  Regina  vero  audita  ipsius  morte,  et  sentiens 
unicuni  solatium  in  eo  quia  peregrina  erat  perdidisse,  et 
cum  esset  pregnans  dolorem  dolori  cumulans,  ad  Stoup 
castrum  deducta  est  cum  festinatione.  Ubi  post  modicum 
tempus  abortum  fecit.  Et  sic  vitam  cum  fetu  finivit,  et  ad 

1)  gucrra  oder  ein  ahnliches  wort  feblt. 


ANIIALES  ARGENTIKEKSES.  103 

monasterium  Lorche  deportatuF;  et  ibi  gloriose  sepelitur.  1208 
Paulatim  vero  longa  concertatio  de  regni  electione  quievit. 

Anno  domini  m.cc.ix.  Otto  rex  pro  imperiali  benedie- 
tione  tempore  messium  Romam  proficiscitur.  Qui  etiam  ab 
Innocentio  papa  in  imperatorem  consecratur;  iuramento 
prius  prestito  ^  quod  terram  et  bona  sancti  Petri  ^  que  sui 
antecessores  usque  ad  id  temporis  contra  iustiliam  tenuisse 
videbantur,  Romane  ecclesie  libera  dimitteret. 

Anno  domini  m.ccx.  imperator  non  sano  usus  consilio 
rupit  fedus  iuramenti  quod  fecerat  cum  papa  et  Romanis^ 
occupando  et  vendicando  sibi  bona  sancti  Petri  contra  pactum. 
Unde  a  papa  sepius  admonitus  et  correplus^  desistere  con- 
(empsit^  et  ob  hoc  meritam  excommunicationis  sententiam 
incnrrit. 

Eodem  anno  Olto  imperator  profectns  ab  Italia  transiit 
in  Apuliam,  ut  terras  illas^  quas  hereditario  iure  possidebat 
FridericuS;  fllius  Henrfci  quondam  imperatoris,  sibi  subiu- 
pret^  ipsumque  Fridericum  persequi  et  exterminare  inten- 
debat^  pravo  usus  consilto^  quia  si  statim  post  coronationem 
repatriasset  omnia  in  prosperum  sibi  cessissent. 

Anno  domjni  m.cc.xi^  mandante  papa  per  totamAIeman- 
niam  promulgari  cepit  ^ententia  exoommunicationis  lata  in 
Ottonem.  Omni  autem  tempore  Ottonis  per  totum  regnum 
Aleniannie  summa  pax  et  securitas  fuit,  ita  ut  omnes  mira- 
rentor  quod  etiam  in  absentia  eius^  dum  esset  in  Sicilia^ 
tanta  pax  esse  potuit  in  terra. 

Anno  dQmini  m.cc.xii.  Otto  imperator  ab  Apulia  et  Ita- 
lia  reversus  est  ad  partes  Teutonie,  celebravitque  curiam 
apud  Frankenfurt.  Et  circa  messes  coadunato  exercilu  movit 
expeditionem  in  Turingiam  adversus  Hermannum  lantgra- 
vium  sibi  adversantem.  Ubi  etiam  expugnavit  et  destruxit 
duas  munitiones  satis  munitas^  scilicet  Rotenberg  et  Saltzun- 
gen.  Et  inde  progrediens^  obsedit  oppidum  Wizense^  quod 
similiter  expugnavit  usque  ad  arcem.  Jbi  tunc  primum  cepit 
haberi  usus  instrumenti  bellici  quod  vulgo  trybock  appellari 
solet .... 

Videns  igitur  papa  pertinaciam  Ottonis  y  quem  prius  in 
oronibus  foverat  et  in  altum  sublimaverat^  cum  neque  pro 
absolutione  nec  pro  compositione  aliqua  laboraret^  misit  in 
Siciliam^  et  eduxit  inde  Fridericum  supra  prememoratum; 


104  A^XALES  ARGBKTINBNSES. 

1212  Heinrici  quondam  imperatoris  filiuro.  Et  literas  suas  direxit 
universis  terre  principibus,  quibus  dedit  in  mandatis,  ut  eun- 
dem  Fridericum  loco  regis  susciperent  et  raanutenerent  ^  et 
in  omnibus  ei  astarenl^  sibique  transeunti  per  terras  quisque 
suo  loco  conductum  honorifice  preberent.  Quodetfactum  est. 

Comperiens  erg^o  Olto  Friderici  adventum^  desistens  ab 
impugnalione  lantgravii^  proficiscitur  obviam  adversario. 
Qui  dum  in  partibus  Suevie  convenissent^  Otto  cum  suis 
cedere  compulsus  est^  et  prevalere  non  potuit  quia  pro  te- 
nacitate  sua  multi  eum  reliquerant.  Qui  secedeus  inde  re- 
v^rsus  est  in  Saxoniam^  conducentibus  eum  quibusdam  terre 
nobilibns.  Fridericus  aulem  obsesso  et  dedito  sibi  castro 
HagenowC;  quod.adhuc  lenebant  fideles  Ottonis^  veniebat 
de  civilate  in  civitatem  et  receperunt  eum,  et  in  brevi  ob- 
tinuit  terram.  Idem  Fridericus  iam  duxerat  uxorem^  reginam 
Arragonum  y  de  qua  genuit  filium  nomine  Heinricum^  postea 
regem. 

Anno  domini  in.cc.x.iii.  Fridericus  curiam  Aquisgrani  in 
festo  beati  Jacobi  habuit^  ubi  de  consensu  principum  loca- 
tus  est  in  sedem  regni. 

Anno  domini  m.cc.x.v.  celebrata  est  sancla  et  universa- 
lis  synodus  Rome  etc.  Ante  tempora  huius  concilii  fere  trien- 
nio^  disponente  deo^  heretici^  qui  perverso  dogmate  latenter 
seducunt  fideles  ecclesie^  comprehensi  sunt  in  civitate  Ar- 
gentina.  Producti  vero  cum  negarent  heresin^  iudicio  ferri 
candentis  ad  legitimum  terminum  reservantur^  quorum  nu- 
merus  fuit  octoginta  vel  amplius  de  utroque  sexu.  £t  pauci 
quidem  ex  eis  innocentesapparuerunt.  Reliqui  omnes  corain 
ecclesia  convicti^  per  adustionem  manuum  dampnati  sunt^ 
et  incendio  perierunt. 

Anno  domini  m.cc.x.vi.  Innocentius  papa  obiit.  Cui  Ho- 
norius  successit. 

Eodem  quoque  tempore  Olto  imperator  obiit. 

Anno  domini  m.cc.x.ix.  Fridericus  rex  pro  imperiali  be- 
nedictione  Romam  proficiscitur.  Ubi  ab  Honorio  papa  circa 
festum  beate  Cecilie  [nov.  22]  in  imperatorem  consecratur 
et  inungitnr. 

Anno  doniini  m.cc.xx.vii.  Heinricus  filius  imperatoris  ad- 
modum  pucr  quasi  decennis  per  Ottonem  Wirzeburgensem 
episcopum^  cuius  tutele  deputatus  fuerat^  a  patre  de  con- 


^ANNALES  ARGEHTCNENSES  105 

sensu  principum  in  regem  electus^  copulala  sibi  uxore  filia  t227 
ducis  Austrie  ex  qua  duos  filios  habuit^  cum  ipso  duce  et 
Sallzeburgensi  archiepiscopo  et  aliis  multis  principibus  glo- 
riose  in  sede  Aquisgrani  est  inthronisatus^  una  cum  regina. 
Ipse  quoque  imperator  Fridericus^  mortua  uxore  sua  regina 
Arragonom^  matre  predicti  Heinrici^  postea  duxit  uxorem 
(iliam  regis  lerosoly mitani  ^  de  qua  suscepit  filium  nomine 
Cunradum^  postea  regem. .  . . 

Anno  domini  m.cc.xx.iii.  orta  est  pestilentia  maxima  pe- 
conim  et  iumentorum^  incipiens  ut  dicebatur  ab  Ungaria  et 
peromnesprovincias  interiacenles  transiens  usque  adnos.Que 
etiam  duravit  amplius  quam  per  triennium. 

Ipso  anno  Heinricus  episcopus  Argentinensis  obiit.  Cui 
Bertoldns  successit.  Hic  cum  esset  iuvenis^  sano  semper 
utens  consiliO;  in  omnibus  agendis  suis  seniorem  se  ges- 
sit  in  opere^  quantum  ad  augmentum  sue  ecclesie^  quam 
siiis  teniporibus  plus  ditavit  quam  omnes  sui  antecessores^ 
et  quocunque  se  vertebat  prosperis  successibus  pollebat^  et 
monasteria  in  suo  episcopio  sita^atis  humaneet  sine  magno 
^ravamine  protexit  et  fovit,  atque  suisrebus  contentus  fuit; 
et  idcirco  gloriosum  sibi  nomen  acquisivit. 

Anno  domini  m.cc.xx.vi*.  fundata  est  domus  apud  Argen- 
linam  in  honore  sancte  Trinitatis  a  Wernhero  Marschalco^ 
non  sine  gravi  impensa  Marbacensis. 

Anno  domini  m.cc.xx.vii.  Bertoldus  Argentinensis  epis- 
copus  completo  fere  uno  mense  in  obsidione  castri  Bern- 
stein  tandem  expugnavit  et  obtinuit  illud. 

Anno  domini  m.cc.xx.viii.  dissensio  gravis  orta  est  intcr 
Bertoldum  de  Tecke  Argentinensem  episcopum  et  cognatos 
ipsius  comites  de  Pfirt.  Que  dum  magis  ac  magis  invales- 
ceret^  tota  fere  provincia  usque  ad  triennium  incendiis  et 
rapinis  afflicta  est  penitus  et  vastata.  Igitur  episcopus  cum 
multas  sustinuisset  iniurias  sui  et  suorum^  tandem  collecto 
exercitu^  ipse  et  comes  Albertus  de  Habesburg;  qui  simili 
modo  dampnificatus  erat  in  multis^  paraverunt  se  ad  resis- 
lendum.  Nihilominus  et  Phirretenses  freti  auxilio  et  favore 
regalium  civitatum^  et  habentes  secum  in  auxilio  comitem 
Egenonem  de  Friburg;  contrahentes  magnam  copiam  arma- 
torum  ^  occurrerunt  eis  inter  Bladoltzheim  et  Hirtzefeld.  Et 
facla  congressione  in  fugam  versi  sunt  comites  de  PArt  et 


106 


ANHALES  ARGENTlNBVSeS. 


1228  eoruin  adiutores,  relinquentes  ibi  spolia  castrorum  plurima 
in  papilionibus  in  vestibus  in  armatura  in  animalibus  ^  quc 
omnia  sublata  sunt  a  parte  adversa;  plures  ibi  muUlati  et 
vulnerati  y  plurimi  captivati  sunt.  £x  hoc  autem  Phirretenses 
et  civitates  regis  tantum  pudorem  et  rerum  amissionem  non 
ferentes^  commoti  sunt  ira  vehementi^  cum  etiam  regis  in- 
dignatio  super  hoc  accensa  fuisset.  £t  augmentato  postmo- 
dum  exercitu,  sequenti  videlicet  anno^  villas  episcopi  plu- 
rimas  incendio  concremantes  depopulati  sunt. . . . 

Anno  domini  m.cc.xxx.  reconciliati  sunt  rex  Heinricus  et 
episcopus  Argentinensis  ^  et  pace  reddita  siluit  et  quievil 
terra  a  tumultu  bellorum. 

Anno  domini  mxc.xxx.i.  facta  est  persecutio  contra  he- 
reticos,  hostes  6dei;  veritatis  inimicos^  quorum  multitudo 
magna  latitabat  in  populo  dei ;  in  civitatibus  oppidis  et  vil- 
liS;  subvertentes  et  in  errorem  mittentes  quos  poterant  de 
ecclesia.  Quorum  plures  comprehensi  et  in  presentia  cleri 
et  populi  convicti  fuerunt.  £t  inter  cetera  nefandi  erroris  sui 
flagitia  confessi  sunt^  quod  etiam  ab  esu  carnium  ia  qua- 
dragesima  non  abstinerent^  et  quod  annualem  censum  trans- 
mittere  solebant  Mediolanum;  ubi  diversarum  heresium  pri- 
malus  agebatur. 

£odem  anno  Ludevicus  dux  Bavarie  interfectus  obiiL 
Fuit  autem  transfixus  cultello  preacuto^  quem  nos  possumus 
appellare  sicam ,  a  quadam  persona  ut  dicebatur  vili  et  igno- 
bili^  quales  miltere  solet  quidam  potens^  qui  dicitur  senex 
de  Montania.  Comprehenso  autem  interfectore ;  cum  multis 
suppliciis  torquerent  eum  et  cogerent  ad  coniitendum  cuius 
instinctu  vel  iussu  tantum  facinus  attentare  presumpsisset^ 
nihil  ab  eo  poterant  extorquere.  £t  sic  per  omnia  ianiatus 
et  discerptus  periit. 

Anno  domini  m.cc.xxx.iii.  frater  Cunradus  de  Margburg^ 
per  multa  tempora  crucis  predicator^  a  malignis  hominibus 
interfectus  est. 

Ipsis  temporibus  £Iisabelh  provincialis  comitissa  Tu- 
ringie,  filia  regis  Ungarie.^  uxor  quondam  Ludevici  lant- 
gravii  y  qui  in  itinere  crucis  apud  Brundusium  vita  decessit^ 
mulier  sancta  et  religiosa;  post  mortem  mariti  signis  et  mi- 
raculis  clarescere  cepit. 

Anno  domini  m.cc.xxx.v.  cum  Fridericus  imperator  cssel 


AKHALBS  ARGEIITIRENSES.  107 

in  Italia^  et  cum  aiiquo  lempore  mansisset  ibidem^  iilius  suus  1235 
Hdnricus  rex  patri  suo  se  opposuit.  Fridericus  reversus  in 
Alemanniam  circa  festum  Johannis  baptiste^  filium  Heinri- 
cam  captivavit;  et  eum  in  Apuliam  transmisit  vinoulatum.  Ibi- 
que  in  captivitate  mortuus  est  et  sepultus. 

Anno  domini  m.ccxxx.vi.  imperator  et  episcopus  Argen- 
tinensis  circa  initium  quadragesime  pacifice  convenerunt  de 
feodo^  super  quo  prius  longo  tempore  inler  eos  contentio 
verlebatur. 

Eodem  tempore  apud  Fuldense  monasterium  Judei  quos- 
dam  pueros  Christianos  in  quodam  molendino,  ut  ex  eis 
sanguinem  elicerent  ad  suum  remedium,  peremerunt.  Unde 
cives  eiusdem  civitatis  multos  ex  Judeis  occiderunt.  Sed 
cum  puerorum  corpora  in  castrum  Hagenowe  delata^  et  ibi- 
dem  venerabiliter  tumulata  fuissent :  imperator  tumultum  qui 
tunc  contra  Judeos  ortus  est  aliter  sedare  non  valens^  mul- 
los  viros  potentes  magnos  et  literatos  ex  diversis  partibus 
convocans^  diligenter  a  sapientibus  inquisivit,  utrum  sicut 
fama  communis  habet  Judei  Christianum  sanguinem  in  pa- 
rasceve  necessarium  haberent;  firmiter  proponens^  sihoc  ei 
de  vero  constaret,  universos  imperii  sui  Judeos  fore  peri- 
mendos.  Verum  quia  nihil  certi  super  hoc  experiri  poterat^ 
severitas  imperialis  propositi^  accepta  tamen  a  Judeis  magna 
pecunia,  acquievit. 

Anno  domini  m.cc.xxx.vii.  imperator  profectus  est  in 
Austriam  ^  cui  ministeriales  ducis  de  marchia  Stirensi  se  tra- 
diderunt.'  Inde  venit  ad  civitatem  Wienne^  que  similiter 
ipsius  dominio  se  subiecit.  Ubi  etiam  Cunradum  filium  suum, 
de  uxore  transmarina  genitnm^  eligi  fecit  in  regem.  Quem 
elegerunt  archiepiscopus  Moguntinus  et  Treverensis  et  rex 
Bohemie  et  dux  Bavarie^  qui  et  Falatinus  comes  Rheni^  con- 
sentienlibus  ceteris  qui  aderant^  tamcn  paucis.  £t  relicto  ibi 
presidio  militum,  rediit  ad  partes  Rheni. 

Anno  domini  m.cc.xxx.viii.  Heinricus  comes  provincialis 
Alsatie  decedens  sine  herede^  feoda  plurima  que  tenebat 
ab  imperio  et  episcopatu  et  ab  aliis  ad  dominium  sue  pro- 
prietatis  sunl  revocata^  quia  frater  eius  in  ipsis  feodis  nihil 
iuris  habebat^  et  uxori  eios  nihil  aliud  remansit  nisi  pauca 
predia  que  eiusdem  erant.  Que  pauco  tempore  post  enixa 
est  fllium. 


108  ANNALES  AR6ENTINENSES. 

1239  Hic  Fridericus  postposito  iuramento  quod  fecerat  Inno- 
centio  pape ,  usurpavit  sibi  bona  ecclesie  ^  et  tenuit  ea  vio- 
lenter  usque  ad  papam  Gregorium^  a  quo  fuit  excominunicatus^ 
sed  facta  composilione  absolutus  fuit.  Transacloque  brevi 
tempore  compositionem  violavit  usnrpando  sibi  bona  eccle- 
sie^  et  tenuit  ea  violenter  usque  ad  mortem  Honorii  et  Ce- 
lestini  pape  per  auxilium  civium  Romanorum^  qui  eum  con- 
tra  Apostolicum  fovebant.  Cum  autem  infra  discordiam  In- 
nocentius  papa  quartus  eleclus  et  exaltatus  fuisset,  etin 
urbe  Roma  non  posset  resistere  Friderico^  transtulit  se  oc- 
culte  in  civitatem  Januensem.  Janua  recedens  venit  in  ci- 
vitatem  Lugdunensem.  Ibique  convocatis  cardinalibus  et 
multis  pontificibus  et  prelatis  ecclesiarum  preflxit  et  statuit 
concilium^  et  citavit  Fridericum,  ut  in  concilio  comparerel; 
super  obiectis  coram  principibus  responsurus.  Qui  non  com- 
paruit^  sed  responsales  pro  se  transmisit  minus  sufricientes. 
Innocentius  autem  papa  celebrato  concilio^  mediantibus  pa- 
triarchis  Antiochie  et  Aquileiensi;  imperatore  Constantino- 
politano  et  mnltis  maioribus  ecclesie^  recitavit  dampna  et 
gravamina^  excessus  plurimos  et  crimina  Friderici;  etlata 
sententia  excommunicavit  eum^  et  privavit  eum  imperio  et 
omni  honore. 

Principes  vero  Alemannie ,  scilicet  archiepiscopus  Mo- 
guntinus  et  Coloniensis  et  Trevcrensis  cumceteris  episcopis 
Argentinensi  Metensi  Spirensi  et  aliis  elegerunt  apud  Her- 
bipolim  Heinricum  lantgravium  Turingie  in  regem.  Electione 
vero  facta  idem  rex  prefixit  principibus  curiam  sollempnem 
apud  Frankenfurt.  Cum  autem  Fridericus  depositus  impera- 
tor  filium  suum  Cunradum  rcgem  in  Alemannia  haberet^  ille 
curiam  prefixam  in  Frankenfurt  prevenire  cupiens  et  impe- 
dire  volens^  collegit  magnum  exercitum^  et  venit  ad  campos 
apud  Frankenfurt.  Heinricus  vero  rex,  qui  curiam  prefixit; 
cum  episcopis  et  fautoribus  ecclesie  collegit  etiam  magnum 
exercitum  et  insequebatur  Cunradum  regem  usque  ad  eos- 
dem  campos.  Ibique  facta  est  pugna  et  maximus  condictus 
inter  predictos  duds  reges  in  festo  beati  Osvaldi  [aug.  5]. 
Et  deus  dedit  victoriam  ecclesie  et  regi  Heinrico.  Cunradus 
autem  rex  fugiens  ammisit  multos  milites  et  maxima  bona^  et 
iraposuit  Suevis ,  qui  cum  eo  venerant ,  et  cum  ipsis  niultis 
amissis  fugerant^  quod  ipsi   eum  infideliter  prodidissent. 


INNALES  ARC^KTINENSES.  i09 

Suevi  proinde  ira  moti  conspiraverunt  cuni  ecclesia  et  rege  1246 
Heinrico ,  rooventes  bellum  in  regem  Cunradam  et  suos  fau- 
(ores  per  Sueviam  et  circa  Danubium  et  Mogum  et  ubique. 

Episcopus  vero  Argenlinensis  ^  nomine  Heinricus  de 
Stahelecke,  obsedit  in  Alsatia  munitiones  oppida  et  castra, 
que  Fridericus  et  filius  suus  possidebaut.  £t  expugnavit  fir* 
missima  et  nobilissima  duo  caslra  Wiliersheim  et  Cronen- 
barg^  que  fuudHus  destruxit^  et  alia  minutacastra  igne  con- 
sumpsit.  Fautores  vero  eiusdem  episcopi  expugnaverunt  ex 
altera  parte  Rheni  nobile  castrum  Malberg  et  castrum  Husen 
et  multa  oppida.  Posthec  expugnavit  idem  episcopus  castrum 
Ortcnberg^  et  subiugavit  sibi  oppidum  OlTenburg  et  Kintzi- 
gerthal  et  Gengenbach. 

Cunradus  autem  rex^  fllius  Friderici^  videns  quod  non 
poterat  resistere  fauloribus  ecclesie ;  duxit  filiam  ducis  Ba* 
varie,  spe  consilii  et  auxilii.  Sed  parum  profuit  ei^  quia 
Suevl  fugaverunt  eum  de  civitate  in  civilatem^  et  cum  rege 
Heinrico  obsederunt  civitatem  Ulmam  in  Suevia.  Sed  noa 
expugnaverunt ;  propter  magnum  frigus  et  defectum  pabuli 
oportebat  eos  recedere  de  civitate.  Rex  aulem  Heinricus  ab 
Ulma  recedens  venit  in  Turingiam,  et  mortuus  est  anno  ab 
incarnatione  domini  m.ccxl.vii.  et  non  regnavit  per  annum 
unum. 

Mortuo  vero  Heinrico  rege^  Innocenlius  papa  pro  alio 
rege  laborabat^  et  inter  principes  non  invenit  aliquem^  qui 
se  de  regno  vellet  intromittere  contra  Fridericum  et  filium 
suum  Cunradum.  Tandem  dux  Brabantie  filium  sororis  sue 
Wilhelmum  comitem  Holandie  domino  pape  et  episcopis  Ale- 
mannie  presentavit.  Quem  episcopi  elegerunt  in  regem  apud 
Coloniam;  promittentes  ei  iuramento  prestito  rebus  et  per- 
sonis  fideliter  assistere.  Qui  cum  episcopis  comitibus  et  no- 
bilibus  obsedit  Aquisgranum  et  flrmissimum  castrum  Werde 
in  iluvio  Rheni  et  Ingelnheim.  Que  omnia  sibi  subiugavit. 
Colonia  Moguntia  et  Argenlina  eccleste  assistebant;  sed 
Wormatia  Spira  et  alie  «ivitates  et  oppida  Rheni  Suevio  et 
Bavarie  et  Metis  favebant  Friderico  el  filio  suo  sub  vinculo 
excommunicalionis.  Et  eorum  favore  Cunradus  nalus  Fride- 
rici  lenuit  bellum  conlra  ecclesiam^  et  terram  adversariorum 
suoram  devastavit  incendio  et  rapina  usque  ad  mortem  pa- 
iris  sui  Friderici. 


110  ARHALES  AB6ENTINEIIS£8. 

1250  Anno  domini  m.cc.l.  Fridericus  iroperator^  cum  post  suam 
ab  imperio  depositionem  inter  civitates  Lombardie  Parmam; 
tanquam  magis  exosam  sibi^  forti  manu  obsideret^  a  legato 
domini  pape  et  a  Parmensibus  est  devictns.  Et  amissis  the- 
sauris  suis  et  rebus  aliis  in  Apuliam  rediens  ^  ibi  gravi  in- 
firmitate  correplus,  defunctus  est. 

Anno  domini  m.cc.l.i.  Cunradus  rex^  filius  Friderici^  ut 
mbrtuo  palre  Sicilie  regnum  susciperet^  per  mare  in  Apu- 
liam  devenit^  et  capta  Neapoli^  muros  illius  funditus  de- 
struxit.  Sed  cum  sequenti  anno  introitus  sui  in  Apuliam  in- 
firmari  cepisset,  clysterC;  quod  a  medicis  iudicabalur  ad 
salutem  ^  veneno  mixto  intulit  sibi  mortem.  Post  hec  Wil- 
helmus  rex  a  Frisonibus  occisus  est.  ^ 

Hec  audiens  episcopus  Coloniensis  ad  Angliam  perrexit 
et  inde  duxit  Richardum  ducem  Cornubie^  quem  ipse  et  epis- 
copus  Moguntinensis  elegerunt  in  regem ;  quibus  dedit  mul- 
tam  pecuniam  et  ceteris  episcopis  Alemannie  et  nobilibiis 
terre.  Et  cum  adhuc  opulentus  esset  in  divitiis  vehebatur 
per  principes  Alemannie  ad  singulas  civitates  et  oppida  im- 
perii  super  fluvium  Rheni  ^  et  ab  omnibus  civitatibus,  ob  re- 
verentiam  principum  qui  cum  eo  aderant^  honorifice  estre- 
ceptus.  Cum  autem  Richardus  rex  pervenisset  usque  ad  ci- 
vitatem  Basileam^  defecit  ei  substantia.  Tunc  reliquerunl 
eum  principes  Alemannie  solum^  dicentes  quod  eum  fwn  & 
lexerurU  propter  personam,  sed  ralione  substantie,  et  dede- 
runt  ei  libellum  repudii.  Et  per  aliam  viam  reversus  est  iii 
regionem  suam.  Cuius  regis  memoria  cum  sonitu  periit.  Tunc 
vacavit  regnum  Romanorum  annis  vigintitribus  usque  ad 
tempora  domini  Rudolfi  dei  gratia  Romanorum  regis. 

Vacante  autem  regno  predicto  Cunradinus ;  Cunradi  re- 
gis  filiuS;  filii  imperatoris  Friderici^  poUens  divitiis  et  ho- 
nore  ^  adhuc  adolescens  ^  de  morte  patris  sui  Cunradi  et  avi 
sui  Friderici  imperatoris  dolens,  cum  esset  infra  diesluctus, 
consilio  usus  suorum  ^  volens  et  patrem  et  avum  ulcisci,  licet 
esset  teneris  sub  annis  ^  collegit  exercitum  magnum ;  venit 

1)  hier  ist  io  dem  auf  EUenhards  veranstaltung  gemachlen  auszuge 
dcr  vorstehendcn  annalen  folgendes  hemerkt:  Ab  isto  loco  usquc  ad 
finem  compilatum  est  per  Ootfridum  notarium  curie  Argcnlinensis  dictum 
de  Ensmingen  ad  preces  magni  £llenhardi  procuratoris  fabrice  Argenti- 
nensis  ct  gubernatoris  prebendarioruni  pauperum  sancti  Spiritns  Ar- 
gentine. 


AKKAl/s   ARGENTIXEIfSES.  111 

jn  Italiam;  volens  invadere  re^um  Sicilie^  quod  ad  enm  1268 
ex  successione  hereditaria  asseruit  pertinere ,  tempore  Cle- 
mentis  pape  quarti.  Hoc  audiens  Carolus^  qui  tunc  cx  do- 
natione  apostolica  sibi  assumpsit  regni  Sicilie  gubernacula 
gubernanda^  collegit  vice  versa  exercitum,  etinito  cumpro*- 
ceribus  qui  cum  eo  aderaut  consilio  qualiter  et  quomodo  ipsi 
Cunradino  et  suis  resistere  posset,  favore  tamen  et  auxilio 
domini  Clementis  pape^  congregati  sunt  ac  acies  hinc  inde 
ordinate.  Aggressi  sunt  conflictum  et  bellum  magnum^  et 
facta  est  cedes  magna  hominum^  et  obtinuit  prima  facie 
ficte  Cunradinus  et  sui  victoriam.  £t  cum  Teutunici  insis- 
tentes  spolio  fugarent  adversarios ,  adhuc  Cunradino  exi&- 
tente  in  tentoriis,  supervenit  quedam  acies  Caroli,  Cunra- 
dinum  caplivare  conantes.  £t  cum  se  desolatum  vidit^  fu- 
giebat.  Demum  captus  et  capite  truncatus  est  anno  domini 
m.cc.Ix.viii.  De  cuius  morle  tota  dolet  Germania. 


GOTFRIDI  DE  ENSMINGEN  ARGENTINENSIS   GESTA 
RUDOLFI  ET  ALBERTI  REGUM  ROMANORUM. 

1273  —  1299. 


Incipiunt  gesta  mcictissim  domm  Rudolfi  Romanorum  regis. 

vum  autem  regnum  Romanorum  vacaret  a  tempore  Ri- 
chardi  regis ,  qui  Romani  imperii  ^  licet  profecisset  modicum, 
assuropsit  gubernacula  gubernanda^  et  nuUus  Alemanie  prin- 
cipum  propter  metum  aliquorum  nobilium  Alemanie  sibi  Ro- 
mani  regni  regimen  assumere  vellet^  qui  partem  imperatoris 
et  suorum  contra  ecclesiam  fovebant;  et  medib  tempore  in 
partibus  Alemanie  et  aliarum  circumiacentium  per  diversos 
spoliatores  viarum  et  nobiles  ipsius  terre  fuerint  insolentie 
quam  plurime  perpetrate  ^  tempore  domini  Gregorii  pape  de-* 
cimi^  apud  quem  per  diversos  Alemanie  nobiles  et  alios 
transeuntes  sepe  et  sepius  querimonia  super  tanta  importu- 


112  GOTFRIDLS   DE   EN^IKGEN. 

nitate  vertebalur;  inito  consilio  precepit  principibus  Aleina- 
nie^  electoribus  dumtaxat^  ut  de  Romanorum  rege^  sicuti  sna 
ab  antiqua  e(  approbata  consuetudine  intererat^  providerent 
infra  tempus  eis  ad  hoc  a  domino  papa  Gregorio  statutum, 
alias  ipse  de  consensu  cardinalium  Romani  imperii  provi- 
dere  vellet  desolationi.  Mandato  autem  apostolico  viso  ab 
ipsis  principibus  et  recepto ,  convenerunt  apud  Frankenfurl 
de  electione  Roraanorum  regis  tractaturi. 
i273  Qui  utique  electores  diversis  inter  se  tractatibus  et  di- 
verticulis  habitis  non  poterant  de  electione  concordare^  re- 
ducentes  sibi  invicem  memoriam  universorum  nobilium  per 
omnem  gyrum  Alemanie  regionis.  Cum  autem  essent  in 
tractatu  eleetionis  Romani  regis  celebrande  y  venit  inspirante 
desuper  divina  clementia  burgravius  comes  de  Nurenberg. 
Cum  audiret^  quod  inter  se  non  poterant  concordare^  hor- 
tabatur  eos  ut  omnes  et  singuli  in  dominum  Rudolfum  co- 
mitem  de  Habichesburg  eligendum  in  Romanum  regem  vel- 
lent  consentirC;  quem  tustitia  equitas  et  rectitudo  ab  antiquo 
stabilirunt.  Quem  omnes  principes^  mox  cum  nomen  eius 
audissent;  quiinibi  presentes  aderant^  consensum  suum  be- 
nevolum  adhibentes^  elegerunt  ipsum  dominum  Rudolfum  in 
regem  Roraanorum.  Excepto  solo  rege  Bohemie;  qui  in  eum 
tanquam  in  regem  noluit  consentire^  Othokaro  videlicet 
quinto ;  qui  tamen  postmodum  ab  ipso  doraino  Rudolfo  vi- 
tam  finivit  extremam,  et  a  regno  Bohemie  destitutus  omnino. 
Consensu  vero  inter  electores  habito  comrauni,  festinanter 
burgraviuni  antedictum  pro  ipso  domino  Rudolfo  de  electione 
sua  confirmanda  destinarunt. 

Itinere  itaque  arrepto  pervenit  burgravius  predictus  ad 
terrara  Alsatie  superioris^  ad  civitateni  videlicet  Basilienseni^ 
ibique  invenit  honorandura  dominura  Rudolfura  in  obsidione; 
qua  obsederat  civitatem  Basiliensera  antedictara.  Et  cum 
nuntiaret  ei  statum  prosperum  sue  electionis  facte  per  prin- 
cipes  Alemanie^  gavisus  obstupuit  ex  eo,  quod  oraniura  re- 
rura  creator  deus  eura  ad  tantura  honorera  et  resrie  maiesla- 
tis  culmen  dignatus  esset,  licet  indignum,  evocare.  Mox 
relicto  exercitu  anhelavit  ad  opidura  Frankenfurt.  Et  rum 
pervenisset  in  propinquitate  diraidie  leucC;  factus  est  sibi 
occursus  raagnus  a  principibus  et  nobilibus  et  precipue  ab 
archiepiscopo  Coloniensi;  et  honorifice  receptus  ac  in  regem 


60TFR1DUS  DE  ENSMINGEN.  113 

ab  omnibus  electas  Romauorum;  nec  non  electio  de  ipso  1273 
facta  cum  magna  sollempnitate  ab  omnibus  confirmata^  sicut 
decuit.  Principes  vero  et  elcctores  feuda  sua  ab  co  reve- 
renter  receperunt  cum  obedientia  debita  etconsueta;  iura* 
mento  eliam  ab  ipsis  prestito  corporali^  quod  sibi  tanquam 
.  Boinanorum  regi  assistere  vellent  contra  invasores  et  de- 
tentores  bonorum  imperii  Romani.  Quod  etiam  fidelifer,  ipso 
domino  Rudolfo  coadiuvantc^  ad  debiUim  prout  decuit  per- 
duxerunteffectum.  In  tantum  etiam,  quod  relraxit  ad  se  bona 
jmperii;  illa  videlicet^  que  predecessores  sui  imperatores  et 
reges  a  retroactis  longis  temporibus  suo  non  poierant  do- 
minio  subiugare,  sicut  patebit  inferius  cuilibet  infrascripta 
gesta  legenti. 

Electioiie  vero  de  ipso  domino  Rudolfo  anno  domini 
m.cclxx.iii.  kal.  octobris  celebrata  et  confirmata  cum  magna 
sicut  decuit  sollempnitate^  et  omnibus  rite  actis  que  ad  ta- 
lem  dignitalem  expediri  videbantur^  insonuit  status  prospere 
sue  regie  dignitatis  per  diversas  mundi  partes.  Et  inter  ce- 
tera  invaluit  rumor  ad  civitatem  Basiliensem,  quam  ipse  do- 
minus  Rudolfus  primo  obsederat  cum  exercitu  magno  et  po- 
pulo  innumerabili.  £t  cum  pervenisset  ad  episcopum  Basi- 
liensera,  dominum  Heinricum  videlicel  de*  Nuwenburg,  ir- 
ruit  in  eum  timor  et  tremor^  tantus  etiam  quod  pre  nimio 
livore  post  modicum  temptts  mortuus  est,  dicens  circum- 
stantibus :  quod  asperius  nihil  esset  inopi  cum  surgeret  in 
aUum;  ex  eo  quia  fortuna  arriserat  principi  antedicto  di- 
cens  susurrando  et  vertendo  se  hinc  inde  propter  amiratio- 
netn  quam  audierat:  quod  si  homini  in  hac  vita  vttmti  patere 
posset  meatus  ad  deum  et  in  locum  ipsius  succedendi^  quod 
ipse  dominus  Rudolfus  succederet  in  locum  eius.  Medio  tem- 
pore  autem  dominus  Rudolfus  rex  laxalis  habenis  ad  pro- 
pria  renoieavit ;  et  facti  sunt  unili  amici. 

Dominus  enim  Rndolfus  rex  Romanorum  nobili  ex  pro- 
sapia  exstitil  oriundus  y  utpote  filius  Alberti  comitis  in  Ha- 
bichesburg,  qui  fuit  lantgravius  Alsatie  superioris,  et  in  mi- 
lilia  a  iuventute  nutritus.  Erat  enim  dux  militie  et  vector 
vexilli  civitatis  Argentinensis  usque  ad  tempora  vite  sue. 
Mulla  comoda  et  victorias  conflictuum  civitas  Argenlinensis 
tempore  domini  Heinrici  de  Veringen  et  domini  Bertoldi  de 

i)  de  habe  icli  ein^scha)te(. 

BOEHMER  FONTES.  2.  8 


114  GOTFRIDUS  DE  ERSMINCEK. 

i 273  Decke  episcoporum  Argentinensiiim  esl  consecata per  eundem^ 
de  sursum  (amen  a  quo  bona  cuncla  procedunt.  Mater  vero 
ipsius  domini  Rudolfi  nobilis^  quia  filia  comilis  in  Kiburch^ 
que  Yirlutibus  muUis  claruit  et  nobilitate.  Mortuo  autem  pa- 
tre  ipsius  domini  Rudolfi,  ipse  dominus  Rudolfus  snccessit 
in  locum  patris^  et  Tactus  fuit  similiter  dux  militie  civitatis 
Argentinensis^  et  secutus  vestigia  patris  in  tantum  etiam 
quod  ipse  solus  timebatur  per  totam  Alsatiam  et  Sweviam^ 
favente  tamen  sibi  civitate  Argentinensi.  Prevaluit  enim  con- 
tra  comitem  Petrtim  de  Savoi  j  qui  divitiis  et  militia  polle- 
bat;  expugnando  castra  sua^  Baden  videlicet  et  Morsberg^ 
castrum  Kiburg  et  opidum  Winterdiir^  et  comitatuni  de  Ki~ 
burg  sibi  subiugando.  Ac  comitem  predictum  ad  propria  fu- 
gando  insecutus  fuit  eum  cum  mille  et  quingentis  militibns 
armatis  suiTragante  civitate  Argentinensi ,  et  obsedit  Bero- 
nam  et  reddidit  eos  tributarios.  Prevaluit  eliam  contra  co- 
mitem  de  Tockenburg^  quem  omnino  depauperavit.  Domi- 
nos  etiam  de  Regensberg  de  Griesberg  et  de  Clingen  sno 
sub  iugo  posuit^  et  ipso  faclo  fama  per  partes  mundi  vola- 
vit,  quod  non  esset  bellicosior  eo. 

Anno  domini  m.cc.Ixx.iii.  nono  kal.  novembris  [oct.  24] 
id  est  primo  mense  sue  eleclionis ,  Rudolfus  rex  Aquisgrani 
coronatus  est,  et  per  archiepiscopum  Colonipnsem  in  regem 
est  inunctus. 

Post  hec  reversus  ad  (erram  Alsatie,  et  post  modi- 
cum  tempus  collecto  exerciUi  expugnavit,  arrideute  sibi 
fortuna,  fortissima  castra  et  opida  Mulenberg  Crezingen 
et  Durlach,  ac  totam  terram  Swevie  ex  alia  parte  Reni  que 
erat  marchionls  de  Baden.  Et  ortafuitpax  magna  perGerma- 
niam  a  montibus  Italie  usque  ad  lacum  Anglicani  maris. 

1276  Anno  domini  m.cc.Ixx.vi.  dominus  Rudolfus  iUustris  Ro- 
manorum  rex,  collecto  exercitu  magno,  una  cum  principi- 
bus  Alemanie  versus  Austriam  iler  arripuil^  ibique  obsedil 
civilatem  VViennam  contra  regem  Bohemum.  Et  subiugavit 
sibi  civitatem  Wiennam  predictam^  que  caput  esl  totius  du- 
catus  Auslrie^  volens  relrahere  de  manu  regis  Bohemie  du- 
catum  Austrie  prcdictum^  qui  illum  violenter  detinebat  con- 
tra  Romanum  imperium.  £t  statuit  sibi  predictus  dominus 
Rudolfus  mansionem  in  civitate  Wienna  predicta.  Videns 
autem  re,\  Bohemus  Othakarus^  quinlus  rexBohemorum^qnod 


«OTFRllllJS  DC  ENSHINGEX.  115 

noa  posset  resistere  potenlie  et  iuribus  ^  illuslris  regis  Ro-  1276 
iDaQoruin^  consilio  suorum  usus  fedus  iniit  cum  rege  Roma* 
Qorum^  et  feoda  sua  ab  eo  receperat^  ac  omnia  opida  et 
castra  ducatus  Austrie  existentia  ad  manus  domini  Rudoifi 
resignavit. 

Post  hec  dominus  Rudolfus  quietam  in  terra  Austrie  cu-  1278 
piens  sibi  ducere  vitam^  relinuit  sibi  paucos  nobiles  Ale- 
manie  et  exercilum  suum  cum  nobilibus  ad  Alemaniam  rc- 
misit.  Hec  audiens  Othakarus  Bohemorum  rex^  spiritu  se- 
ductus  reprobo  y  et  fracto  federe  et  iuramento  quod  fecerat 
domino  regi  Romanorum^  et  indixit  prelium  collecto  exer- 
cilu  Rudolfo  regi  predicto.  Illustris  vero  dominus  Rudolfus 
Romauorum  rex^  videns  se  illusum  ab  Othakaro  ex  eo  quia 
dimiserat  exercitum  suum  et  nobiles  Alemanie  et  fideles  im- 
perii^  incitatus  ad  iram,  nuntios  suos  misit  festinanter  ad 
fluviumReni,  ut  subito  sibi  in  auxilium  venirent.  Pauci  tamen 
venerunt  propter  metum  Heinrici  ducis  Bawarorum  j  qui  ad- 
versarius  erat  domini  Romani  regis  et  fautor  Othachari  Bo- 
hemorum  regiS;  preterquam  dominus  Basiiiensis  episcopus, 
fra(er  Heinricus  dc  ordine  Minorum^  el  alii  nobiles  Reni  us- 
que  ad  numerum  trecentorum;  qui  per  quasdam  astutias 
transieruut  terram  ducis  Bawarorum  et  venerunt  Wiennam^ 
cum  die  sequenti  deberet  esse  conflictus. 

Rex  vero  Rudolfus  illustris  implorato  auxilio  rcgis  Un- 
garorum^  qui  similiter  ei  in  adiutorium  venerat  coutra  Bo- 
hemum^  licet  gentes  essent  inermes  el  non  bellicose,  con- 
gressus  est  cum  paucis  militibus  valeratis^  in  acie  sua  exis- 
tentibus,  qui  erant  deSwevia  et  Reno^  ad  campum  quemdam 
situm  inter  aquam  que  dicitur  Mar  et  opidum  AlarrechC;  no- 
lens  iniuriam  sibi  illatam  impunitam  transire.  Invocato  dei 
omnipotentis  auxilio ,  qui  eum  pre  cunclis  principibus  Ale- 
manie  ad  culmen  regie  maiestatis  dignatus  fuit  evocare^ 
coUocata  pre  oculis  equitate^  asserens  se  polius  mori  velle^ 
quam  talem  posse  iniuriam  lollcrarc.  Inventoque  rege  Bo- 
hemo  in  eodem  campo  cum  exercitu  magno  et  populo  innu- 
merabili  super  arenam  maris,  agressus  est  Bohemum  el  suos 
^nquam  leo  animosus  septima  kal.  septembris  [aug.  26], 
que  lunc  fuit  feria  sexta.  Plus  arridentc  sibi  domina  Fortuna 
quam  pugnantium  suorum  forlitudine  contrivit  Bohemum;  qui 

1)  viribtis?     2)  gewohnlicher  phaleratis^  bedeckt,  d.  h.  geharnischt. 

8* 


116  GOTFRIDUS  DE  ENSMINGEN. 

1278  contritus  el  occisus  est,  de  suis  vero  quatuordccim  niiiia 
submersi  et  occisi  sunt^  et  plnres  captivati  snnt.  £t  facf a  est 
cedes  magna.  £t  retraxit  de  manibus  et  iugo  persecutionis 
Bohemi  totum  ducatum  Austrie^  nec  non  totum  regnum  Bo- 
hemie  suo  subiugavit  imperio.  £t  siluit  Austria  et  Bohemia 
inconspeclu  eius.  Perieruntlamenpaucissimi  milites  ex  parte 
Romanorum  regis. 
'  Postliec  statuit  sibi  mansionem  in  civitate  Wienna  per 
triennium.  Timuitque  tamen  sibi  timore  magno  propter  tra- 
ditionem  populi  terre^  ex  eo  qnod  Bohemus  reliquerat  tiliuni 
ununi;  cuius  avunculi  erant  marchiones  de  Brandenburg,  qui 
se  regi  opposuerunt  propter  filium  Bohemi.  Tandem  inito 
consilio  cum  suis  desponsavit  filio  Bohemi  flliam  suam  in 
uxorem ,  et  restiluit  sibi  regnum  Bohemie.  £t  sic  facta  est 
pax  in  die  illa.  Instituit  etiam  Rudolfus  rex  filium  suuni  Ai- 
bertum  de  consensu  principum  ducem  Austrie.  Blo  namque 
die  quo  conflictus  exstitit  inter  predictos  duos  reges^  rumor 
ad  civitatem  pervenit  Argentinensem ,  quod  dominus  Rudol- 
fus  Romanorum  rexprevalueritoontraBoheiiuim^quodpostea 
inventum  fuit  ex  relatione  vcridica  sicesso  peractum.  Verum 
etiam  dominus  Rudolfus  antedictus  flliam  regis  Bohemie  filio 
suo  dnci  Swevie  ^  desponsavit.  Ipso  autem  anno  in  tantuin 
profecit  annona^  quod  quartale  tritici  vendebatur  pro  viginti 
octo^  et  quartale  siliginis  pro  sedecim^  et  quartale  ordei  pro 
decem^  et  quatuordecim  ova  pro  uno^  el  pullus  pro  duo^  et 
octo  alletia  pro  uno  denario. 

1281  Post  hec  illustris  dominus  Rudolfus  versus  Sweviam  ad 
terrain  sue  nativitatis  anhelans  venit  Constantiam^  et  ibi  pa- 
cem  generalem  per  nobiles  terre  et  cives  eiusdem  civitatis 
iuramento  ab  ipsis  coram  ipso  rege  interposito  et  pena  de- 
bita  vallavit.  Quod  et  fecit  in  Turego  Schafusa  et  Basilea  et 
aliis  civitatibus  et  opidis  imperii. 

His  itaque  peractis  descendit  fluvium  Reni ,  et  collecto 
exercitu  obsedit  civitatem  Friburg  in  Brisgavia^  exigenle  de- 
licto  comitis  de  Friburg.  £t  eum  et  civitatem  predictam  sao 
imperio  subiugavit.  Deinde  recedens  venit  Argentinam;  et 
pacem  generalem  in  omnibus  civitatibus  Reni  in  statum  pris- 
tinum  reformavit.  Abhinc  ad  oivitatem  festinans  Moguntinani; 

i)  so  wird  Rudolf  der  dritte  sohn  des  konigs,  der  sicti  viel  in  Ober- 
Schwaben  aufhielt  nneigeotlich  ofter  genannt. 


GOTFRIDUS   DE   EXSMIKGEX.  117 

liqiie  et  in  opido  Oppenheim  mansionem  sibi  statait  sex  1281 
septimanarum  et  ibidem  instituit  pacem.  Et  cum  adhuc  esset 
apud  Oppenheim,  comes  Heinricus  de  Luzelnburg  apud  Mo- 
gantiam  obiit  anno  dominim.ccJxxx.ante  nativitatem  domini. 

Auno  eodem  submersus  esl  apud  Rynnouwen  in  vigilia 
Thome  apostoli  [dec.  20]  comes  Hartmannus  flhus  domini 
Rudolfi  regis^  cui  desponsata  erat  ftlia  regis  Anglie.  Et  sub- 
niersi  sunt  cum  eo  aliqui  nobiles  et  servientes^  eratque  in 
elalc  annis  octodecim. 

Anno  domini  m.cc.lxxx.  obiit  domina  regina^  XTXor  do- 
mini  Rudolfi  regis  in  Bohemia^^  et  sepulla  est  in  Basilea. 

Post  hec  collccto  exerciUi  magno  retraxit  de  manibus  1282 
archiepiscopi  Colonicnsis  nobilissima  caslra  Werde  et  Ko- 
cheme^  et  radicitus  evulsit  castrum  Rienecke  quod  erat  do- 
mini  de  Hohenvels. 

Expeditione  ilaque  predicta  feliciter  peracfa^  antequam  1283 
membra  sua  lassata  quieti  daret^  obsedit  castrum  Brunnen- 
drut  anno  domini  m.cc.Ixxx.iii.  Teria  tertia  post  dominicam 
Esto  mihi  [marz  2] ,  et  duravit  obsidio  usque  ad  parasceve 
[apr.  16].  Et  expugnavit  predictum  castrum  ad  preces  do- 
mini  Heinrici  de  ordine  Minorum^  quondamBasiliensis  epis- 
copi,  et  retraxit  illnd  de  manibus  comitis  de  Monlpeiliart^ 
qui  illud  violenter  detinuit  diu  contra  episcopatum  Basilied* 
sera. 

Deinde  cum  alia  expeditione   Testinans  versus  partes  i28i 
Swevie  obsedit  quinque  castra  firmissima  dicta  Waldecke. 
£t  ea  expugnavit  et  radicitus  evnlsit^  pro  eo  quia  domini 
castrorum  predis  insistebant  contra  pacem  generalem. 

Anno  domini  m.cc.Ixxx.v.  rex  antedictus  obsedit  opidum  1283 
Pelterlingen.  £t  durante  obsidione  predicta  per  dimidium 
annum^  tandem  illud  suo  subiugavit  imperio^  et  cum  eo  opida 
Murten  Guminam  Milthun  et  maximam  partem  Burgundie, 
quam  posscdit  comes  de  Savoi  contra  imperium  Romanum. 

Illa  expedilione  cum  laudc  pcracta  annodomini  ut  supra, 
quidam  spiritu  seductus  reprobo,  falcem  suam  mittere  vo- 
lensinmessem  alienam,  asseruit  se  essc  Fridericum  quon- 
dam  imperatorem ;  quamvis  moribus  suis  confrarium  osten- 
derit  nefandis.  Heretica  praviiate  cecatus,  excecavit  cum  eo 
niultos  nobiles  Alemanie,  licet  tamen  per  aliquos  dominos 

0   Wienna  sonte  es  heissen. 


118 


G0TFB1DUS  D£  ENSMIHrGEN. 


i283  Theiitiinie  in  odium  domini  Rndolfi  regis  fuerit  sustentatus. 
Statuitque  sibi  mansionem  in  Nusen  ^  in  opido  domini  archi- 
episcopi  Coloniensis  super  fluvium  Reni^  ibiquc  factus  fuit 
concursus  magnus  a  nobilibus  Alemanie  et  civibus  diversa- 
rum  civitatum  y  ad  quos  fama  repleta  malis  evolavit^  et  spe- 
cialiter  ab  hereticis^  qui  in  eo  tanquam  in  secta  Manicheoram 
anchoramheretice  pravitatis  firmaverunt.  Etpermansit  in  opi- 
do  predicto  duobus  annis.  Etmultos  suapravitate  et  arte  ma- 
gica  fecit  titubare^  et  in  tantum  quod  etiam  aliqua  opida  im- 
perii  domino  Rudolfo  regi  se  opposuerunt;  Hagenowe  vi- 
delicet  et  Columbaria  et  alie  civitates  et  opida ,  credentes 
illnm  nefandum  per  venim  ostium  intrasse^  cum  contrarium 
fuerit  inventum. 

i285  Pemiciosus  autem  ille  homo  de  tanto  excessu  non  erat 
contentus^  et  se  transtulit  ad  oppidum  imperii  Welflar^  quod 
et  ipsum  nefandissimum  hominem  recepit,  tamen  non  sine 
timore.  Cui  favebant  opida  Frankenfurt  Wetflar  Frideberg 
et  Geilnhusen  et  alia  opida^  sub  nubilo  cecitatis  dominnm 
suum  iustum  delere  volentes  et  adherere  iniusto,  sibique 
omnem  operam  quam  poterant  operosius  impendebant.  Cum 
autem  rumor  validus  auribus  domini  Rudolfi  regis  insonuis- 
set  de  premissiS;  asseruit  hoc  esse  absonum  et  non  fore 
congruum  rationi ;  et  reputavit  eum  fatuum  et  insanum. 

Tandem  post  multas  versutias  nefandissimi  hominis^  in 
tantum  quod  communiter  a  maiori  parte  populi  AJemanie 
dubitabatur  quem  ipsorum  pro  domino  habere  vellent,  et 
quod  navicula  domini  Rudolfi  fortissime  vacillare  cepit^  hoc 
animadvertentes  fideles  imperii  etamici  domini  Rudolfi  regis, 
videlicet  comes  Fridericus  deLiningen  senior  et  comes  Eber- 
hardus  de  Kaczenellenbogen ,  festinanter  venerunt  ad  do- 
minum  Rudolfum  regem^  qui  iam  erat  in  obsidione  qua  ob- 
sederat  opidum  Columbarie  in  Alsatia^  dicentes  eidem:  nisi 
sulrito  precluderet  viam  ilU  homim  pei^erso,  quod  tota  regio 
Alemanie  se  mandatis  et  preceptis  nefandissim  submiiiere 
vellet  pro  constanti.  Medio  autem  tempore  perfidus  homo 
ille  miserat  ad  dominum  Rudolfum  regem;  ut  die  ad  hoc 
statuta  veniret  ad  conspectum  suum,  feoda  sua  et  regnum 
tanquam  a  vero  imperatore  recepturus.  Indignatus  rex  valde 
et  ad  iram  incitalus  cum  sic  se  videret  illusum;  relicto  exer- 
citu  resumpsit  alium  exercitum;  et  venit  ad  opidum  Wetflar 


GOTFRIOUS  D£  EKSMI^GEK. 


119 


fesiinanler.  Cum  aulein  cives  opidi  predicli  audissent;  quod  1285 
dominus  Rodolfus  contra  eos  incitatus  esset  ad  iram ,  et  cum 
jam  ipsias  obsidionem  sibt  viderent Jmminere ^  timebant  sibi 
diversis  penis  et  malleis  concuti  per  eundem^  cum  scirent 
se  deliquisse.  Inienint  inter  se  consiliund;  quod  potius  eis 
esset  resomere  dominum  suum  verum,  quam  retinere  sibi 
rantasticum^  cum  pcr  verum  ostium  nefandissimus  non  in- 
Iroisset.  Subito  miserunt  potiores  civitatis  obviam  domino 
Kudolfo  regi^  misericordiam  petentes^  promiltentes  ad  ma- 
aam  ipsius  regis ,  quod  seductorem  illum  pemiciosum  tor- 
loribus  et  miaistris  regiS;  ipsius  exigente  maUtia^  vellent 
committere  trucidaudnm,  et  se  submittere  gratie  per  omnia 
ipsius  regis.  Hoc  audiens  familia  ipsius  nefandissimi  mox 
Tugam  dedit  y  et  reliquenint  eum  soluia  Perfidus  ille  homo 
et  quidam  alter  cum  eo  ^  quem  sua  magica  excetaverat  arte, 
presentali  sont  (ortoribus  et  ministris  regis.  Et  submissi  sunt 
lormentis  variis,  et  postea  exigente  heretica  pravitate  igne 
sunt  concremati.  Quorum  etiam  memoria  cum  sonitu  periit^ 
et  per  eos  preclusus  foit  aditus  aliiS;  ne  aliquis  amplius 
talia  facere  presumat. 

Dominus  vero  Rudolfus  reductis  ad  lumen  veritatis^  qui 
magica  arte  fuerant  excecati;  laxatis  habenis  reversus  est 
ad  opidum  Columbarie.  Mox  cum  cives  opidi  predicti  audis- 
sent  adveufum  regis  el  concremationem  hominis  perniciosi, 
timebant  sibi^  eo  quod  a  via  recesserant  veritalis  misericor- 
diam  petiverunt.  Rex  vero  pius  eos  ad  misericordiam  et 
gratiam  suam  admisit.  Attamen  ei  quatuor  milia  marcarum 
in  memoriam  eorum  delicti^  ne  in  posterum  aliis  daretur 
via  delinquendi  vel  similia  faciendi;  pro  pace  dederunt.  £t 
facta  est  pax. 

Post  modicum  vero  tempus  seniinator  discordiarum  dyabo-  1 286 
lus,  videns  mundum  in  tranquillo  constitutum^  zyzanyam  semi- 
navitinler  quindecim  comites  de  terra  Swevie,  videlicetde 
Monteforti  de  Helfenstein  de  Wirlenberch  de  Tockenburg  et 
eorum  in  hac  parte  complices  ex  una,  et  inter  dominum  Rudol- 
fum  Romanorum  regem  exaltera.  Qui  omnes  contra  regem  pre- 
diotum  conspiraverunt,  et  in  mortem  eius  fuerunt  machinati, 
acuentes  acies  suas;  et  metati  sunt  castra,  conantes  ad  de- 
structionem  culminis  regie  maiestatis.  Cum  autem  fama  pre- 
dicla  multas  in  se  contumelias  continens  pcrvenisset  ad  do- 


120  GOTFRIDUS  DE  ENSMIIICEN. 

1286  minum  Rudolfum  regem,  nec  timore  nec  Iremore  vel  pavore 
concussus,  sed  tanquam  leo  animosus^  collecto  exercitu  versus 
terram  suorum  emulorum  arripuit  iter.  Et  prima  facie  invasit 
comitem  de  Helfenstein;  quia  terra  sua  vicinior  ei  fuil.  Quem 
mox,  cura  resistere  tante  potentie  non  valeret,  suo  subiu- 
gavit  imperio.  £t  per  illum  comitem  et  munitiones  eius  et 
civitatem  imperii  Ezzelingen  aggressus  estcomitem  de  Wir- 
tenberg.  Cuius  c£)mitis  castra  munitiones  et  villas  incendio 
vastavit  et  ea  in  cinerem  redegit,  et  homines  terre  sue  suf- 
fragaute  forluna  diversis  persecutionum  malleis  persequi, 
exig^ttte  eorum  excessn^  non  formidans.  Et  cum  videret 
quod  sibi  non  posset  resisterC;  rogavit  nobiles  et  principes^ 
ut  pro  eo  intercederent  apud  regem  ad  gratiam  suam  obti- 
nendam.  Demum  post  multas  nobilium  Alemanie  ad  ipsum 
regem  pro  ipso  comite  fusas  preces,  reducendo  ei  ad  me- 
moriam,  qualiter  sibi  esset  vinculo  consanguinitatis  astrictus^ 
et  quod  adhuc  esset  teneris  sub  annis^  et  quod  premissa  non 
fecerit  motu  proprio  sed  inductus^  recepit  eum  ad  gratiam 
suam.  Sine  mora  autem  assumpsit  sibi  predictos  duos  co- 
mites^  quos  suo  sub  dominio  compulit  esse^  et  invasit  tres 
comites  fratres  de  Monteforti ,  viros  potentes  et  nobiles, 
pollentcs  multis  divitiis,  animadvertens  in  eos,  et  totam  ter- 
ram  eorum  in  cinerem  redegit.  Qui  una  voce  post  mulla 
dampna  eis  illata  gratiam  postulantes  et  dominium  ipsius 
domini  Rudolfi  subierunt  suave.  Et  sic  per  magnam  suam 
sagacilatem  cum  victis  evicit  evincendos,  et  inciderunt  in- 
differenter  in  foveam,  quam  foderunt  manus  eorum.  Yerum 
cum  reliqui  comites ,  qui  una  cum  iam  evictis  conspirarunt, 
vidissent  et  pro  parte  sentivissent  quam  caute  dominus  rex 
suos  complices  suo  sub  iugo  tenuisset,  et  cum  eis  iam  sub- 
iugatis  non  sine  magno  eorum  scandalo  intenderet  subiu- 
gandos  subiugare ,  timebant  sibi  timore  magno ,  el  rogave- 
runt  et  rogari  fecerunt,  ut  excusatio  eorum  in  conspectu 
regie  maiestatis  dignaretur  admitti.  Qui  cum  venissent  ad 
adspectum  iudicis  metuendi,  cum  iuramento  negaverunt  se 
cum  aliis  contra  predictum  regem  conspirasse.  Rexverotan- 
quam  dominus  pacis ,  eos  ad  excusationem  eorum  admisit, 
et  facto  federe  inter  eos  et  dominum  Rudolfum ,  iuraverunt 
eidem  domino  Rudolfo  et  imperio  in  perpetuum  assistere 
contra  quoscunqne.  Et  sic  facta  est  pax  in  tota  terra  Swe- 


'gOTFRIDUS  DB  ENS^ifNGEN.  121 

vie^  ab  alpibus  montium  Italie  usque  ad  Traiectum  super  fju-  1286 
Yium  Renl  ^  et  quievit  omnis  Alemauia  in  conspectu  eius. 

Hiis  itaque  cum  magna  laude  peractis  anno  domini  i284 
in.cc.lxxx.iiii.  dominica  Circumdederunt  [feb.  6]  illustris  do- 
minus  Rndolfus  rex  anno  etatis  sue  nonagesimo^  duxit  in 
uxorem  dominam  Elisabetham^  filiam  ducis  Ottonis  senioris 
Burgundie  dicli  de  Tygun^  apud  Rymilisberg,  que  tantum 
erat  in  etate  quatuordecim  annorum  et  pulcra  nimis.  £t  ce- 
lebrate  fuerunt  nuptie  in  civitate  Basiliensi  cum  magna  sicut 
decuit  sollempnitate  eodem  anno  quo  supra^  inter  festum 
pentecosles  et  festum  Jobannis  baptiste  [mai  28  —  iun.  24]. 
Ibique  convenerant  duces  comites  episcopi  principes  aliqui 
barones  et  multi  nobiles. 

Post  hec^  anno  domini  ut  supra^  dominus  Rudolfus  rex  i286 
coUecto  exercitu  perrexit  contra  episcopum  Spirensem^  et 
obsedit  castrum  et  opidum  Luterberg^  quod  ad  Romanum 
imperium  asseruit  pertinere.  £t  fuit  in  obsidione  predicta 
per  sex  septimanas.  Demum  expugnavit  iliud  et  retraxit  de 
manibus  episcopi  Spirensis.  Nec  solo  hoc  contentus^  ipsum 
episcopum  dominum  Heinricum  videlicet  de  Bonlandia  in  exi- 
lium  misit;  in  quo  exilio  extra  regnum  Romaiiorum  stetit 

annis usque  ad  obitum  RudoHi  regis.  Causa  sui  exilii 

dicebatur  esse  ea^  quod  dominum  Rudolfum  regem^  cum 
regressum  fecit  de  concrematione  nefandissimi  hominis^  in- 
terficere  voluit  manu  armata,  cum  ipse  dominus  Rudolfus 
sua  sederet  in  byga.  Sed  monitus  ad  enucleandam  verita* 
tem  et  malitiam  convincendam  se  absentavit^  et  inventum 
fuit  ad  litteram  sic  velle  fecisse. 

Deinde  modico  elapso  tempore  callidus  hostis  antiquus^  1287 
qui  nunquam  in  perpetratione  sceleruin  existit  satiatus^  li* 
Yorem  sue  dampnabilitatis  seminavit  in  terris^  sicut  leo  ru- 
giens  circuenS;  querens  quem  devoret.  Suadens  quibus- 
dam  principibus^  episcopis  dumtaxat  et  comitibuS;  abbati- 
bus  et  aliis  nobilibuS;  ut  seRudoIfo  regiconlra  fedus^  quod 
cum  iuramento  ipsi  promtserant^  opponerent^  et  partem 
regni  et  terre  imperii  occuparent;  cum  ipse  Rudolfus  esset 
decrepitus  et  senex  ct  cito  claudere  posset  diem  suum  ex- 
tremam.  Que  inquam  spes  de  morte  ipsius  regis  multos  in 

i)  Rudolf  am    1    mai  1218  geborcn  war  damals  erst  66  iabrc  alt. 
^)  Dijbn. 


122 


60TFRIDUS  DE  EX8SflXC;E9r. 


1287  partibus  Alemanie  decepit;  in  (anlum  quod  multi  ex  nobi- 
libtts  Alemanie^  qui  de  morte  ipsius  Rudolfi  regis  plus  quam 
de  vita  ipsius  sperantes^  perierunt^  et  adhuc  cotidie  pereunt 
cooperante  clementia  divina.  Quam  iniquam  suasionem  dya- 
boli  secuti  sunt  episcopus  Curiensis^  abbas  sancti  Galli  fra- 
ter  eius^  et  tres  comites  fratres  episcopi  et  abbalis  predicto- 
rum  de  Monteforti.  £t  fracto  federe  et  iuramentO;  quod  ipsi 
domino  Rudolfo  fecerant  antea  modico  elapso  tempore^  et 
mandatis  eiusdem  domini  Rudolfi  obedire  non  curarunt^  et 
proiicientes  iugum  sui  dominii  suave  tanquam  indomili  re- 
calcitrarunt. 

Audiens  hec  dominus  Rudolfus  rex^  qui  totum  mundum 
suo  continet  pugilo^  ira  motus  adversus  eos  iter  arripuit. 
CoIIecto  exercitu  magno  obsedit  opidum  WillC;  quod  postea 
non  multo  tempore  expugnavit  et  custodie  mancipavit  Et 
recedens  abhinc  ordiiiavit  pacem  inter  comitem  de  Mont- 
peliart^  et  dominum  Petrum  episcopum  et  cives  Basilienses. 
Qui  comes  fere  quartam  partem  civium  Basiliensium  et  po- 
tiores  ex  eis  et  nobiles  alios  plures  episcopatus  eiusdem  et 
aliarum  partium  x\Iemanie  durissimis  vinculis  suis  in  carcere 
tenuit  captivatos.  Qui  omnes  per  adiutorium  domini  Rudolfi 
regis  a  captivitate  illa  stricta  fuerunt  liberati^  ad  quorum  libe- 
rationem^  ipso  domino  Rudolfo  non  existentC;  multa  non 
suffecisset  pecunia.  In  quo  conflictu^  cum  episcopus  Petrus 
Basiliensis  et  sui^  inter  quos  erat  nobilis  quidam  de  Bris- 
gavia^  qui  in  triplo  plus  habebant  in  militia  quam  comes 
Montispeiliardis ;  mox  cum  nobilis  ille^  cuius  nomen  non 
ignoratur^  vidisset  adversarios  in  remotis^  laxatis  habenis 
fugam  dedit^  et  ipso  fugiente  cum  magna  militia;  dans  aliis 
exemplum  fugiendi;  et  fugierunt  plures  cum  eo.  £t  confudit 
sic  per  suam  fugam  et  denigravit  bonam  famam  militie  Theu- 
tonice  regionis  ^  que  fama  nunquam  fuisset  in  debitum  mo- 
dum  et  odorem  bonum  restaurata^  si  non  peregisset  domi- 
nus  Rudolfus  rex  Romanorum,  prout  in  expeditione  in 
Bysuntum  videbitur  contineri  infra  scripta.  Cives  autem  et 
milites  Basilienses^  qui  cum  ipso  erant  episcopo  fugere  ue- 
scientes^  quia  habuerant  odorem  bone  fame^  inierunt  con- 
flictum  cum  comite  Montpeiliard^  et  multi  ex  eis  perierunt, 
reliqui  autem  captivi  deducebantur.  £t  sic  obtinuit  comes 
de  Montpeiliard  victoriam;  quam  non  obtinuisset;  si  nobiiis 


GOTFRIDUS  DE  EXSXINGEN. 


123 


ille  de  Brisgavia  rugam  non  dedisset^   de  quo  tota  militia  i287 
Alemaitie  submisso  capite  et  turbido  incedebat  vultu. 

Interea  autem  cum  dominus  Rudoirus  rex  pro  redemp- 
tione  captivornm  suprascriptorum  laborasset^  et  eos  a  tam 
enormibus  et  durissimis  vinculis  inimicorum  eripuisset^  epis- 
copus  Curiensis  et  sui  fratres  y  comites  videlicet  de  Monte- 
forti  et  abbas  sancti  Galli  ^  collecto  exercitu  invaserunt  ter- 
ram  comitatus  in  Habichesburg ,  et  eam  incendio  et  spoliis 
devastarunt.  Dux  vero  Swevie^  filius  domini  Rudolfi  regis^ 
ex  adverso  exercilum  aggregavit^  et  cum  inimici  sui  insi- 
sterent  incendiis^  irruit  in  eos  manu  forti  et  obtinuit  victo- 
riam  et  occisi  sunt  plures  ex  eis  et  poliores  captivos  de- 
daxit.  Captivavil  cnim  episcopum  Curiensem  et  unum  ex 
comitibns  de  Monteforti,  et  custodiendum  eos  in  vincula  de- 
stinavit.  Episcopus  vero  Curiensis^  cum  a  captivitate  clam 
recedere  vellet^  de  quadam  rupe  se  precipitavit  et  fracta 
ccrvice  mortuus  est.  ^ 

Post  hec  dux  Swevie  antedictus  insecutus  adversarios  1288 
imperii  de  opido  ad  opidum ,  tandem  obsedit  firmissimum  et 
nobilissimum  castrum  Tockenburg  antiquum  abbatis  sancti 
Galli.  £t  sine  mora  illud  expugnavit  propter  defectum  victua- 
lium^  et  ex  eo  etiam  quod  inhabitanles  castrum  redemptio- 
nem  non  sperarunt.  Deinde  obsedit  firmissimum  castrum 
Hymberg,  quod  similiter  brevi  in  tempore  cepit^  et  ipsa 
castra  ad  usus  suos  perpetuo  applicavit.  Nec  hoc  solo  fuit 
contetetus  ^  immo  ipsum  abbatem  sancti  Galli  auxilio  patris 
destituit;  et  alium  in  eodem  monasterio  dictum  de  Kempte 
instituit  abbatem.  Et  sic  privati  sunt  plures  ex  eis  corpore 
divitiis  et  honore.  Comites  etiam  deOIten  et  de  Feuburg  fecit 
sibi  tributarios  eteos  civitate  Zovingen  privavit  omnino.  Pau- 
lulum  autem  postea  anxilio  patris  obsedit  flrmissimum  castrum 
Wizenburg  anno  domini  m.cc.Ixxx.vii.  pro  eo  quod  inhabitan- 
tes  castrum  spoliis  insistebant  et  transeuntes  spoliarunt  in- 
dilTerenter,  petram  ipsius  castri  emoliendo  et  radicitus  exstir- 
pando.  Inhabilantes  etiam  castrum  perpetuo  carceri  destinavit. 

Eodem  itaque  anno  civitas  Bernensis  se  domino  Rudolfo 
oppcsnit^  propter  quedam  iura,  que  sibi  dare  contra  iusli- 
tiam  denegarunt.    Quam  civitalem  ipse  dominus  Rudolfus 

1)  bischof  Friedrich    von  Chur  starb  am  3  iuni  1290  naeh  Eichhorn 
£p.  Curiens. 


124 


GOTFRIDUS   DE   ENSMINGEX 


1288  obsedit;  et  cum  diu  in  eadem  obsidione  fuisset  parum  pro- 
fecit.  Deinde  dimisso  exercitu  munivit  castra  circumiacen- 
tia^  et  viciniora  civitati  predicte  ^  militibus  ut  custodirent, 
ne  civibus  eiusdem  civitatis  pateret  exitus  a  civitate,  vel 
etiam  aliis  patere  posset  aditus  ad  eandem.  Et  com  cives 
predicti  ex  hoc  multum  essent  angariati^  in  taiitum  quod  de- 
fectum  paterentur  salis^  nec  adhuc  flecti  poterant  ut  ad  gra- 
tiam  domini  Rudolfi  regis  vellent  redire  obtinendam. 

Gum  autem  discordia  predicta  duraret  per  annum  et  di- 

1289  midium^  quadam  medio  tempore  dierum^  venit  dux  Swevie, 
filius  invictissimi  domini  Rudolfi  regis,  habens  in  militia  vix 
numero  trecentos,  versus  civitatem  tendens  Bernensem,  et 
dimicare  cupiens  cum  eisdem^  misit  partem  de  militibus  siiis 
versus  portas  civitatis.  Cives  autem  civitatis  predicte  cum 
viderent  paucitatem  mililum^  manu  armata  fecerunt  obviam 
eiS;  sperantes  contra  eos  prevalituros.  Dux  vero  ex  adverso 
irruit  in  eos  cum  reliqua  militia  sua^  et  factus  est  ibi  con- 
flictus  magnuS;  et  prevaluit  dux  contra  cives,  et  occidit  ex 
eis  numero  centum^  captivavit  de  potioribus  civitatis  cenlum 
quinquaginta ,  et  alios  converlit  in  fugam.  £t  snbiugavit  ci- 
vitatem  Bernensem;  ila  quod  ad  omnem  voluntatem  et  mUurn 
domini  Rudolfi  regis  patris  sui  et  suam  eosdem  cives  et  ci- 
vitatem  redegit  in  servitutem^  et  eis  abstulit  infinitum  the- 
saurum  et  menia  civilatis  eiusdem  vectesque  portarum  evelli 
precepit,  quod  tamcn  Rudolfus  rex,  ne  hec  fierent,  contra- 
dixit.  Et  sic  facta  fuit  civitas  Bernensis  tributaria  ^  que  an- 
tea  fuit  libera.  Similiter  fiat  omnibus  qni  faciunt  ea^  et  omni- 
bus  qui  confidunt  in  eis.  Dominus  etiam  Ludowicus  comes 
de  Hohenberg  consanguineus  domini  Rudolfi  regis  et  fide- 
lis  imperii  iu  eodem  conflictu  est  occisus^  et  scpuKus  in 
monte  Wettyngen.  De  cuius  morte  doluit  multum  dux  Swe- 
vie  et  incitatus  ad  iram,  in  tantum  quod  plures  ex  civibus  po- 
tioribus^  cum  demorte  eius  intellexisset^precipitoccidi;quod 
non  fecisset;  si  de  nece  non  fuisset  ad  iram  motus  eiusdem. 

1286  Postea  vero  anno  domini  m.cc.Ixxx.vii.  mense  octobri, 
dracho  quidam  montes  transiens  Italico^^  frahens  sub  cauda 
sua  tertiam  partem  stellarum^  id  est  magnain  partem  cor- 
ruptorum  prelatorum ,  et  precipue  eius  conductorem  quoii- 
dam  episcopum  Basiliensem  de  ordine  Minorum;  dominus 

1)  commisit  oder  ein  ahnliches  wort  fehlt.    2)  am  26  april  1289. 


GOTFRIDtS  DB  ENSMIN6EX.  125 

vide]icet  Johannes  Tasculanus  episcopus,  in  partibus  Ale-  1286 
Rianie  a  doroino  Honorio  papa  legatus^  trahens  caudam  suam 
veneficam  per  totum  regnum  Alemanie ,  et  multos  sua  sy- 
moniaca  infecit  pravitate.  Slatuitque  sibi  primo  mansionem 
in  civitate  Basiliensi^  et  ibi  sue  legationis  runctus  officio  sub 
prolectione  tamen  domini  Rudolfi  Romanorum  regis.  Et  cum 
aliquanto  tempore  ibi  stetisset  ^  et  magnum  Ihesaurum  con- 
^regasset^  ab  illo  loco  se  Iranstulit  ad  eivitatem  Argenlinen- 
sem  ibique  permansit  tribus  diebus  immediatc  sequentibus, 
aljqiia  de  privilegiis  ipsius  ci^ilatis  mediante  domina  Pe- 
cunia  confirmando^  aliqua  etiam  instituit  et  condidit  de  novo. 
Quc  omnia  postmodum  ex  insatiabili  sui  cordis  avaritia  facto 
etsine  causa  revocavit.  Abhinc  ille  insatiabilis  ^  oculos  ha- 
bens  Argi^  versus  Spiream  cepit  iter^  et  ab  fUa  civitate 
Wormatiam  venit^  auxilio  tamen  domini  Rudolfi  regis  Ro- 
manorum.  £t  cum  aliquo  tempore  ibidem  permansisset^  in- 
dixil  et  convocavit  conoilium  Herbipoli  celebrandum  die  ad 
hoc  certa  statuta. 

In  quo  conciiio  convenerunt  omnes  archiepiscopi  abba-  i287 
tes  et  alii  ecclesiarum  prelati ,  et  multi  nobiles  Alemanie  per 
lotum  Alemanie  regnum,  una  cum  domino  Rudolfo  Roma- 
norum  rege^  sub  cuius  alis  illo  insatiabilis  legatus  tutissi- 
mus  ibat,  sperantes  se  scientiam  doctrinamque  veram  ab 
ipso  legato  recepturos^  quia  a  fonte  vero,  id  est  a  sede 
apostolica^  rivulus  emanavit;  licet  tamen  omnem  suam  in- 
tentionem  fundaverit  super  uno^  quod  dicitur  moneta  aurea 
argenteaquc ,  illamque  monetam  statuerit  anle  oculos  suos, 
in  ea  flduciam  habens  plenam^  utpote  vendendo  patrimonium 
Crucifixi  fronte  elata.  Deinde  cum  statuta  concilii  per  ipsum  le- 
gatum  edita  fuerunt^  etcoramomnibus  promulgata^  archiepis- 
copus  tamen  Coloniensis^quiibidemaderat^pro  se  et  omnibus 
sibi  adherentibus  ab  ipso  legato  et  eius  statutis  ad^  sedem 
apostolicam  appellavit.  Insurrexit  etiam  in  medium  dominus 
Conradus  dictus  Probus,  de  ordine  Minorum^  episcopus  Tul- 
lensis^  coram  omnibus  qui  ibidem  aderant^  ad  collisionem 
tendens  drachonis  desuper  divina  clementia  iniluentC;  ab 
omnipotente  videlicet  domino  deo^  qui  sedel  in  solio  regni; 
id  est  super  Scherubyn,  intuetur  abyssum^  hoc  esl  in  pro- 
fondum  cordis  omnis  hominis  boni  et  mali;  fideles  suos  in 

1)  ad  ist  Ton  roir  cingefugt. 


126  GOTFRiOUS  DE  ENSMIMGEN. 

1287  siatu  volait  esse  salvaiidorum  ^  et  nialos  peuam  pro  inerilis 
recepturoSy  ipsius  legalicriminaetactusnerarios  detegendo^ 
et  similiter  contra  eum  et  suos  actus  illico  ad  sedem  aposto- 
licam  appellando.  £t  factus  esl  ibidem  in  ipsum  legatum  in- 
sultatio  populi  tumultusque  magnus  et  susurratio  inter  omnes^ 
moventes  capila  sua  et  frendentes  super  eum  dentibus  suis^ 
insurgentes  unanimiter  contra  eum.  Dominus  vero  Rudolfus 
rex  eundem  sub  alis  suis  recepit  et  ad  locum  deduxit  tu- 
tum.  Mox  cum  ipse  legatus  furiam  vidisset  Alemanici  populi^ 
inter  se  ait :  Utinam  in  urbe  sederem  Romana  in  domo  pa- 
tris  mei  et  cum  suis  mercenariis  caule  vescerer  LumbardO' 
rum.  £t  statim  hoc  emisso  deductus  fuit  adiulorio  domini 
Rudolfi  regis  ad  civitatem  Wormaciensem.  x\bhinc  sine  mora 
se  transtulit  Metis^  et  statuit  sibi  mansionem  ibidem  aliquo 
tempore ,  non  lamen  multo.  Deinde  ad  Novam  Civitatem  iii 
Lothringia  se  transtulit  auxilio  ducis  Lotbringie  ^  et  abhinc 
occulle  per  aliam  viam  in  terram  suam  est  reversus ;  nun- 
quam  tamen  ut  speramus  reversurus.  £piscopum  vero  Tul- 
lensem  ad  audientiam  domini  pape  fecit  evocari.  Qui  in  no- 
mine  domini  ad  curiam  Ronianam  iler  arripuit,  et  coram 
Apostolico  audaci  fronte  se  represenlavit  et  se  viriliter  le- 
gato  et  suis  opposuit.  Yidens  legatus  audaciam  episcopi 
TuIIensis^  cum  aliquantulum  cum  eo  litigasset,  actionem  pre 
nimio  pudore  remisit^  et  siluit  cum  magna  confusione.  Ar- 
chiepiscopum  etiam  Coloniensem  non  impetiit  super  hiis  que 
attemptaverat  contra  eundem,  quia  scivit  quod  mandato 
apostolico  secundum  traditam  sibi  in  sua  legatione  formam 
a  sede  predicta  fuisset  abusus.  £t  sic  confusus  coram  papa 
et  suis  cardinalibus  obrautuit,  et  data  fuit  licentia  episcopo 
TuIIensi  cum  magna  laude  ad  propria  remeandi. 

1275  £t  ne  de  gestis  invictissimi  domini  Rudolfi  Romauorum 
regis  aliquid  pretermittamus,  recurramus  ad  principium  sue 
electionis  celebrate  confirmationem.  Imprimis  enim  et  ante 
omnia  post  confirmationem  sue  electionis  colloquio  voluit 
uti  y  sicut  decuit ,  domini  Gregorii  pape  decimi.  Audiens  hec 
dominus  Gregorius  decimus  obviam  fecit  ex  sui  benevolen- 
tia  domino  Rudolfo  regi  antedicto^  apud  civitatem  Lausa- 
nensem  contrahentes  mutuo  magnam  familiaritatem.  Cum 
autem  Rudolfus  rex  colloquio  domini  pape  fuisset  usus^  et 
licentia  ab  ipso  domino  papa  petita  et  obtenta ,  ad  propria 


GOTFRIDC'8  DE  ENSMINCEM.  127 

remeasset  et  de  statu  regie  digniCatis  tractarer  ^  statuit  sibi  1275 
mansionem  in  opido  Hagenowensi^  indeque  iter  arripuit  ver- 
sus  Ansf riam  ^  contra  regem  Bohemorum  prout  superius  est 
prescriptum. 

Anno  domini  m.cclxxx.ix.  crastino  Margarethe  [iuli  13]  i289 
prorectus  est  dominus  Rudolfus  dei  gratia  Romanorum  rex^ 
eoraes  quondam  in  Habichesburg^  anno  regni  sui  decimo- 
sexto  contra  archiepiscopum  el  civitatem  Bysunt^  Ottynum 
comitem  Burgundie  ac  generaliter  contra  omnem  Galliam^ 
causa  reipublice^  idest  ad  recuperandum  honorem  et  bonam 
famam  tolius  TheutuniC;  que  fama  denigrata  fuit  et  odor 
bonus  Alemanie  mutatus  in  fecem  propter  detestandam  fu- 
gam  episcopi  Basiliensis  et  eorum  qui  cum  eo  erant^  in  con*- 
Jlicta  conlra  comitem  de  Montpeliart  et  suos ,  qui  nunquam 
evaginato  gladio  nec  vultum  defensionis  habentem  fugam 
dedit.  Non  enim  in  odium  ipsius  domini  fugientis  istud  est 
conscriptum ,  sed  ut  alii  nobiles  Alemanie  more  Theutuni- 
corum  audaciam  cum  astutia  manuteneant  competenter  et  ut 
animosi  animosius  animentur;  sicuti  generosn  propago  ipsius 
domini  delinquentis^  qui  ab  antiquo  el  longis  retroaclis  tem* 
poribus  pre  omnibus  Alemanie  nobilibus  gestis  nobilissimis 
et  floridis  floruit  habundantius. 

Habuit  enim  prefatus  dominus  JRndolfus  rex  in  expedi- 

Uonc  predicta  sex  milia  equilum  ^  quorum  duo  milia  et  tre- 

centi  fuerunt  valerati^  et  centum  milia  peditum  et  octodecim 

inilia^  cum  trecentis  curruum  et  bygarum.  Intravit  itaque  po- 

tenter  Galliam  et  obsedit  civitatem  Bysuntinensem  metropo- 

lilanam^  destruxit  segetes  civitatis  eiusdem  et  vineas  de- 

vastavit,  municipia  et  villas  exussit  et  depopulavit^  ac  mul- 

tas  insolentias^  favente  eum  divina  clementia  et  exigente 

parlis  adverse  malitia^  in  ipsa  Gallia  perpetravit.  Nec  non 

\iniYersaliter  ipsam  Galliam  arridenle  sibi  fortuna  depopula- 

tione  hominum,  ablalione  rerum,  mactatione  pecorum^  ex- 

uslione  domiciliorum  ^  et  penis  aliis  Infinitis  flagelavit.  Tan- 

dem  post  multa  et  innumerabilia  tormenta  ipsi  Gallie  illata 

Olynus  Burgundie  comes  una  cum  suis  complicibus  videli- 

cet  et  fautoribus :  domino  Roberto  regis  Francie  patruo ,  ar- 

chiepiscopo  Bysuntino,  comite  de  SchalunS;  comite  Arlu- 

sensi,  comite  Campanie^  comite  de  Savoi^  comite  de  Insula^ 

comite  de  PferretO;  comite  de  Montpeiliart  et  domino  de 


128  GOTFRIDUS  DE  ENSMINGEN. 

1289  Rugemant;  etalii^  infmiti  nobiles  et  comileS;  et  quam  plu- 
res  episcopi;  quorum  ignorantur  nomina.  Quam  plures  etiam 
ex  nobilibus  Alemanie  contra  suum  honorem  et  totius  Theu- 
tunie  ibidem  cum  Gallicis  aderant^  dominus  videlicet  Wal- 
therus,  filius  comitis  de  Veldenze,  dictus  de  Gcroltzecke  ex 
alia  parte  Rheni^  qui  postea  non  modico  tempore  vitam  fini- 
vit  extremam^  et  dictus  Conradus  Wernheri  iunior  de  Ha- 
destatt;  qui  postmodum  per  Rudolfum  regem  redditibus  suis 
et  offlcio  constituendi  scultetum  in  opido  Slestat  fuit  desti- 
tutus  omninO;  ipsius  exigente  excessu.  Metati  sunt  castra  ct 
tentoria  exlra  civitatem  Bysunt  ad  duo  pene  miliaria  iiifra 
quendam  montem  altum  et  silvam.  £t  vallaverunt  se  fossa- 
tis,  et  abscissis  magnis  arboribus  infmitis^  simulantes  se 
velle  exponere  preliis  contra  regem  dei  gratia  Romanorum. 
Principes  vero  Alemanie  illuslres,  qui  cum  ipso  rege  ade- 
rant  in  honorem  Germanie  regionis^  dominus  videlicet  Con- 
radus  de  Lietenberg  Argentinensis  episcopuS;  qui  magnum 
ibidem  habuit  excrcitum  et  multam  cum  laude  militiam;  et 
alii  nobiles  AlemaniC;  nec  non  de  civitate  Argentinensi  qua- 
draginta  milites  equis  valeratis  et  eorum  familia^  existentes 
in  cacumine  montis  y  videntes  eorum  adversarios  sicuti  ba- 
rones  ad  bella  dispositos^  licet  tamen  nnlli  omnino  homi- 
mum  patere  posset  additus  ad  eosdem^  nisi  per  magna  dis- 
pendia ;  variaque  pericula  et  cedem  hominum  magnam :  pre 
nimia  tamen  belli  letitia  ipsi  principes  Alemanie  more  Theu- 
tunicorum  in  eorum  adversarios  furere  volentes,  scd  rex 
prudentissimus  eos  a  lam  cruenta  cede  cohibuit  dicens :  quod 
manus  suas  nulla  tergiversalione  possent  effugere ,  nisiper 
omma  pro  libilu  sue  voluntatis  secum  componerent^  sUnque 
terram  traderent^  et  eam  in  feodum  ab  eo  reciperent.  Hec 
videntes  Gallici  fugere  nescientes,  quod  non  patebat  eis 
locuS;  considerantes  quod  detrimenlum  eis  esset  se  com- 
mittere  manibus  Theutunicorum,  quia  parcere  non  consue- 
verunt,  vel  quod  ab  eisdem  discerent  fugere,  licetnonpos- 
sent:  tandem  vero  post  multa  et  varia  Gallie  gentis  tormenta 
comes  dictus  de  Schaluns  tractare  cepit  de  pace  inter  do- 
minum  Rudolfum  Romanum  et  comitem  Burgundie.  Et  cum 
ipse  comes  pro  pace  laborasset,  et  ad  aspectum  regis  per- 

1)  von  hieran  fallt  der  verf.  aus  der  constraction,  er  hatte  im  ab- 
lativ  fortfahren  soUen. 


G0TFR1DUS  DE  ENSMIKGEN.  129 

venisset^  rex  in  optione  dedit  eis  Iria:  vel  quod  a  Tacie  sua  1289 
fogerent  et  se  in  concavis  municipibus  sibi  derelicUs  repo- 
nerent,  vel  quod  conflictui  se  exponerent^  vel  quod  saltem 
ad  optatum  ipsius  regis  cum  eo  componerent.  Quod  et  fac- 
tum  est.  Submiserunt  se  per  omnia  gratie  ipsius  regis,  et 
tactis  sacrosanctis  ^  iurarunt  venire  ad  civitatem  Basiliensem 
super  fluvium  Reni  ad  terram  sacri  imperii^  et  ibi  compo- 
nere  promiserunt  sub  iuramento  predicto  cum  rege  antedicto. 
Que  omnia  ad  debitum  producta  fueriint  eifectum.  Comes 
autem  Burgundie  omnem  terram  eius.  ad  manus  ipsius  re- 
signavit^  et  eam  humiliter  in  feodum  recepit.  Inter  cetera 
autem  rex  antedictus,  ante  quam  comitem  Burgundie  ad  gra- 
tiam  suam  recipere  vellet  et  suos  fautores^  nobilem  virum 
dominum  Arnoldum  militem^  dictum  de  Grille^  cum  ipso  co- 
mite  Burgundie  paciticavit.  Cuius  etiam  militis  castra  mu- 
niliones  et  villas  ipse  comes  exussit  et  devastavit ,  ila  quod  ^ 
ipse  comes  eidem  militi  tria  milia  marcarum  in  recompensam 
dampni  pro  pace  refudit,  sibi  castra  et  oppida  sua  in  statum 
pristinum  restauravit;  pro  quo  federe  rex  Francorum  Philip- 
pus  dei  gratia  annis  duodecim  laboravit  nec  profecit^  quod 
dominus  Rudolfus  dei  gratia  Romanorum  rcx  predictus  spa- 
tio  dierum  octo  complevit. 

In  expeditione  autem  predicta^  incipiente  crastino  Mar- 
garete  et  durante  usque  ad  feriam  sextam  post  Adolfi  [iuii 
13  —  sept.  2],  caristia  rerum  inexcpgilatarum  magna  fuit 
orta^  ita  videlicet  quod  unum  ovum  gailine  venderetur  pro 
novem  denariis^  ferrum  equi  pro  solido  et  quandoque  pro 
quinque  solidis  ^  et  davus  equi  pro  sex  denariis  ^  bos  pro 
quinque  solidis^  una  nummata  panis  pro  tribus  magnis  turo- 
tiensibuS;  due  oves  pro  uno  ovo,  quatuor  porci  pro  nno  so- 
lido  et  lectus  pro  quinque  solidiS;  nec  tamen  aliquis  in  tanta 
penuria  ex  parte  ista  ratione  famis  interiit^  sed  ex  parte  ad- 
versa  infiniti,  in  expeditione  autem  predicta  rex  antedictus 
Alemanie  militiam  in  quadringentis  minus  quadraginta  mili- 
tibus  augmentavit^  id  est  eos  in  novos  milites  procreavit. 

Anno  domini  ut  supra  sabatho  post  Mathei  apostoli 
regnante  domino  Rudolfo  predicto  terre  motus  faclus 
est  magnus  in  civitate  Argentinensi ,  ita  quod  columpne 
templi  pre  nimio  impetu  terre   viderenlur   moveri^    et  in 

i)  namlich  reliquiis. 

BOEHHER  FONTES  2.  9 


f30 


GOTFRIDUS  DE   £iVSMINGEN. 


1289  tanlum  quod  Umebatur  de  ruiua  tempH  et  eversione  civitalis 
eiusdem. 

Anno  domini  ut  supra  kal.  decerabris  Kudolfus  rex  Ro- 
manorum  viam  yersus  Turyngiam  est  aggressus.  Cum  magno 
comitatu  Erfordiam  venit^  et  curiam  indixit  ibidem.  Quem 
omnes  nobiles  Alemanie  illius  conrinie  totusque  cetus  pro- 
vinciarum  magnatumque  Saxonie  Westfalie  Missenie  et  alia- 
rum  circumiacentium  partium  sollempniter^  sicut  decuil^  re- 
ceperunt.  Ob  cuius  laudem  laqdgravius  Turyngie ,  margra- 
vius  Missene^  dux  Saxonie^  marchio  de  Brandenburg^  dux 
Brezlavie^  dux  Kragovie,  dux  de  OpuUe,  episcopi  Mogun- 
tinensis  Brandenburgensis  de  Misen  et  de  Nuwenburg  cum 
omni  militie  exercitio  et  magno  veslium  ornatu ,  choris  tym- 
panis  et  organis,  eidem  domino  regi  obviam  fecere,  et  eum 
cum  sua  militia  cum  magna  reverentia  recepere,  et  quomodo 
"  sibi  possent  placere,  per  omnia  studuere.  Terra  vero  Turin- 
giC;  que  longevo  tempore  fuerat  multis  discriminibus  vi- 
tiata  y  nobilissimam  pacem  per  ipsum  est  adepta. 

Qui  cum  singulos  et  universos ,  omnium  illarum  provin- 
ciarum  nobiles ,  poteutem  cum  inope ,  ad  iudicium  Erfordiam 
evocasset,  scultetus  tamen  de  Rungen  cum  familia  nobilis 
cuiusdam  dicti  de  Kerverberg  ipsum  dominum  irridentes  re- 
gem,  fingentes  immo  de  paleis  fictum  colligentes  regem  in 
veri  domini  Rudolfi  regis  illusionem,  non  modicum  scanda- 
lum  et  gravamen ,  statuentes  super  menia  castri  stramineum 
regem^  et  ei,  illudendo  regem  verum,  fidem  indubitatam  scr- 
vare  promiserunt.  Quod  cum  ad  aures  domini  Rudoifi 
regis  pervenisset,  mox  manu  forti  castrum  obsedit  predictum 
et  illud  exigenle  eorum  delicto  expugnavit,  et  inhabitantes 
cum  validissimis  vinculis  mancipavit;  dominum  etiam  castri 
dictum  Krieg,  et  quendam  nobilem  dictum  Fuwer  cum  aliis 
quatuordecim  nobilibus  capitali  prostravit  sententia,  alios 
vero  in  caudis  equorum  usque  ad  patibulum  trahi  precepit 
suspendendos.  Nobiles  etiam  numero  octo  perpetuo  carceri 
deslinavit  ibique  vitam  suam  extremam  non  sine  magnis 
tormentis  finiendo. 

Anno  domini  ut  supra  peracla  itaque  feliciter  expedi- 
tione  domini  Rudolfi  dei  gratia  Romani  regis  versus  Bysunt; 
tempore  illustris  domini  Conradi  de  Lietenberg  Argenfinen- 
sis  episcopi;  qui  auxiliator  domini  Rudolfi  regis  fuit  inde- 


GOTPRIDIJS  DE  ENSMINGEN.  131 

fessuS;  anteqoam  membra  sua  adhuc  lassata  quieti  daret^  1289 
castrum  obsedit  Girsperg  propter  occisionem  Sifridi  de  Gun- 
dolzheim  militis  ^  occisi  ut  dicebatur  per  domiiios  de  Girs- 
perg.  Cumque  in  obsidione  persisteret  ipsius  castri  clamor 
ad  aures  ipsius  domini  tegis  invaluit  ingens^  quod  quidam 
domini  de  Turyngia  sue  salutis  immemores  terram  ipsam 
Turyngie^  nec  non  homines  aliarum  terrarum  transeunteS; 
contra  institiam  spoliarent  et  invaderent.  Rex  vero  pre- 
dJctus ;  volens  quod  in  eo  erat  debitum  perducere  ad  effec- 
turn^  relicto  exercitu  in  obsidione  Girsberg^  alio  collecto 
exercitn  manu  forti  contra  hostes  Turingie^  tanquam  leo 
animosus  anhelavit;  cum  manus  eins  nunquam  languerit  ad. 
vindictam. 

Cum  autem  pervenisset  ad  ipsam  terram  Turyngie^  ibi- 
que  ab  omnibus  dominis  suprascriptis  reverenter  sicut  de- 
cnit  est  receptus^  statuens  sibi  mansionem  in  Erfordia^  et  ab 
illa  civitate  contra  invasores  terrarum  circumiacentium  mo- 
Yens  bellum.  Et  expugnavit  spatio  unius  anni^  arridente 
sibi  domina  Fortuna^  septuaginta  castra  opida  ceterasque 
munitioneS;  quorum  partem  radicitus  evulsit^  parlemque 
custodie  mancipavit  et  ad  usus  imperii  applicavit  y  cum  quis 
proprio  carere  debeat^  qui  manus  suas  ad  res  proximi  illi- 
cite  porrigere  non  formidat;  inhabitantes  etiam  castnim 
partim  capitibus  truncavit;  et  partim  perpetuo  carceri^  ubi 
diem  suum  claudent  extremum^  magno  non  sine  dolore  pre- 
cepit  includi;  et  favente  eum  divina  clementia  pacem  in 
terra  Turyngie  Saxonie  et  aliarum  circumiacentium  terrarum 
oriri  fecit  novam. 

Inter  cetera  autem  cum  rex  antedictus  Erfordie  perman<* 
sisset,  accessit  ad  eum  advena  quidam  mercator^  gravem 
coram  eo  de  quodam  cive  Erfordensi  querimoniam  depo- 
nendo^  dicens  quod  eidem  civi  quandam  summam  argenti 
comiserit  conservandam^  ad  quod  ille  civis  negando  respon- 
dit  quod  non  noverit  hominem.  Rex  vero  coniecturas  faciei 
civis  considerans  ait :  Qtw  ausu  temerario  iste  mercator  a 
te  nan  commissum  presumerel  postulare?  Civis  ilerum  cum 
iaramento  negando  respondit^  quod  nunquam  viderit  homi- 
nem  et  quod  hec  postulare  ab  eo  absona  essent^  et  quod 
omnino  ratione  carerenl.  Tandem  rex  ad  enucleandam  veri- 
latem  et  malitiam  convincendam  civis,  oculo  sue  regie  ma- 

9* 


132 


GOTFRIDUS  DE  ENSIIINGEIC. 


i290  iestatis  inspexit  civem  indutum  indumentis  pretiosis^  et  inter 
cetera  cucufam  eius  considerans  serico  consutam  et  lapidi- 
bus  ornatam  pretiosiS;  et  ait  ad  eum :  quod  in  tali  clenodio, 
id  est  in  eius  cucufa  multum  delectaretur,    Civis  ille  non 
consideravit  sagacitatem  regis^  dixit:  quod  si  sue  regie  pla- 
cere  posset  dignitati,  ipsam  cucufam  vel  longe  meliorem  sine 
mora  vellet  presentare.  Recepta  itaque  cucufa  ab  ipso  cive , 
rex  dixit  ministris  suis :  Ite  ad  domum  istius  civis  festinanter 
et  dtdte  uxori  sue,  ut  mittat  suo  marito  illud  argentum^  quod 
ei  a  mercatore  exstitit  ad  conservandum  commissum,  et  ne 
de  primis  eam  aliquatenus  hesitare  contingat^  cucufam  ma- 
riti  sui  eidem  ex/ubete  pro  intersigno.   Mulier  vero  cum  vi- 
deret  cucufam  sui  mariti^  restituit  argentum  ablatum.    In- 
terea  autem  rex  civem  detinuit^   confabulando  usque  quo 
negotium  esset  consumatum.    Cum  autem  ministri  regis  ve- 
nirent  et  argentum  deportarent  ablatum ,  rex  recepta  cucufa 
reddidit  eara  illi  civi  dicens :  Accipe  cucufam  tuam,  quia  et 
ipsa  tecum  erit  in  perdUione  !  Monstravitque  argentum  ab- 
latum.  Civis  ille  stupefactus  obmutuit;  demum  confessus 
fuit  ita  esse  actum^   et  procidens  ad  pedes  regis  misericor- 
diam  petiit  et  recepit  miseriam.   Dominus  autem  rex  pre- 
dictus  inito  cum  nobilibus^  qui  ibidem  aderant^  consiliO;  quid 
de  tanto  calumpniatore  foret  ordiuandum ,  qui  omnes  simul 
et  una  clamaverunt  voce:  eum  secundum  sui  delicti  merila 
fore  trucidandum;  et  in  cauda  equi  debere  trahi  usque  ad 
locum  tofmentomm  eius.    Que  omnia  perducta  fuerunt  ad 
effectum^  et  morte  pudibunda  est  interemptus.   Sine  mora 
pecunia  fuit  mercatori  restituta  antedicto  ^  et  clamavit  roer- 
cator  ille  dicens :  Vere  quia  rex  iste  sanctus  est,  et  multa  per 
eum  dominus  mirabilia  dignatus  est  operari.  Et  intonuit  vo- 
cem  in  celum^  laudavit  et  gloriiicavit  dominum  dicens :  Alle- 
luiat  £t  siluerunt  in  die  illa  in  conspectu  eius  Saxonia  Po- 
lonia  Turingia  Missene  et  alie  circumiacentes  provincie  et 
a  facie  sua  timuit  omnis  homo. 

Interea  autem  exercitus  domini  Rudolfi  regis^  qui  in  ob- 
sidione  permanserat  Girsperg^  petram  super  qua  castrum 
exstitit  edificatum  emolierunt^  et  castrum  predictum  expugna- 
verunt^  et  illud  ad  usus  imperii  applicaverunt  ^  inhabitantes 
etiam  castrum  ceperunt;  et  eos  fortissimis  vinculis  manci- 
paverunt.    Duravii  itaque   obsidio   predicta  a  festo  Adolfi 


60TPRIDUS  DE  ENSMINfiEll. 


133 


usqae  ad  festum  purificationis  beate  Virginis  subsequens  1290 
[1289aug.  29  —  1290  feb.  2]. 

Anno  domini  m.cclxxxx.  proxima  feria  secunda  ante 
ascensionem  Domini  [mai  8]  obiit  Rudolfus  princeps  et  dux 
Swevie^  filius  invictissimi  domini  Rudoifi  Romanorum  re^s, 
apud  Prage  in  terra  Bohemie  ^  et  traditus  fuit  sepulture  in 
castro  civitatis  predicte^  cum  creari  deberet  auxilio  patris  in 
regem  Romanorum ,  pater  vero  in  imperatorem.  De  cuius 
morte  tota  dolet  Germania,  ex  eo  quod  iudex  erat  eque  iudi- 
canS;  et  suis  inimicis  inimicus  severus. 

A  tempore  Richardi  regis  usque  ad  hunc  locum  compila^ 
ium  est  ex  mandato  EUenhardi  procuratoris  fabrice  ecclesie 
Argentmensis  per  Gotfridum  notarium  curie  Argentinensis  de 
Ensmmgen.  Et  quia  premissa  a  tempore  triginta  annorum  et 
ampHus  per  prefafum  Ellenhardum  et  ad  eius  •  mandatum, 
procuratoris  videHcet  fabrice  predicte,  nec  non  procuratoris 
pauperum  prebendariorum  sancti  Spiritus  in  Argentina^  sunt 
conscripta,  merito  pro  eo  et  compilatore  est  orandum,  Unde 
quilibet  fideUs  suprascripta  prospiciens  et  legens  orationem 
(Hcat  dominicam  cum  salutatUme  virginis  gloriose  in  re- 
medium  ammarum  suarum,  ut  ipse  ex  hoc  meritum  con- 
sfquatur  apud  deum, 

Anno  domini  m.cc.lxxxx.i.  regni  domini  Rudolfi  dei  gra*  i29i 
tia  Romanornm  regis  semper  augusti  decimooctavo ,  domi- 
nica  qua  cantatur  Cantate  [mai  20]  ^  illuslris  dominus  Ru- 
dolfus  rex  predictus  indixit  et  convocavit  curiam  apud  Fran- 
kenfurt  celebrandam ,  non  multo  tempore  ante  diem  obitus 
sui ,  volens  Romani  regni  desolationi  providere ;  filium  suum 
ducem  Austrie  inlendens  preficere  in  eodem^  sciens  enim 
se  diem  suum  cito  claudere  debere  extremum.  In  qua  curia 
convenerunt  omiies  principes  Alemanie  y  electores  sacri  im- 
perii  dumtaxat ,  et  in  ducem  Austrie  ellgendum  in  Romano- 
rum  regem  noluerunt  consentire.  In  ea  ctiam  curia  dominus 
Rudolfus  rex  predictus  in  extremo  suo  sedebal  honore^  se- 
dens  in  solio  regni^  indutus  purpura  et  bisso  ac  diadematC; 
sceptrum  tenens  in  manu  sua^  coronaque  coronatus. 

Qua  expedita  curia^  rex  antedictus  ad  partes  Alsatie  su- 
perioris  veniens  de  suis  negotiis  tractaturus.  Et  cum  modi- 
cum  ibi  stetisset^  descendit  festinanter  versus  Argentinam; 
ibique  permansit  octo  diebus.  Immediate  sentiens  se  debi- 


134  G0TFRIDU8   DE  ENSNINGEN. 

1291  lem  corpore  y  licentiam  recepit  a  civibus  dicens :  Vale  dxA- 
tas  et  valete  cives  mei  dilecti!  £t  turbido  ab  eis  recedebat 
vultu.  Regressus  castrum  imperii  Germersheim^  mox  lecio 
incumbens  egritudinis^  sciens  quod  brevi  in  tempore  vita 
et  spiritu  vitali  portans  asinum^  id  est  corpus^  esset  desti- 
tuendus  ^  disposuit  domui  sue  y  familiam  milites  et  alios  voce 
lamentabili  licentiando  dicens :  quod  suis  dispanerent  nego- 
tOs,  cum  de  eius  vita  non  esset  spes  habenda,  Familiaque 
ipsius  incliti  domini  ab  ipso  domino  recessit  cum  ululatu  et 
fletu  magno.  Dominus  enim  Rudolfus  rex  predictus  a  castro 
Germersheim  se  transtulit  Spiram  ^  in  qua  civitate  Spirensi 
reges  Romani  ab  antiquo  consueverunt  inhumari  ^  die  vide- 
licet  sabbathi^  cum  die  dominico  sequenti  [iuli  15]  esset 
moriturus.  In  quo  die  dominico  circa  sero^  in  qua  tunc  erai 
festum  Margarete  \  obiit  felicis  recordationis  dominns  Ru- 
dolfus  predictus^  sermone  suo  usus  discreto  usque  quo  spi- 
ritum  emisisset  vite.  Feria  autem  secunda  sequenti  corpus 
lecolende  memorie  domini  Rudolfi  regis  cum  magna  so- 
lempnitate^  sicut  decuit  Romanorum  regem^  traditum  fuit 
ecclesiastice  sepulture  in  ecclesia  Spirensi. 

Sub  eius  domini  Rudolfi  felicis  memorie  vita  et  regimine 
tanta  fuit  pax  in  omnibus  partibus  Alemanie^  etiam  usque 
quo  dominus  Rudolfus  spiritum  contineret  vite^  qnod  tanta 
et  talis  pax  in  ipsa  terra  nunquam  fuit  habita  vel  visa.  Ad- 
huc  quievit  omnis  Alemania  in  conspectu  eius  et  a  facie  sua 
timuit  omnis  homo;  et  statim^  cum  dominus  Rudolfus  diem 
suum  clausisset  extremum^  rupta  et  dissoluta  fuit  pax  ge- 
neralis  per  totum  Alemanie  regnum  ac  si  in  eadem  terra 
nunquam  pax  exstitisset.  Cuius  etiam  domini  Rudolfi  reco- 
lende  memorie  mortem  declaraverunt  luminaria  in  firma- 
mento  maius  et  minus^  sol  per  circularem  custodiam^  luna 
vero  per  magnam  et  evidentem  eclipsim  in  tantum  '^  quod 
ipsa  luna  suis  radiis  fere  per  dimidie  noctis  spatium  et  ful- 
gore  fuisset  destituta.  Dominus  enim  Rudolfus  rex  clare 
memorie  in  magna^  sicut  decuit,  habuit  reverentia  beatam 
et  gloriosam  semper  virginem  Mariam^  in  tantum  etiam  qnod 
omnibus  operibus  vite  sue  singulis  diebus  sabbatornm  ab 
omni  opere  quievisset  servili,  nec  contra  hostes  suos  qua- 
lescunque  die  predicta  movisset  bellum;  et  ob  hoc  speratur^ 

1)  irrig.    2)  et  steht  hier  noch  ini  abdnick  was  ich  wegUsse. 


GOTFRIDUS  DE   INSIIllfGBir.  135 

quod  ipse  doniinus  Rudolfus  solus  pre  omnibus  Alemanie  I29i 
principibus  ad  culmen  re^e  maiestatis  fuerit  promotus  coad- 
iuvante  Virgine  gloriosa^  unde  et  memoria  inposterum  de 
tanto  et  tam  glorioso  principe  habeatur. 

Istud  est  per  Gotfridum  mtarium  curie  Argentmensis 
compUalum  ad  preces  et  mandatum  Ellenhardi  maioris  pro- 
curatoris  fabrice  ecclesie  Argentinensis  nec  non  procuratoris 
sancti  Spiritus  in  Argentina. 

Anno  domini  mxcJxxxxji.  Adolfus  comes  de  Nazowe  1292 
electus  est  apud  Frankenfort  ab  omnibus  principibus  in  re- 
gem  Roraanorum. 

Hec  sunt  gesta  Alberti  regiSj  duds  Austrie,  fUn  quondam 
Rudolfi  de  Habesburc  regis  Romanorum. 

Anno  domini  m.cc.Ixxxx.  primo  in  festo  sancte  Marga-  i29i 
rete  obiit  Rudolfus  rex  predictus  et  sepultus  est  Spire. 

Anno  domini  m.cc.Ixxxx.  secundo  dominus  Adolfus  co-  1292 
mes  de  Nassaw  electus  est  in  Romanorum  regem  apud  Fran- 
kenfurt  concorditer  ab  omnibus  electoribus^  qui  tunc  etiam 
eodem  anno  in  autumpno  Aquisgrani  est  coronatus. 

Anno  domini  m.cc.Ixxxx.  tertio  dominus  Adolfus  rex  ob-  ^293 
sedit  Columbariam  civilatem,  que  se  regi  opposuerat,  et 
illam  suo  subiugavit  imperio  ^  ac  in  ea  cepit  dominum  Ans- 
heimum  de  Rapolsteine  et  scultetum  dicti  opidi  et  filium  eius 
et  plures  in  eo,  qui  se*  regi  opposuerant;  insuper  privavit 
eundem  Anshelmum  castris  Rapolslein  et  Gemere ,  et  in  eis- 
dem  instituit  dominum  Heinricum  fratrem  dicti  Anshelmi. 

Anno  domini  m.cc.lxxxx.  quarto,  dominus  Adolfus  rex  i294 
collecto  excrcitu  aggressus  est  duos  fratres  comitcs  et  mar- 
chiones  de  Misna^  et  totam  ipsorum  terram  infra  spatium 
dimidii  anni  suo  dominio  subiugavit. 

Item  anno  domini  m.cc.Ixxxx.  quarto  dominus  Adolfus 
rex  recepit  centum  millia  marcarum  argenti  a  domino  Eduardo 
rege  Anglie ,  ut  ei  veniret  in  auxilium  cum  principibus  Ale- 
manie  contra  regem  Francie  pugnalurus.  Et  cum  distribuere 
deberet  predictum  argentum  inter  principes  et  nobiles  Ale- 
manie,  usurpavit  sibi  totum  argentum.  Et  sic  non  venit  lem- 
pore  debito  in  auxilium  regis  Anglie  propter  defectum  ad- 

13  86  ist  von  inir  sageseUt. 


136  «OTFRIDUS  BE  KlfSIIIIfeeif* 

1294  latorii;  quod  habere  non  potuit  a  nobilibus  terre.  Etsiccon- 
fudit  seipsum  primo  et  per  consequens  imperiam  y  eo  qaod 
stipendia  immerita  recepit^  quod  predecessores  sui  reges 
Romani  fecissent  inviti. 

1295  Anno  domini  m.cc.lxxxx.Y.  dominus  Adolfus  rex  susci- 
tavit  barones  et  nobiles  Austrie  contra  dominum  Albertum 
ducem  Austrie  y  ut  attraheret  sibi  ducatum  Austrie.  Sed  do- 
minus  dux  Austrie  tanquam  dominus  sagax  et  pnidens  re- 
sistebat  eis  in  manu  forti^  et  omnes  inimicos  suos  exstirpa- 
vit  a  terra^  et  sic  dominus  Adolfus  rex  optatum  suum  non 
potuit  obtinere.  Quidam  etiam  dicunt^  quod  postmodum  ipse 
dominus  rex  ducem  Austrie  procuraverit  jntoxicari;  quam 
quidem  toxicationem  evasit  cum  vita^  non  tanien  sine  magno 
labore. 

1297  Post  hec  anno  domini  m.cc.lxxxx.vi.  dominus  Adolfus 
rex  Thebaldum  comitem  Pferretarum  Alsatie^  item  dominum 
Hermannum  de  Geroltzeke  trans  Renum  instituit  advocatos  \ 
qui  postmodum  una  cum  domino  Bercheim  seniore  in  odium 
domini  Conradi  Argentinensis  episcopi  et  civitatis  Argenti- 
nensis  totam  terram  Alsatie  citra  et  trans  Renum  multis  af- 
fecerunt  dampnis  et  iacturis. 

Hoc  videntes  dominus  Conradus  Argentinensis  episco- 
pus^  et  cives  ArgentinenseS;  domini  de  Liehtenburg  et  de 
Ohsenstein^  landgravii  Alsatie,  comites  de  Friburgo,  de 
Liriingen^  Geminipontis  ^  videntes  etiam  fatuitatem  domini 
regis,  ac  oppres&i  insolentiis  suorum  advocatorum,  et  pre- 
cipue  causam  dabat  dapifer  de  Rinberg^  advocatus  imperii 
in  SpirgauwC;  conspirarunt  cum  domino  Moguntino  archi- 
episcopo  adversus  regem  et  suos.  Qui  quidcm  dominus  ar- 
chiepiscopus  de  consensu  principum  electorum  imperii^  do- 
minorum  videlicet  Bohemorum  regis,  ducis  Saxonie  et  mar- 
chionis  de  Brandenburg,  dominum  Alberlum  ducem  Austrie 
ad  certum  vocavit  terminum,  ut  certa  die  in  Mogunfina  ci- 
vitate  compareret,  exigentibus  delictis  domini  Adolfi  regis, 
ipsum  electurus  in  regem  Romanorum.  Vocavit  etiam  dorai- 
nos  archiepiscopos  Treverensem  et  Coloniensem,  dominum 
Bohemorum  regem,  ducem  Saxonie,  ducem  Baubarie,  mar- 
chiones  de  Brandenburg,  ut  eodem  die  venirent  in  civila- 

1)  nach  den  Ann.  Colm.  hat  konig  Adolf  dcn  graf  von  Pfirt  erst  im 
sept.  1297  zum  landvogt  dcs  Elsasscs  ernannt. 


G0TPRIOU8  DK  KlfSMlKGER.  137 

lem  Maguntinensein  super  sancla  pace  terre ,  que  ab  onini*  12^8 
bus  terris  imperii  confusa  succubuit^  traclaturi.  Qui  etiam 
pri/jcipes  per  se  vel  per  suos  nuntios  sollempnes  y  preter 
dofflinum  Treverensem  et  ducem  Bauwarie  palatinum ,  ve- 
nerunt  termino  assignato.  Yocavit  etiam  dominum  Adolfum 
Romanorum  regem  ad  ipsum  terminum,  tractaturi  super  statu 
(erre  bono ,  que  multis  discriminibus  a  tempore  sue  crea- 
tjonis  in  regem  oppressa  fuit. 

Dominus  vero  dux  Austrie  terris  suis  in  tranquillitate 
dispositis^  assumptis  secum  duce  Saxonie^  duce  Opulie^  qui 
tenuit  vices  et  ius  regis  Bohemorum  tempore  electionis, 
fflarchionibus  duobus  de  Brandenburg^  habens  in  adiuto- 
rittm  circa  Renum  dominum  Maguntinum  archiepiscopum; 
dominum  Conradum  episcopum  Argentineiisem  de  Liehten- 
berg^  dominum  Heinricum  episcopum  Gonstantiensem^  co- 
fflites  de  Fridburgo  Wirtenberg  Liningen  Werdenberg  Vel- 
denze  Geminipontis  Hirsutos  et  SilvestreS;  cum  baronibus 
de  Ohsenstein  de  Liehtenberg.  His  ita  preordinatis  dux 
Austrie  aggressus  est  iter  in  nomine  domini  versus  Renum, 
stipatus  multis  fortibus  de  Austria  Carintia  Ungaria  Bohemia 
nec  non  aliunde  multis  principibus  et  nobilibus^  quorum 
frettts  comitatu  ut  leo  fortis  extra  terminos  suos  pen^enit^  ut 
dictum  est  trans  Danubium  contra  Renum. 

Hec  audiens  dominus  Adolfus  rex  Romanorum^  collecto 
exercitu  magno  cum  dominis  Ottone  el  Rudolfo  ducibus 
Bauwarie ,  comitibus  de  Helfenstein  et  aliis  multis  nobilibus, 
ne  dominus  Albertus  dux  Austrie  ad  terminum  sibi  assigna- 
tum  veniret^  nisus  est  prohibere^  faciens  ei  obviam  in  Ulmen 
iuxta  Danubium  in  manu  potenti.  Dominus  Albertus  vero 
dux  Austrie  non  pavore  vel  timore  concussus^  cum  intel- 
lexisset  quod  dominus  Adolfus  rex  Romanorum  se  ei  oppo- 
neret,  versus  ipsum  suum  direxit  iter.  Etcum  dominus  Adol- 
fus  propter  pluralitatem  exercitus  ^  quem  dominus  dux  Aus- 
trie  habuit ,  in  campis  se  recipere  non  fuisset  ausus ,  trans- 
tulit  se  in  civitatem  Ulmam.  £t  sic  dominus  dux  Austrie  po- 
tenter  transivit  usque  ad  fluvium  Reni^  in  civitatem  Wal- 
deshut. 

Rex  autem  cum  vidisset  seriem  et  audaciam  ducis  Aus- 
trie^  convocato  auxilio  plurimorum  dominorum  suorum  fide- 
lium^  laxatis  habenis  venit  Brisacum^  cum  adhuc  dominus 


138 


CiOTFRIDUS  D£  EKSMINGEN^ 


1296  dux  Austrie  apnd  Waldeshut  fuisset^  volens  precludere  ei 
viam^   ne  veniret   Argentinam.   £x  adverso  vero  dominus 
Cunradus  Argentinensis  episcopus^  coUecto  exercitu  forti  et 
decenti^  habens  in  militia  octingentos  milites  cum  equis 
falleratis  sive  dextrariis  magnis^  preter  ipsorum  familiam^ 
ad  hec  cives  Argentinenses  cum  populo  fere  innumerabiii, 
habentes  pugnatorum  tam  equitum  quam  peditum  numero 
decem  milia^  venientes  in  adiutorium  domino  duci  Austrie 
facientesque  obviam  ei  usque  Friburgum  ^  ibique  honorifice 
receperunt  dominum  ducem  Austrie  honorandum.  Igitur  cum 
hec  ad  aures  domini  Adolfi  regis  Romanorum  venissent;  vo- 
catis  civitatibus  Columbaria  Slezstat  Nuwenburga  Mulhusen 
Brisach  Keiserberg  ac  tota  terra  comitis  de  Ferreto,  una 
cum  ipso  comite^  habens  militiam  magnam  et  decentem^  fe- 
cit  obviam  duci  Austrie  usque  ad  oppidum  Kenzingen.  Do- 
minus  vero  dux  Austrie  cum  domino  Argentinensi  episcopo 
et  suiS;  decendentes  a  Friburgo^  volentes  aggredi  dominum 
regemAdoIfumcumsuis,  sipatuisset  ei  locus^  posuorunt  sese 
apud  dictum  opidum  Kenzingen  ex  ista  paite  fluvii  ^  qui  di- 
citur  die  Elzahe.  Et  sic  permanserunt  dominus  Adolfus  Ro- 
manorum  rex  cum  suo  exercitu  ex  illa  parte  fluvii.   Et  do- 
minus  dux  Austrie  animo  libenti  aggressus  fuisset  dominum 
regem^  si  fluvius  immeabilis  non  fuisset.   Dominus  etiam 
dux  Austrie  cum  vidisset^  quod  eum  non  posset  propter 
immeabilitatem  fluvii  aggredi  ^  in  optione  dedit  domino  regi 
Adolfo  duo :  aut  quod  se  traheret  seorsum  a  fiuvio^  ita  quod 
dominus  dux  eum  aggredi  posset^  vel  ipse  retrocedere  vel- 
iet  ad  unum  miliare^  sic  quod  dominus  rex  eum  ag^redere- 
tur.  Quorum  neutrum  dominus  rex  acceptavit^  sed  dixit:  cm 
videret  suum  casum^  se  sciret  peroptime  expedire. 

Finitis  autem  duodecim  diebus  predictus  dominus  dux 
Austrie^  cum  vidisset  terminum  sibi  assignatum  a  principi- 
bus  appropinquare  ^  versus  Moguntiam  cepit  iter.  Et  cum 
ad  civitatem  Argentinensem  venisset,  dominus  archiepisco- 
pus  Maguntinensis  terminum  assignatum  ei  prorogavit^  ut 
dicitur  nequiter^  ad  unum  mensem,  quo  mense  ipse  domi- 
nus  dux  Austrie  castra  sua  metatus  est  in  Kotzenhusen  super 
fluvium  Reni  ad  tria  miliaria  de  civitate  Argentinensi.  Do- 
minus  vero  Adolfus  rex  eodem  mense  obsedit  opidum  Ru- 
biacum,  quod  est  ecclesie  Argentinensis  et  totam  terrani 


60TFRIDUS  DE  KlfSMIlf€Blf. 


139 


circumiacentem  incendio  devastavit.  Qui  etiam  dominus  rex  i2D6 
ibidem  per  dominum  Jobannem  de  Lichtenberg^  filium  fra- 
tris  domini  Conradi  Argeutinensis  episcopi  y  qui  in  eodem 
oppido  cum  suis  degebat^  magna  dampna  quam  plurima  re- 
cepit.  Quod  eum  videlicet  in  mille  et  quingentis  equis  tam 
magnis  quam  parvis  contra  ipsum  extra  civitatem  patellando 
damnificavit;  item  plusquam  in  trecentis  hominibus  tam  nobi- 
libus  qnam  ignobilibus  iacturam  pertulit  captis  et  occisis. 

Adveniente  vero  termino  electionis  domini  ducis  Austrie, 
ipse  duxversusMoguntiam  cepititer.  Rexveroexadverso  se 
opposuit  et  exposuit  j  dicens  quod  tellet  in  ortis  cimtatis 
Argentinensis  post  recessum  ipsius  ducis  comedere  lactucas 
et  caules.  Et  cum  hoc  ad  aurem  domini  episcopi  et  civium 
Argentinensium  pervenisset,  episcopus  Argentinensis  una 
cum  civibus  Argentinensibus  ad  unum  miliare  in  via ,  per 
quam  ipse  dominus  rex  exposuit  venturum^  et  ne  veniret  se 
opposuerunl  apud  Schaftolzheim  et  circa  Bruscam^  et  de- 
struxerunt  turrim  apud  Schaftolzheim ,  que  erat  adiutorio 
domini  regis  Adolfi.  Cum  hoc  nuntiatum  fuisset  domino  regi^ 
mutavit  propositum  suum  et  verbum  regale ,  quod  a  tramite 
veritatis  non  debuit  declinare.  Transiit  ergo  pontem  in  Bri- 
sacho^  in  quo  ponte  omnes  reges  qnasi  fugiendo  transeun- 
tes  non  brevi  post  tempore  ab  omni  honore  destituti  fue- 
runt.  Ab  ipso  opido  ipse  dictus  rex  eodem  die  transiit  usque 
ad  opidum  OfTenburg^  quod  distat  a  Brisacho  miliaria  octo^ 
non  tamen  sine  magno  timore^  quia  timebat  dominum  Ar- 
gentinensem  episcopum  et  cives  Argentinenses.  Abhinc  se- 
quenti  die  se  transtulit  Steinbach,  quod  distat  ab  Ofi^enburg 
miliaria  sex^  et  deinde  se  transtulit  quasi  fugiendo  Spiram^ 
nunquam  postea  reversurus. 

Dominus  vero  dux  Austrie  cum  venisset  ad  civitatem 
Moguntinensem^  terminus  sibi  datus  continualus  fuit  secun- 
dario  ad  quindenam  usque  ad  vigiliam  sancti  Johannis  bap- 
tiste ,  propler  quod  magnas  sustinuit  expensas  et  dampna. 
Tamen  pendente  illa  dilatione  obsedit  oppidum  Alzein  quod 
erat  Palatini^  et  illud  expugnavit. 

Adveniente  vigilia  beati  Johannis  baptiste  [iuni  23]  sub 
anno  domini  m.cclxxxx.viii.  dominus  Maguntinus  una  cum 
principibus  electoribus  supradictis^  videlicel  primo  amoto 
domino  Adolfo  Komanorum  rege  a  regimine  Romani  regni 


140  GOTFKlDUa  D£   ENSXIKGEN. 

1296  iustas  per  sententias  el  instis  ex  causis^  elegerunt  dominum 
Albertum  ducem  Austrie  in  regem  Romanorum^  et  ei  illico 
prestiterunt  fidelitatis  sacramentum. 

Mox  cum  dominus  Adolfus  hoc  intellexisset  ^  assumptis 
sibi  civitatibus  imperii^  cives  videlicet  Spirenses  Worma- 
cienses  Frankenfurtenses   Oppenheimenses   cum    exercitu 
suo,  primo  aggressus  fuit  bellum  campestre  cum  domino 
Alberto  electo  in  regem  Romanorum^   in  festo  sanctorum 
Processi  et  Martiniani  [iuli  2]   apud  montem  qui   dicitur 
Dreise  ^  et  castrum  quod  dicitur  Rosenthal  ^,  in  campo  quo- 
dam  qui  nominatur  der  Hasenbuhel.  Qui  etiam  dominus  Al- 
bertus^  cum  vidisset  dominum  ad  bellum  dispositum^  tan- 
quam  leo  animosus  disposuit  etiam  acies  suas  ad  beUuni^ 
invocato  dei  omnipotentis  auxilio  y  qui  eum  ad  tantum  ho- 
norem  duxerat  evocandum.  Aggressus  ifaque  cum  suis  esi 
dominum  Adolfum  et  suos,  et  occidit  eundem  dominum 
Adolfum  et  quam  plures  ex  suis ;  reliqni  ^  qui  ex  suis  non 
fuerunt  occisi;  fuerunt  captivati  et  durissimis  vinculis  man- 
cipati.  Captivavit  enim  filium  domini  regis  Adolfl;  dapifernm 
de  Rinberg  prefectum  imperii  quondam  in  Spirgauwe ,  do- 
minum  de  Winesberg^  dominos  de  Eberstein  et  de  Uesen- 
berg^  comitem  Rudolfum  de  Habesburg^  comitem  de  Kaczen- 
elbogen  avunculum  domini  Adolfl  regis  et  eius  filium.    In 
universo  vero  ut  dicitur^  captivavit  septingentos  nobiles,  in- 
ter  quos  erant  sexaginta  comites  et  barones^  reliquos  vero 
convertit  in  fugam.  Principaliter  enim  fugierunt  Otto  et  Ru- 
doIfuS;  duo  duces  Bauwarie  ^  et  sic  per  eorum  detestabilem 
fugam  salvati  fuerunt.  In  ipso  enim  campO;  peraclo  et  ex- 
pedito  conflictu^  dominus  Albertus  Romanorum  rex  perman- 
sit  diebus  octo.  Et  siluit  inconfinenti  omnis  terra  in  con- 
spectu  eius^  et  facta  est  pax  magna^  que  confusa  succubuit 
antea  longo  tempore^  et  quasi  libellum  suum  recepit  repudii 
propter  fatuitatem  domini  Adolfi  regis  quondam ,  et  propter 
arrogantiam  et  presumptionem  suorum  advocatorum^  pre- 
fatorum ,  qui  etiam  sui  exterminii  causa  fuerunt ,  quia  cansi- 
Uum  vamm  destruxit  Mediolanum,  In  ipso  etiam  conflictu 
periit^  proh  dolpr^  dominus  Otto  de  Ohsenstein  vexillifer 
domini  Alberli  regis  Romanorum^  nimiis  laboribus  et  maxime 

1}  68  sollte  ^ohl   heissen;  apiid  monasterium  qaod   dicitnr  Dreise  et 
cenobiam  quod  dicitur  Rosental.    2)  advocatorum  habe  ich  ergaozt. 


60TFRIDU8  DE  ENSHmGEK.  141 

estu  caloris  sufTocatas.   Ex  parte  vero  Adolfl  periit  dominus  i298 
(ie  Isinburg  ipsius  vexilUrer  morte  predicta. 

Post  hec  omnes  civitates  Reni  et  Wettrei\^x  suo  sub  do- 
injnio  compulit  esse^  instituit  etiam  advocatos  provinciarum. 
In  Spirgauwia  instituit  dominum  Fridericum  de  Liningen^ 
jn  Alsatia  dominum  Johannem  de  Liehtenburg^  trans  Renum 
OUonem  filium  domini  Ottonis  de  Ohsenstein^  qui  periit 
inconflictu^  in  Swevia  comitem  de  Wirtenber^^,  in  Suewia 
superiori  comitem  de  Werdenberg:.  £t  sic  providit  regno 
de  advocatis  provinciarum  ^  destitutis  advocatis  omnibus^ 
quos  instituerat  dominus  Adolfus  antea^  et  retraxit  regnum 
de  manibus  et  iugo  persecutionis  ipsius  domini  Adolfi ;  et 
subiit  dominium  domini  Aiberti  suave. 

Quidam  vero  qui  captivati  fuerant^  et  quasi  potiores  ex 
eis^  postquam  detenti  fuerunt  in  captivitate  retulerunt  in- 
victissimo  regi  domino  videlicet  Alberto  detestabile  et  ne* 
fandum  propositum^  quod  dominus  Adolfus  predictus  quon- 
dam  rex  Romanorum  ante  conflictum  conceperat  ^  et  propo- 
suerat  in  mente  sua ,  et  quod  qnibusdam  de  suis  retulit  ante 
conflictum.  Conceperat  enim^  ut  dicitur^  quod  si  dominum 
Albertum  regem  Romanorum  tunc  quidem  electum  evicisset 
in  bellO;  quod  ipsum  primo  et  principaliter^  deinde  dominum 
Conradum  et  dominum  Heinricum  Constantiensem  episcopum 
voluit  ut  igne  cremarentur^  duces  vero  et  comites^  qui  cum 
ipso  domino  Alberto  aderant^  voluit  capitibus  trucidari^  reli- 
quos  onmes  milites  et  nobiles  in  caudis  equorum  trahi^  quod 
tamen  dominus  deus  omnipotens  ne  hoc  fieret  secus  ordina- 
vit,  quippe  quia  qui  vincere.  et  pessima  in  viros  reverendos 
machinaverat^  victus  succubuit;  ut  veraciter  probaretur  ver- 
bum  Salomonis  dicentis:  ante  ruinam  etccUtalntur  cor  et  ant^  , 
gloriam  humliatur. 

Dicitur  relatione  quasi  veridica  y  quod  dominus  Gerhar- 
dus  sancte  Moguntinensis  sedis  archiepiscopus ,  de  Eppen- 
stein  oriundus,  ad  cuius  vocationem  pariter  efprocurationem 
dominus  Albertus  Romanorum  rex  fnit  evocatus^  non  bene 
se  tenuerit  tam  circa  promotionis  electionem^  quam  etiam  in 
confliclu^  et  tamen  demum  fecit  de  necessitate  virtutem.  l)o- 
minus  vero  Conradus  Argentinensis  episcopus  non  sic  fecit^ 
sed  exposuit  corpus  el  res^  quam  prepotens  cum  tota  sua 
dyocesi  et  civitate  Argentinensi  suffragabat^  et  perseveravit 


142  G0TFRIDU4  DE  ENSMINGEN. 

1296  fideliter  a  principio  usque  ad  finem^  et  ideo  merito  per  re- 
gem  predictum  ipse  et  sui  essent  promovendi^  si  deductum 
esset  in  usum^  ex  eo  quod  experientia  sepius  reperitur;  vi- 
delicet  quod  promoti  suos  non  curant  postea  promolores. 
Dominus  vero  Albertus  Romanorum  rex^  devicto  domino 
Adolfo  sepedicto  cum  suis^  liberos  et  absolutos  dimisit  ex 
innata  sibi  regia  clementia  omnes  captivos^  quos  in  con- 
flictu  predicto  captivaverat^  licet  omnes  in  mortem  suam 
machinati  fuissent;  unde  bene  potest  dicere :  nonreddidi  re- 
Iribuentibus  ndki  mala,  exceptis  tamen  paucis  quos  aliquam- 
diu  suis  custodiis  mancipavit. 

Et  ne  taceamus  ortum  sue  nativitatis^  eadem  breviter 
inseramus.  Fuit  enim  Albertus  rex  filius  invictissimi  domini 
Rudolfi  recolende  memorie  quondam  Romanorum  regis  ^  qui 
temporibus  suis  assumpta  sibi  militia  Reni  agressus  fuit  Otaka- 
rum  potentissimum  regem  Bobemie;  quem  devicit  in  conflicla 
publico  et  occidit^  triumphum  reportans  gloriosum^  de  cuius 
manu  et  potentia  retraxit  ducatum  Austrie^  quem  diu  violenter 
et  iniuste  detinuerat  possessione  contra  imperium  Romanum^ 
in  quo  ducatu  ducem  prefecit  et  instituit  fiiium  suum  domi- 
num  Albertum^  qui  postmodum;  ut  supra  dictum  est^  de  fini- 
bus  illis^  videlicet  de  Austria^  egressus  cum  exercitu  magno 
et  forti^  occidit  domiuum  Adolfum  Romanorum  regem^  in  ip- 
sius  enim  Adolfi  potentia  potiori  ^  et  factus  est  rex  arridente 
sibi  domina  Fortuna,  prout  superius  £st  conscriptum. 

Postquam  dominus  Albertus  creatus  fuit  in  regem  per 
suum  iustum  et  gloriosum  triumphum^  contigit  quoddam 
deo  annuente  valde  gloriosum  et  laudabilC;  in  quo  compe- 
riebatur  dei  fuisse  voluntas  sua  electiO;  unde  dicit  scriptura: 
^  quem  diligit  dominus  replebit  omm  bono,  et  fertiHtate  frugum 
circumfulget  iustum.  Annona  enim  que  vendebatur  ante  ad- 
ventum  suum  pro  decem  solidis  ^  vendebatur  subito  postea 
pro  quatuor  solidis  et  pro  minori.  Eodem  itaque  tempore 
tanta  fuit  habundanUa  vini^  quod  unum  picarium  vini  daba- 
tur  pro  uno  ovo^  et  unum  picarium  boni  vini  pro  uno  dena- 
rio.  Unde  vulgare  venit  proverbium :  propter  electum  suum 
dominus  omni  populo  providit  in  bono. 

Anno  domini  m.cclxxxx.viii.  post  gleriosum  triumphum 
domini  Alberti  ducis  Austrie^  quemadmodum  est  prescriptum^ 
dominus  Albertus  dux  Austrie  nolens  fieri  preiudicium  prin- 


GOTPRIDUS  DE  ENSMINGBN. 


i43 


cipibus^  qui  non  intererant  sue  prime  eiectioni^  dominis  1299 
vjdelicet  Coloniensi  et  Trevirensi  archiepiscopis  ac  duci 
Bauwarie^  ne  videretur  etiam  violenter  occupare  regnum 
Boflianorum;  renuntiavit  electioni  de  se  facte  ad  manus  prin- 
cjpum  predictorum.  Qui  quidem  principes  una  cum  primis 
elecioribus  indixerunt  curiam  apud  Frankenfurt  super  elec- 
tione  Romani  regis  tractaturi  post  festum  beati  Jacobi  apos- 
toli  [iuli  25]  anno  domini  ut  supra.  Et  cum  omnes  venis- 
sent  ad  locum^  diversis  inter  se  habitis  tractatibus^  non  in- 
venerunt  potiorem  nec  magis  expedientem  Romano  imperio, 
domino  Alberto  predicto  -,  concorditer  omnes  elegerunt  do- 
Diinum  Albertum  in  regem  Romanorum.  IUa  electione  cum 
laude  peracta  omnes  principes  fecerunt  ei  iuramentum  flde- 
liiatis^  quod  ei  assistere  vellent  contra  invasores  Romani 
imperii;  et  feoda  sua  ab  eo  reverenter  sicut  decuit  recepe- 
runt.  Et  cum^  apud  Frankenfurt  moram  postmodum  fecisset 
per  quindenam^  ad  preces  principum  et  aliorum  nobilium^ 
qui  eorum  feoda  adfuerunt  recepturi^  qui  etiam  ea  recepe- 
runt  ab  eo  cum  iuramento  ei  prestito  fidelitatis^  venit  Ar- 
gentinam^^  et  permansit  ibi  quindecim  diebus^  in  quo  loco 
plures  nobiles  feoda  sua  ab  eo  receperunt. 

Anno  domini  ut  supra  feria  secunda  ante  festum  as- 
sumptionis  beate  Virginis  [aug.  11]  dominus  Albertus  Roma- 
norum  rex  ab  Argehtina  versus  Aquisgranum  sdum  dirige- 
batiter.  Qui  ab  omnibus  principibus^  videlicet  duce  Bran- 
cie^^  comitibus  de  Gulich  de  Monte  de  Gelre  de  Seyna  de 
Cleven,  facientes  ei  obviam^  reverenter  est  receptus,  acper 
dominum  Coloniensem  archiepiscopum  sequenli  die  domi- 
nica  [aug.  24]  fere  circa  mediam  noctem ,  propter  pressu- 
ram  populi  evitandam  ^  in  regem  Romanum  est  inunctus.  Nec 
tamen  pressura  populi  vitari  non  poterat  in  tantum  quin  mo- 
nasterium  ^  Aquisgrani  ^  quod  nunquam  replebatur  copia  ho- 
minum,  ita  fuisset  plenum^  quod  etiam  strenui  milites  ibi- 
dem  fuerunt  expressi.  Dominus  enim  Albertus  Romanorum 
rex  in  sua  habebat  militia  octo  milia  militum^  inter  quos  erat 
dominus  Conradus  Argentinensis  episcopus  cum  trecentis 
militibus  sub  una  veste. 

i)  cum  habe  ich  eingeschaltet.  2)  venit  Argentinensis  episcopus  et 
pennanstt  hat  der  abdruck,  was  ich  gestutzt  auf  den  zusaminenhang  und 
<ite  Aon.  Colm.  ge&odert  habe.    3)  Brabancie  ?    4)  das  miknster. 


144  GOTFRIDUS  DE  EN8MIN6CN. 

1298  Anno  domini  ut  supra  festo  assumptionis  beale  Virginis 
hora  matuiina  ^  cum  iam  quatuor  essent  lecte  lectiones^  ignis 
invaluit  iuxt^  locnm  qui  dicitur  die  Schuppfe^  in  domo  que 
dicilur  der  Stemfinhus^  qui  consumpsit  totum  illum  vicum; 
vicum  sutorum  ex  utraque  parte.  £x  iio  igne  incensa  fuil 
nobilis  ecclesia  Argentinensis  et  consumpta  fuit  penitus 
morsu  igniS;  qui  non  solum  ipsam  ecclesiam^  sed  campanas 
organa  et  ornatus  ecclesie  devoravit^  imo  etiam  remotas  in 
cinerem  redegit  ofricinas,  in  tantum  quod  parietes  et  tes- 
tudines  murorum  ruinam  minabantur.  £x  illo  etiam  igne  con- 
sumpti  fuerunt  vici  ante  monasterium  cum  medielate  hospi- 
talis  usque  ad  mercatores^  nec  non  vicus  qui  dicilur  uf  dem 
Graben  descendendo  usque  ad  monetam^  et  postmodum  as- 
cendendo  vicum  Sporergasse  trahens  secum  vicum  rasorum 
ante  monasterium^  nec  non  domum  Hauwardi  retro  vicum 
Sporergasse  ^  et  resedit  in  domo  Kusonis  ex  illa  parte  vici 
et  ex  ista  parte  in  domo  dicti  Priol. 

Anno  domini  ut  supra  a  festo  beati  Jacobi  apostoli  us- 
que  ad  festum  beati  Mathei  apostoli  [iuli  25  —  sepl.  21] 
persecutio  Judeorum  facta  est  per  quemdam  nobilem  de 
Frankonia;  qui  nominabatur  Rintfleisch.  Aggregalis.  copia 
hominum  occidit^  ut  dicitur^  cenlum  millia  Judeorum  ^  vi- 
delicet  Judeos  existentes  in  Erbipoli  Njrenberg  et  cum  in- 
quiras  et  nomines  villas  et  castra.  Causa  ipsorum  persecu- 
tionis  fuit ,  quod  ut  dicitur  in  corpus  Domini  deliqnerunt  ita 
graviter ,  quod  permissa  fuit  a  deo  persecutio  eorundem ,  et 
quod  etiam  per  universum  regnum  fuissent  persecuti^  si  do- 
minus  Albertus  Romanorum  rex  in  reversione  ab  Aquisgrani 
persecutionem  non  sedasset. 

£cce  mirum  mirabile  ac  bonam  fortunam,  quod  Rudolfus  de 
Habesburg  Romanorum  rex  rcgiBoemieinimicabatur^etquod 
eum  in  Boemia  in  sua  maxima  polentia  cum  ducibus  baro- 
nibus  personis  nobilibus  innumerabilibus  interfecit^  multos- 
que  duces  barones  et  alios  nobiles  cepit  et  captivos  detinuit; 
exceptis  interfectis  cum  dicto  rege,  et  quod  de  parte  regis 
Bomanorum  nulli  fuerunt  interfecti  nec  captivati  nec  alias 
quoquo  modo  molestati.  Mirabilius  notabilius  ac  fortimius 
videtur;  quod  Albertus  duxAustrie,  filius  Rudolfi  predicti 
regis  Romanorum,  vocatus  et  legitime  per  litteras  principum 
patentes  sigillatas  citatus  quod  veniret  Frankenfurt  ad  au- 


G0TFRI0U8  DE  KNSXIIIG6!!.  145 

diendam  de  sua  interesse ,  quod  dux  Auslrie  mandatis  prin-  1290 
cipum  aures  prout  debuit  voluit  inclinare  et  obedire^  as- 
sttmptisque  sibi  sexingentis  ^  Ungariis  cum  arcubus  retro  se 
velociter  sagittantibus  ^  absque  omni  armatura  equitantibus^ 
capiUos  longos  ad  modum  mulierum  ligatos  habentibus^  bar- 
basque  longas  ad  modum  fratrum  Theutonicorum  portanti- 
buS;  qui  inquam  Ungarii  adeo  audaces  Tuerunt  et  veloces^ 
qaod  nulla  aqua  fuit^  quin  ipsis  transitus  pateret  per  eam 
tam  nando  quam  equitando^  octingentis  etiam  armigeris  no<- 
bilibus^  qui  nominati  fuerunt  sperknappen  ungeringe  volk, 
assumptoque  sibi  duce  de  Kernden  sororio  suo,  qui  cum 
ducibus  baronibus  comitibus  et  aliis  innumerabilibus  nobi- 
libus  personiS;  habentibus  mille  equos  valeratos  seu  dex- 
trarios^  iter  versus  Renum  in  Cbristi  nomine  assumpserunt. 
In  cuius  enim  exercitu  djcti  ducis  Auslrie  oclingente  mu- 
lieres  iverunt^  quarum  unaqueque  singulis  septiraanis  dedit 
uDum  denarium  officiato  ad  hoc  deputatO;  qui  eas  dcfendit 
absque  omni  turbatione  et  lesione  qualicunque.  Erant  enim 
predicti  Rudolfus  rex  Romanorum  et  Albertus  filius  eius  dnx 
Austrie  vexilliferi  et  cives  Argentinenses.  Dux  enim  Austrie 
venit  usque  Waldeshut  absque  omni  lesionis  periculo,  sicut 
est  manifestum.  Qualiter  autem  cives  Argentinenses  ipsi 
obviam  dederint^  et  qualiter  subsidium  ei  prestilerint^  et 
quamdiu  apud  Kenzingen  contra  regem  Adoifum  se  oppo- 
suerint ,  et  quantas  expensas  sustinuerint^  videbitis  superius 
esse  notatum^  et  qualiter  ad  civitatem  Argentinam  pervc- 
nerit. 

Existente  duce  Auslrie  predicto  in  civitate  Argenlinensi^ 
ex  relatione  veridica  eius  instillavit  auribus^  quod  civitates, 
Nidelicet  Hagenowensis  Spirensis  Wormaciensis  et  Oppen- 
heimensis^  panem  neque  vinum  nec  alia  necessaria  sibi  vel- 
lent  vendere^  sed  ipsi  et  suis  adiutoribus  opponere  in  quan- 
tum  possent.  Hoc  percepto  dux  Austrie  vocari  iusserat  illum 
deLandenburg  suum  marscalcum;  et  iussit  eum  annonam 
vinnm  et  alia  necessaria  emere  vel  accomodare.  Qui  mars- 
calcus  preceptis  domini  sui  voluit  obedire  et  rogaverat  aH- 
quos  cives  Argentinenses  quod  ei  annonam  venderent.  Quo- 
Tum  aliqui  sic  responderunt:  Licet  unum  quartaie  siligims 
t)endatur  bene  pro  decem  solidis  argentinensfbus  ^  et  quartaie 

i)  sexaginta  oder  elir  sexccntis. 

BOEBMER  FONTES.  2.  10 


146  GOTFRIDUS  DE  ENSMIN6EII. 

1298  avene  sex  soHdis,  tamen  sic  nobmus  vendere;  sed  quantum 
mum  quartale  siligms  mlet  et  vendi  potest  infra  octavam 
sancti  Johanms  baptiste,  et  emsdem  diei  estimationem.  volu- 
mus  nobis  esse  salvam,  et  quodinfra  dictam  octavam  sancti 
JohamAs  baptiste  annona  taxatur.  Tandem  conditio  predicta 
inter  predictas  partes  intervenerat  sic^  quod  si  aliquis  tria 
milia  quartalia  siliginis^  aliquis  quinque  milia  et  quantum 
voluit  recepit,  et  iter  versus  partes  inferiores  receperunt. 
Marscalcus  etiam  predictus  cotidie  precepit^  acriter  intimando 
et  precipiendO;  ne  aliquis  hominibus  regis  aliquod  dampnum 
inferret^  sed  ubicunque  aliquis  de  exercitu  dicti  ducis  ali- 
quod  dampnum  alicui  intulit^  cum  ipsi  intimatum  fuerat^  sol- 
vebat  sine  mora  vel  de  ipsis  recte  iudicavit. 

Qualiter  autem  cives  Spirenses  Wormacienses  Oppen- 
heimenses  se  duci  predicto  oppo^uerint  et  quid  fecerint^  e( 
qualiter  dux  Austrie  Alceyam  pervenerit,  et  qualiter  Adol- 
fus  rex  interfectus  fuerit  ^  superius  est  ostensum.  Interfecto 
vero  Adolfo  rege  predicto  in  die  Processi  et  Martiniani 
anno  domini  m.cc.Ixxxx.viii.  annona  minus  valuit  de  die  io 
diem.  Qualiter  autem  Adolfus  sepuIUis  fuerit  et  ubi  et  quo- 
modo^.et  qui  cum  eo^  et  qualiter  dux  Austrie  electus  fuerit 
in  regem  Romanorum  Adolfo  rege  vivente  et  ipso  defunctO; 
et  qualiter  iterato  fuerit  apud  Frankenfurt  concorditer  elec- 
tus  a  principibus  tam^  laycis  quam  clericis,  et  qualiter  civi- 
tates  predicle  et  totum  imperium  ipsi  fuerit  subiectum^  item 
qualis  pax  in  tota  terra  per  eum  facta  fuerit^  item  qualiter 
se  rexerit,  superius  est  expressum. 

Termino  vero  solutionis  annone  appropinquante  infra 
octavam  Johannis  baptiste  prescriptam  civibus  Argentinen- 
sibus^  Albertus  dei  gratia  Romanorum  rex  misit  illum  de 
Landenburg  suum  marscalcum  ad  civitatem  Argentinensem; 
quod  interesset  taxationi  annone  prescripte  ac  solutioni  eius- 
dem.  Annona  verO;  videlicet  quodlibet  quartale  siliginis 
taxatum  fuit  iuxla  forum  commune  pro  quinque  soIidiS;  avena 
vero  pro  tribus  solidis^  et  carrata  vini  pro  duobus^  que  prius 
octo  libras  valuit  et  omnia  mundi  necessaria  bono  foro  ven- 
debantur. 

Convocavit  igitur  Albertus  dei  gralia  Romanorum  rcx 
principes  tam  clericos  quam  laycos  apud  Nurenberg^  et  de 

1)  tam  habe  ich  cingeschaltet. 


60TFRIDU8  DE  ENSNIHGEIf.  147 

jpsorum  consensu  multa  bona  slatuta  statuit^  per  Alsatiam  1298 
Sweviam  et  totam  terram  Alemanie  publicari  iussit^  que 
omnia  ntilia  et  necessaria  fuerunt.  Confirmavit  etiam  Alber- 
tas  Romanorum  rex  predictus  omnia  privilegia  civitatis  Ar- 
gentinensis. 

Tandem  Albertus  rex  predictus  coUoquium  habuit  cum  ^^99 
principibus  apud  Frankenfurt  et  miserat  pro  domino  Conrado 
de  Liehtenberg  episcopo  Argentinensi;  suo  predilecto.  Qni 
eius  mandatis  voluit  obaudire  et  ad  eum  venit  Frankenrurt; 
sicut  fuerat  ab  eo  rogatus^  et  benigne  ab  eo  fuerat  receptus. 
Regina  vero  existente  in  Ulmen  misit  litteras  domino  AI- 
berto  regi  Romanorum  predicto^  rogando  quod  dominum 
Conradum  episcopumArgentinensem  secum  apudUImen  du- 
ceret ,  ad  videndum  et  speculandum  personam  domini  eius- 
dem^  qui  se  et  sua  pro  domino  suo  predicto  et  eius  adiu- 
toribus  totis  viribus  exposuit^  sicut  est  manifestum.  Qui 
episcopus  cum  ipso  rege  venit  Ulmen  ad  reginam.  Erantque 
omnes  guerre  sopite  et  vixerat  tota  terra  in  pace. 

Hec  procuravU  scribi  Magms  Ellenhardus  civis  Argen- 
tinensis,  ipsi  honor  et  gloria  cum  salute. 


ANNALES  SPIRENSES.     920  —  i272. 


Ileinricus  rex  ab  imperio  augusti  cesaris  octogesimus- 
tercius  anno  ab  incarnatione  domini  d.cccc.xx.  regnavit  glo- 
riosC;  et  post  multas  victorias  regni  sui  anno  decimoseptimO; 
dum  ad  obtinendam  coronam  imperii  Romam  tenderet;  morbo 
correptus  obiit. 

Otto  Heinrici  fllius  anno  domini  d.cccc.xxx.vii.  patri  suc- 
cedens  post  multa  et  gloriosa  opera  anno  regni  sui  tricesi- 
moseptimO;  imperii  vero  decimoterciO;  diem  ultimum  clau- 
sit.  Hic  Magdeburgensem  ecclesiam;  ubi  regio  cultu  huma- 
tus  cernitur^  plurimis  ornamentis  decoravit. 

Anno  domini  d.cccc.lxx.v.  Otto  secundus,  magni  Ottonis 

10* 


148 


AIINALES  SPIRENSES. 


,<  iilius^  patre  vivente  coronatus  a  Romano  pontifice^  anno 
imperii  sui  nono  Rome  moritur^  et  in  ecclesia  beati  Petri  in 

^  p,.  conca  marmorea  humatur.  Hic  propter  ferocitatem  suam  dic- 

^    tus  est  pallida  mors  Sarracenorum. 

-^*}  Otto  tercius  anno  domini  d.cccc.lxxx.iiii.  puer  patri  suc- 

cessit  in  imperio.  Hic  imperii  sui  anno  decimoseptimo  obiit, 
:  et  in  ecclesia  sancte  Marie  Aquisgrani  sepelitur^  et  dictus 
est  mirabilia  muudi. 

i-^.r.  Anno  domini  m.i.^  Ottone  sine  herede  mortuo^  Heinricus 

nacione  Noricus  eiusque  gentis  dux  y  ab  omnibus  primoribas 
electus;  cum  esset  rex  christianissimus  episcopatum  Baben- 

^'  ^  berg  fundavit.  Qui  imperator  piissimus  post  multas  virtutes 

regni  sui  anno  vicesimoquarto^  imperii  vero  undecimo^  mor- 
tuus  in  ecclesia  Babenberg  humalur^  et  sepulchrum  eius 
crebris  miraculis  celebre  habetur. 

i^^  Anno  domini  m.xx.v.^  defuncto  Heinrico  sine  herede^ 

Cunradus  nacione  Francus  regnum  sortitur;  uxorem  Giselam 
nomine^  de  antiquo  etglorioso  Karolorum  sanguine  origi- 

is^  nem  ducens^  habuit.  Hic  inter  Ottonem  Anglorum  et  Rudol' 

fum  Burgundie  reges  procedens  y  honorifice  a  summo  pon- 
tifice  Johanne  coronatus^  ab  omni  populo  Romano  impera- 
toris  et  augusti  nomen  accepit.  Hic  tandem  sanctum  penthe- 
costen  in  inferiori  Traiecto  celebrans  infirmatus^  decimo- 
septimo  regni  sui  anno,  imperii  vero  decimoterciO;  diem  ul- 
timum  clausit;  sepultisque  intestinis  suis  reliquum  corpus 
suum  in  ecclesiam  Spirensem  deductum  humatur. 

:.  Anno  domini  m.xl.  Heinricus  tercius^  dicte  Gisele  filius, 

qui  patre  vivente  regnare  ceperat,  ipso  mortuo  regnavit.  In 
ipsoque  dignitas  imperialis ,  que  per  longum  iam  tempus  a 
semine  Karoli  exulaverat^  ad  generosum  et  antiquum  ger- 
men  rediicta  est.  Hic  per  omnia  patrem  in  virtutibus  non 
solum  equasse  sed  transcendisse  pcrhibetur.  Hic  decimo- 
septimo  regni  sui  anno^  imperii  duodecimO;  obiit^  etapud 
patrem  sepultus  est. 

>  .  Anno  domini  m.I.vii.  Heinricus  quartus  Heinrici  filius  puer 

patri  successit  sub  custodia  Agnetis  matris  sue.  Qui  post 
multa  gloriosa  que  commisit  anno  domini  m.c.iii.  nativitatein 
domini  Moguncie  celebravit^  ibique  H.  filio  suo  rege  posl  se 
designato^  rebellionem  ab  eo  sensit,  propter  excommunica- 
tiones  Romanornm  pontificum  sub  specie  religionis  rei^no 


ANNALE8  8PIRBN8ES.  149 

miserabililer  diviso^  maloque  tali  intestino  durante  tandem 
h  apud  Leodium  moritur;  filio  libere  regnante. 

Anno  domini  m.c.xx.v.  Heinrico  quinto  defuncto  absque  ^     3  •  ^^ 
herede  Lotarius  nacione  Saxo^  invitus  ad  regnum  tractuS; 
per  omnia  progeniem  imperatoris^^humiliavit.  Quo  anno  do*    ^    ""  - 
iDini  m.c.xxx.viii.  derunctO;   Conradus  imperatoris  Heinrici  ''^   32/ 
sororius  eligitur  in  Confluencia^  Heinrico  duce  et  Saxonibus, 
qui  non  interfuerunt^  eum  electum  per  subrepcionem  ca- 
lampniantibus.  Qui  tamenHeinricus  antepotentissimusvixin 
Saxoniam  cum  paucis  reversus  est^  resignatis  regalibus  que 
habebat. 


^o 


/" 


>  <    ■>►    ' »  ->■ 


^   5' 


Romaoi  imperatores  regnaverunt  in  Alemania  usque  ad   ^^^  i^^^ 
tempora  LothS^i  regis  Franconim,    qui  attrivit  Syagrium^  ''  "     '^ 
ducem  Romanorum^  temporibus  Mauricii,  imperaloris  ^  et  fu- 
gavit  de  Alemania.  '^^  - '  ^  -    '^a^iIT' 

Lotharius  genuit  Dagobertum  bellicosissimum^ qui  raptus  ^' -  v 
fuit  in  Carisyaco  in  conventu  principum  Alemaniorum  et        < 
Francorum  per  turbinem  ad  tribunal  dei  corporaliter^  propter 
devastationes  ecclesiarum  quas  fecit^  et  ad  preces  sancti    . 
Dyonisii  resUtutus  est  corporaliter.  Et  posteaVigintiquinque 
annis  reghavit  et  multas  ecclesias  et  monasteria  in  Alemania 
fuDdavit.  Cuius^filiumHildericum  beatus  Arbogastus  episco- 
pus  IriSuanum  a  mortuis  suscitavit^  ob  cuius  amorem  ec- 
clesiam  Argentinensem  multis  prediis  dotavit  et  ditavit.  Hic 
eciam  restauravit  Moguntiam  in  meliorem  situm^  quam  Huni 
destruxerant  ^  et  Erfordiam  fundavit  et  Medeburgensem  ar*   ^ 
chiepiscopatum  inchoavit.  Regnavit  autem  quadragintaquin- 
que  annis  per  Alemaniam  et  Franciam^  Aquitaniam^  non  per  - 
Ytaliam. ''Cuius  successbr  Hyldericus  filiuseius  in  hiis  regnis. 
Xui  Anchysus  filius.  *Cui  Pipinus  primus  ()ilius  eius*  ^  Cui 
Hylpericus  fihus  eius.  Post  hunc  Pipinus  filius  eius.  Post 
hunc  Karolus  Tutudes  filins  eius.  Post  hunc  Pipinus  filius 
eius.    Hic  Pipinus  genuit  Karolum  magnum.    Hic  primus 
adeptus  est  imperium  Romanorum^  egrotante  Michahele  im- 
peratore  apudConstantin«poIim;  sub  Zacharia  et  Leone  papa^ 
anno  dominice  incarnacionis  septingentesimo  sexagesimo 
octavo.  Regnavit  autem  annis  quadragintaseptem  per  Ale- 
maniam  Ytaliam  Galliam  Aquitaniam.  Hic  quatuor  filios  ge- 


0.  / 


150 


ANNALES  SPIRENSeS. 


T  »  *-    * 


nuit  ex  Hyldegarde  sorore  ducis  Gotfridi  Swevie,  scilicet 
Gryffonem  Pipinum  Karlomannum  Ludewicum^  quorum  ante 
eum  vita  defuncti  sunt  *. 

Post  hunc  regnavit  Ludewicus  pius^  filius  eius  ^  in  eis- 

\^-\  ^*»^     dem  regnis.t  Cui  successit  Kar&fus  calvus  filius  eius.[Post 

u.  *w>/-^  quem  Ludewicus' balbus  filius  eius.'' Post  hunc  Ludewicus 

y.t  ...^     nilfaciens  filius  eiu^.  Post  quem  Karolus  sii&pex  filius  eius. 

Post  hunc  Rupertus  alienuS;  qui  prole  c|iruit.    Post  hunc 

Lude\lf(^us  Karqli  filius.  Post  hunc  Lothafius  filius  eius.  Post 

hunc  Ludewicui  filius  eius.  Post  hunc  Kar&lus  fllius  eius, 

/  Post  hunc  Arnolfus  filius  eius.  Post  hunc  Ludewicus  filius 

'-e/'^«^^     eius.} 

Post  hunc  ad  Theutonicos  translatum  est  imperium  Ro- 

r^/2.         manum  anno  domini  nongentesimo  duodecimo,  Cunrado  Lu- 

dewici  imperatoris  fratris  filio  in  solium  regni  apud  Theu- 

tonicos  elevato.  Ex  hoc  tempore  per  Ytaliam  et  Germaniam 

.^        regnare  ceperunt  Theutonici  imperatores  in  hodiernum  diem 

''''*^         Et  sic  divisa  est  successio  Karoli  in  regnum  Alemanie  etl 

Francie.     -  ^'^^'^^.h. 

Post  Cunradum  primum  imperatorem  de  Theutonicis  suc- 
cessit  Heinricus  primus(^filius  eius^  Post  hunc  Otto  magnus 

.^vvK;^;i«*^^^^j|lius  eius.  Post  hunc  Otto  rufus  fiiius  eius.  Post  hunc  Otto 

iuvenis  quem  suscilavit  beatus  Willigisus  Moguntinus  ar- 
chiepiscopus  a  mortuis,  qui  et  tutor  illius  fuit.    Post  hunc 

,  //  !:^i  Heinricus  claudus  qui  Babinberg  fecit.  Post  hunc  Cunradus 

^^n  Tkh  nobilis.  Hic  ^Giselam  imperatricem  sororiSm  Qt^gnjs  ducis 

cA  f^X/i%l(A^^^^^^^^^  S&xoiiie  et  comitis  Flandrie  de  genere  Karoli 

^  sl^/,*i/'j*ji^  Qui  (je  Burgundia  gloriose  triumphavit.   Sub  quo 

scisma  de  celebracione  adventus  domini  apud  Argentinara 

sub  sancto  Barthone  archiepiscopo  Moguntino  decisum  est  et 

Limpurch  peractum.  Anno  dominiceincarnacionism.xxx.viii., 

indictione  vi.  ^  luna  x. ,  regnante  Cunrado  imperatore  anno 

XV.  disceplatio  de  adventu  domini  facta  est.  Nam  cum  pre- 

dictus  imperator  cum  filio  suo  Heinrico ,  Burgundie  regione 

sibi  subiecta,  rediret,  et  Argentinam  die  dominica,  que  ex- 

titit  V.  kal.  decembris  rediret,  episcopus  eiusdem  loci  no- 

mine  Wilhelmus  cum  omnibus  clmcis  suis  celebrabat  ad- 

ventum  domini.  Sed  imperator  et  omnes  qui  cum  eo  vene- 

rant  adhuc  exspectabant  unam  ebdomadam.  Sequenti  autem 

13  tres  priores  scheint  zu  fehlnn.    2)  et  habe  ich  erganzt. 


ANNALES  SPIRERSES.  151 

dje  dommica^  que  exstitit  iii  non.  decembris^  venit  impera* 
lor  ad  Limpurch  novam  abbatiam  suam,  et  inventa  ibi  im- 
peralrice  Gisela  communiter  celebrabant  adventum  domini. 
Fuit  autem  ibi  episcopus  Hazecho  de  Wormatia,  Reginbol- 
dus  episcopus  de  Spira,  Waltherus  epi3C0gus  de  Serha, 
Heribertus  episcopus  de  Exsthedin,  Godenamus  episcopus 
de  Hildensheim^  fiozelo  prepositus  de  Moguntia  et  legati 
multorum  episcoporum ,  qui  omnes  contradixerunt  episcopo 
de  Argentina  et  pariter  firmaverunt  adventum  domini  non 
esse  celebrandum  nisi  in  quinto  kal.  decembris  et  iii  non. 
eiusdem  mensis. 

Cunradus  et  Gisela  unicum  habuerunt  heredem  Heinri- 
cum,  quem  in  s^nto^^^genuerunt,  quod  prophetaverat  eis 
sanctus  Bartho ,  sub  cuius  tempore  Sybicho  et  Reginbaldus 
episcopi  gubernabant  ecclesiam  Spirensem.  Qui  Cunr^iiius 
successit  Ottoni  duci  fratri  Gisele^  qui  palacium  Schiphirstat 
habebat^  in  omnibuspossessionibusetprincipatibus  sitissuis 
quia  prole  caruit.  Genito  Heinrico  tercio  yigilia  Margarete 
erexit  primarium  lapidem  Limpurc ,  et  ieiunus  venit  Spira, 
et  erexit  ibi  primarium  ad  maiorem  e.cclesiam  et  ad  sanctum 
Johannem  evangelistam,  et  reliquid  inperfectas.^  Quas  filius 
perfecit.  Amator  fuit  sanctorum  et  conportator  reliquiarum. 
Theodericus  episcopus  Methensis  filius  sororis  sue  brachium 
sancte  Lucie  quod  est  Limpurc  contulit  sibi^  ergo  familiam 
suam  dedit  sancte  Lucie. 

Post  hunc  Heinricus  pius  vel  nigcr  filius  eius  qiii  tres  -J^  ^(^^. 
fabricas  patris  perfecit  Spire  et  Limpurc.  Post  hunc  Hein- 
ricus  senior  filius  eius^  qui  quinquaginta  annis  regnavit;  et 
scisma  cum  Pascali  papa  ha.buit.  Post  hunc  Heinricus  quin- 
tus  filius  eius.  Qui  tres  TijtiW,hj^buit,  quas  desponsavit  vi- 
vens^  unam  duci  Saxonie^Wm.)  alteram  Cunrado  duci  orien- 
talis  Francie  de  Rotinburc  /  terciam  Friderico  duci  Swevie 
monoculo  de  Sthouf.  Ipse  autertijTniperatoEihabebat  in  uxo- 
rera  sororem  Welfonis  ducis  Noricorum.  Post  hunc  succes- 
sit  Lutherus  Saxo  grandevus  quia  filiis  caruit',  et  oppressit 
genealoyam  Karoli.  Conti^a  quem  erexit  se  Conradus  dux 
de  RothinburC;  filius  filie  imperatoris  H.  £t  Lutherus  eodem 
anno  mortuus  est.  Qui' cVnradus^Rome  in  conseCMione  sua 
periit,  Cui^^succe^sitTridericus  filius  monoculi ,  Ifrater  ducis 
Swevie.   Cui  successit  Heinricus  imperator  filius  eius.   Cui 


''^^  '^ri-jr 


152  ANlfALRS   8PIRFNSES. 

Philippus  rex.  Cui  Otto  imperator  Saxo.  Cui  Fridcricus  au 
gustus  filius  Heinrici  imperatoris. 


1090  Johannes  episcopus  filius  Wolframi  comitis  Arduenne, 
I  qui  multos  comitatus  habebat,  scilicet  in  Creychouwe  et 
Enzeberch  et  multas  possessiones^  qui  geauit  eum  de  Azela^ 
sorore  Heinrici  senioris.  Cuius  episcopi  Johannis  Spirensis 
frater  fuit  Ceizolfus  comes^  et  Adilheidis  comitissa  fuit  filia 
fratris  sui^  que  hal)uit  Heinricum  Palatinum  de  Tuwingen, 
que  comitissa  prole  caruit.  De  genere  illorum  venitKesten- 
burc  et  Meystersel  et  Diethensheim  ecclesie  Spirensi. 

Heinricus  senior  contulit  filio  sororis  sue  episcopatum 
Spirensem  dum  puer  esset.  Johannes  episcopus  Sunnishe. 
archidiaconus  erat  et  spectabat  ad  Wormaciam.  Et  Johana 
episcopus  cambivit  cum  episcopoJW^ormaciensi  et  dedit  t 
'  h^^l^  duas  parrochias  Bathinheim  et  NeBerouwe  pro  eccIesiaSt 
^ /  T^^  nesheim.  Sunnisheim  ecclesia  fundata  erat  a  proavis  d 
Johannis  episcopi  el  disposita  erat  per  canonicos.  Q\ 
transtulit  inde  Spiram  ad  sanctum  Germanum  et  fecit  ibi 
chidiaconatum.  Et  transtulit  monachos  *  de  sancto  Germi 
Sunnesheim  quos  Dagobertus  rex  illic  locaverat,  et  intre' 
duxit  eciam  cum  eis  Sybergenses  monachos  ^  et  valde  dita- 
vit  eam.  Contulit  Spirensi  ecclesie  allodium  suum  Sthein- 
wilre^  et  patronatum  ibidem  monasterio  sancti  Lamperli 
quod  restauravit.  Preter  hec  multa  contulit  ecclesie  Spirensi 
omnes  fasallos  suos  milites^  contulit  ei^ruslicanam  familian); 
contulit  Sunnesheim  ^  pro  dilectione  ipsius  comitisse  Adel- 
heydis^  contulit  comiciam  suam  in  Enzeberch^  Sunnesheim 
et  multa  predia.  Dedit  eciam  ecclesie  Spirensi  multas  pos- 
sessiones.  Construxit  eciam  abbaciara  in  Blaburra  in  Swe- 
via.  Johanncs  episcopus  prebendas  auxit  Spire  et  cum  eo 
et  per  eum  H.  senior  ampliavit  dotem  ecclesie  Spirensis. 
Postquam  sedecim  annis  rexit  ecclesiam  Spirensem  mortuus 
est  in  scismate^  quod  erat  inter  Paschalem  papam  et  Hein- 
ricum  quartum  avunculum  ipsius.  Sepultus  est  Sunnesheim 
iuxta  matrem  Ai  et  fratrem  Ceyzolfum  comitem.  Sepultus  est 
et  ibi  pater  suus  W.  coraes,  et  Sifridus  comes  et  sancta 

1)  modo  hs. 


ARHALES  SPIRBHSES. 


153 


Adelheidis  comitissa  et  tota  generatio  de  regibns  que  non 
potuit  transrerri  Spiram. 

Post  mortem  Johannis  episcopi  Adelheydis  comitissaRo- 
mam  ivit  pro  absolutione  ipsiuS;  quia  steterat  cum  avunculo 
suo  in  scismate.  £t  donavit  multa  dona  Pascali  pape^  qui 
absolvit  eam. 

Johannes  episcopns  virgo  fuit  et  sanctus.  Et  magnus 
planctus  factus  est  de  morte  ipsius  tam  a  principibus  quam 
a  clero  et  omni  populo.  Valde  occupatus  fuit  in  restauran- 
dis  ecclesiis  et  distribuendis  elemosinis.  Omnia  que  habuit 
exmorte  parentum  suorum^contulit  deo  et  ecclesiis.  Pulcher 
foit  homo  y  mansuetus  et  verecundus^  et  noctibus  agebat  vi- 

et  circnivit  oratoria  Spire.  Valde  dilexit  pauperes. 

is  est  anno  etatis  sue  quadragesimoprimo. 


Ludewicum  qui  fuit  adhuc  de  progenie  Karoli  Cun- 
iccessit  in  regnum.  Post  hunc  Heinricus  auceps  fac-  A/  - 
irex.  Cuius  filius  Otto  primus  post  mortem  patris  fac- 
[iimperator.  Et  isto  defuncto  filius  eius  Otto  secundus 
\x  factus.  Quo  defuncto  eciam  filius  eius  Otto  ter- 
imperatorem  consecratus  est.  Et  in  eo  cessa^it  im- 
^rogenies  illa.  Post  mortem  huius  cepit  regnare  Hein- 
ludus  duxBauwarie;  qui  construxit  ecciesiamBaben- 
bergensem^  in  qua  et  requiescit.  Post  hunC;  quia  filiis  ca- 
mit,  suscepit  regnum  Cunradus  Swevus  auxilio  et  consilio 
tam  Suevorum  quam  aliorum  quorundam.  Et  die  quodam 
summo  diluculo  Moguncie  intronizatus  propter  Heinricum 
quendam  ducem  Bauwarie  y  quem  habebat  adversarium  cum 
multis  tam  Bauris  quam  aliis  qui  eum  in  regem  elegerant. 
Cunradus  igitur  iam  dictus  regnare  cepit  anno  dominice 
incarnacionis  m.xx.v.^  et  mortuus  est  anno  millesimo  xxx.  ix. 
Qui  fundavit  abbaciam  Lintpurch  et  edificare  cepit  ecclesiam 
sancte  Marie  in  Spira ,  in  qua  et  corpus  eius  quiescit.  Post 
hunc  filius  eius  Heinricus  dictus  niger  imperavit^  qui  reli- 
quias  sancti  Widonis  Spiram  transtulit.  Cui  successit  Hlius 
eius  Heinricus  cognomine  senior,  non  propter  etatem  tan- 
tum,  quantum  pro  eo  quod  quinquaginta  annis  regnavit.  Qui 
ecclesiam  Spirensem;  propter  Cunradum  avum  suum  etaviam 
^uam  et  patrem  Heinricum  nigrum  in  ea  sepultos^  ornatu 


^  1  <>  > 


154  AffllALES  SPIREKSES. 

ecclesiastico  et  prediis  multis  ditavit.  Ipse  eciam  postmodum 
V  .  xt:^^  t^^jn  eadem  ecclesia  Spirensi 'filio  suo,  qui  dictus  est  iunior 
jv  /  ,  •  -  Heinricus^  regnum  tradidit^  qui  completo  tempore  vite  sue 
iuxta  patrem  positus  est.  Postea  Lutherus  Saxo  regnavit. 
Post  hunc  Cunradus^Swevus^  sub  quo  peregrinacio  magna 
facta  est  anno  domini  millesimo  c.xl.vii.  Nota^  quod  regnum 
per  successionem  nunquam  pervenit  ultra  quartam  lineam 
sue  prolis  ^  nisi  in  prole  Karoli.  Post  hunc  regnare  cepit  et 
imperare  Fridericus  Swevus^  sub  quo  facta  est  expedicio 
anno  m.clxxx.viiii.;  in  qua  expedicione  ipse  imperator  sub- 
mersus.  Huic  successit  imperio  H;  filius  eius  rex  Sicilie  et 
Alemanie ;  sub  quo  facta  est  expedicio  peregrinorum  anno 
m.cxc.vii.  sub  papa  Celestino.  Huic  successit  Philippus  rex 
frater  suus  in  regno  tantum.  Qui  tandem  Babenberg  occisus^ 
corpus  eius  dilatus  est  Spiram^  et  sepultum  in  ecclesia  sancte 
Marie.  Post  hunc  electus  est  in  regem  Otto  filius  Heinrici 
ducis  Saxonie^  qui  statim  consecratus  est  in  imperatorem 
a  papa  Innocentio.  Et  opposuit  se  ecclesie  Romane ,  unde 
excommunicatus  ab  eo  usque  ad  finem  vite  sue  in  ipsa  ex- 
communicatione  perstetit.  Post  hunc  regnare  cepit  Frideri- 
cus  rex  Sicilie.  Qui  postquam  consecratus  est  in  imperato- 
rem  reliquit  regnum  Theutonie  filio  eius  ^  et  ipse  se  trans- 
tulit  in  Siciliam.  Et  mortua  imperatrice  duxit  filiam  regis 
Iherosolimitani  ^  unde  eciam  rex  factus  Iherosolimitanus. 


**^  Anno  dominice  incarnationis  m.c.Ixxx.iiii.  in  pcnthecosle 
[mai  20]  militaverunt  duo  filii  Friderici  imperatoris,  rex 
Heinricus  scilicet  et  Fridericus  ^ux  Swevie.  Eodem  anno 
comites  perierunt  in  latrina  apud  Erpesvort.  * 

1)  Frankenvort  hat  die  hs.  was  ich  berichtigte.  Vergl.Chron.Sampefr. 
Des  vorgangs  gedenkt  anch  der  schlass  einer  urk.  des  bischofs  Martio 
von  Meissen,  die  iurisdictionsverhaltnisse  in  Lubanitz  betr.,  in  Kreysig 
Beitr.  zur  Hist.  der  Sachsischen  Lande  1,12:  Quo  eciam  tempore  domi- 
nus  Fridericus  imperator  duos  filios  suos  Mognntie  militaribus  baUcis 
gloriose  precinxit,  ipso  quoque  anno  rege  expeditionem  in  Poloniam, 
pacem  inter  Moguntmum  Cunradum  et  Lodewicum  lantgravium  dispo- 
nente,  apud  Erpisfort  trabibus  domus  pre  vetustate  confractis,  Fridericus 
comes  Avenbergensis ,  Heinricus  comes  de  Schwartzburg,  Gusraarus 
comes  de  Cygenhagen,  Berngerus  comes  de  Meldingen,  Burchardus  ca- 
steHanus  de  Wartberch  cum  domo  ruentes  heu  miscrabili  niorte  in- 
terierunt. 


AllIfALES   6PIREMSES. 


155 


Anno  m.c.xciiii.  post  nativitatem  domini  dominus  Richar-  1194 
dus  rex  iVnglie  y  datis  imperatori  Heinrico  centum  et  quin* 
quaginta  milibus  marcarum  ^  absolatus  est  a  captivitate  sua^ 
et  post  absolutionem  suam  suscepit  regnum  suum  ab  ipso, 
et  fecit  ei  homagium. 

Anno  m.c.xo.vii.  facta  est  expeditio  peregrinorum  sub 
papa  Celestino  et  imperatore  Heinrico  circa  nativitatem  do- 
iDini.  Eodem  anno  facta  est  tanta  fames  quod  miilti  mortui 
sunt;  modius  enim  siliginis  valuit  octo  unc.  den.  et  modius 
tritici  pro  novem  unc.  vendebatur. 

Anno  domini  m.cc.viii.  undecimo  kal.  iulii  occisus  est 
rex  Philipptts  apud  Babenberg  a  nequissimo  Ottoue  comite 
palatino  de  Witelingesbach.  Eodem  anno  communi  princi- 
pum  accedente  consilio  et  consensu  electus  est  Otto  circa 
festum  sancti  Martini  apud  Vrankenvort. 

Anno  domini  m.cc.xii.  facta  est  magna  peregrinatio  tam 
inasculorum  quam  puellarum;  tam  senum  quam  iuvenum^  set 
lantum  de  plebe  viii  kal.  augusti. 

Anno  domini  m.cc,x.v.  coronatus  est  rex  Fridericus 
Aquisgrani.  Eodem  anno  celebratum  fuit  concilium  Rome  a 
papa  Innocente  tercio  j  et  confirmatus  est  rex  Fridericus  in 
regno  Romano. 

Anno  domini  m.cc.x.viiii.  fllia  regis  Philippi  tradita  fuit 
nuptui  regi  Hyspanie  et  traducta.  Eodem  eciam  anno  capta 
fuit  Damiata  a  Christianis  non.  novembris  [nov.  5]. 

Anno  domini  m.cc.xx.  Heinricus  dux  Svevie,  filius  Fri- 
derici  regis ,  nominatus  fuit  in  regem  apud  Vrankenvort. 

Anno  domini  m.ccxx.i.  perdita  fuit  Damiata  a  Christia- 
nis  in  conceptione  ^  Johannis  baptiste. 

Anno  domini  m.cc.xx.ii.  mense  maio  electus  est  et  con- 
secratus  rex  Heinricus  Aquisgrani  adhuc  puer. 

Anno  XXV.  contraxit  cum  filia  ducis  Austrie  apud  Nu- 
renberg,  ubi  multi  oppressi  interierunt.  Eodem  anno  vii. 
idus  novembris  [nov.  7]  occisus  est  Engilbertus  Colonien- 
sis  archiepiscopus. 

Anno  XXX.V.  in  festo  beati  Ulrici  [iuli  4]  venit  impera- 
lor  Fridericus  Wormaciam  ubi  captivavit  filium  Heinricum 
regera. 

1)  decollatione? 


156 


ANNALES  8PIRENSES. 


1236  Anno  xxx.vi.  intrante  maio  est  sancta  Elizabet  tianslata 
per  manus  Friderici  imperatoris. 

Anno  xl.ii.  exusta  est  civitas  Wormaciensis  in  die  pal- 
marum  et  multi  homines  interierunt. 

Anno  xl.iii.  exusta  est  civitas  Spirensis  in  festo  Marci. 
Item  anno  sequenti  et  eodem  die  exusta  est. 

Anno  xl.v.  celebratum  est  concilinm  in  Lugduno  a  papa 
Innocente  quarto^  ubi  communi  sententia  destitutus  est  im- 
perator  Fridericus.  Et  mortuus  est  fi^nno  quinquag^esimo  in 
die  beate  Lucie  [dec.  1 3] ;  trigint^T  annis  imperavit  rex  et 
imperator. 

Anno  xl.vi.  Oswaldi  regis  [aug.  5]  devictus  est  Cou- 
radus  rex  apud  Frankenvort  a  lantgravio  Heinrico. 

Anno  xl.vii.  mandavit  doqiinus  Fridericus  imperator  eici 
clerum  Spirensem  a  civitate  Spirensi  per  Fridericum  comi- 
tem  de  Liningen. 

Anno  domini  m.cc.xLviiii.  Cunradus  prepositus  sancti 
Widonis  dictus  de  Steinach  arripuit  iter  in  die  omnium 
sanctorum  eundi  in  Austriam;  ubi  functus  est  legationis  of- 
ficio  suscepto  a  domino  Coloniensi  archiepiscopo  tempore 
Innocentii  pape  quarti.  ^ 

Anno  I.  in  die  Francisci  [oct.  4]  obiit  Hermannus  dux 
Austrie  et  marchio  de  Baden.  Eodem  eciam  anno  mortuus 
est  Fridericus  imperator  in  festo  Lucie  [dec.  i3]. 

Anno  I.i.  dominus  Heinricus  electus  Spirensis  arripuit 
iter  eundi  Lugdunum  in  quadragesima  [marz].  Et  statim 
post  pascha  [apr.  16]  recedente  papa.abinde  reversus  est 
cum  rege  Wilhelmo  et  domino  Hugone  legato. 

Anno  l.ii.  celebravit  nuptias  idem  rex  Wilhelmus  cum 
Elizabet  filia  ducis  de  Brunswich  viiii  kal.  februarii  [ian.  24]; 
et  palacium  ducis  consumptum  est  igne  in  ipsa  nocte  nnp- 
tiarum. 

Anno  Uiii.  dominus  Heinricus  de  Liningen  electus  Spi- 
rensiS;  cui  providerat  doniinus  papa  Innocentius  quartus  per 

1)  ein  anderer  agent  erzbischof  Conrads  von  Coln  war  H.  dtctas  Por- 
tarias  Spirensis  vergl.  Hofler  uber  Friedrich  U  seite  405,  wahrend  Otto 
des  oben  genannfen  Cunrads  nachfolger  als  probst  von  St.  Wido  za- 
gleich  reichscanzler  Rudolfs  von  Uabsburg  war;  in  Speier  bestand  also 
gewissermassen  eine  diplomatenschule,  deren  stifler  ohne  zweifel  der 
1224  als  reichscanzler  gestorbene  bischof  Cunrad  war. 


AHNALES  SPIRENSES.  157 

provinciam  Moguotinam  in  episcopatu  quem  duceret  ac-  1254 
ceptarC;  vacante  sede  Herbipolensis  ecclesie  per  morlem 
domini  Hermanni^  et  domlno  Iringo  eidem  per  formam  ar- 
bitrii  substitutO;  et  ab  archiepiscopo  Gerhardo  Moguntino  in 
eadem  sede  conGrmato^  vocatus  a  decano  prelatis  et  clero 
universo  consulibus  et  plebe  civitatis  Herbipolensis  circa 
penthecosten  [mai  31]  venit  Herbipolim^  et  occupavit  sedem 
jpsam^  expugnando  viriliter  et  polenter  municiones  et  castra 
jpsius  ecclesie.  £xpulso  ab  ipsa  sede  domino  IringO;  tam- 
diu  occupavit  ipsum  episcopatum^  quousque  concertacio  in- 
ter  eos  sopita  fuit  per  quosdam  cardinales  apud  Anagniam 
sub  papa  AlexandrO;  ila  quod  domtnus  Iringus  oblinuit  epis- 
copatum  et  domlno  electo  Spirensi  refuse  sunt  pro  expensis 
tria  milia  marcarum.  Eodem  eciam  anno  dom^nus  electus 
Spirensis  ivit  Romam  circa  festum  Bartholomei  [aug.  24] 
pro  eodem  negotio.  Eodem  eciam  anno  predicavit  frater  Ber- 
tolfus  Spire  exlra  civitatem  apud  sanctum  Germanum  infra 
octavam  assumptionis  beate  Virginis. 

Anno  I.v.  reversus  esl  frater  Bertolfus  Spire,  et  predica- 
vit  in  civitate  circa  epiphaniam  domini. 

Anno  I.vii.  obiit  dominus  Richardus  Wormatiensis  epis- 
copus  in  vigilia  Andree  [nov.  29].  Anno  eciam  eodem 
electus  est  dominus  Eberhardus  frater  comitis  Hirsuti  in 
episcopum  Wormatiensem  ipso  die  innocentum  [dec.  28]. 
Eodem  eciam  anno  venit  dominus  electus  Spirensis  de 
Hyspania  et  secum  prepositus  sancti  Widonis  Cunradus 
de  Steinach  ^  qui  interfuerunt  electioni  dom^ni  Eberhardi 
Wormatie. 

Anno  I.viii.  confirmatus  est  apud  Pinguiam  secundo  idus 
ianuarii  [ian.  12]  a  dom^no  Eberhardo  archiepiscopo  Mo- 
^untino.  Eodem  anno  obiit  Cunradus  prepositus  sancti  Wi- 
donis.  Eodem  eciam  anno  maxima  fuit  corrupcio  vini  et  fru- 
menti  etaliarum  frugum^  et  appellatus  est  annus  idem  a 
vulgo  munkeliar,  Anno  quoque  eodem  venit  dominus  electus 
Babenbergensis  Spiram  in  vigilia  nativitatis  domini  [dec.  24] 
et  secum  avunculus  suus  prepositus  Spirensis.  Ipso  autem 
die  nativitatis  domini  celebravit  domlnus  archiepiscopus 
Moguntinus  missam  maiorem  in  ecclesia  Spirensi;  et  domi- 
nus  Babenbergensis  eleclus  legit  evangelium  ad  missam  et 
octavam  lectionem  ad  matutinas^  et  domlnus  Spirensis  no- 


158  ANNALES  6PIRENSE8. 

1258  naiH;  et  prepositus  sancii  Widonis  Otto  nonum  versum  cum 
cantore  Argentinensi. 

Anno  l.ix.  ipso  die  Johannis  ewangeliste  reversus  est 
prepositus  Spirensis  Babenberg;  ubi  obiit  feliciter  in  domino 
vii  idus  aprilis.  Eodem  anno  crevit  optimum  vinum  et  fru- 
mentum. 

Cunradus  episcopus  sive  cancellarius  de  Scharphenberc 
mortuus  est.  Isti  successit  Berngerus  de  Entringen  anno 
domini  m.cc.xx.iiii.  sexto  kal.  aprilis  [marz  27].  Cui  Bern- 
gero  successit  Cunradus  de  Dan  anno  domini  m.cc.xxx.iii. 
Cui  Cunrado  successit  C.  de  Eberstein  anno  m.cc.xxx.vii. 
Agnetis  virginis  [ian.  21].  CuiC.de  Eberstein  suscessit  Hein- 
ricus  de  Liningen  anno  m.cc.xLv.  feria  sexta  ante  omnium 
sanctorum  [oct.  27].  Cui  successit  Fr.  de  BoUandia  nepos 
eius  anno  domini  m.cclxx.ii.  quarto  non.  martii  [marz  4]. 


-/11    -c;      ',*-..">«'-"  ^'■' 


ANNALES  WORMATIENSES.     1221  —  1298. 


Anno  domini  m.cc.xx.i  in  die  sancte  Margarete  [iul.  1 3] 
in  civitate  Wormaciensi  incensus  est  ignis  in  crepusculo  in 
domo  Reimari  ex  opposito  fori.  Et  consumate  sunt  omnes 
crame  ^  et  veteres  gades  usque  ad  hospitale.  Et  sic  per  to- 
tum  forum  ignis  grassatus  est^  similiter  et  per  vicum  Hage- 
nonis  et  per  maiorem  partem  vici  lane  \  Per  quod  incen- 
dium  cives  Wormacienses  magna  dampna  incurrerunt. 

Anno  domini  m.cc.xxx.i.  mense  iulio  in  civitate  Worma- 
ciensi  incensus  est  ignis  in  domo  Herbordi  militis  in  Aico 
paniS;  in  quo  stat  domus  dicta  Dymerstein.  Et  sic  exuslum 
est  monasterium  sancti  Pauli^  et  ex  una  parte  usque  ad  por- 

i)  domus  mercatorum  steht  in  einer  andern  hs.  2}  Item  ecclesia 
sancti  PaaU  eciam  concremata  est  cum  medietate  civitatis  steht  hier 
Doch  in  eiuer  andern  hs. 


ANKALES  W0RMATIENSE9.  159 

tam  Judeorum  et  ex  altera  parte  superius  usque  ad  portam 
pavonum^  et  quidquid  erat  adversus  Renum.  Quod  dampnum 
intulit  inestimabile. 

Anno  domini  m.cc.xxx.iiii.  die  que  precedit  vigiliam  sancti 
Johannis  baptiste  [iun.  22]  incensus  esteciam  ignis  in  curia 
Sigelonis  Gozmari ;  que  nunc  dicitur  Schoeneck.  £t  exusta 
fuit  civitas  totalis  ^  inferius  usque  ad  murum  civitatis^  supe- 
rins  usque  ad  Anem  vici  sancti  Petri  prope  ripam^  cum  in- 
estimabili  dampno^ 

Anno  domini  m.ccxxxx.ii.  in  die  palmarum  idus  aprilis 
[apr.  13]  hora  vesperarum  ipsa  die  incensus  est  miserabilis 
ignis  prope  ecclesiam  sancti  Andree.  £t  plus  quam  medie- 
tas  civitatis  totaliter  cum  ecclesiis  infra  iacentibus  concre* 
mata  est  penitus.  £t  plus  quam  trecenti  homines  in  igne 
exusti  et  suffocati.  Quis  hec  estimare  poterit? 

Anno  domini  m.cc.I.viiii.  in  vigilia  apostolorum  Philippi 
et  Jacobi  [apr.  30]  incensus  est  ignis  in  domo  Weinheimers 
ex  opposito  curie  Wackerpili  hora  completorii.  £t  sic  plus 
quam  media  civitas  est  exusta  miserabiliter  ^  ita  quod  non 
haberet  aspectum  civitatis.  Nam  ignis  duravitpertotamnoc- 
tem^  et  gravissima  dampna  intulit.  In  hoc  miserabili  incen- 
dio  dampniflcata  est  civitas  Wormaciensis  ad  centum  et  quin- 
quaginta  millia  marcarum  et  amplius.  £t  specialiter  habebat 
communitas  civium  machinas  et  instrumenta^molendinaequo- 
rum  y  que  omnia  exusta  sunt  in  curia  cum  curru  qui  dicitur 
stanthart  ad  estimationem  mille  marcarum  \ 

Anno  domini  m.cc.lx.viiii.  prope  Predicatores  circa  me- 
dium  noctis  incensus  est  ignis  Wormacie  miserabiliS;  et 
propter  venti  vehementiam  pene  dimidia  civitas  fuit  exusta. 

Anno  domini  m.cc.Ixxxx.viii.  in  festo  apostolorum  Phi- 
lippi  et  Jacobi  [mai  1]  magna  pars  civitatis  Wormaciensis  apud 
ripam  laniorum  et  cerdonum  per  incendium  absumpla  fuit. 

In  hiis  magnis  incendiis  civitas  Wormaciensis  tam  in* 
estimabiliter  fuit  dampnificata ,  ita  quod  hec  dampna  innu- 
merabilia  vix  unquam  poterit  superare.  Interea  eciam  muUa 
incendia  exorta  sunt^  que  hiis  non  comparantur^  et  que  per 
singula  non  possunt  annotari. 

1)  dic  drel  letzten   worte   fehlen   in  der  hochstiftischen   hs.     2)   In 
hoc-niarcaram  fehlt  in  der  hochstiftischen  hs. 


160  ANNALES   WORMATlElfSES. 

Fuerunt  olim  mullis  temporibus  in  civitale  Worinaciensi 
quadraginta  consules^  videlicet  viginti  ocio  cives  et  duode- 
cim  milites  ecclesie  ministerialeS;  qut  per  se  sine  episcopo 
totam  rexerunt  civitatem.  £t  si  unus  decessit  ipsi  per  se 
alium  constituerunt;  pacem  eciam  iudicantes.  Et  hecfuerunt 
ab  imperatoribus  et  regibus  Rdmanorum  stabilila;  et  eorum 
privilegiis  data  et  confirmata.  Videns  hec  venerabilis  pater 
dominus  Heinricus  Wormaciensis  episcopus^  vir  sapiens  et 
circumspectuS;  quod  ipse  nuUo  honori  nisi  solo  suo  iudicio 
utebatur^  et  a  civibus  qtiasi  alius  prelatus  reputabatur^  ho- 
norem  ecclesie  sue  attendens^  accessit  ad  curiam  domini  ini- 
peratoris  Friderici  in  Ravenna  civitate  celebratam  [1232 
ian.].  Et  ibi  coram  multis  principibus  super  istis  domino  im- 
peratori^  et  super  consortio  fraternitatum  cuiusque  operis 
suas  querimonias  demonstravit.  Affirmans  instanter^  se  propter 
multitudinem  consulum  et  societatem  fraternitatum  in  civitate 
sua  pro  nichilo  reputari.  Audiens  hec  dominus  imperator^ 
sedens  cum  principibus  per  sealentiam  eorum  hec  stare  ul- 
terius  non  posse  abiudicavit^  el^  literas  suas  bullatas  super 
hoc  domino  episcopo  tradidit  [mai]. 

Reversus  itaque  cum  gaudio  dictus  dominus  episcopus 
misit  in  civitatem  literas  inhibicionis  domini  imperatoris  per 
Reinhardum  scultetum  de  Lutra^  quas  cives  minime  cura- 
verunt.  Tandem  dominus  episcopus,  videns  eorum  resisten- 
tiam^  gladium  suum  spiritualem  admisit^  ponens  totam  civi- 
tatem  sub  interdicto;  postea  cives  universos  denuntiavit.  Et 
cum  hiis  se  nichil  proficere  ut  vidit,  clerum  totum  exire  ci- 
vitatem  iussit^  nullo  ibi  permanente  nisi  parrochianis  ^  qui 
ab  infirmis  caucionem  acceperunt,  ut  reddita  ipsis  sauitate 
domino  episcopo  obedirent  per  omnia.  Et  tunc  ipsos,  et  non 
aliter^  communicaverunt^  aUamen  mortuos  non  sepelierunl. 

Et  cum  hec  sententia  de  die  in  diem  aggravata  fere  per 
annum  durasset^  quidam  de  civibuS;  et  maxime  monetarii, 
se  ista  ulterius  nolle  sustinere  affirmabant.  Audientes  con- 
sules  et  universitas  ^  timentes  peiora  sibi  supervenire ,  quia 
dominus  episcopus  induralus  eral;  conquerens  eciam  amicis 
suis  et  consanguineis^  erat  enim  valde  nobilis,  frater  vide- 
licet  cpmitis  de  Liningen ,  convenerunt  in  unum ,  mittentes 
nuntios  ad  dominum  episcopum.    Et  post  multos  traclatns 

1)  ct  fehU  in  dcn  hss. 


ANHALKS  WORMATIBNftBS.  161 

diinissum  est  ex  utraque  parte  in  arbitros  viros  discretos^ 
posdam  de  capitulo  maioris  ecclesie  et  quosdam  de  civibus. 
Qiii  accedente  consensu  domini  Heinrici  regis  Komanorum^ 
sine  quo hec  fieri  non  poterant...  ipse  enim  multum  confor- 
tavit  cives^  quia  favebat  eis  in  omnibus.  Sed  tandem  hec 
forma  est  inventa  et  sigillo  regis  confirmata  et  a  civibus  ob- 
servari  in  perpetuum  est  iuratum.  Et  data  desuper  litera  ci- 
vium  eorum  sigillo  roborata;  et  recepta  a  civibus  desuper 
li(era  episcopi  et  capituli  Wormaciensis ,  sub  tali  forma  ut 
sequitur  infra  scripla :  Hemricus  dei  gracia  Wormaciensis 
episcopus  ufiiversis  hoc  scriptum  cemenHbus  salutem  in  ac^ 
tore  salutis  etc.  ut  infra ,  ita  incipiente :  Hec  est  forma  etc. 
[1233  feb.  27]. 

Erant  enim  in  civitate  Wormaciensi  quadraginta  consu* 
les  qui  per  se  sine  episcopo  centum  annis  consilio  preside- 
runt^  iudicantes  pacem  et  ordinanles  iura  civitatis  et  com- 
moda  secundum  privilegia  ab  imperatoribus  et  regibus  ipsis 
tradita.  Et  dicli  consules  uno  mortuo  alium  substituerunt. 
Emernnt  eciam  dicti  consules  domum  lapideam  maximam  et 
forlem  in  vico  Hagenonis  militis,  dictam  ad  Thelonearium, 
coius  area  tendebat  nsqne  prope  capellam  sancti  Nazarii. 
£t  slatim  inceperunt  domum  illam  decentius  et  melius  edi- 
ficare.  Et  fiebat  pulcherrima  domus  tocius  terre^  et  constitit 
plus  quam  duo  millia  marcarum.  Et  in  illa  domo  semper  con- 
silio  presiderunt  et  episcopum  suum  quasi  pro  nichilo  repu- 
taverunt 

Accidit  autem  cum  idem  dominus  Heinricus  episcopuS; 
volens  arripere  iter  ad  curiam  domini  imperatoris  Friderici 
versus  Ravennam^  peteret  subsidium  a  civibus  ut  eo  hones- 
tius  cum  aliis  prelatis  Alemanie  posset  accedere.  Sed  ipsi 
cives  sibi  in  suis  precibus  nil  consenserunt^  ncc  in  aliquo 
sibi  succurrere  voluerunl^  licet  ipse  dominus  episcopus  ipsis 
iura  civitatis  meliorare^  et  quasi  ipsorum  nuntius  esse  pro- 
mittebat.  Seniores  vero  et  prudenliores  civitatis  valde  de 
hiis  doluerunt^  rogantes  quod  saltem  sibi  sexaginta  libras 
darent.  Quod  iuvenes  totaliter  recusaverunt.  Et  miserunt  nd 
curiam  suos  nuntios^  qui  eos  plus  quam  trccentas  marcas 
coQstilerunt.  £t  sic  doniinus  episcopus  recedens  procuravit 
omnia  mala  civitati  Wormatiensi. 

Cum  itaque  dominus  episcopus  Heinricus  per  modum  ut 

BOBHMBR  FONTES.  2.  1i 


162  AKNALES  W0RHATIENSC8. 

dictum  est  pervenissct  Raveiinam  ad  curiam  domini  impera- 
toris  Friderici,  incepit  graviter  de  civibus%  qualiter  ipsum 
tamquam  pro  nichilo  reputaverunt ,  et  per  se  consilia  et  iu- 
dicia  in  conrraternitatibus  uniuscuiusque  operis  inter  se  ha- 
berent,  iudicia  episcopi  quasi  pro  nichilo  reputaverint.  Au- 
dientes  hec  episcopi  Alemanie  omnes  favebant  ei.  £t  sic  in 
sententia  obtinuit  quod  dominus  imperator  hec  omnia  cas- 
savit.  Et  de  communi  domo  conquestus,  obtinuit  eandem 
domum  cum  fundo  suam  esse  debere  [1232  mai].  Acceptis 
itaque  privilegiis  imperialibus  desuper  coram  principibus, 
tunc  civitatem  lelanter  accessit;  et  postmodum  sicut  infra 
scriptum  est  omnia  determinavit. 

Cum  itaque  omnia  essent  in  bono  statu  quidam  de  ci- 
vibuS;  timehtes  quod  per  illam  honestissimam  domum  civitas 
posset  perpetuo  gravari,  ita  quod  ab  imperatore  vel  epis- 
copo  posset  de  illa  domo  fleri  municio  firmissima^  volentes 
sibi  providere,  iussenmt  lapicidas  in  muro  domus  inferins 
exsecare  lapides  et  ligna  includere.  Et  hiis  peractis  igni 
ipsam  succenderunt^  Et  fiebat  ignis  validissimus  per  noc- 
tem  comburens  y  et  sic  heu  illa  domus  pulcherrima  et  valdc 
fortis  vehementer  corruit  totaliter  super  terram.  Et  contre- 
muit  civitas  pre  ruina  eius..  Acta  sunt  hec  anno  domini 
m.cc.xxx.ii.  in  dominica  Jubilate  post  pascha  hora  tercia. 

His  omnibus  peractis  et  compositione  memorata  conOr- 
mata,  venit  dominus  Heinricus  episcopus  cum  clero  Wor- 
maciensi  Nuhusam.  Ac  accesserunt  cives  universi  ad  ipsnm 
illuc  pedes,  et  genua^  incurvantes  super  terram  absplvit  do- 
minus  episcopus  eos  *  ab  excommunicatione.  Et  sic  cum  gau- 
dio  omnes  simul  reversi  sunl  in  civitatem  et  divina  continue 
constituta.^  Et  statim  cum  dominus  episcopus  intravit  civi- 
tatem  suam,  continuo  elegitsubformaprenotatanovemcon- 
sules.  Et  convocato  populo  per  campanam  coram  in  stega 
sua,  presente  clero  et  universitate ,  ipsos  novem  denomina- 
vlt^  qui  eciam  in  continenti  sex  milites  denominaverunt.  YX 

V)  conqaeri  oder  ein  ahnliches  wort  scheint  zu  fehlen.  2}  In  eincr 
andern  hs.  stcht:  Qaidam  nempe  de  civibus,  timentes  qaod  pcr  illam 
domum  civitas  posset  perpetuo  gravari,  ita  qaod  de  imperatore  posset 
fieri  de  illa  domo  munirio  firmissima,  volentes  sibi  providere,  iasserant 
incendi.  Et  contremuit  etc.  3)  genua  fehlt  in  der  hochstiftischen  bs., 
findct  sich  aber  in  einer  andern.  4)  eos  fehlt  in  der  hs.  5)  con- 
stituto  hs. 


ANHALBS  WORHATIElfSES.  163 

isti  quindocim  viri  idonei  et  discreti  statim  tactis  reliqniis 
sanctorum  iuraverunt  manifeste;  quod  secundum  statula 
privilegii  prescripti  una  cum  domino  episcopo  Wormaciensi 
seinper  consilio  presiderent^  et  quod  domino  episcopo  et 
ecclesie  fideles  semper  existerent  eorum  iura  in  omnibus  de- 
fendendO;  et  quod  ipsi  iura  civitatis  et  honestas  consuelu- 
dines  defenderent  et  angmentarent^  et  iuste  iudicarent  clero 
laico  iudeO;  et  super  interrogata  iuste  et  rationabiliter  in 
animas  suas  responderent^  ac  secreta  consilii  per  omniaoc- 
cuUe  haberent  ^  scultetos  magislros  et  ofliciatos  sine  omni 
dolo  eligerent^  reos  nunquam  defenderent^  et  innocentes 
non  condempnarent^  et  quod  hec  omnia  et  aha  civitatis  uti- 
lia  absque  omni  dolo  perficerent  et  totis  viribus  ad  ea  as- 
tarent  omni  fraudc  remota^  amicicias  sive  inimicicias  aul 
dona  data  vel  promissa  non  ^  respiciendo.  Dominus  episco- 
pus  vero  iurabit  eciam  inter  consules  vel  faciet  capellanum 
suiun  iurare  in  animam  suam^  quod  fidelis  sit  civitati  et  ci-* 
vibus^  iura  eorum  in  omnibus  promovendo  et  meliorando^ 
iuste  iudicandO;  secreta  consilii  firmiter  celandO;  iudices 
sine  pecunia  eligendo  ^  in  omnibus  hiis  amicicias  vel  inimi* 
cicias  absque  omni  dolo  et  fraude  non^  inspiciendo.  Hiis 
diclis  et  verbis  completis  dicet  capellanus :  hec  mro  in  ani'' 
mam  domini  mei  episcopi  ab  ipso  fideliter  observanda,  ut  sic 
episcopum  deus  adiuvet  et  conditores  sanctorum  evangelio  - 
rum.  Et  hiis  honeste  peractis  sedit  dominus  episcopus  cum 
hiis  quindecim  iudicando  et  civitati  ac  civibus^  providendo. 
Migravit  enim  a  seculo  idem  venerabilis  pater  dominus  Hein- 
ricus  anno  domini  m.cc.xxx.iiii.  secnndo  idus  septembris 
[sept.  12];  et  sepultus  est  in  choro  sancti  Pelri.  Ipse  eciam 
paucis  ante  obitum  suum  temporibus  inchoaverat  claustrum 
ad  ortum  sancte  MariO;  ad  quod  omnem  suam  addidit  dili- 
gentiam. 

Post  obitum  vero  predicti  domini  episcopi  pie  memoric 
ad  tres  ebdomadas  electus  fuit  concorditcr  dominus  Landol* 
Tus  decanus  in  episcopum.  Cui  primo  valde  bene  successit, 
quia  breviter  a  domino  archiepiscopo  Moguntino  confirma- 
tus  fuit.  £t  slatim  accedens  Ezzelingen^  a  domino  Heinrico^ 
rege  ibidem  existente  regalibus  est  investitus  [1234nov.  1]. 

0  non  Tehlt  in  der  hs.     2)  non  fehlt  in  der  hs.     3)  se  steht  hier 
noch  in  der  hs.    4)  llagcnaiam  hs.     5)  Conrado  ht. 


1G4  ANNALES  WORMATfBNSES. 

Postmodum  reversus  et  honeste  a  clero  et  a  civibus  recepluS; 
et  assumens  quindecim  consules  constitutos^  consilio  fre- 
quens  presedit^  Decesserat  enim  unus  consulum  vir  hones- 
tus  et  discretus  Ebelinus  in  vico  sancti  Petri^  cuius  loco 
ipse  unum  substituit. 

Interea  opponit  se  doroinus  Heinricus  ^  rex  domino  im- 
peratori;  patri  suo^  cui  cives  per  omnia  assistebant  et  fa- 
vebant.  Attamen  Landolfus  episcopus  propter  bona  sibi  im- 
pensa  a  domino  Heinrico^  rege  exstitit  sibi  devotus  el  fa- 
miliaris.  Quod  cives  non  reputabant  et  eo  minus  domino 
imperatori  ^  non  adherebant.  Diligebant  eciam  cives  domi- 
num  Landolfum  episcopum  valde  y  et  ideo  permiserunt  eum 
equitare  ad  regem^  qui  ipsis  gravis  exstitit;  quandocunque 
voluit.  Et  ecce  decanus  et  octo  et  alii  de  capitulo^  qui  eum 
eligerunt  valde  benigne^  incipiebant  sibi  invidere  ^  machi- 
nantes  ei  mala  que  polerant.  Erat  enim  dominus  imperator 
in  veniendo  contra  fllium  suum.  Ad  quem  dicti  canonici  mi- 
serunt;  accusantes  dominum  episcopum  valde  graviter. 

Accidit  autem  cum  dominus  imperator  intrasset  primo 
Wormaciam^  et  sicut  decnit  honestissime  a  clero  et  a  civi- 
bus  fuerit  receplus^  anno  domini  m.cc.xxx.v.  in  die  sancti 
Udalrici  [iul.  4]  aderant  duodecim  episcopi  pontificalibus 
induti;  inler  quos  erat  dominus  Landolfus  episcopus.  Quem 
cum  imperator  vidisset  ante  monasterium  stetit^  et  iussit 
eum  abire  de  aspectu  suo.  Et  quia  dominus  tuno  erat  nimi^ 
prepotens^  timuit  enim  eum  omnis  homo^  continuo  exutiis 
est  episcopus  et^  intravit  domum  Constantini  capellani  sui. 
Et  continuo  accesserunt  cives  ad  dominum  imperatorem^  ro- 
gantes  diligentia  qua  poterant;  necnon  obsequiorum  suorum 
ipsum  commonentes  ^  pro  episcopo  eorum  y  ut  ipsum  gracie 
sue  reciperet.  Ac  ipse  imperator  totaliter  ipsis  denegavil; 
quod  certe  cives  supra  modum  gravc  ferebant.  Et  propter 
instanciam  adversariorum  domini  episcopi  oportebat  eum 
exire  civitatem.  Et  inde  contristatus  exivit  ad  moniale  mo- 
nasterium  in  curiam  abbatisse. 

Supervenit  itaque  breviter  domina  Elizabeth  imperatriX; 

I)  possedit  hs.    2)  Gonrados  hs.    3)  Conrado  hs.    4)  TaadbeDierkung 
des  aoschreibers  der  hochsUAischen  hs.:  ille  imperator  fait  a  papa  de- 

1)ositus  ^uare  Wormacicnses  ei  adheseruut,  quod  semper  fecerunt,  et 
lodie  eciam  contra  papam  ot  ecclesiam  Romanam  facere  non  cessant. 
5)  dieses   et  steht  iu  der  hs.  zwischen  homo  uud  continuo. 


ANKALE8   WORMATIKIISES.  165 

soror  domini  regis  Anglie^  cum  qna  dominus  imperator^  ce- 
lebravit  nupcias  in  Wormacia  soUempniter  in  divisione  apo- 
stolorum  [iul.  15].  Celebratis  itaque  nupoiis  die  predicta 
anno  domini  m.cc.xxx.v.  assumpta  domina  Imperatrice  ac- 
cesserunt  Hagenowiam.  Traditores  vero  domini  LandolG  epis- 
copi ,  qui  honorem  ecclesie  sue  totaliter  relinquentes  ipsum 
insequebantur^  et  quia  adhoc  instabant  quod  dominusHein- 
ricus  de  Cathanea  prothoiiotarius  a  domino  imperatore  epis- 
copus  Wormaciensis  constitueretur;  ideo  ^abebant  literas 
quascunque  volebant^  statim  procurabant  literas  ad  cives  ut 
dominum  episcopum  a  loco  illo  unanimiter  removerent.  Quod 
cives  facere  noluerunt.  £t  ideo  statim  iudicem  a  4omino  im- 
peratore  missum  Wormacie  Marquardum  nobilem  virum  de 
Sneitde  procuraverunt.  Videns  hec  dominus  episcopus  bre- 
viter  se  expediens  una  cum  venerabilibus  patribus  domino 
Conrado  de  Than  Spirensi  episcopo  et  domtno  Hermanno 
Herbipolensi  episcopO;  qni  in  eadem  dampnacione  erant^  ac- 
cessit  ad  curiam  Romanam.  Judex  vero  Marquardus^  assu- 
mens  sibi  quatuor  milites  et  septem  cives^  consilio  presedit^ 
etiudicanda  iudicavil^  ac  tributum  in  ministeriales  ecclesie 
posuit  et  recepit.  Hiis  omnibus  valde  inviti  cives  consencie- 
runt;  quia  aliud  facere  non  audebant. 

Audiens  autem  imperator  hos  episcopos  ad  domtnum 
papam  accessissC;  valde  timuit.  £t  continuo  misit  fratrem 
Hermannum  magistrum  domus  Theutonice;  virum  valde  pru- 
dentem^  ad  curiam  Romanam.  Qui  cum  illuc  venisset^  inve- 
nit  hos  tres  episcopos  ibi.  £t  dominus  papa  totaliter  iralus 
fuit  in  imperalorem  quodhec  facere  audebat;  voluit  eum  de- 
nunciare  et  totam  terram  suam  ponere  sub  interdicto.  Que 
omnia  frater  Hermannus  sua  astucia  deposuit^  et  reduxit 
episcopos^  promittens  domino  pape  ipsos  gracie  domini  im- 
peratoris  honeste  et  secundum  voluntatem  eorum  restituere. 
Qui  continuo  cum  ipso  exeunteS;  duxit  ad  imperatorem^  et 
perfecit  omnia  que  promisit. 

Hiis  honeste  peractis  dominusLandoIfus  episcopus  rever- 
sus  est  Wormaciam  et  honestissime  receptuS;  restituit  divina 
que  in  recessu  suo  per  totam  civitatem  suspcnderat^  quam 
suspensionem  clerus  ct  cives  propter  ipsum  libenter  susti- 
nuerant;  quia  ipsum  diligebant.  Venit  itaque  dic  dominica 

1)  dominus  imperator  ist  von  mir  erganzt. 


166  ANNALES  WORMATIENSES. 

qua  iii  ecclesia  cantatur  Gaudete  in  domino^y  que  ipsa  die 
celebrata  fuit  in  ecclesia  niaiori  cum  maximo  g^audio  quod 
episcopus  sic  vicerat  tribulationes  suas.  £t  aute  introitum 
suum  oportebat  iudicem  exire  civitatem.  £t  sic  confusi  sunt 
sui  adversarii.  Attamen  dominus  imperator  rogaverat  domi- 
num  episcopum  ut  eos  gracie  sue  reformaret.  Statim  eciam 
dominus  episcopus  resumenssuos  quindecim  consiliarios  con- 
silio  honeste  et  potenter  presedit. 

Procuraverant  eciam  adversarii  sui ,  quod  dominus  ira- 
perator  misit  ei  literas  [1238  nov.  6]  ^  consulendo  et  rogando 
quod  cum  quatuor  militibus  ecclesie  ministerialibus  et  cum 
octo  civibus  huic  consilio  presideret.  Hec  procuraverant 
adversarii  domini  episcopi  ob  hanc  causam^  ut  ipsum  ab 
episcopatu  removerent  si  staluta  predecessorum  sui  infrin- 
geret^  que  per  omnia  salva  et  rata  iuraverat  conservare.  Ad 
hanc  literam  dominus  episcopus  respondens  ait :  quod  prius 
de  corona  capitis  usque  ad  plantam  pedis  vellet  excortariy 
quam  ndnimum  articulum,  sui  predecessoris  maximis  laborh 
bus  et  expensis  a^  cleri  obtentumy  in  vita  sua  deponere  vellel. 
£t  sic  cessavit  dominus  imperator  nolens  contra  iuramentum 
suum  aut  aliquo  contraire. 

Postea  statim  in  conversione  sancti  Pauli  [ian.25]  duxit 
dominus  episcopus  griseas  moniales  in  Nunnenmiinster^  vo- 
lens  perficere  pium  opus  quod  antecessor  suus  noviler  in- 
choaverat.  Priores  vero  domine  nigre  super  ipsum  clamantcs 
occidere  eum  intendebant,  inpalpantes  eum  minus  honestc 
in  loco  pudibundo  quando  post  prandium  ipsa  die  deambu- 
labat  in  eadem  ecclesia.  £t  in  veritate  si  Ulricus  Militellus 
marscalcus  suus  non  aifuisset  ipsum  interemissent.  Ipse  au- 
tem  continuo  captivans  abbatissam  neptulam  suam  misit  ad 
Lapidem  castrum  suum^  Relique  vero  moniales  continuo 
insurgentes  accesserunt  ad  imperatorem^  dicentes  quod  dc 
antecessoribus  suis  essent  fundate^  et  quod  ipse  eorum  esset 
advocatus.  £t  postulabant  consilium  et  auxilium;  superip- 
sum  gravissime  conquerentes.  £t  commorabant  in  curia  ac- 
quirentes  sibi  amicos  minus  honeste.  Accidit  autem  quod  domi- 
nus  imperator,  volens  per  festum  pentecosten  esse  in  Spira,^ 

1)  also  am  zweitcn  sonntag  vor  weihnachtcn.  2)  die  burg  Stein  lag 
nordlich  von  Worms  auf  dem  rechten  rhcinufer.  3)  das  musste  am  18 
mai  1236  oder  7  iuni  1237  gewesen  sein. 


ANNALES  WORMATIENSES.  167 

vocavit  dominnm  episcopum  et  alios  quos  habere  potuit 
principes.  Quo  accedens  dominus  episcopus  cum  hones- 
to  comitatU;  ^  ecce  invenit  dominas  moniales  coram  impe- 
ratore  graviter  de  ipso  conquerentes,  et  habebant  multos 
advocatos.  Imperator  dixit:  Domne  episcope,  audUe  et  re* 
spondeie  /  Dixit  statim  episcopus :  Audite  omnes  domim  mei 
episcopi  et  prindpeSy  quod  dominus  imperator  assistit  istis 
momalibus  ne  serviant  deo.  Et  si  sciret  qualiter  ipse  in  curia 
sua  acquisissent  hos  advocatos  nequaquam  ipsis  assentiret. 
Hec  et  alia  que  ad  honorem  dei  conveniebant^  et  eciam 
qualiter  dominus  papa  hec  fieri  precepit,  et  qualiter  essent 
fundate  et  ecclesie  sue  alligate^  peroptime  proponebat.  £t 
statim  omnes  domini  surgentes  dominum  imperatorem  ro- 
gabant  ut  melius  crederet  principi  suo  quam  talibus  perso- 
nis.  £t  dominus  imperator  statim  ad  ista  consenciebat  ^  di- 
cens  monialibus :  Ite  et  obedite  episcopo  vestro.  Audientes 
hec  moniales  maximo  clamore  et  lachrimis  abierunt. 

Dixit  autem  dominus  imperator :  Quia  vidimus  in  privi- 
legiis  earum  advocaciam  claustri  et  ville  nobis  attinentem 
absolvimus  eam  et  concessimus  burggravio  ^  nostro  de  Spie- 
gelberg.  Ad  que  dominus  episcopus  respondens  instanter 
rogavit;  ut  sibi  et  ecclesie  sue  ac  civitati  talia  que  possent 
ipsos  gravare  deponeret^  ut  si  ab  ipso  burggravio  hec  rcdi- 
mere  posset,  sua  bona  voluntate  fieri  permitleret.  Similiter 
et  cives  quorum  multi  aderant  ^  cum  diligentia  rogabant.  £t 
dominus  imperator  preces  istas  benigne  admisit.  Tandem 
vero  dominus  episcopus  post  aliquos  dies  vocato  burg- 
gravio  pro  cenlum  ]ibris  wormaciensibus  cum  ipso  termina- 
vit^  quas  cives  solverunt.  £t  ideo  quincunque  est  magister 
civium  advocatus  Nunnenmiinster  existebit.  £t  sic  per  dei 
graciam  *a  tali  domino  civitas  est  perpetuo  liberata. 

Die  vero  penthecostes  celebravit  dominus  Landolfus 
episcopus  missam  sollempnem  corani  domino  imperatore  in 
ecclesia  Spirensi.  Feria  vero  tercia  dominns  episcopus^  per- 
actis  feliciter  omnibus  negociis  suis^  cum  suo  comitatu  et 
inaximo  gaudio  reversus  est  Wormaciam. 

Postea  sedit  dominus  Landolfus  episcopus  et  consules 

1)  et  steht  hier  noch  in  der  hs.  2)  Reingravio  steht  in  der  hoch- 
stirtischcn  hs.  was  aber  aus  ciner  andcrn  oerichtigt  wcrdcn  konnte. 
Spiegelberg  welches  sudlich  von  Germersheim  lag  achetnt  also  ctnc 
reichsburg  gewesen  zu  sein.    3)  simiUter  steht  hier  in  der  hs.  nochmals. 


168  ANNALES   WORMATIEMSES. 

quiiidecim  civitalis^  cum  honore  regentes  et  gubernantes. 
Accidit  tamen  post  paucos  annos  ^  quod  quoddam  homici- 
dium  sub  noctis  silencio  in  quodam  iuvene  nomine  Eber- 
hardo  fuerat  perpetratum^  in  quo  excessu  quidam  consul 
nomine  Marquardus  Buso  dicebatur  interfuisse.  Et  licet^  cum 
hoc  probari  per  noctem  non  potuisset^  tanta  relatione  et 
signis  dominus  episcopus  consules  ^  tristificari;  lesas  totali- 
ter  habebant  consciencias.  Et  sic  anxiati  qimliter  a  pre- 
dicti  Marquardi  consortio  liberarentur^  omnes  consules  si- 
mul  consilio  unanimi  exierunt^  dantes  in  manus  episcopi  ut 
eligeret  quos  vellet.  Ipse  vero  episcopus^  assumens  in  ani-^ 
mam  suam  omnes  preter  quinque  ^,  in  locum  illorum  alios 
substituit^  et  sic  iterum  cum  illis  quindecim  consulibus  sedit 
in  pacc. 

Tandem  vero  post  aliquos  annos  illi  eiecti  assumentes 
Gerhardum  militem;  dominum  magnum^  fecerunt  conspira- 
cionem^  et  attraxerunt  sibi  omnes  pociores  civitatis  milites 
cum  multis  aliis^  ita  quod  tota  civitas  ipsis  adherebat^  vo- 
lentes  illos  quindecim  consules  destituere  et  quadraginta  re- 
parare.  Videns  enim  hoc  dominus  episcopus  una  cum  clero 
et  cum  illis  quindecim  ipsis  potenter  resislebant  y  el  quam- 
vis  duos  de  illis  quindecim  ad  eorum  voluntatem  habuissent, 
tamen  propter  sentencias  domini  episcopi  quas  in  ipsos  ful- 
minare  intendebat^  a  suo  proposito  eos  decedere  totaliter 
oportebat.  Et  sic  sedit  dominus  episcopus  in  bona  pace  et 
tranquillitate  usque  ad  extremum  vite  sue  et  diligebatur 
multum  a  civibus. 

Supervenit  itaque  quod  dominus  Sifridus  archiepiscopus 
Moguntinus  dedit  domino  Landolfo  episcopo  in  mandatis 
valde  districte^  quod  dominum  Fridericum  imperatorem  et 
dominum  Conradum  regem  ^  natum  suum  y  ac  omnes  fauto- 
res  eorum  publice^  incensis  candelis  et  campanis  pulsatis^ 
singulis  diebus  festivis  denunciaret.  Et  quia  cives  dictis  do- 
minis  totaliter  adherebant^  dominus  episcopus  nolens^  ct 
timens  ^  eos  oifendere^  sua  pecunia  magna  et  suis  cleino- 
diis  apud  dominum  archiepiscopum  has  sentencias  sepius 
liberavit.  Itaque  ad  maxima  debita  fuerat  perductus. 

Migravit  igitur  ab  hoc  seculo  hic  pius  pastor  et  bonus 

1)  noUet  scheint  zu  fehlen,  aber  die  stelle  ist  wohl  auch  sonst  noch 
verdorben.    2)  et  hat  hicr  noch  die  hs.    3)  timuit  hs. 


ANNALES   WORIIATIEIISES. 


169 


dominos  Laiidolfus  VVormaciensis  episcppus  pie  memorie 
anno  domini  m.cc.xl.vii.  in  die  sancU  Medardi  episcopi  vi 
idas  iunii  [iuni  8]^  et  sepnltus  est  in  ecclesia  Nunnen- 
munster  ante  altari  virginis  gloriose.  Guius  ecclesie  conver- 
sacionis  ipse  aactor  et  fundator  existebat.  Et  per  dei  gra- 
ciam  et  propler  ipsius  fidelitatem^  Domino  cooperante^  tam 
diu  durabat  successorum  suorum  litigacio ,  quousque  fide* 
iussores  sui  sua  magna  debita  totaliter  fiebant  absolula. 

Post  obitum  vero  ipsius  concorditer  fait  electus  in  epis- 
copam  a  capitulo  dominus  Conradas  decanus  Moguntinus, 
qui  dictum  dominum  Landolfum  episcopum  in  multis  grava- 
verat  et  in  sententiis  dampnificaverat.  Hic  cum  esset  tri- 
ginta  diebus  electus  accessit  Nussiam^  et  ibidem  a  domino 
legato  tunc  ibidem  existente  in  episcopum  fuit  consecratus. 
El  statim  ascendens  et  volens  accedere  Wormaciam  venit 
Lorcbam^  et  ibi  infirmitate  gravissima  detentus  obiit  nonas 
octobris  [oct.  7]  trigesimo  primo  die  consecrationis  sue. 
Et  dactus  Moganciam  sepultus  est  in  ecclesia  maiori  anle 
altare  sancti  Petri. 

Tandem  vero  post  ipsius  obitum  fuit  electus  dominas 
Eberhardus  prius  prepositus ,  vir  bonus  et  iastus  y  et  bonis 
moribus  per  omnia  adornatus ,  comitis  Irsuli  filius  ^  qai  sta- 
tim  a  domino  Sifrido  archiepiscopo  Moguntino  fuit  confir- 
matus  /  et  presentate  fnerant  sibi  municiones  ecclesie.  £t 
credens  se  vivere  et  sedere  in  pace^  substitatus  sibi  fuit  a 
domino  Petro  legato  dominus  Richardus,  frater  Wirici  de 
Duna.  Litigabant  igitur  simul  multis  temporibas  tam  apud 
Lugdunum  domino  papa  ibi  existente  y  quam  apud  Romam 
domino  papa  illuc  perveniente^  quo  idem  dominus  Eberhar- 
dus  personaliter  accessit  graves  expensas  faciendo.  Tandem 
vero  obtinuit  dominus  RicharduS;  et  confirmatus  fuit.  Postca 
fuit  concordia  facta  inter  eos^  ita  quod  dominus  Richardus  ^ 
episcopus  daret  domino  Eberhardo  temporibus  vite  sue  cen* 
tum  libras  wormacienses.  Et  hec  composicio  facta  postea 
stabilita  fuit  per  serenissimam  dominum  Wilhelmum  regem 
Romanonim. 

Intravit  itaque  dominas  Richardus  episcopus  anno  do- 
mini  m.cc.I.ii.  in  civitatem  Wormaciensem  in  vigilia  kathe- 
dre  sancti  Petri  [feb.  21].  Et  statim  post  ipsius  introitum 

1)  Reinhardas  ha.  und  so  ofter. 


170  ANNAtES  W0RMATIEN6ES. 

accesserunt  ad  ipsum  cives  ^  valde  diligenter  eum  rogantes 
et  affectuose  insistentes^  quia  credebant  ab  eo  obtinere  quod 
vellent^  ut  ipse  quadraginta  consules  restitui  permitteret. 
Quod  ipsis  dictus  dominus  episcopus  totaliter  facere  sive 
permittere  negavit,  quia  non  poteratnec  audebat.  Audito 
hoc  cives  a  suo  proposito  desistebanL  £t  continuo  assump- 
tis  et  restitulis  tribus  consulibus  qui  decesserant;  cum  iUis 
quindecim  consilio  presidebat.  £t  similiter  adimpleto  muaere 
illorum^  sedecim  secundum  formam  composicionis  iudica- 
bant  et  civitali  providebant. 

Suis  eciam  temporibus  et  laboribus  civitas  Wimpinensis, 
que  diu  a  malre  sua  ecclesia  Wormaciensi  abstracta  fuerat, 
rediit  in  manus  et  potestatem  atque  possessionem  ipsius 
episcopi  et  ecclesie  sue.  Constiterat  eum  hoc  quandam  sura- 
mam  pecunie;  videlicet  ducenlas  marcas  argenti;  pro  qui- 
bus  ipse  bona  quedam  ecclesie  obligavit;  alias  expensas  dc 
suis  accepit.  Migravit  itaque  ab  hoc  seculo  idem  dominus 
Richardus  episcopus  aiino  domini  m.cc.I.vii.  in  vigilia  sancti 
Andree  apostoli  [nov.  29]  et  sepultus  est  ante  aitare  sancle 
crucis  in  ecclesia  maiori. 

Post  obitum  domini  Richardi  episcopi  continuo  dominus 
£berhardus  prior  electus  intravit  civitatem  Wormaciensem, 
quia  ipse  erat  illis  temporibus  apud  Neuhausam  y  et  venerat 
noviter  de  curia  Romana.  Cepit  enim  laborare  apud  prela- 
tos  et  canonicos  maioris  ecclesie  pro  episcopatu  diligenter, 
intendens  quod  ait  apostolus :  qui  episcopatum  desiderat,  bo- 
num  opus  desiderat.  £t  constitutus  est  finalis  dies  eligendi 
in  diem  sanctorum  innocentum  [dec.  28].  Supervenienlc 
autem  die  venit  dominus  H.  Spirensis  episcopus^  comes  de 
£berstein  et  comes  £.  de  Leiningen  et  alii  amici  sui.  Et 
ipso  die  sanctorum  innocentum  anno  domini  m.co.I.viii.  tunc 
inchoante  electus  est  venerabilis  dominus  £berhardus  a  ma- 
iori  parte  et  saniori.  £t  eadem  die  electus  est  contra  ipsum 
dominus  Burcardus  decanus  maioris  ecclesie.  Qui  cum  ambo 
confirmari  petiissent  a  venerabili  domino  Gerhardo  archi- 
episcopo  Moguntino^  constituit  eis  diem  in  Pinguiam  in 
proximam  sextam  feriam  ante  octavam  epiphanie  domini,  que 
tunc  fuit  iii.  idus  ianuarii  [ian.  11].  Ad  quem  accedentes 
cum  bonis  advocatiS;  multis  allcgacionibus  coram  doniino 
archiepiscopo  factis^  tandem  dominus  archiepiscopus ,  as- 


ANNALES   VVORMATIENSBS.  171 

sumpto  domino  H.  Spirensi  episcopo ,  composicionem  inter 
ipsos  inquirebant.  Et  dominus  Eberhardus^  licet  pars  sua 
faeril  sanior  et  potior^  lamen  pre  oculis  habens  quod  ait 
apostolus :  redinienies  tempus  quomam  dies  mali  sunt  elc, 
et  assumptis  viris  prudentibus^  compositionem^  ita  quod 
daret  domino  decano  temporibus  vite  sue  annis  singulis  qua- 
draginta  libras  wormacienses  ^  et  sub  hac  condicione  re- 
nanciavit  decanus  pure  et  plane  electioni  sue.  De  quo  multi 
sunt  gavisi  quia  domino  Eberhardo  electo  totus  populus  fa- 
vebat. 

Coniirmatus  est  itaque  venerabilis  dominus  Eberhardus 
electus  a  domino  Gerhardo  archiepiscopo  feria  sexta  quasi 
in  crepusculo  noctis  in  ecclesia  sancti  Martini  in  Pinguia 
iii.  idus  ianuarii  [ian.  11]  anno  domini  m.ccLviii.  In  octava 
vero  epiphanie  [ian.  13]^  que  tunc  crat  dies  dominica;  in- 
Iravit  dominus  electus  civitatem  Wormaciensem.  Et  glorio- 
sissime  receptus  a  clero  et  a  civibus^  qui  omnes  ineffabiliter 
gaudebantetsupramodum  ipsum  diligebant^  statim  assumptis 
suis  quindecim  consiliariis  incepit  iudicare  pacem;  et  civi- 
tatem  honeste  et  pacifice  gubernarO;  defeclum  decedencium 
semper  secundum  formam  adimplendo ;  similiteradillos  sex- 
decim  sicut  debetur  constituendO;  iura  libertates  et  honestas 
consuetudines  civitatis  sue  per  omnia  et  in  omnibus  con- 
servando  et  paterne  augmentando.  Absolvit  eciam  redditus 
ecclesie  quos  dominus  Richardus  episcopus  bone  memorie 
pro  Wimpina  occupaverat. 

Erat  eciam  temporibus  suis  et  antequam  plus  quam  vi* 
ginti  annis  ungeltum  in  civitate^  ita  quod  mcnsura  vini  fuit 
pro  parte  minuta;  de  quibus  proventibus  civitatis  murus  et 
turres  construebaatur;  de  quo  clerus  civibus  multum  invi- 
debat.  Attamen  ipse  dominus  Eberhardus  episcopus  cives 
in  eodem^  tanquam  pius  pater  eorum  nccessitatibus  inten- 
dendo^  semper  fovebat^  multa  bona  a  clero  promissa  ad  de- 
posicionem  uugelti  propter  cives  derelinquendo. 

x\ccidit  autem  iisdem  temporibus  anno  domini  m.cclx.iiii. 
mense  iunio  quod  quidam^  de  civibus  iuvenes  et  pociores  si- 
mul  conspiravernnt,  attrahentes  sibipopulum  civitatis  per  mul- 
tas  falsas  suggestiones^  affirmantes  et  dicentes  communitali 
quod  consules  et  illi  sedecim  viri  bona  civilatis  de  ungelto 

1)  ioit  oder  eio  &hnliches  wort  fehlt.     2)  quibusdam  hs. 


172  ANNALES   WORMATIENSES. 

recepta  secunduin  voluutatem  eorum  distribuissent  y  et  in- 
citabant  universitatem  super  eos.  Et  continuo  assumpserunt 
sibi  recepcionem  ungelti  et  provisionem  civitatis.  Yidens 
igitur  dominus  episcopus  in  his  honori  suo  et  ecclesie  sue 
ao  iure  et  privilegiis  suis  non  modicum  detrahi^  et  consuli- 
bus  suis  ac  illis  quindecim  viris  in  honore  ac  iure  eorum 
multum  derogari;  valde  conturbatus^  conspiratores  illos  di- 
ligenter  commonuit  ut  ab  iniuria  eorum  cessarent;  et  ostenso 
privilegio  nil  profecit.  Ipse  vero  insurgens  statim  exivit  ci- 
vitatem. 

Adversariis  vero  convenientibus  concitaverunt  popu- 
lum^  et  minis  impositis  conventui  sanctimonialium  in  Nun- 
nenmunster  cogerunt  eas  frangere  murum^  quem  domiuus 
episcopus  et  consules  ad  earum  maximam  necessitatem  fa- 
cere  indulserant.  Dominus  episcopus  vero  foris  existens  suis 
literis  per  tres  quindenas  commonuit  quod  a  recepcione  un- 
gelti  et  communitate  fraternitatum  cessarent.  Sed  nichil  pro- 
fecit.  £t  statim  extendens  gladium  spiritualem^  divina  per 
totam  civitatem  ante  festum  omniiim  sanctorum  suspendit. 
De  quo  civitas  tota  fuit  contristata.  Yidentes  itaque  conspi- 
ratoreS;  quod  contra  stimulum  nonpossent  recalcitrarC;  con- 
vocato  clero ,  fratribus  Predicatoribus  et  Minoribus ,  pecie- 
runt  instanter  quod  eorum  auxilio  dominus  episcopus  in  vi- 
cinum  locum  civitatis  accedere  vellet;  ut  cum  ipso  aliquid 
boni  possent  tractare.  Quod  utique  dominus  episcopus  fecitali- 
quibus  vicibus^  in  quo  nichil  profecit.  Ultimo  vero  per  magnas 
preces  accessit  ad  Nunnenmunster;  et  ibi  in  vigilia  sanctc 
Cecilie  [nov.  21]  mediantibus  viris  discretis  et  fratribus  Pre- 
dicatorum  et  Minorum  per  multos  tractatus  inventa  est  forma 
composicionis  ad  beneplacitum  domini  episcopi.  Ipse  verO; 
die  secunda  convocato  capitulo  suo  et  clero^  eorum  usus 
consiliO;  tractatum  admisit.  Ita  quod  conspirati  emendam 
honestam  et  condignam  sibi  facerent  y  et  ei  iure  suo  et  ec- 
clesie  sue  et  consilio  Wormaciensi  semper  totis  viribus  as- 
sisterent  et  consentirent.  £t  dominus  episcopus  indulsit  nn- 
geltum  recipi  a  proximo  festo  purificacionis  gloriose  Virginis 
per  annum.  Ad  cuius  recepcionem  sedecim  viros  ex  quatuor 
parrochiis  ipsius  civitatis^  ut  iustum  est^  una  cum  consulibus 
constituit.  Date  sunt  eciam  domino  episcopo  trecente  librc 
hallensium  tam  pro  moneta  quam  pro  ungelto.  Fratcrnitates 


AXNALES  WORNATIENSES.  173 

vero  soo  arbitrio  sunt  tolaliter  commisse.  Hiis  vero  omnibus 
complanatis^  restituit  dominus  episcopus  divina,  et  intra- 
vit  civitatem  in  die  sancte  Cecilie  [nov.  22]  anno  domini 
m.cc.lx.iiii.  Et  postea  deposuit  socielates  fraternitatum  si  in 
aliquibus  convenerant  contra  continenciam  privileg^ii.- 

Sub  eodem  domino  Eberhardo  venerabili  episcopo  in- 
travernnt  fralres  sancti  Augustini  et  fratres  de  saccis  civi- 
tatem  Wormaciensem.  Licenciati  a  domino  episcopo^  civibus 
totaliter  irrequisitis.  Acta  sunt  ista  anno  domini  m.ceJx.iiii. 
mense  decembris  ante  natales. 

Postea  anno  domini  m.cc.Ix.v.  post  penthecosten  ince- 
perunt  cives  domunculam  in  curia  eorum  in  vico  Hagengas* 
sen  j  quam  ipsi  xlii  annis  quiete  possederant  ad  conserva- 
cionem  ballistarum  civitatis.  Videns  hec  dominus  Eberhar- 
dus  episcopus  et  clerus  commoti  sunt,  timentes  ibi  fieri  edi- 
licia  ubi  cives  possent  ad  consilia  convenire.  Et  idem  do- 
minus  episcopus  requisivit  eandem  curiam  a  civibuS;  dicens 
eam  esse  suam  et  edclesie  sue  ^  et  datam  domino  Heinrico 
episcopo  predecessori  suo  a  serenissimo  domino  Friderico 
imperatore  ^  et  ostendens  literas  suas  desuper  traditas.  Ci- 
ves  vero  commoti  totis  viribus  resistebant.  Ita  quod  ad  man- 
datnm  venerabilis  domini  episcopi  Eberhardi  et  capituli  ma- 
ioris  ecclesie  totus  clerus  civitatem  exire  volebat^  Tandem 
vero,  mediante  venerabili  domino  H.  Spirensi  episcopo  et 
aliis  viris  discretis  et  idoneis  y  Domino  concedente  y  honeste 
est  terminatum  et  concordatum.  Ita  videlicet^  quod  curia 
totalis  cedet  ad  perpetuos  usus  civitatiS;  sub  hac  forma  quod 
per  mediam  curiam  transibit  vicus  a  vico  Hagenonis  usque 
ad  sanctum  Nazarium  y  et  ex  utraque  parte  concedentur  do- 
mus  pro  annuo  censu  edificando.  Et  census  ex  parte  civium 
a  magistro  civitatis  recipientur,  et  vicus  ille  qui  nuncupa- 
bilur  vicus  civium  uunquam  obstruetur^  domus  vero  lapidea^ 
erit  eciam  in  usum  civium  ad  balistas  et  scuta  et  ad  cdia.  Si 
vero  id^  proficere  non  videbiturproannuo  censu  eciam  con- 
cedetur.  Et  ianua  domus  exibit  versus  vicum  Hagenonis.  £t 
pro  eodem  ungelto  dederunt  cives  domino  Eberhardo  epis- 
copo  trecentas  libras  hallensium.  Acta  et  perfecta  sunt  hec 
anno  domini  m.cclx.vi.  invigiliasancteMargarethe  [iul.  12]. 
Expiraverat  tunc  terminus  ungelli;  quod  usque  a  festo  sancti 

i)  volcbant  hs.    2)  lapideo  hs.    3)  ad  hs. 


174  ANNALES  W0RMATIENSE8. 

Marlini  proximo  ad  annum  fuit  ex  voluntate  domiDi  epis- 
copi  Kberhardi  prolongatum. 


i22i  Anno  domini  m.cc.xx.i.  pervenerunt  primo  in  Worina- 
ciam  fratres  Minores.  Et  tunc  receperunt  domum  ad  sanc- 
tum  Nazarium.  Postea  transtulerunt  se  prope  vicum  saneti 
Petri^ 

Fratres  Predicatores  intraverunt  primo  Wormaciam  ad 
commorandum  anno  domini  m.cc.xx.vi.  comparantes  curiam 
Wernheri  mililis  inter  sellatores,  et  inceperunt  ibi  edi6care. 
Dominus  autem  Heinricus  episcopus  erat  ipsis  contrarius, 
sed  cives  favebant  eis.  Institit  vero  episcopus  modis  orani- 
bus  qualiter  eos  de  civitate  reraoveret,  clero  sibi  semper 
assistente.  £t  nichil  proficiebat.  Habebat  eciara  filium  fra- 
tris  sui  comitis  de  Liningen  in  ordine  nomine  Eberhardum^ 
qui  obiit  in  eodem  domo  et  sepultus  in  area  fratrum  ibidem. 
Quo  accedens  iussit  eum  effodere.  Et  convocato  toto  clero 
iussit  portari  eum  et  honeste  eum  scpeliri  in  claustro  eccle- 
sie  maioris.  Tandem  vero  post  multas  litigationes  oportebat 
ipsos  fratres  recedere,  et  structuras  eorura  deponere  de  loco 
illo.  Ipsi  vero  divino  auxilio  ad  locura  meliorem  et  amplio- 
rem  se  transtulerunt^  videlicet  ad  curiam  Hiltegundis  dictam 
ante  Monetam,  quam  eciam  suis  denariis  auxilio  bonorum 
hominum  comparaverunt^  domus  et  areas  circumiacentes  sibi 
modis  omnibus  adtrahentes. 

Anno  m.cc.xx.vi.  Heinricus  episcopus  Wormaciensis  in- 
cepit  monasterium  in  Kirsgarten  extra  muros  civitatis  Wor- 
maciensis  in  area  sive  hortu  dominorum  maioris  ecclesie. 

Anno  doraini  m.cc.xx.vii.  mense  niarcio  egressi  sunt  de 
civitate  Wormaciensi  simul  et  seracl  plus  quara  quadringenti 
cives  cruce  signati  ad  subsidiuin  terre  sancte  ad  partes  ul- 
traraarinas.  Eodera  quoque  terapore  transfretavit  dominus 
Fridericus  eius  nominis  secundus  imperator  magnificus.  Et 
subiugasset  subito  sibi  terram  sanctam,  si  dominus  papa  ci- 
vitalcs  suas  in  Apulia  et  Sicilia  in  ipsius  absentia  non  in- 
vasisset^  excommunicans  eciara  irat^eratorera  tara  illa  parte 
maris  quam  ista.  Et  sic  oportebat  eura  pro  innuraerabilibus 
gravaminibus  et  dampnis  que  ipsi  dominus  papa  inferre  pro- 

1)  In  einer  andern  hs.  steht:  Auno  m.cc.xx.viiii.  Minores  ingrcssi  snnt 


ANIIALE9   WORMiTlKNSES.  175 

cnravit  et  intulil ,  a  tcrra  sancta  sine  omni  fino  ad  sua  re-*  1227 
verti.  Et  hoc  oberit  populo  christiano  uscpie  in  extremum 
diem.  Peregrini  eciam  qui  supervixerant  ad  sua  sunt  reversi. 
Ciim  enim  dominus  imperator  ad  partes  et  terras  reversus 
foerat  suas,  statim  ipse  et  dominus  papa  reconciliabantur. 
Postea  pagani  intraverunt  civitatem  sanclam  Jerusalem ,  et 
ibi  commorantes^  turrim  David  eciam  destruenteS;  et  muita 
mala  populo  christiano  inferentes. 

Anno  domini  m.ccxxx.i.  supervenit  plaga  miserabilis  et 
sententia  durissima  divina  permissione.  Yenit  itamque  qui* 
dam  fraier  dictus  Conradus  Dorso^  et  erat  laicus  totalis  et 
de  ordine  Predicatorum ,  et  adduxit  secum  quendam  secula- 
rem  nomine  Johannem^  qui  erat  luscus  et  mancus  et  vero 
tolus  nequam.  Hii  duo  incipientes  in  partibus  superioribuS; 
primoin  pauperibus^  dicentes  se  noscere  hereticos.  Etin- 
ceperunt  illoscremare^  quibusdam  confitentibus  se  reos  essc 
et  noUe  a  sua  secta  recedere.  £t  cum  vidisset  populus  se 
tales  comburere^  continuo  Tavebant  et  assistebant  eis^  et  me- 
rito,  quia  digni  erant  mortis.  Cum  autem  ipsi  duo  vidissent 
sibi  populum  sic  faventem,  continuo  processerunt  ulteriuS; 
et  ceperunt  in  qualibet  civitate  seu  villa  quos  volebant^  non 
aliud  testimonium  proferentes  nisi  quod  iiidicibus  dicebant: 
bti  sunt  herelici,  nos  deponimus  manns  ab  ipsis,  £t  sic  opor- 
tebat  iudices  illos  et  tales  comburere.  Et  non  servabant  mo- 
dum  et  seriem  scripture  sancte.  De  quo  clerus  ubique  valde 
dolebat.  £t  quia  sempervulgus  istis  iniustis  iudicibus  ubique 
adherebat^^  prevaluit  ubique  voluntas  eorum.  Et  multoscon- 
dempnabant  qui  in  hora  mortis  dominum  noslrum  Jesum 
Chrislum  toto  corde  invocabant;  et  auxilium  sancte  dei  ge- 
nitricis  et  omnium  sanctorum  eciam  in  igne  valido  clamore 
implorabant.  Audite  quanta  fuit  hec  miseria !  Tunc  videntes 
isti  iudices  imperfecti  et  sine  misericordia  quod  sicprevalere 
non  possent  sine  adiutorio  dominorum;  adtraxerunt  sibi  do- 
minum  Heinricum  regem  et  dominos  in  hunc  modum :  Ecce 
nos  comburemus  dimtes  multos,  et  bona  ipsorum  habebitis. 
Et  in  civitatibus  episcopalibus  recipiet  episcopus  m^edietatem, 
et  rex  vel  aHus  iudex  aliam  partem.  Et  gavisi  sunt  domini 
assistentes  ipsis ,  et  ducentes  eos  in  civitates  et  villas  suas^ 

0  randbenierkung  iu  der  hochstiftischen  hs.  aus  der  niitto  dcs  sechs- 
zehnten  iahrh.:  Ita  cciam  adheserunt  Luthero. 


176  ANNALES  W0RMATIEN8ES. 

1231  fodentes  foveas  et  incidentes  in  eas.  £t  sic  multi  innocen- 
tes  interierunt  propter  bona  sua  per  dominos  ipsa  accipien- 
tes.  Videns  hec  populus  misertus  et  timens  dixit  ad  eos : 
Quare  sic  procedRtis?  £t  ipsi  enormiter  respondendo  dioe- 
bant :  VeUemus  comburere  centum  innocentes  inter  qtws  esset 
unus  reus.  Tunc  tota  terra  tremuit/et  volentes  non  vale- 
bant.  Illi  duo  ut  fortiores  fierent  accesserunt  ad  fratrem 
Conradum  de  Marburg^  qui  erat  confessor  sancte  £lizabethe, 
et  quasi  propheta  reputal)atur.  £t  attrahentes  sibi  iUum^ 
processerunt  in  omni  facto  suo  y  quia  ipse  erat  iudex  sine 
ipisericordia.  £t  tunc  viam  quam  invenerant  fortiter  tene- 
bant^  videlicet  quod  omnes  ceperunt  per  iudices  quos  vo- 
lebant.  Qui  vero  confitebatur  heresim^  sicut  plures  fecerunt 
innocentes  ut  vitam  retinerent;  illos  raserunt  in  capiUis  su- 
per  aureS;  et  sic  oportebat  illos  incedere  quam  diu  ipsis 
placebat.  Qui  vero  negaverunt^  illos  combusserunt.  £t  pre- 
valuit  ubique  voluntas  eorum^  quia  frater  Gonradus  erat 
homo  literatus  et  prime  dilectus  \  Impulsabant  itaque  hii 
tres  multos  dominos  et  nobiles  ac  milites  et  cives^  et  mul- 
tos  ex  illis  raserunt  et  plures  combusserunt.  £t  ecce  mirum ! 
Quidam  de  Predicatoribus  et  de  fratribus  Minoribus  totaliter 
adheserunt  eiS;  quod  ipsi  ab  eis  mandata  recipientes^  qui 
tamen  nullum  mandatum  a  sede  apostolica  habebant;  et 
obedierunt  eis  et  combusserunt  sicut  et  illi. 

Yidentes  igitur  se  nullam  resistenciam  habere^  alloque- 
bantur  domino  regi  et  episcopis  et  multis  honestis  clericiS; 
volentes  ipsos  trahere  pro  heresi.  £t  valde  institerunt  do- 
mino  Heinrico  illustri  comiti  Seinensi^  qui  erat  vir  christia- 
nus  prepotens  et  dives  et  honestissime  vivenS;  quem  ailir- 
mabant  equitasse  in  cancro^  dicentes  nisi  confiteretur^  quod 
castra  sua^  que  erant  peroptima^  ipsi  cum  veteris  mulie- 
ribus  vellent  auferre  et  inquirere  ^  Ipso  vero  comes^  tam- 
quam  vir  christianissimus  ^  suam  fldem  catholicam  volens 
toto  posse  defendere,  rogavit  dominum  Sifridum  archiepis- 
copum  Moguntinensem  ut  suos  suffraganeos  episcopos  et 
clerum  tocius  sue  provincie  convocaret.  Quod  ita  factum 
est  in  Maguncia  [1233  iul.  25].  Quo  tunc  accessit  frater 
Conradus  de  Marburg  et  sui  coniudices.    £t  ipse  comes 

1}  apnrime  disertus  solhe  es  vielleicht  hcissen.    21  ct  fehlt  in  dcr  hs. 
3)  soll  liier  wohl  so  vicl  heissen  als  dysts  deutschc:  heimsuchen. 


ANNALES  WORMATIENSES.  177 

coram  oiDnibus  vitain  suam  probavit  per  innumerabile  testi-  1233 
monium  virorum  fidedignorum  et  religiosorum  ^  suam  fldem 
catholicam  honestissime  et  sufficienter  comprobando.  Cui 
testimonio  omnes  episcopi  et  totus  clerus  sufficienter  con- 
sentiunt.  Attamen  fratri  Gonrado  durissimo  iudici  non  suf- 
fecit,  nec  ipse  cum  suis  ab  eorum  proposito  desistebant^ 
omnibus  episcopis  et  clericis  sibi  reclamantibus.  Et  sic  certe 
offlnes  angusliati  consuluerunt  comiti  quod  ad  sedem  aposto- 
licam  appellaret.  Quod  fecit  continuo.  Et  rogavit  ut  sibi  de 
clero  boni  magistri  concederentur.  Quod  statim  admissum  ^ 
est.  Itaque  decanus  Moguntinus  bonus  clericus^  et  magi- 
ster  Yolzo  canonicus  Wormaciensis  clericus  peroptimus  ^  et 
de  Spira  et  de  Argentina  et  alii  continuo  ad  defendendum 
comitem  ac  dominos  et  totam  Theutoniam  ire  ad  curiam  Ro- 
manam  promiserunt.  Et  sine  mora  preparati  accesserunt  ad 
dominum  papam.  Cui  per  bonas  literas  tam  domini  regis 
episcoporum  dominorum  atque  civitatum  processum  istius 
nefandi  negocii  totaliter  proposuerunt.  Audiens  hec  summus 
pontifex  sepius  ingemiscendo  dixit :  Miramur  quod  talia  in- 
audita  mdicia  tam  diu  apud  ws  susttmistis ,  nobis  ea  nm 
declarantes;  nolumus  enim  ut  talia  dmcius  permiltantur,  sed 
ea  penitus  deponimus  et  cassamus;  talem  miseriam  ut  nobis 
Axistis  non  permittimus. 

Accidit  autem  interea  cum  isti  sollempnes  nuncii  deces- 
serant,  qnod  frater  Conradus  de  Marburg  et  frater  Gerhar- 
dtts  Lutzelkolbo  de  ordine  Minorum^  suus  socius^  volentes 
ire  domum  et  sic  equitantes^  quidam  milites  et  alii  quos  ipsi 
tam  in  parentibus^  eorum  quam  in  propriis  personis  infama- 
verant  et  dampnificaverant ^  ipsos  insequentes  occiderunt 
[iuli  30].  Frater  vero  Dorso  fuit  occisus  apud  Argentinam^ 
et  loannes  suspensus  apud  Frideberg.  Et  statim  de  fratri- 
btts  Predicatoribus  qui  propter  ipsos  sui  honoriset  sacre 
scripture  imitatores  exislerant^  nuntium  ad  curiam  Romanam 
de  eorum  interfectione  miserunt.  Audiens  hec  dominus  papa^ 
in  presentia  nuntiorum  dixit :  Ecce  Alemanni  semper  erant 
furiosi,  et  ideo  nunc  habebant  iudices  furiosos,  Et  statim 
expeditis  nuntiis  dominorum  Alemannie  iocunde  eos  remi- 
sit^  firmiter  inhibendo  ne  sententie  tales  unquam  servaren- 
tur^  sed  sanctorum  patrum  et  sacre  scripture  series  et  in-* 

0  admissos  hs.    2)  parentes  hs. 

boehJier  FONTES  2.  12 


178  ANNALES  WORMATIENSES. 

1233  stiluta  unquam  in  perpetuum  super  talibus  negociis  que 
tangunt  inquisitionem  hereticorum  firmiter  observarentur. 
Ailirmabat  eciam  dominus  papa^  omnes  clericos  esse  irregu- 
lares  qui  huic  facto  interfuerunt  consenserunt  vel  videnint. 
Et  sic  divino  auxilio  liberata  est  Theutonia  ab  isto  iudicio 
enormi  et  inaudito.  Quanta  enim  tam  in  Wormacia  quam 
alibi  per  ipsos  fuerint  perpetrata  vix  describi  possent  aut 
dinumerari. 

Anno  domini  m.cc.xxx.iii.  tunc  primo  incepit  dominus 
Heinricus  Romanorum  rex  et  dux  Suevie  opponere  se  totis 
viribus  domino  patri  suo  Friderico  Romanorum  imperatori, 
Jherusalem  et  Sicilie  regi.  Offenderat  enim  in  multis  patrem 
suum  y  et  in  hoc  maxime  quod  nobilissimam  matronam  do- 
minam  Margaretham  coniugem  suam^  illustris  ducis  Austrie 
filiam^  deserere  volnit^  et  sibi  assumere  sororem  regis  Bo- 
hemie.  Timuit  ergo  patrem  in  multis  que  fecerat  y  et  sciebat 
eum  se  gravasse.  £t  ideo  institit  rex  omnibus  modis  quali- 
ter  imperatori  viam  ingrediendi  Theutoniam  precluderet.  As- 
sumptis  suis  consiliariis  et  eorum  super  hoc  usus  consilio 
poscebat  obsides  a  suis  civitatibus,  ut  perhoc  sibi  resistere 
et  patri  adherere  non  possent.  Dati  sunteiitaque  obsidesab 
aliquibus  civitatibus. 

Misit  eciam  pro  civibus  WormaciensibuS;  et  institit  cum 
onmibus  modis^  ut  sibi  denuo  iurarent  et  eum  iuvarent  et 
etiam  astarent  contra  quemlibet  hominem  viventem.  Ad  quod 
cives  unanimiter  responderunt^  profitentes  se  ipsi  ei  iurasse 
sicut  suo  regi  et  domino ,  et  quod  nullo  modo  sibi  aliud  iu- 
ramentum  vellent  neque  deberent  facere^  nisi  prenominato 
in  hoc  patre  suo  domino  imperatore  ^  quem  nequaquam  ex- 
cluderent  ipso  vivente.  Ad  quod  rex  respondit^  quod  men- 
tionem  domini  et  patris  sui  in  hoc  iuramento  non  admitteret. 
Cives  vero  respectu  iusticie  et  eciam  dilectionis  quam  ba- 
bebant  ad  dominum  imperatorem  ipsum  excludere  nolebant. 

Postea  statim  venit  dominus  rex  apud  Wormaciam  et 
iterum  diligentissime  commonuit  cives  multis  bonis  promis- 
sionibuS;  et  eciam  includens  eis  minas  et  terrores.  Sed  ta- 
men  ab  eorum  proposito  eos  minime  removere  valebat. 
Erant  eciam  cives  Spirenses  cum  Wormaciensibus  in  hoc 
articulo  aliquamdiu  stantes.  Sed  in  brevi  per  episcopum 
eorum  dominum  Gonradum  dictum  de  Than  tandem  se- 


AIVNALES  W0RMATIEN8ES.  179 

ducti  consentierunt  regi^  et  iaraverunt  ad  omnem  eius  vo-  1234 
luntatem. 

Yidens  itaqae  rex  qaod  noUos  haberet  sibi  resistentes 
in  hiis  partibus  et  in  hoc  negocio  nisi  solam  civitatem  Wor- 
maciensem ,  iratus  et  commotns  est  supra  modum.  Misit  ad 
eos  multos  nobiles  nuncios^  et  eciam  dominum  episcopum 
Wormaciensem  nomine  Landolfum;  qui  eodem  anno  [1234] 
post  obitum  domini  Henrici  episcopi  in  qninta  die  octobris 
electus  fuit  in  episcopum.  Qui  eciam  multum  laboravit  cum 
civibus  ut  voluntas  regis  admitteretur.  £t  in  hoc  nichil  pro- 
fecit  quia  a  domino  imperatore  eos  nemo  separare  potuit. 
Rex  vero  hoc  vidensinfremuit,  excludens  cives  Worma- 
cienses  a  gratia  ipsius^  licencians  omnibus  eis  nocere  in 
rebus  et  personis.  Invadit  insuper  eos  cum  omnibus  suis 
spolijs  incendiis  et  rapinis.  Hec  enim  et  hiis  similiter  que- 
cimque  potuit  mala  ipsis  inferre  totis  viribus  conabatur. 
Hiis  vero  temporibus  nullus  civium  ausus  fuit  egredi  civi- 
tatem^  sustinenles  dampa  magna  et  innumerabilia  propter 
dominum  imperatorem^  sustinentes  eciam  expensas  multas 
in  equis  armis  et  sagittariis^  unusquisque  civium  tenens 
pro  posse^  et  eciam  deo  teste  ultra  posse.  Quamvis  enim  in 
omnibus  hiis  afllicti  et  dampnificati  ^  tamen  a  sua  fide  ad 
valorem  fabe  nunquam  declinaverunt. 

Cum  enim  rex  per  has  penas  magnas  cives  Wormacien- 
ses  vincere  non  posset^  statim  post  pascha  [apr.  8]  anno 
m.ccxxx.v. ,  convocatis  omnibus  suis  fautoribus  in  partibus 
istis,  venit.  Et  convenerunt  apud  Oppenheim.  Et  in  die 
sancti  Marci  ewangeliste  [apr.  25]  mittens  eos  Wormaciam 
cum  quinque  mille  armatis  et  pluribus.  Qui  venientes  hora 
prima  volentes  civitati  nocere,  quod  adimplere  non  pote- 
rant ;  sed  tamen  in  suburbio  civitatis  quod  dicitur  ad  sanctum 
Michaelem  Iriginta  domos  vel  paulo  plures  combusserunt. 
A  civibus  vero  taliter  coacti  sagittis  et  pugnis  statim  hora 
sexta  rerversi  sunt  Oppenheim  ad  suum  regem.  Erat  autem 
inler  eos  Fridericus  comes  de  Liningen  et  Silvester  comes 
et  alii  multi  comites  et  nobiles  quorum  aliqui  interim  cum 
civibus  composuerunt  (am  petitionibus  quam  eciam  denariis. 

Anno  domini  m.cc.xl.i.  supervenerunt  magna  et  horribi- 
lia  mala,  videlicet  quod  congregacio  Tartarorum  innumera- 
bilis  et  inexpugnabilis  potenter  transivit  per  Ungariam;  et 

12* 


180 


ANNALES  WORMATIENSES. 


1241  ibi  maxima  dampna  et  inaudita  ac  miserabilissima  \  populurn 
christianum  occidendo^  civitates  opida  et  villas  destruendo. 
£t  cum  iam  essent  in  introitu  terre  Austrie  nullus  illis  potuit 
resistere.  Audiens  hec  dominus  Sifridus  archiepiscopus  Mo- 
guntinensis^  volens  huic  provincie  terre  et  populo  christiano 
providere  ^  habito  consilio  sano  ^  indixit  per  totam  provin- 
ciam  Moguntinensem  stationes  processiones  cum  reliquiis  et 
orationes  cum  missis  contra  Tartaros.  Que  omnia  observa- 
bantur  quia  homines  fuerunt  quasi  desperati.  Jussit  quoque 
et  indixit  per  totam  provinciam  prememoratam  crucem  pre- 
dicare.  Et  sic  predicata  estcum  maxima  diligentia  per  omnia 
loca  sub  tali  forma^  quod  qui  signarentur  contra  Tartaros 
remissionem  omnium  peccatorum  suorum  reciperent^  et  qui 
propria  persona  ire  non  possent  nec  vellent  de  bonis  suis 
secundum  quod  dominusinspirassettribuerent^^  quod  aliis 
euntibus  et  non  habentibus  distribueretur  \  £t  sic  fere  totus 
populus  est  signatus.  £t  congregata  est  pecunia  ubique  lo- 
corum  infinita.  Supervenerunt  itaque  iisdem  temporibus 
alia  nova  quod  Tartari  ad  alias  partes  secessissent.  Tunc 
episcopi  et  domini  pecuniam  congregatam  inter  se  divise- 
runt.  Sed  dominus  Landolfus  episcopus  Wormaciensis  pe- 
cuniam  Wormacie  congregatam  et  in  episcopatu  singulis 
reddi  iussit. 

Anno  m.cc.xl.i.  in  auctumno  offensi  sunt  quidam  cives 
Wormatienses  a  quibusdam  de  Osthofen.  Itaque  cives  has 
iniurias  nequaquam  poterant  tolerare  sine  vindicta.  £t  sta- 
tim  in  crastino  sancti  Galli  [oct.  1 7]  exiverunt  cives,  ac  do- 
minus  Landolphus  episcopus  Wormatiensis  cum  eis^  Ost- 
hofen  versus ,  ut  ibidem  sua  gravamina  vendicarent.  Quo 
viso  tam  milites  quam  rustici  eiusdem  ville  cemiterium  suum, 
quod  valde  bene  munitum  erat^  intraverunt.  Accesserunt 
etiam  cives  volentes  eandem  munitionem  ab  eis  inquirere, 
et  non  valebant  attemptantes  omnibus  modis.  Ipsi  enim  tam 
per  iacturas  quam  per  sagittas  se  defendebant  taliter^  quod 
per  eos  quatuor  ex  civibus  vitam  finiverunt.  £rat  autem  ce- 
miterium  fossis  et  propugnaculis  bene  munitum.  Cives  au- 
tem  multum  conturbati  recesserunt.  £t  orta  est  magna  dis- 
sensio  inter  cives  et  villam.  Sed  tandem  composita  per  do- 

1)  coininisit  oder  ein  ahnUches  wort  Tchlt.    2)  tribueret  hs.    3)  dis- 
tribnerentar  hs. 


ANNALES   WORMATIENSES. 


181 


minum  Marquardum  scultelum  de  Oppenheim^  et  dictum  I24t 
cemiterium  in  suam  recepit  potestatem^  attemptans  compo- 
sitionem  inter  partes.  Tandem  per  consensum  Conradi  re- 
gis  definitum  est  et  cemiterium  in  manus  civium  traditum. 
Ipsi  statim  accedentes  munitionem  eius  totaliter  confrege- 
nint.  Milites  etiam  et  rustici  dampna  omnia  que  civibus 
fecerant  emendabant  et  persolvebant  ^  insuper  addito  iura- 
meato  quod  dicti  de  Osthofen  civibus  Wormaciensibus  un- 
quam  partes  ac  subditos  ad  quelibet  servitia  se  exhiberent^ 
et  cemiterium  sine  voluntate  civium  unquam  reediflcarent. 
Super  his  indignati  sunt  civibus  dominus  Wiricus  de  Duna 
et  dominus  Conradus  de  Wartenberg^  qui  advocati  sunt 
ville  eiusdem^  dicentes  cives  eorum  dislrictum  potenter  in- 
trasse,  volentes  eorum  esse  inimici.  Tandem  vero  coram 
domino  rege  factus  est  dominus  Wiricus  civitatis  amicus. 
Similiter  dominus  Conradus  factus  est  amicus  civium  coram 
domino  nostro  episcopo.  Et  sic  omnia  felici  pace  perfecta. 

Anno  m.cc.xLii.  in  die  palmarum  [apr.  13]  excitatus 
est  ignis  casualiter  prope  Andree  et  combusti  plus  quam 
trecenti  homines ,  quorum  pars  in  cemiterio  sancli  Johannis 
hospitalis,  pars  in  sancti  Magni,  pars  in  sancti  Sylvestri  in 
una  fossa  sepulti  sunt.  Quo  incendio  dampnificata  est  civi- 
tas  tam  in  edificiis  quam  in  annona  vino  et  aliis  plus  quam 
centum  et  viginti  millia  marcarum  preter  miserabilem  sufl^o- 
cationem  hominum,  quod  maximum  est. 

Anno  m.cc.xl.ii.  Sifridus  archiepiscopus  Moguntinus  ca- 
pitalis  Wormaciensium  hostis  factus  est,  ob  hano  causam 
quod  cives  ei  nolebant  ministrare  neque  vendere  victualia 
cum  ipse  cum  magno  exercitu  iacebat  in  rure  quod  dicitur 
Gaw  circa  Wormaciam,  volens  nocere  domino  Ottoni  pala- 
lino  comiti  Rheni  et  duci  Bawarie.  Et  eodem  tempore  multa 
mala  fecit  claustris  sanctimonialium  Mulne  et  eciam  Fran- 
kenthal,  quod  per  incendium  dampnificatum  et  devastatum 
fuit.  Depredavit  eciam  cives  Wormaciences  ad  valorem 
mille  marcarum,  cives  eciam  multos  captivando  et  multis 
afflictionibus  puniendO;  aliquos  ex  eis  ad  mortis  supplicium 
aflligendo. 

Anno  supradicto  obsedit  Castellam  volens  eam  de- 
vastare,  sed  tandem  per  dominum  Philippum  de  Hoenfels 
et  dominum  Philippum  de  Falkenstein  imperatori  fuit  pre- 


182  ANNALES   WORMATIENSES. 

1242  sentata.  Cum  erga  venisset  Moguntinus  episcopus  cum  suis 
ante  dictam  civitatem^  et  castra  metatus  esset^  et  instru- 
menta  eius  bellica  posuisset,  erat  namque  Marquardus 
scultetus  de  Oppenheim  in  Castella.  Audientes  hoc  cives 
preparaverunt  naves  suas  bellicas  et  bene  munitas^  vene- 
runt  apud  Moguntiam.  Videns  autem  eos  episcopus  Magun- 
tinus  tam  fortes  advenire^  recessit  de  obsidione;  comburens 
sua  instrumenta  propria.,  Cives  vero  Wormacienses^  liberata 
civitate  et  sculteto^  et  acceplis  navibus  episcopi^  cum  gau- 
dio  reversi  sunt  Wormaciam.  Quod  constitit  cives  in  ex- 
pensis  quadringentas  marcas.  Ponebant  etiam  sagittarios  in 
Castele  ad  defensionem  j  qui  constiterunt  in  expensis  sexa- 
ginta  marcas  et  plus. 

Anno  m.cc.xl.ii.  mense  augusto  venit  Conradus  rex 
Wormaciam;  petens  auxilium  ab  eis  in  Ringoviam.  Prepa- 
raverunt  itaque  statim  naves  peroptime  constructas  pro- 
pugnaculis  bellicis  ^  et  descenderunt  Ringaviam  cum  ducen- 
tis  armatis  et  expensis  honestissimis ,  sequentes  regem  per 
sex  hebdomadas^  expensis  propriis  super  civitatem  Wor- 
matiensem  factis  ad  trecentas  marcas  et  amplius.  Postquam 
vero  rex  villas  fere  omnes  succenderat  reversus  est  et  cives 
cum  eo  in  nativitate  sancte  Marie  virginis  [sept.  8]. 

Anno  m.cc.xl.iii.  venit  ilerum  dominus  rex  Conradus 
mense  augusto  cum  exercitu  potenti;  ducens  secum  episco- 
pos  et  abbates  et  principes  et  multos  magnates,  volens  si- 
cut  debuit  nocere  episcopo  Moguntinensi  et  sibi  requirerc 
Castellam  civitatem^  quam  ipse  episcopus  magna  fraude  et 
pecunia  promissa  fraudulenter  in  suam  traxerat  potastatein. 
Transivit  nempe  cum  suo  exercitu  per  Bergstrassiam ,  ve- 
niens  ante  castrum  quod  dicitur  Starkenberg,  de  quo  multa 
dampna  civibus  Wormaciensibus  suntillata  ad  estimationem 
quingentarum  marcarum.  Misit  ergo  ad  cives  postulans  auxi- 
lium.  Qui  statim  cum  medietate  civium  exeuntes  in  auxiliuni; 
et  ad  precepta  illius  exsecantes  vineas,  et  commorantes  cum 
rege  octo  diebus  propriis  expensis  ad  estimationem  ducen- 
tarum  marcarum  et  amplius;  et  reversi  sunt.  Procedens  au- 
tem  dominus  rex  potenter  pervenit  Castellam,  et  obsidens 
eam,  et  statim  tradita  est  ei.  Et  muniens  eam,  cum  suis 
statim  descendit  in  Ringaw  ad  Rudenesheira.  Et  subito  rai- 
sit  pro  Wormaciensibus,  ut  ad  eum  descenderent.   Qui  cum 


ANNAtES  WORMATIElfSES.  183 

expensas  et  labores  maximos  suslinuissent,  has  etiam  susti-  1243 
nere  non  recusabant^  et  mox  cum  navibus  suis  bellicis  pre- 
paratis  et  centum  armatis  et  sagittariis  descenderunt^  Ru- 
denesheim  pervenientes.  £t  ibidem  multis  laboribus  et  ex- 
pensis  existentes  tribus  septimanis  ad  estimationem  ducen- 
tarum  marcarum,  postea  reversi  sunt  cum  domiuo  rege.  Gom* 
misit  etiam  dominus  rex  Castellam  domino  Wirico  de  Dune^ 
qui  magnum  telonium  ibi  a  Moguntinensibus  et  Wormacien- 
sibus  et  aliis  civitatibus  extorquebat. 

His  eciam  temporibus  passi  sunt  Wormacienses  multa 
dampa  magna  et  innumerabilia  a  domino  M oguntinensi  epis- 
copo  et  suis  fautoribus^  similiter  a  domino  Cunrado  Colo- 
niensi  archiepiscopo  et  domino  de  Isenburg^  qui  cives  Wor- 
macienses  depredaverunt  ad  estimationem  quingentarum 
marcarum.  A  fidelitate  tamen  sua  nunquam  decIinaverunL 
Tandem  itaque  in  his  positi  angustiis  poscebant  auxilium  a 
domino  rege,  per  quod  tam  dominus  episcopus  quam  ipsi 
se  et  sua  tuta  posseut  conservare.  Ad  quod  dominus  rex 
statim  inclinatus  j  mittens  eis  auxiliatores ,  videlicet  domi- 
num  Philippum  de  Hohenfels  et  dominum  Philippum  de  Fal- 
keustein^  quos  ipse  propria  sua  pecunia  conquisivit^  et  in- 
iunxit  ipsis  ut  per  annum  cum  eorum  familia  in  civitati  Wor- 
maciensi  permanerent^  iuvantes  et  astantes  civibus  omnes. 
Intraveruntergo  civilatem  dicti  domininobiles  anno  m.cc.xl.iiii. 
indie  sancti  Mathei  apostoli  et  evangeliste  [sept.  21].  £t 
ipsa  die  iuraverunt  domino  episcopo  et  civibus  astare  con- 
tra  quemlibet. 

Anno  m.ccxLiiii.  in  die  sancti  Thome  apostoli  [dec.  21] 
Castella  prodita  episcopo  Moguntino^  qui  adversabatur  do- 
minis  Philippis^  ab  £berhardo  de  £ychezill.  Funditus  eversa 
est  ab  episcopo. 

Curia  enim  Romana  in  optimo  erat  statu  apud  Lugdu- 
num  quia  de  concordia  magna  erat  confidentia  super  eo  quod 
dominus  papa  imperatorem  ad  «anctum  vocaverat  concilium. 
Accesserunt  itaque  ad  summum  pontificem  ante  pasca  Ma- 
guntinus  et  Coloniensis  archiepiscopi  et  multa  apud  eum 
contra  dominum  imperatorem  ibidem  tractaverunt.  Promil- 
tentes  eciam  domino  pape  quod  si  imperatorem  deponeret 
regem  potentem  in  loco  suo  sibi  et  ecclesie  absque  mora  et 
indubilanter  presentarent.  Super  quo  curia  multum  congra- 


184  ANNALES   WORMATIENSES. 

1244  tulabatur.  Hiis  enim  promissionibus  et  sugg^eslionibus  do- 
minus  papa  a  dictis  archiepiscopis  ad  iioc  inductus  est^  quod 
statim  in  cena  Domini*  cum  divina  in  Lugduno  celebraret, 
dominum  imperatorem  sollempniter  et  coram  omni  populo 
excommunicatum  tam  a  predecessore  suo  domino  Gregorio 
quam  ab  ipso  publice  denuntiavit.  Super  quo  perterriti  et 
adniirati  sunt  universi.  Hiis  vero  peractis  statim  ad  sua  re- 
versi  sunt  archiepiscopi  memorati  et  per  totam  Theutuniam 
quecunque  poterant  mala  imperatori  tractare  modis  omnibus 
conabantur^  temptantes  eciam  ubique  ubi  regem  super  eura 
possent  invenire. 

Anno  vero  domini  m.cc.xl.v.  proxima  dominica  post  na- 
tivitatem  gloriose  virginis  Marie  [sept.  10]  omnes  tam  vi- 
carii  quam  parrochiani  simul  tacuerunt  divina  non  celebran- 
teS;  excepto  solo  domino  Conrado  de  sancta  Cruce,  qui 
tamen  in  proxima  nativitate  domini  eciam  cum  aliis  tacuit. 

Anno  m.cc.xl.v.  Simon  de  Schowenberg  composuit  cum 
Wormaciensibus  secundum  consilium  domini  Friderici  co- 
mitis  de  Liningen^  domini  Philippi  de  Hohenfels^  domini 
Philippi  de  Falkenstein  ac  domini  Conradi  Hirsuti  comitis  et 
sculteti  de  Oppenheim. 

Excessus  Jacobi  militis  de  Lapide  qui  nunc  ii  de  Ober- 
stein  dicuntur:  Dominus  episcopus  deposuerat  eum  propter 
fraudem  quam  fecerat  ei^  deponens  homines  suos  de  eodem 
castro  quando  dominus  episcopus  captus  fuit  a  Romanis. 
Jacobus  vero,  volens  innocens  esse,  restitui 'postulabat. 
Dominus  episcopus  timens  maiora  hec  sibi  fieri  totaliter  re- 
cusalbat.  £t  Jacobus  dominum  episcopum  ac  suos  in  quibus 
poterat  molestare  non  desistebat.  Accidit  autem  cum  domi- 
nus  episcopus  esset  Lugduni  apud  dominum  papam^  idem 
Jacobus  consilio  fratris  sui  Alberti  dicti  Rape  cantoris  Wor- 
maciensis  maxima  fraude  et  astulia  volebat  acquirere  dic- 
tum  castrum  ad  Lapidem^.  Preparaverat  vero  duos  currus 
magnos  et  bonos  ^  reponens  super  illos  sedecim  armatos  et 
balistarios ,  et  desuper  pannis  contectos  avenam  superpo- 
nens^  ila  quod  omnibus  videntibus  currus  avenam  depor- 
tantes  videbantur.   Quos  eciam  currus  ad  Lapidem  transmi- 

1)  unrichtig;  Friedricli  wurde  bekanDtlich  am  17  iuli  1245  excoin- 
municirt.  2)  die  burg  zum  Stein  lag  nurdlich  von  Worms  auf  dcra 
rechton  ufer  des  Rheins  an  der  ausmiindung  der  Weschnitz. 


ANNALES  WORHATIENSES.  185 

sit^  et  a  longe  cum  multis  armatis  secutns  est  eos.  Trans-  1245 
euntes  Rhenum  apud  Ibernsheim;  currus  pervenerunt  prope 
castrum.  Primum  pontem  transeuntes  clamabant  ductores 
illis  super  castrum :  mtromttere  hanc  avenam  que  missa  est 
vobis.  IUi  nempe  gavisi  exierunt  in  occursum  avene.  Pauci 
autem  tunc  erant  in  castro^  quia  Heinricus  de  Hoheneck^ 
frater  domini  episcopi^  cui  castrum  erat  Gommissum^  non 
erat  tunc  ibi.  Familia  vero  non  propriis  sensibussed  dei 
gracia  muniti  ulterius  non  progrediebantur.  Videntes  hec 
ductores  quod  familia  quasi  premunita  staret  ante  portam^ 
fugam  capientes  reversi  sunt.  Jacobus  eciam  cum  equitan- 
tibus  domum  succendit  et  statim  recessit.  £t  ecce  fraus  ^ius 
et  fratris  sui  cantoris  astutia  nichil  profuit.  Acta  hec  sunt 
m.cc.xI.Y.  dominica  prima  adventus  domini  [dec.  3]. 

Anno  domini  m.ccxl.vi.  mense  marcio  orta  est  discordia 
in  Wormacia;  volentes  ut  essent  quadraginta  consules^  qui 
a  venerabili  domino  Heinrico  quondam  Wormaciensi  epis- 
copo  in  quindecim  personas  fuerant  mutati.  Auctores  vero 
huius  cismatis  primi  et  precipui  erant:  Gerhardus  Magnus^ 
Marquardus  BusO;  Otmarus  unter  den  Gadamen  ^  Wernhe- 
ras  Militellus,  Heinricus  HelcraphO;  Sigelo  Engelmari^  Hein- 
ricus  RufuS;  Wernherus  Dirolfi,  Herburdus  Raparius^  Jacobus 
Marggravii^  Heinricus  de  Pfeffelkeim^  Heinricus  dictus  Judeus 
et  eorum  fautoros.  Imponebant  nempe  isti  muKa  et  detractio- 
nes  consiliariis  Wormaciensibus  quorum  erant  duodecim^  et 
tres  mortui  tunc  erant^  et  nondum  erat  numerus  eorum  impletus. 

Anno  m.ccxl.vi.  in  die  sancti  Oswaldi  regis  [aug.  5]  con- 
ilictum  habuit  Conradus  rex  prope  fluvium  Nidda^  ad  quem 
Conrado  miserunt  Wormacienses  armatos  et  naves  bellicas 
que  constiterunt  eos  in  expensis  et  aliis  centum  etquinqua- 
ginta  marcas  colonienses.  £t  quia  Landolfus  episcopus  Imic 
conflictui  non  interfuit  dampnificatus  est  a  domino  Mogun- 
tino  ad  centum  marcas  et  amplius. 

Anno  m.ccxl.vi.  Conradus  rex  duxit  in  uxorem  filiam 
Ottonis  Palatini  kal  septembris. 

Anno  m.ccxl.viiii.  in  bclava  assumptionis  gloriose  vir- 
ginis  [aug.  22]  orta  est  quedam  discordia  aservis  Zurnonis 
marescalci  *  cum  servis  domini  Philippi  de  Hohenfels.  Et  cla- 

i)  dieser  Zorno  war  io    den  iahren  1247   nnd    1248  pfalzbairisclier 
pfleger  zu  Thuron  an  der  Mosel;  es  war  eine  der  bedingungen  des  Irie* 


186 


ANNALES   W0R.MAT1ENSES. 


i249  mor  pervenit  in  civitatem^  et  statim  communis  populus  ir- 
ruit  in  eum.  Et  invitis  melioribus  de  civitate  intraverunt  hos- 
pitium  domini  Ludevici^  filii  ducis  palatini  comitis  Rheni, 
qui  tum  erat  in  civitate  in  domo  fratrum  de  Schonauvia^  ac- 
cipientes  ibi  equos  et  quicquid  deprehendere  poterant^  vul- 
nerantes  eciam  aliquos  Bavaros  et  unum  occiderunt.  Su- 
pervenientes  autem  meliores  de  civibus  valde  doluerunt.  £t 
dominus  dux  cum  suis  ac  Zurno  ducti  sunt  ad  alia  hospitia. 
Mane  autem  facto  convenerunt  cives  y  et  mediante  domino 
Heinrico  Hirsuto  comite  ac  domino  Philippo  de  Hohenfels 
omnia  ista  gravamina  ad  bonum  pacis  perducta  sunt ;  ita 
videlicet  quod  dux  plane  reconciliatus  est  civibus,  remit- 
tens  plane  et  precise  omnes  iniurias  et  gravamina  sibi  et 
familie  sue  illatas.  Et  super  hoc  suas  edidit  literas^  ac  do- 
mini  Conradi  regis,  domini  Ottonis  patris  sui,  domini  mar- 
chionis^  de  Baden ,  domini  Friderici  comitis  de  Liningen  et 
doniini  Emichonis  fratris  sui^  domini  Eberhardi  de  Eber- 
stein  et  domini  E.  filii  sui^  comitis  de  Sein^  et  domini  Otto- 
nis  de  Eberstein^  domini  comitis  Geminipontis^  domini  Hein- 
rici  Hirsuti  comitis^  domini  Johannis  comitis  de  Spanheim 
et  fratrum  suorum ,  domini  Philippi  de  Hohenfels  et  domini 
Wirici  de  Duna^  in  huno  modum :  quod  has  iniurias  nun- 
quam  vindicabit  vel  vindicare  procurabit^  et  si  forte  in  hoc 
excesserit^  omnes  isti  magnates  et  domini  civibus  Worma- 
ciensibus  totis  viribus  contra  dictum  dominum  Ludevicum 
ducem  assistant.  Et  id  ipsum  eciam  iuraverunt  eius  consi- 
liarii  ratum  permanere.  Zurno  insuper  pro  se  dedit  litteras 
domini  ducis  Ottonis  et  filii  sui  domini  Ludevici^  quod  si 
ipse  hec  unquam  vendicaret  vel  vindicari  hec  procuraret^ 
dicti  domini  duces  civibus  hoc  totaliter  removerent;  tradens 
eciam  super  hoc  fideiussores  in  solidum  ^  videlicet  Philip- 
pum  de  Hohenfels^  Reinhardum  de  Lutra^  Morsellum  de 
Than^  Albertum  dc  LichtensteiU;  Hertwicum  de  Hirzberg; 
W.  fratrem  Zurnonis ,  Wildericum  fllium  BorgoniS;  Gozzo- 

dens  zwischen  den  erzbb.  von  Trier  iiDd  Cdlii  auf  der  einen  und  dem 
Pralzgrafen  auf  der  andern  seite  d.  d.  Thuron  30  sept.  1248  bei  Gun- 
(her  Cod.  RhenoMos.  2,229  dass  weder  er  noch  seine  verwandten  inehr 
in  iener  gegend  wohnen  soUten:  auch  die  Gesta  Trev.  anud  Uontheim 
801  schildern  ihn  als  einen  wutherich:  Inter  quos  quasi  alter  Nero  qui- 
dam  dicUis  Zorno  niarschalcus  ducis  Bawarie  castrum  Thurum  in  com- 
misso  tenens  etc. 


ANNALES  W0RMATIBN8E&  187 

nem  et  Wernheram  cognatos  ZurnoniS;  qui  hoc  fideliter  fide  1249 
data  promiserunt^  si  Zurno  contra  cives  Wormacienses  in 
aliquo  excesserit^  volens  se  super  hoc  facto  vindicare  vel 
procurans  vindicare,  predicti  cives  ipsos  commonere  de* 
beant^  et  statim  Wormaciam  intrabunt  dicti  fideiussores^  non 
egressuri  nisi  civibus  satisfiat  in  omnibus  quibus  Zumo  eos 
gravavit  vel  molestavit  Acta  sunt  hec  anno  dominice  in- 
camationis  m.cc.xl.viiii.  in  octava  sancti  Laurentii  martyris 
[aug.  47]. 

Anno  m.cc.l.  WUhelmus  rex^  electus  contra  Conradum 
mstinotu  pape  ab  episcopis  ^  in  die  sancti  Jacobi  apostoli 
[iuli  25]  cum  suis  sollempniter  accessit  in  villam  Berchhol- 
vesheim  prope  Odernheim.  Et  ibi  permanens  omnes  villas 
domini  Philippi  de  Hohenfels  defendentis  Boppardiam  igne 
cremavit^  exceptis  illis  que  se  pecunia  redemerant.  Et  eciam 
extorsit  infinitam  pecuniam  de  aliis  villis  circumiacentibus 
et  eciam  nominatim  de  Osthoven  et  Westhoven.  Erant  au* 
tem  apud  ipsum  novum  regem  Christianus  Maguntinus  epis- 
copus  et  sui  civeS;  Conradus  Coloniensis  et  Treverensis^ 
Heinricus  Spirensis^  Eberhardus  Wormaciensis ,  Sylvester 
comes  et  filius  suus  y  comes  de  Nassauwen  j  comes  de  Wi- 
lenowe^  comes  de  Katzenelnbogen  ^  Conradus  Hirsutus  co- 
meS;  Ulricus  de  Minzenberg^  Wernherus  de  Bolandia  et  fihus 
suus  j  Wiricus  de  Duna  et  multi  alii.  Statim  vero  feria  sexta 
post  Jacobi  [iuli  29]  revertentes  iteram  supra  Rhenum  ca- 
stra  metati  sunt  apud  Cruces  inter  Moguntiam  et  Oppen- 
heim.  Adhuc  autem  permansit  dominus  Conradus  rex  apud 
Oppenheim.  Ibi  primo  in  iulio  castra  metatus  est  ante  civi- 
tatem  versus  Dynenheim.  His  peractis  a  novo  rege  j  statuit 
dimissis  omnibus  suis  ad  sua  redire.  Ipse  nempe  persona- 
liler  intravit  Moguntiam. 

Continue  vero  sine  mora  exsurgens  dominus  Conradus 
rex  processit  versus  Moguntiam  y  et  quasi  in  suburbio  civi- 
tatis  prope  claustrum  quod  dicitur  Dalen  castra  metatus  est. 
£t  combussit  omnes  villas  civibus  Moguntinis  et  episcopo 
attinentes^  exceptis  tamen  illis  que  se  pecunia  graviter  re- 
demerunt.  £t  cum  ibi  per  dies  quinque  permansisset  et  in- 
terea  novo  rege  inMoguntia  existentC;  dominus  Conradns 
rex  cum  suis  accedens  Vlanheim  *  et  illud  totaliter  subver- 

i)  Flonheim  zwei  stunden  nordwestlich  von  Atzei. 


188  ANNALES  W0RMATIENSK8. 

1250  tit.  Mittens  interea  pro  civibus  WormaciensibuS;  qui  suis 
precibus  annuentes  miserunt  ei  medietatem  civitatis  feria 
sexta  ante  assumptionem  Marie  virginis  [aug.  12]  parro- 
chiam  sancti  Petri  et  sancti  Andree.  Qni  honestissime  cum 
duobus  millibus  armatorum  et  centum  balistariis  pervenerunt 
ad  dominum  Conradum  regem  ante  Vlanheim^  quos  honorifice 
et  letanter  accepit.  Expeditio  hec  constitit  septingentas  mar- 
cas  et  plus.  Primo  mane  autem  die  sabbati  [aug.  1 3]  pro- 
gressi  sunt  exinde  in  provinciam  Siivestris  comitiS;  deva- 
stantes  et  coucremantes  tolaliter  eam.  Reversus  exinde  ve- 
nit  Mouwenheim^  prope  Bolandiam^  volens  ibi  Wernhero 
de  Bolandia  omnia  sua  devastare;  quod  Philippus  de  Fal- 
kenstein  renuit  omnibus  modis  derendendo  fratrem  suum. 
£t  ad  eius  preces  dominus  rex  recepit  pecuniam  ab  omnibas 
villis  domini  Wernheri,  tamen  Mouwenheim  combussit.  El 
sicrecedensindevenitHeppenheimprope  Wormaciam^  et  ibi 
castra  metatus  est.  Cives  Wormacienses  in  civitatem  re- 
versi  sunt.  Conradus  rex  mansit  sex  diebus  ante  Heppen- 
heim.  Et  tractantibus  lllis  de  Eberstein  ul  comitem  Emi- 
chonem  sibi  subiugarent  nichil  profecerunt^  quia  Heinricus 
Spirensis  episcopuS;  frater  ipsius^  declinare  ipsum  ad  re- 
gem  non  permisit.  Quod  videns  rex  processit  sabatho  ante 
decollationem  Baptiste  [aug.27]  Didensheim^  comburens  il- 
lud  et  omnia  que  attinebant  episcopo  Spirensi. 

Anno  m.cc.I.i.  idibus  aprilis  [apr.  i  3]  ab  episcopo  Hein- 
rico  Spirensi  qui  fuit  comes  de  Liningen  ^  reddita  sunt  di- 
vina  WormatiensibuS;  exeunte  Conrado  ab  obsidionem  Wirz- 
burg.  Que  xiii.  kal.  septembris  [aug.  20]  rursus  illis  sunt 
detracta. 

Eodem  anno  Gerhardus  episcopus  Moguntinus  Wild- 
gravius  sua  castra  metatus  est  aid  Primmam  contra  Coura- 
dum  regem  prope  villam  Crichesheim  ^.  Et  in  vigilia  assump- 
tionis  Marie  [aug.  14]  succenderunt  villam  Peternsheira  to- 
taliter. 

Anno  m.cc.I.iii.  valuit  marca  puri  argenti  duas  libras  et 
septem  solidos  hallenses. 

Cum  itaque  hec  inter  cives  Moguntinenses  et  Worma- 
cienses  super  confederatione  pacis  et  concordie  tractaren- 

1)  ietzt  MaachenheiQi.     2)  Rriegsheim    drei  stnnden   westlich  voo 
Worms. 


AHKALES  WORMATIENSES.  189 

tur^  medio  tempore  ac  prius  longo  tempore  cives  Oppen-  i2b% 
heimenses  divinis  caruerunt.  Qui  videntes  concordiam  pre- 
libate  pacis^  esse  perutilem^  cum  desiderio  postulaverunt  se 
civium  Moguntinensium  ac  Wormaciensium  collegio  asso- 
ciari.  Restitutis  igitqr  eis  divinis  a  Gerhardo  episcopo  Mo- 
gontino  conditionaliter  sunt  recepti  anno  m.cc.l.iiii.  feria 
sexta  ante  diem  palmarum  [apr.  3].  Post  hec  vero  cives 
Oppenheimenses  cum  prehabitis  duabus  civitatibus  astricti 
SQnt  iiivicem  sub  hac  forma:  In  nomine  sancte  et  individue 
trinitatis^  amen.  Arnoldus  camerarius  etc.  Cum  terrarum 
pericula  etc.  Actum  anno  domini  m.cc.I.iiii.  ^ 

Divina  cooperante  gratia  multi  se  huic  paci  copulave- 
ront.  Resistente  tamen  domino  Wernhero  de  Bolandia^  ob- 
sessum  est  castrum  suum^  quod  construxerat  in  Ingelheim^ 
de  quo  roultos  gravaverat.  Et  dictum  castrum  expugnatum 
fuit  a  civibus  Moguntinis  et  aliis  pacis  confederatoribus  anno 
in.cc.l.iiii.  idibus  septembris  [sept.  1 3]  et  funditus  destrnc- 
tum.  Super  quo  commoti  sunt  omnes  amici  domini  Wern- 
lieri^  convenientes  in  unum  apud  Odernheim:  dominus  Emi- 
cho  comes  de  Liningen^  Hirsuti  comites^  dominus  comes  de 
Eberstein ,  et  alii  mulli  nobiles  tolis  viribus  suis.  Civitates 
eeiam  honorifice  et  potenter  se  congregantes  et  ipsis  oc- 
currere  volentes.  Mediante  vero  episcopo  Moguntino  et  Sil- 
veslri  comite  et  aliis  dominis  per  multas  preces  ad  hoc  in- 
ducte  sunt  civitates  ^  quod  treugas  cum  ipsis  dominis  inie- 
nmt  usque  ad  festum  sancti  Michahelis  proximo  venturum^ 
ita  taraen  quod  dominus  E.  de  Eberstein^  Wernherus  de  Bo- 
landia^  dominus  Philippus  de  HohenfelS;  dominus  de  Ep- 
pensteiU;  dominus  de  Falkenstein  et  omnes  domini  ungelta 
ct  lelonia  sua  in  terris  et  in  aquis  totaliter  et  de  plane  re- 
miserunt.  Acta  m.ccl.iiii.^  in  vigilia  sancti  Martini  [nov.lO]. 

Negotium  pacis  generalis  constitit  cives  Wormacienses 
inille  marcas  et  plus^  et  dederunt  Judei  hoc  anno  rursus 
centum  et  quinquaginta  libras  hall.  ad  conquirendos  solda- 
rios  in  subsidium  pacis  anno  m.ccJ.v.^ 

1)  der  ersfen  bundesurkunde  zwischen  'Worms  und  Mainz  von  1254 
bei  Buhmer  Cod.  Moenofr.  1,100.  2)  ^edruckt  Bohmer  Cod.  Moenofr. 
1»102.  3)  m.cc.l.viiii.  bat  die  hs.  was  ledenfalls  unricbtig  ist.  4)  cine 
Anaere  hs.  hat  uber  denselben  gegenstand  folgendcs:  Constitit  hec  ge- 
neralis  pax  Wormacicnses  primo  anno  tam  in  expensis  quam  soldariis 
couquircadis  plos  quam  mille  marcas;   Judet  vero  dedenmt  ad  subsi- 


190  ANNALBS    WORMATIfSNSES 

1255  Eodem  anno  Wilhelmus  rex  reversns  est  ad  partes  suh 
periores  feria  sexta  ante  festum  sancti  Martini  [1255  novj 
5]  y  et  continuo  convocatis  omnibns  civitatibns  pervenit  OpJ 
penheim  super  negotio  sancte  pacis  confirmando  regali  prlH 
vilegio  in  huno  modum :  Wilhelmus  dei  gracia  etc.  Gratia^ 
agimus  domino  etc.  Actum  apud  Oppenheim  anno  domini 
m.cc.Lv.  in  vigiiia  beati  Martini  [nov.  1 0]  indictione  x.iiii.  i 
Eodem  tempore  deposuit  Wilhelmus  per  presentiam  princi^ 
^m  cives  qui  dicuntur  palburgere^  ita  ut  de  cetero  nulls^ 
eivitatum  tales  habeat  vel  recipiat  Dicti  autem  sunt  palbur- 
ger  cives  non  residentes. 

Anno  m.cc.Lvi.  in  vigitia  omnium  sanctorum  [oct.  31] 
Diether  comes  de  Catzenelnbogen  violavit  pacem  in  civibus 
Moguntinensibus.  Civitates  vero  obsederunt  castrum  suum 
Rhinfels  super  Rhenum.  Que  expeditio  constat  cives  Wor- 
matienses  duo  milia  marcarum. 

Anno  m.cc.Lvii.  in  pentecoste  [mai  27]  obsederunt  civi-j 
tates  Rudolphum  marchionem  de  Baden  in  Seltz.  Sed  supe- 
rior  fuit  marchio ;  et  cepit  de  civitatibus  tam  milites  quam 
cives  octoginta  quinque  quorum  octodecim  erant  de  Wor- 
matia.  Atque  in  hoc  conflictu  dampnificata  fuit  Wormatia 
etiam  a  Philippo  de  Hohenfels  coniurato  civitatis  Worma- 
tiensis  plus  quam  ad  tres  millia  marcarum  argenti^  pro  qui- 
bus  etiam  vendiderunt  in  continenti  trigintaquatuor  libras 
worm.  in  censibus  annualibus.  Postea  autem  facta  est  com- 
positio  inter  marchionem  de  Baden  et  civitates  per  procu- 
rationem  civium  Argentinensium  ^  ita  quod  quelibet  civitas 
suos  captivos  ab  ipso  liberavit.  Et  pro  sex  de  Wormatia 
recepit  marchio  ccliiii  marcas  argenti. 

Anno  m.cc.I.vii.  hat  koenig  Richarten  Oppenheim  sich 
ergeben^  totaliter  cum  ipso  terminantes  quod  destructio  cas- 
tri  in  civitate  eorum  numquam  ad  malum  ipsis  imputaretar 
et  quod  ab  ipso  rege  nunquam  reedificaretur;  et  quod  per 
triennium  absoluti  et  liberi  ab  omni  servitio  permanerent^  et 
si  potior  rex  a  domino  papa  conflrmatus  superveniret  medio 
tempore^  quod  ulterius  in  nullo  sibi  essent  astricti;  sabbato 
in  octava  nativitatis  Marie  [sept.  15].  Et  fecerunt  fidelita- 

dium  pacis  geueralis  dacentas  libras  hall.  cum  quibus  soldarii  sunt  ap- 
preciati. 
1)  gedr.  Bohmer  Cod.  Moenofr.  1,95.  Mon.  Germ.  4,375. 


ANNALCS   WORMATIEKSES.  191 

(em  regi.  £t  constituit  eis  scultetum  Jacobum  militem  dic-  1257 
tum  Litwilre. 

Anno  m.cc.I.Yii.  in  vigiha  sancli  Michahelis  [sept.  2S] 
factus  est  illustris  dominus  Emicho  comes  de  Lyningen  ad- 
iutor  civitatis  Wormatiensis  conlra  omnes  eorum  iniuriatores " 
a  festo  sancti  Martini  tunc  instantis  ad  duos  annos.  Et  tunc 
adhuc  tam  ipse  comes  quam  dominus  Philippus  de  Falken- 
stein  retinebant  undecim  cives^  quos  Seltzen  ceperant;  a 
quibus  extorserunt  cccl  marcas  argenti.  Pro  adiutorio  autem 
civitatis  Wormatiensis  data  sunt  domino  Emichoni  a  civibus 
trecente  marce  colonienses. 

Anno  m.cc.l.viii.  xvii  kal.  februarii  [ian.  i6]  Spirenses 
et  Wormatienses  unanimi  consensu  confederati  sunt  in  hunc 
modum:  quod  si  dominus  Alphonsus  Romanorum  rex  elec- 
tus  in  suo  promissO;  sicut  etiam  iuravit,  stare  vellet^  regnum 
Romanorum  sibi  assumendo  et  pro  viribus  defendendO;  quod 
etfara  civitales  in  eius  servitio  constantes  permanerent;  sin 
autem  quod  tamen  nunquam  ad  aliquem  regem  declinarent 
nisi  unanimi  consiliO;  et  in  hoc  simul  constare  et  persistere 
fideliter  promisenint  nunquam  se  invicem  in  hac  parte  sepa- 
randos.  Hec  autem  promiserunt  magistri  civium  Wormatien- 
ses  Wolframus  miles  et  Wernherus  retro  Monetam  in  ma- 
nus  domini  Spirensis  pro  tota  civitate. 

Anno  m.cc.I.viii.  dominica  Letare  que  fuit  v  nonas  men- 
sis  martli  [marz  3]  de  abundantia  nivis  tanta  venit  abun- 
dantia  aquarum  et  tam  vehementi  torrente  processit^  quod 
vallus  civitatis  Wormatiensis  prope  cemiterium  Judeorum 
in  maximaquantitate  rumpebatur;  ita  quod  super  ponte  porte 
sancti  Andree  duo  submersi  fuerint. 

Eodem  anno  in  die  Jacobi  [iul.  25]  intravit  Richardus 
rex  primo  Wormatiam.  Et  confirmavit  civibus  christianis  et 
Jiideis  omnia  privilegia  eorum,  et  dedit  eis  rex  mille  mar- 
cas  argenti;  Judei  vero  episcopo  et  civibus  ducentas  mar- 
cas  ut  eos  in  iure  suo  conservarent. 

Anno  m.cc.I.viii.  iiii  kal.  augusti  [iul.  29]  facta  est  re- 
conciliatio  inter  cives  Wormatienses  et  Henricum  roililem 
de  Ruprechtsberg  mediante  episcopo  Wormatiensi.  Et  hec 
inimicitia  orta  fuit  inter  eos  propter  quod  cives  fregerunt 
eidem  militi  castellum  quod  construxerat  intra  Wormatiam 


192  ANRALES   WORMATIEKSES. 

1258  et  Spiram  prope  villam  Mudach.    Hec  reconciliatio  conslitit 
cives  octoginta  marcas. 

Anno  m.ccl.viii.  temporibus  Eberhardi  episcopi^  fuit  Hir- 
sutus  comes  de  Beyenburg,  et  ante  plus  quam  viginti  an- 
nis  ungeltum  in  civitate  fuit  mensura  vini  pro  parte  diminuta, 
de  quibus  proventibus  civitatis  murus  et  turres  construe- 
bantur;  debita  communitatis  et  necessaria  solvebantur  ^  de 
quo  clerus  civibus  multum  invidebat. 

Rursus  de  Jacob.o  milite.  Anno  m.cc.I.vii.  idem  Jacobus 
miles  mortuo  Alberto  fratre  suo  cantore  Wormatiensi  pos- 
sedit  curiam  ipsius  prope  sanctumAndream.  Et  sub  domino 
Richardo  episcopo  assumptus  est  in  consilium  et  pro  teni- 
pore  magister  civium  etfectuS;  atque  de  quatuor  diffinitori- 
bus  inter  civitates  Mogunt. ,  Worm.  et  Oppenheim. ,  secun- 
dum  statuta  confederationis  unus  fuit  assumptus  et  consti- 
tutus.  Et  hiis  temporibus  multos  honores  obtinuit^  et  a  qui- 
busdam  dominis  tam  predia  quam  vadia  sive  alia  bona  auxiMo 
eorum  sibi  usurpavit.  Interea  tamen  tales  excessus  perpe- 
travit^  quos  consules  salvo  iuramento  sine  iudiciis  preterire 
non  audebant.  Super  quibus  iuste  et  rationabiliter  convictus 
secundum  iura  et  consuetudinem  civitatis  Wormatiensis  in 
consilio  proscriptus  fuit;  quod  tamen  a  consulibus  tacite 
conservabatur.  Ipse  vero  hec  considerans  quecunque  potuit 
mala  consulibus  et  tamen  occulte  machinabatur.  Interea  ac- 
cidit  quod  quedam  discordia  inter  ipsum  Jacobum  et  quen- 
dam  civem  de  consilio  Edelwinum  in  vico  sancti  Petri  rc- 
sidentem  per  verba  contumeliosa  a  Jacobo  predicto  exorta 
fuit^  ita  quod  postea  Edelwino  modis  quibus  potuit  detraxit^ 
volens  ipsum  coram  domino  episcopo  convenire^ad  que  do- 
minus  episcopus  secundum  iura  civitatis  semper  se  paratum 
exhibuit.  Quod  famen  quibusdam  honestis  personis  ad  de- 
cidendum  commissum  ex  utraque  parte  extitit;  et  sic  pre- 
fatus  Edelwinus  nullum  sui  limorem  habuit.  Accidit  autem 
quod  predictus  Edelwinus  una  cum  Wernhero  Dirolfi  pro 
necessitate  civium  Wormaciencium  Moguntiam  missi^  navi- 
gio  descenderunt.  Hec  cum  audisset  Jacobus  miles  qui  ad- 
huc  cum  uxore  et  tota  familia  sua  Wormatie  habitabat^  as- 
censum  ipsorum  considerans,  convocatis  amicis  suis ,  insi- 
dias  ipsis  imposuit.  Et  sic  die  sabbati  circa  meridiem  octavo 
kal.  septembris  [1257  aug.  25]  de  curia  sua  exiens  ita  quod 


ANNALES  WORXATIENSES.  '  193 

nallum  malum  de  ipso  fieri  presumebatur^  apud  Durencheim  1257 
super  Rhenum  ipsos  armata  manu  invasit^  volens  occidere 
Edelwjnum^  qui^  divina  protectione  evasit.  Wernherum 
vero  Dirolfi  diris  vulneribus  afflictum  quasi  semivivum  se- 
cum  Altzeiam  deduxit.  Idem  vero  Wernherus  suus  prius 
erat  familiaris  et  specialissimus  amicus^  nullum  malum  de 
illo  confidens.  Yulnerati  sunt  etiam  ibidem  a  dicto  Jacobo 
et  suis  complicibus  tres  de  civibus^  videlicet  Hartlibus  filins 
Gerlaci  ^  Edelwinus  filins  sororis  Edelwini  prenominati  y  et 
quidam  nauta^  qui  omnes  se  viriliter  defenderunt.  Acta  sunt 
hec  anno  domini  m.ccl.vii^  die  sabbati  viii  kal.  septembris 
[aug^.  25]  eo  tempore  quando  dominus  Richardus^  qui  se 
pro  rege  gerebat^  processerat  de  obsidione  BopardiC;  volens 
Moguntiam  intrare. 

Statim  post  paucos  dies  remissus  est  Wernherus  Dirolfi 
captivus^  et  duxit  eum  dapifer  de  Altzeia  in  Wormatiam  valde 
debilem^  ita  quod  magnis  laboribus  evasit  de  vulneribus. 
Postea  convocavit  idem  Jacobus  amicos  suos  in  villam  West- 
hoven^  et  procedens  cum  armatis  ducentis  in  contumeliam 
civium  Wormatiensium  equitavit  prope  Pfefi^elnkeim ,  verbis 
et  factis  quibus  poterat  ipsos  subsannavit.  Cives  vero  super 
modum  conturbati  iniurias  et  opprobria  sibi  ab  ipso  illatas 
vindicare  conabantur;  attamen  mediantibus  honestis  etno- 
bilibus  personis  ad  tempus  aliquodi^it  sepius  paciflcatum. 
Preteritis  vero  aliquibus  diebus  mortuo  [nov.  8]  domino 
Richardo  Wormatiensi  episcopo  successit  sibi  venerabilis 
dominus  Eberhardus^  qui  electus  fuit  in  die  innocentum 
[dec.  28]  et  confirmatus  a  domino  Maguntino  archiepiscopo 
in  vigilia  Oculi  anno  m.cc.I.viii.  [feb.  23].  Qui  statim  sibi 
assumpsit  ad  faciendam  concordiam  inter  cives  et  prefatum 
Jacobum.  Quod  tandem  mediante  domino  Emichone  comite 
de  Liningen  pure  et  plane  dicto  domino  Eberhardo  Wor- 
matiensi  electo  fuit  recommissum;  salvo  tamen  per  omnia 
iure  civitatis  Wormatiensis.  Ipse  vero  dominus  electus  post 
multos  tractatuS;  quasi  impoteils  Jacobi^  sic  stare  promisit. 

Dictus  vero  Jacobus  feria  quarta  in  pascha  anno  m.cc.I.viii. 
[mart.  27]  cum  suis  egrediens  de  castro  Guntheim  accessit 
Lidrichisheim  ^  et  ibi  pistrinum  et  domus  Edelwini  corruit  et 
secavit^  ac  postmodum  accedens  Nitdensham  horreum  C. 

1)  qui  fehlt  in  der  hs. 

BOEHMER  FONTES.  2.  13 


194  AHIIALBS  WORMAnBNSES. 

1258  Dirolfi  inc^ndit  mense  maio.  Peractts  vero  hiis  commotos 
est  venerabiiis  dominns  Eberhardus  electus  WormaciensiS; 
et  convocatis  amicis  suis  diligenter^  volens  hostiliter  et  po- 
tenter  procedere  contra  dictum  Jacobnm.  Yidens  hec  Jaoo- 
bus  misit  ad  dominum  electum  illustrem  virum  Hirsutum  co- 
mitem^  fratrem  ipsius  domini  electi^  compromittens  et  snb- 
iiciens  se  totaliter  et  de  plano  suo  arbitrio.  £t  ad  preces 
domini  electi  cives  id  ipsum  fecerunt.  £t  sic^  pulsata  cam- 
pana  super  curiam^  convocato  populo  episcopus  Wormatien- 
sis  concordiam  et  amicitiam  inter  cives  et  Jacobum  militem 
promulgavit.  Inpentecoste  [mai  12]  vero  cumdominns  elec- 
tus  cansam  sibi  commissam  utrique  parti  diffinitive  pronun- 
tiare  voluisset^  dictus  Jacobus  totaliter  contradixit  aliquo 
modo  se  velle  pacem  ^  conservare  y  nisi  episcopus  suam  vo- 
luntatem  per  omnia  pronuntiaret.  £t  sic  factus  est  novissi- 
mus  error  peior  priore ,  et  episcopus  supra  modum  commo- 
tus.  Postea  idem  Jacobus  nolens  desistere  a  proposito  roa- 
llgnO;  m.cc.l.viii.  in  iunio  misit  quosdam  de  suis  in  villam 
Lidrisecheim  et  succendit  ibi  horreum  £delwini.  £t  similifer 
etiam  aliqui  de  suis  intrantes  villam  Sultzen  ^  torcular  Hen- 
rici  Richeri  ibi  secaverunt.  De  quibus  iterato  dominus  epis- 
copus  conturbatus^  supervenerunt  illustres  viri  dominus 
Emicho  comes  de  Liningen  et  Philippus  de  Hohenfels^  as- 
sumentes  sibi  hanc  discordiam  totaliter  sopiendam;  sub  hac 
forma  quod  omnia  dampna  a  Jacobo  ci vibus  illata  post  epis- 
copi  promulgationem  pacis  vel  facta  usque  ad  festum  sancti 
Jacobi  [iul.  25]  ad  integrum  restaurari  deberent.  Si  vero 
dictus  Jacobus  episcopl  vel  predictorum  dominorum  arbilrio 
in  aliquo  resisteret^  per  hoc  dominus  de  Hohenfels  ipsum 
Jacobum  et  suos  fautores  ab  omnibus  munitionibus  totaliter 
eiceret^  et  sibi  vel  suis  nullum  adiutorium  preparet  vel  pres- 
tare  a  suis  amicis  permitteret. 

Interea  anno  m.cc.l.viii.  in  festo  sancti  Jacobi  [iul.  25] 
supervenit  dominus  Richardus  Romanorum  rex  in  Worma- 
tiam  y  qui  sibi  etiam  ista  assumpsit  ^  et  treugas  fecit  usqae 
ad  festum  sanctiBartholomei  [aug.  24]^  quod  erat  in  proximo. 
£t  tum  per  dominum  regem  medio  tempore  nichil  super  eo 
fuit  attemptatum  sive  terminatum.  Postea  superveniens  do- 
minus  Philippus  de  Hohenfels  sepius  treugas  fecit  pro  eo 

i)  pacem  habe  ich  eingeschaltet. 


ANNALES  WORMATIBRSBS.  195 

maxime  qaod  iuratos  erat  civibiis  contra  ipsonun  iniuriato-  1258 
res.  £t  licet  snper  hoc  sepissime  commonitus  a  civibus^  ta- 
men  nullum  ipsis  auxilium  impendebat^  promissorum  et  iu- 
ramenti  immemor  extitit ,  et  quod  maximum  erat  infra  treu- 
gas  ipsius  domini  Philippi  dictus  Jacobus  cives  oifendit 
quantum  potuit^  agricolas  eorum  in  villis  de  omnibus  eorum 
expellendo.  Nam  in  die  sancti  Hyppoliti  [aug.  13]  proces- 
sit  Jacobus  scultetus  de  Oppenheim  cum  quibusdam  de  ci- 
vibus  suis  et  illis  de  Altzeia  ante  civitatem  Wormatiensem 
molendinum  Eberhardi  militis  secare  et  incendere ,  in  Her- 
iesheim  horreum  H.  Richeri  plenum  annona  concremavit. 

Erat  etiam  ipso  tempore  quidam  cantor  maioris  ecclesie 
Wormatiensis-nomine  Jacobus^  qui  erat  fratruelis  istius  Ja- 
Gobi^  de  cuius  consilio  hec  omnia  mala  profecta  processe- 
runt.  Habebant  nempe  quendam  consanguineum  nomine 
Conradum  Sulgeloch^  qui  una  cum  Wernhero  fratre  suo  et 
eoram  complicibus  multa  mala  civibus  in  stratis  et  in  aquis 
machinabatur^  predantes  quosquos  reperierunt^  Christianis 
et  Judeis  sua  auferendo^  et  aliquos  captivando  alios  vero 
\iilnerando.  Inter  ista  etiammala^  quod  peius  erat,  com- 
miseront.  Videlicet  dictus  Sulgeloch  cum  quibusdam  de 
Altzeia;  sub  noctis  silentio  Wormatiam  accedentes^  hor- 
renm  et  edificia  Conradi  Dirolfi  civis  Wormatiensis  ^  sita 
extra  muros  super  rivum  versus  et  in  opposito  claustri  ad 
hortum  sancte  Marie  in  strata  spirensi  y  clam  et  sub  umbra 
noctis  totaliter  et  furtive  succenderunt.  £t  transeuntes  prope 
clanstmm  cuidam  viro  fide  digno ,  nomine  Wemhero  de  Mu- 
lenheim;  procuratori  dicti  cenobii;  iacente  in  lecto  suo^  sibi 
proclamanteS;  viva  voce  ad  ipsum  loquenteS;  hec  se  fecisse 
fatebantur;  nichilominus  ipsum  rogantes^  ut  dicto  Conrado 
et  civibus  hec  vellet  proferre  ex  parte  ipsorum;  et  precipue 
Solgeloch  eum  dicere  rogavit.  Acta  autem  sunt  hii  nefandi 
excessus  anno  m.cc.I.viii.  in  prima  nocte  post  diem  aposto- 
lorum  Simonis  et  Jude  [oct.  28].  Postea  vero  in  die  sancte 
Cecilie  [nov.  22]  acceperunt  civibus  Wormaciensibus  idem 
Sulgeloch,  Wernherus  frater  suus,  Wernherus  Rufus,  Lulei 
Livinus^  Gwenselinus  et  quidam  alii  de  Altzeia  eorum  com- 
plices^  equos  octodecim  ante  portam  sancti  Andree^  et  de- 
duxerunt  eos  in  Altzeiam.  Super  hiis  vero  invocabant  epis- 
copus  Wormaciensis  ac  cives  auxilium  amicorum  et  domi- 

i3* 


196  ANNALES  WORMATIENSES. 

1258  norum  suorum.  Et  habita  honesta  congregatione  amieoram 
suorum  prima  dominioa  in  adventu  domini  [dec.  1]  mediante 
illustri  viro  Emichone  comite  de  Liningen  inductus  precibus 
amicorum  Conradi  de  Sulgeloch;  fideiussores  dati  sunt  a 
dicto  Sulgeloch  ad  restituendaomniadampnatamper  incen- 
dium  quam  per  rapinas  civibus  factas^  emendam  vero  super 
ofTensis  episcopi  et  civium  secundum  consilium  dominiEmi- 
chonis  comitiS;  Godelmanni  de  Metis  et  Berchtoldi  de  Lu- 
mersheim  faciendam.  Postea  vero  feria  quarta  ante  festum 
sancte  Lucie  virginis  [dec.  1 1]  obtulit  se  Jacobus  miles  dictus 
de  Lapide  in  manus  episcopi  Wormaciensis  ^  dans  sibi  fide- 
iussores  faciendi  simpliciter  et  precise  et  sine  omni  condi- 
tione  quicquid  .ipsum  iuberet  facere  super  omni  discordia  et 
emenda  inter  ipsum  et  cives  Wormacienses.  £t  sic  recon- 
ciliati  sunt  cives  arbitrio  venerabilis  episcopi  cum  prediclo 
Jacobo  pure  et  plane  anno  m.cc.I.viiii.  mense  ianuario.  £t 
sic  reversus  est  idem  Jacobus  in  civitatem  cum  sua  familia 
in  curiam  suam. 

Anno  m.ccl.viiii.  £berhardus  episcopus  intravit  poten- 
ter  civitatem  Ludevici  Palatini  comitis  ^  que  vocabatur  Nu- 
wenstadt;  et  subiugavit  sibieam.  Ob  hanc  causam  idem 
dominus  detinuit  violenter  bona  ecclesie.  Acta  viiii  kal. 
martii  [feb.  21]. 

Anno  m.cc.l.viiii.  in  die  apostolorum  Petri  et  Pauli  [iun. 
29]  quo  fuit  estas  calida  et  sicca  sic  ut  a  martio  usque  ad 
augustum  parum  vel  nicbil  pluerit^  et  tamen  vini  et  omnium 
frugum  magna  fuit  abundantia  ut  vasa  carius  quam  vinum 
venderentur;  complanati  sunt  cives  Moguntini  Wormacien- 
ses  et  OppenheimenseS;  renovantes  inter  se  fedus  amicilie 
et  confederationis  pristine^  constituendo  inter  se  soldarios 
ad  defensionem  observare  unicuique  civitati  pro  posse  com- 
petenti.  £t  sic  habebant  Wormatienses  soldarios  qui  per 
illum  annum  constabant  quadringenlas  marcas  argenti.  Ju- 
dei  dederunt  in  subsidium  civibus  ducentas  libras  hall.  et 
quinquaginta  marcas  argenti. 

Anno  m.cc.I.viiii.  in  vigilia  nativitatis  domini  [dec.  24] 
redemit  ecclesia  hospitale  apud  sanctum  Johannem  pro  tre- 
centis  libris  hall.  et  sex  iugeribus  vinearum  in  Nusatz  ante 
novam  portam. 

£odem  anno  renovate  sunt  fenestre  monasterii  que  con- 


ANNALES  WORMATIENSES.  197 

stiterunt  li  libras.    Eodem  anno  factum  organum  constitit  1259 
clxiii^   preter  prelium  magistri  quod  fuit  computatum  ad 
cc  libr. 

Accidit  anno  domini  m.cc.lx.  sexto  kal.  februarii  [ian. 
27]  Eberhardus  miles  filius  Gerhardi  cum  quibusdam  suis 
concivibus  egrediens  Wormatiam  pervenit  in  villam  Ost- 
hoven^  volens  ibi  advocatie  sue  iusticiam  exercere  in  nul- 
lius  dispendium  aut  gravamen.  Et  cum  illorum  in  numero 
essent  vigintiduo^  supervenerunt  dominus  Philippus  iunior 
de  Hohenfels^  quem  Simon  miles  de  Guntheim  secum  ^  una 
cum  Jacobo  mllite  dicto  de  Lapide  et  aliis  multis  ^  centum 
et  ultra  armatis^  super  cives  Wormatienses  congregati^  nulla 
diffidatione  premissa  y  hostiliter  ipsos  invaserunt.  Attamen 
licet  civium  Wormatiensium  contra  tantos  essent  paucis-* 
simi;  tamen  auxiliante  domino  ipsis  honeste  ante  cemiterium 
Osthoven  occurrerunt^  conflictum  durum  ineuntes^  de  dex- 
trariis  ipsorum  triginta  sex  interimentes.  Tandem  vero  capti 
sunt  de  civibus  Wormaciensibus  septem,  videlicet  Emericho 
Camerarius,  Wilhelmus  de  Frisenheim,  Ulricus  fraler  Eber- 
hardi;  Germanus  de  Bocgenheim^  Johannes  de  Hochheim^ 
Simon  de  Hugelheim  et  Cuntzo  filius  sororis  Cunradi  de 
Arbore  Rosarum.  Deducti  autem  sunt  in  castrum  Gundt- 
heim  et  ibidem  vinculis  mancipati^  permanentes  ibidem  in 
captivitate  usque  in  diem  sancti  Lamperti  [sept.  17]. 

Hiis  itaque  sic  traditiose  peractis  continuo  insurgens 
episcopus  Wormatiensis  Eberhardus,  et  convocatis  civibus 
per  iustam  senientiam  Jacobo  militi ,  suo  ministeriali  ante- 
dictO;  curiam  suam  honestam  et  bonam^  prope  ecclesiam 
beati  Andree  sitam  ^  iussit  funditus  destrui  et  subverti.  Et 
ad  istam  destructionem  universitas  animo  ardenti  extitit 
promptuosa;  pro  eo  quod  dictus  Jacobus  et  sua  parentela 
civitatem  sepius  offenderunt^  et  maxime  quod  dictus  epis- 
copus  reconciliationem  .inter  predictum  Jacobum  et  cives 
fecerat^  quod  ipse  Jacobus  violenter  postmodum  infregerat. 
Destructa  estautem  domus  Jacobi  anno  m.cc.Ix.  feria  quinta 
ante  purificationem  [ian.  29].  Et  cives  de  Oppenhcim  hoc 
tempore  sui  iuramenti  immemores  Jacobum  de  Lapide  et 
snos  fautores  in  eorum  civilate  detinuerunt^  literas  etiam  in 
malum  civium  Wormatiensium  eisdem  tradiderunt.  Et  statim 

1)  habuit  ? 


198  AHHALES  WORHATIEKSES. 

1260  convocaYit  Eberhardus  amicos  in  civitatem  Wormatiensem; 
qui  ^  cum  episcopo  et  civibus  egredientes  edificia  Jacobi  et 
Simonis  ubicunque  fracturis  et  incendiis  devastarunt.  £t 
etiam  predicti  bostes  horrea  civium  saccederunt  Et  qui  incen- 
dia  civium  commiserunt  quidam  erant  de  Gundtheim;  quidam 
vero  de  Altzeia^  et  quidam  de  Oppenheim,  egredientes  etingre- 
dientes  Oppenheim^  hec  dampnacivibus  intulerunt.  Et  dampni- 
ficati  sunt  cives  per  incendia  extra  civitatem  plus  quam  ad 
duo  milia  marcarum.  Erat  etiam  in  illis  temporibus  quidam 
canior  maioris  ecclesie  Wormatiensis  ^  fitius  fratris  Jacobi 
de  Lapide,  malefactoris  civium  Wormaciensium.  £t  idem 
nomine  Jacobus  cantor^  vir  bellicosus^  qui  etiam  aderat 
conflictui  in  Osithoven  ^  et  inter  partes  colloquendo  equita- 
bat^  ita  quod  suspectus  totaliter  a  civibus  est  reputatus.  £t 
idem  cantor  postea  civitatem  non  frequentabat.  Ac  similiter 
Berlewinus  canonicus  maioris  ecclesie,  filius  domineUtde 
sororis  Jacobi.  £t  sic  tota  progenies  illa^  inumerabilia  mala 
dampna  rapinas  civibus  Wormatiensibus  indesinenter  infe- 
rebat.  Nomina  autem  illius  prosapie  sunt :  Hesene  ^  Buntri- 
mC;  Hependip;  RubC;  Rode  vel  Ruffi,  Gransones,  Sulgeloch 
filii  Utde^  Guttckeshorn^  Grenni^  Ziunii  et  eorum  compli- 
ces  et  sequaces.  Judei  vero  videnles  cives  in  hoo  factod 
enariis  indigere  dederunt  ipsis  trecentas  libras  hall.  anno 
m.cc.Ix.  ante  dominicam  Letare  [marz  14]  de  quibus  cives 
amicis  domini  Eberhardi  militis  dederunt  quadragintaduas 
libras  hall. 

Accidit  autem  die  placiti^  videlicet  sabbato  intra  octavas 
pentecostes  [mai  29]  j  statuta  apud  Hochheim  coram  Eber- 
hardo  episcopo  Wormatiensi  et  Henrico  Spirensi^  presenti- 
bus  nobilibus  viris  H.  R.  et  C.  Hirsutis  comitibus ;  Philippo 
de  Hohenfels  et  filio  suo  Philippo^  Wirico  de  Duna  et  Wern- 
hero  de  Bolandia^  facte  sunt  treuge  inter  cives  Wormatien- 
ses  et  adversarios  eorum  Jacobum  et  Simonem  ad  quindecim 
dies.  Et  expleto  placito  ipsa  die  quidam  adolescens  nomine 
Johannes  de  Liechtenstein  exiens  civitatem^  confidens  de 
treugis^  pervenit  Mumesheim.  Et  ecce  quidam  miles  nomine 
Robelo  de  Bischoffesheim  et  Sulgeloch  et  quidam  alii^  ipsi 
Johanni  insidiantes  ut  eum  caperent  vel  occiderent;  per- 
secuti  sunt  eum.   At  ille  Johannes  divino  sibi  cooperante 

O  qui  habe  ich  zuges^Czt* 


JUIIIAUS  W0R1IATIKR8E8.  199 

auxilio  manus  ipsorum  evadens  occidit  Conradom  Sulgeloch  1260 
ipsa  die  in  foro ,  et  reversus  fugiendo  intravit  W ormaciam. 
£t  sic  tota  provincia  liberata  est  a  maximo  tyranno  et  ma- 
lefactore.  £rat  autem  hiis  temporibus  Jacobus  cantor  extra 
civitatem  contra  cives  incedens.  Hlis  vero  temporibus  auxi- 
lio  Spirensis  episcopi  factus  est  auxiliator  illustris  dominus 
Emicho  comes  de  Liningen  episcopi  et  civium  Wormacien- 
sium  adversus  Jacobum  de  Lapide^  Simonem  de  Gundheim 
et  eorum  complices,  ac  contra  omnes  eorum  iniuriatores, 
et  similiter  ipsi  sui^  sicut  in  literis  super  hoc  confectis  con- 
tinetur  anno  m.cclx.  in  die  sancti  Bonifacii  [iuni  5]. 

Anno  m.cc.lx.  in  octava  sancti  Johannis  baptiste  [iuli  1] 
exiverunt  cives  Wormacienses  cum  mulUs  dominis  terre  ad 
destniendam  speluncam  latronum  Altzeiam.  Que  expeditio 
constitit  cives  Wormacienses  miUe  marcas  et  amplius^  in 
cuius  subsidium  Judei  civibus  dedernnt  quadringentas  libras 
hall.  in  iulio.  Ibi  autem  viriliter  et  polenter  existentes^  ac- 
cesserunt  eciam  illucin  malum  dicte  civitatis  Wernherus  Ma- 
guntinus  ^  Heinricus  Spirensis  et  Eberhardus  Wormaciensis 
episcopi^  et  comites  E.  et  F.  de  Liningen,  S.  de  Sponheim, 
Cunradus  comes  Silvester  cum  duobus  filiis  Emichone  et 
GodefridO;  Heinricus  Rupertus  et  Conradus  comites  Hirsuti; 
Dietherus  comes  de  Catzenelnbogen  et  E.  frater  suus^  comes 
de  Nassowen^  comes  de  Dietz^  comes  de  Wilenowe,  Wern- 
herus  et  Philippus  domini  de  Bolanden  et  alii  multi.  Cives 
Wormacienses  cum  universitate  et  vexillo  ac  curru  suo  heer- 
wagen  potenter  aderant ,  et  cum  machinis  et  instrumentis 
ac  sagittariis  maximam  ibi  habuerunt  expensam;  victualia 
etiam  de  Wormacia  abundanter  advenerunt.  In  hac  obsidione 
captivatus  fuit  Wemherus  dapifer  senex  cum  aliis  duobus 
militibus  suis.  Et  ipsum  dapiferum  vulneratum  ac  milites 
domitto  £.  comiti  de  Liningen  presentaverunt;  qui  ipsum 
Liningen  deduxit  et  ab  ipso  quadfingentas  marcas  accepit. 
Dominus  Philippus  de  Hohenfels  solus  in  Altzeia  erat^  con* 
tra  omnes  dominos  provincie  ipsos  cum  suis  adiuvando. 
Postea  mediante  episcopo  Moguntino  Wernhero  totaliter 
foitpertractatum;  quod  liceret  dominis  et  civitatibus  muros 
et  valla  Altzeiensia  disrumpere  et  devastare.  Et  super  hoc 
communitas  Altzeiensis  omnibus  dampnis  suis  pure  et  de 
piano  renuntiaverunt.    £t  sic  factum  est  in  vigilia  sancte 


200  ANNALES  WORMATIENSES. 

1260  Margarethe  [iuli  12].  £t  propter  recessum  valde  celerem 
dominorum  festinantium  fuit  ad  plenum  destructum/  de  quo 
multi  dolebant.  Et  antequam  a  loco  recessissent  totaliter 
inter  se  composuerunt  et  ordinaverunt^  ac  fideliter  sub  de- 
bito  iuramenti  compromiserunt  ^  quod  si  aliquis  unqnann 
eorum  qui  erant  in  obsidione  ab  illis  de  Altzeia  lesus  fuerit 
aut  gravatus  sive  dampnificatus  illorum  facto  de  Altzeia  aut 
procuratione  per  fautores  sive  amicos  eorum;  hoc  faotuRi 
quisque  dominorum  sive  civium  tanquam  proprium  sibi 
factum  reputaret  et  vindicaret.  Et  super  hoc  litteras  suas  in 
robur  et  tesfimonium  invicem  tradiderunt. 

Anno  m.cclx.  feria  secunda  ante  festum  sancti  Andree 
[nov.  29],  causa  discordie  a  Richardo  ^  concordata ,  cives 
de  Oppenheim  in  multis  excesserunt  contra  cives  Worma- 
cienses,  eorum  predones  et  incendiarios  fovendo  et  tenendo, 
totaliter  immemores  iuramenti  et  confederationis  inter  ipsos 
confirmate.  Rixam  eciam  inter  Jacobum  de  Lapide  et  Si- 
monem  de  Gundheim  et  cives  in  conflictu  Osthoven  exor- 
tam  sopivit  ^  in  die  sancti  Lamperti  [sept.  1 7]  anno  quo 
supra,  ita  ut  de  suo  daret  predictis  nobilibus  ducentas  mar- 
cas  col.  et  cives  trecentas  marcas  terminis  statutis  in  abso- 
lutionem  captivorum  et  restaurum  dampnorum.  Et  sic  ipsa 
die  redditi  sunt  civibus  septem  captivi  liberi  et  soluti  qui 
apud  Gundheim  erant  octo  mensibus  detenti.  Philippus  de 
Hohenfels  et  Falkenstein  compositionem  regis  prestito  iura- 
mento  cum  predictis  Jacobo  et  Simone  confirmarunt. 

Anno  m.cc.lx.i.  in  vigilia  sancti  Kiliani  [iul.  7]  facta  est 
reconciliatio  inter  Jacobum  et  Simonem  et  cives  Worma- 
cienses  totaliter  perfecta ;  et  etiam  cum  Eberhardo  filio  Ger- 
hardi  et  suis  complicibus  totaliter  terminatum.  Dedit  epis- 
copus  Wormatiensis  eidem  Eberhardo  centum  libras  hall.  et 
cives  similiter  centum  lib.  hall.  Et  sic  iuratum  est  a  partibus 
ambabus  reconciliationem  domini  Richardi  regis  per  omnia 
conservare. 

Sciendum  est  et  memorialiter  retinendum  qualiter  domi- 
nus  antiquus  comes  Geminipontis  civitatem  Wormatiensem 
multis  annis  retro  impetivit  et  impulsavit  omnibus  modiS; 
asserens  se  esse  burggravium  Wormatiensem;  et  de  iure 

1)  dem  romischen  konig.    2)  konig  Richard^  eigentlich  am  16  sept., 
yergl.  dessen  regesteo. 


ANNiLES  WORMATIENSES.  201 

iudicandum  super  edificia  solius  civitatis^  quod  dicitur  uber-  I26i 
umbere,  et  alia  multa  et  magna  iura  ibidem  aHfirmabat  se 
habere^  civibus  sibi  ad  omnia  resistentibus.  Ipso  vero  de- 
functo  illustris  dominus  Henricus  filius  suus  ipsi  successit; 
qui  id  ipsum  totis  viribus  contra  civitatem  et  cives  affirmare 
incepit;  spolians  ipsos  et  alios  quos^  potuit  aggravando. 
Tandem  vero  post  multa  tempora^  mediantibus  viris  discre- 
tis  et  pacificis  /  ad  hoc  perductum  est  divino  auxilio  y  quod 
dictus  dominus  Henricus  comes  in  duodecim  personis  con- 
cordavit^  quod  quidquid  illi  scrutari  possent  et  que  prestito 
iuramento  dicerent^  ratum  et  flrmum  apud  ipsum  et  suos 
heredes  perpetuo  permaneret.  Qui  duodecim  statuta  sibi  die 
coramdicto  domino  comite  etsuis  consiliariis^  in  presentia 
et  in  palatio  venerabilis  domini  Eberhardi  episcopi  Worma- 
tiensis  et  multomm  dominorum  et  aliorum  comparentes ;  ea 
que  perceperant  vel  perscrutati  erant  ^  sive  que  sciebant  aut 
ipsis  cognita  fuerant  super  omnibus  iuribus  ^  que  ipse  domi- 
nus  comes  in  civitate  habebat;  prestito  iuramento  corporali 
proferebant.  Yidelicet  quod  prefatus  dominus  comes  non 
aliud  iuris  haberet  in  civitatC;  nisi  duodecim  libras  worma- 
tiensis  monete^  quas  comeS;  qui  eligitur  in  festo  sancti  Mar- 
tini  singulis  anniS;  sibi  vel  cuicunque  destinaverit  solvere 
et  dare  quatuor  vicibuS;  videlicet  in  quatuor  temporibus^  te- 
neretur;  et  ipsum  dominum  comitem  etiam  habere  curiam 
prope  sanctum  Kilianum  sitam.  In  hiis  tam  ipse  quam  domi- 
nus  Eberhardus  comes  tilius  eius  pro  se  et  omnibus  here- 
dibus  sive  successoribus  suis  manifeste  consentientes  y  lit- 
teras  suas  venerabilis  domini  nostri  episcopi  et  eorum  sigil- 
lis  confirmatas  super  hoc  tradiderunt.  Similiter  et  cives  suas 
litteras  eum  sigillo  eorum  super  eodem  contulerunt;  pro- 
fitentes  etiam  ex  utraque  parte  suis  litteris  sub  debito  iiira- 
menti;  quod  ad  invicem  super  omnibus  ipsis  iniuriantibus 
perpetui  debeant  esse  adiutores^  civibus  excipientibus  do- 
minam  regem  et  eorum  episcopum.  Acta  sunt  hec  anno  do- 
mini  m.cc.Ix.i. 

Anno  m.cc.Ix.i.  a  duce  palatino^  in  Heydelberg  cum  ar- 
matis  commorantC;  cives  Wormatienses  non  parum  damni- 
ficati  sunt,  et  captivati  sunt  aliqui  de  civibus  Wormatiensi- 
bus  in  Bacherach  et  depredati^  et  similiter  alii  ab  homini- 

1)  alias  qaibus  liest  eine  andere  hs. 


202  ANRALES  W0RMATI8IISE8. 

1261  bus  ducis  in  Wolvesberc  deducti.  Et  sic  multa  mala  a  Ba* 
varis  perpetrata  sunt^  et  maxime  domino  de  Straleoberg^ 
qui  totis  viribus  se  ipsis  potenter  opponebat  et  resistebat 
viriliter^  et  ideo  multa  dampna  tam  sui  quam  ipsi  propter 
Wormatienses  sustinebat.  Sed  tandem  hec  guerra  composita 
est;  in  octo  nempe  personas  ab  utraque  parte^  procurante 
viro  bono  nomine  Wernhero  Masungo  de  Altzeia^  est  com- 
promissum^  et  eorum  arbitrio  pure  et  totaliter  commissum. 
Quorum  nomina  ex  parte  Wormatiensium  hii  sunt:  Rupertus 
Hirsutus  comes^  frater  episcopi  Wormatiensis ;  Berchtoldus 
dictus  de  Metis  vicedominus  Wormatiensis  ^  Wolframus  de 
Lewenstein^  Heinricus  dictus  Nortgesser  de  Dirmstein;  ex 
parte  ducis :  Philippus  de  Hohenfels^  dominus  de  Horncheiai; 
dominus  de  Hegeneberg^  dominus  Wernherus  dapifer  de 
Alzeia.  Qui  omnes  prestito  iuramento  in  crastino  assumptio- 
nis  Marievirginis  [aug.l6]  predicto  anno  accesserunt  Gunt- 
heim.  Ubi  instinctu  fratris  Mastingi  et  fratris  Waltheri  dicti 
de  Sultz  ordinis  fratrum  domus  Theutonice^  episcopus  Wor- 
matiensis  et  dux  palatinus  pure  et  de  plano  sunt  reconci- 
liati;  ita  ut  dominus  dux  receperit  adomino  episcopo  omnia 
feuda  que  ab  ecclesia  Wormatiensi  dinoscitur  habere.  Et 
precipue  villam  Neckerawen  cum  appenditiis  suis  iure  feu- 
dali  dinoscitur  relinere  ab  ecclesia  Wormatiensi.  Dampna 
autem  que  idem  dominus  dux  et  sui  tam  in  Rheno  quam  in 
stratis  fecerant  civibus  Wormatiensibus  huic  compositiooi 
non  fuerat  interclusum  vel  a  civibus  renuntiatum.  Erant 
nempe  dominus  de  Stralenberg  et  illi  de  Hirtzberg  adiutores 
Wormatiensium,  quibusduxmalaque  poterat  inomnibus  ma- 
chinabatur^  Ad  subsidium  huius  guerre  dederunt  cives  epis- 
copo  trecentas  libras  hall.  anno  m.cc.Ix.ii.  mense  februario. 

Anno  m.cclx.i.  suspensa  sunt  divina  per  totam  civita- 
tem  propter  excessum  quorundam  ex  istis  qui  tum  commi- 
serunt  in  Laurissa.  Et  durabat  a  festo  Simonis  et  Jude  [oct. 
28}  usque  ad  septemdecim  dies.  Postea  expulsi  sunt  de  ci- 
vitate  donec  satisfacerent.  £t  illi  malefactores  Emicho  ca- 
merarius  ^  Gerardus  de  Wachenheim  et  Ulricus  filius  Gerardi 
in  malum  civium  resignabant  iura  sua  civilia. 

Anno  m.cc.Ix.i.  mense  novembri  dederunt  Judei  civibus 
ad  refectionem  muri  ducentas  et  triginti  libras  hall.  et  un- 
geltum  de  vino  dederunt  viginti  libras  hall. 


ANNALES  WOBlliTlBNSBS.  203 

Anno  m.cc.lx.ii.  in  magistratu  faerant  Henricus  Camera-  1262 
rias  miles  et  Henricus  Holdtmundt. 

Anno  m.cc.h.ii.  in  vigilia  sancti  Michaelis  [sepL  28] 
factus  est  illustris  comes  Emicho  de  Liningen  adiutor  et  tu- 
tor  civium  Wormaciensium  per  duos  annos  contra  omnes 
eorum  iniuriatores  ac  invasores^  dantes  sibi  pro  eodem  quin- 
gentas  libras  hall. 

Anno  m.co.Ix.ii.  in  festo  sancti  Martini  [nov.  11]  dede-* 
ront  cives  domino  Philippo  de  Hohenfels  et  filiis  suis  du- 
centas  libras  hall. ;  et  sic  explanata  sunt  omnia  inter  eos, 
et  ad  expensas  arbitrorum  viginti  quinque  libras  hall. 

Anno  m.cc.Ix.iii.  in  festo  sancte  Walpurgis  [mai  1]^ 
quando  Judei  iterato  fuerunt  commissi  a  domino  Richardo 
rege  domino  Henrico  Spirensi  episcopo  y  tunc  dederunt  ipsi 
Jndei  civibus  Wormatiensibus  ducentas  et  viginti  libras  hall. 

Anno  m.cc.Ix.iii,  fuit  magister  civium  Pridericus  dictus 
de  Osthoven. 

Anno  m.cc.Ix.iiii.  mense  februario  propter  conflictum  ha- 
bitum  cives  villam  Peternsheim  intrantes  ipsa  die  quicquid 
invenerunt  totaliter  acceperunt,  et  villam  per  incendium  to- 
taliter  sub verterunt ;  hoc  tamen  invitis  consulibus  et  melio- 
ribus  civitatis  estperpetratum.  Authores  nempe  huius  dampni 
erant:  Henricus  miles  dictus  de  Eych^  de  Wirtzenberg^ 
Emmericho  Camerarius  etGerardus  de  Wachenheim.  Propter 
quod  iuniores  de  Hohenfels  domus  et  horrea  civium  ubique 
incenderunt.  Tandem  tamen  Wormatiensis  et  Spirensis  epis- 
copi  et  domini  comitis  Friderici  de  Lyningen  intercedentes 
complanata  sunt  omnia,  ita  quod  dominus  de  Hohenfels 
cum  filiis  suis  pure  et  precise  et  plane  renunciaverunt  omni 
actioni  et  omni  dampno  usque  in  illum  diem  ipsis  et  suis 
per  cives  Wormatienses  in  Peternsheim  et  ubique  locorum 
iUatis.  Constiterunt  hec  cives  quod  dederunt  domino  de  Ho- 
benfels  septingenti  et  quinquag^inta  lib.  hall.  et  dominis  ad 
expensas  quadringente  lib.  hall. 

Anno  m.cc.Ix.iiii.  mense  decembri  Augustiniani  ingressi 
sunt  Wormatiam  sub  Eberhardo  Raugravio  episcopo.  Eodem 
tempore  etiam  ingressi  sunt  fratres  de  saccis. 

Anno  m.cc.Ix.v.  mense  februario  iuraverunt  illustres  do- 
mini  comites  de  LiningeU;  Emicho  et  Fridericus^  civitati 
et  civibus  Wormatiensibus^  eorum  fideles  esse  adiutores 


204  ANNALES  WORMATIENSES. 

1265  contra  omnes  ipsos  iniuriantes  a  festo  sancti  Martini  [nov. 
11]  tunc  proxime  futuro  ad  duos  annds  perdurante.  Et  hec 
coniuratio  tam  a  dictis  Domitibus  quam  a  civibus  absque 
omni  donatione  pecunie  plane  est  perfecta  et  conflrmata. 

Eodem  anno  ^  in  assumptione  Marie  virginis  [aug.  1 5]  in- 
ter  tres  has  civitates:  Moguntiam  Wormatiam  et  Oppen- 
heim,  per  quatuor  viros  cuiusque  illarum  civitatum  contro- 
versia  composita  est  totaliter,  quorum  nomina  subsequun- 
tur,  videlicet  de  Moguntinis:  Eberhardus  Camerarius,  Fri- 
dericus  de  Waldersheim,  Arnoldus  Walpodo  et  Ulricus  de 
ArboreRosarum;  de  Wormacia:  Godefridus  senior  deMoro, 
Gerbodo  de  Moro^  Henricus  Richeri  et  Henricus  Holdtmundt; 
de  Oppenheim:  Petrus  de  Winoldisheim;  Henricus  de  Ku- 
nigintheim;  Henricus  Grezzing  et  Cunradus  Ungere.  Acta 
sunt  autem  hec  et  complanata  in  die  predicta  apud  cruces 
lapideas  infra  Moguntiam  et  Oppenheim. 

Anno  m.cc.lx.vi.  vixit  vir  nobilis  dominus  Cunradus  de 
Stralenberg,  qui  inimicitias  exercuit  cum  civibus  Worma- 
ciensibus  ad  restitutionem  dampnorum  tam  per  incendia  quam 
per  rapinas  sibi  olim  factas  a  civibus  in  villa  sua  Schries- 
heim ;  cives  vero  dudum  cum  ipso  et  fratre  suo  domino  Hen- 
rico  bone  memorie  puram  et  plenam  factam  fuisse  compla- 
nationem  asseverantes.  Tandem  compromissum  est  in  tres 
arbitros,  viros  discretos,  videlicet:  Henricum  Wackerphyl, 
Henricum  Camerarium  et  Gerbodum,  milites,  per  quos  cives 
per  tres  testes  idoneos  iussi  sunt  probare  ipsum  domimira 
Cunradum  huic  compositioni  interfuisse.  Quod  utique  pla- 
num  fecerunt  per  dominum  Philippum  de  Hohenfels,  Joan- 
nem  de  Bechtoldesheim  et  per  Franconem  de  Lamersheini; 
prestito  iuramento.  Acta  sunt  hec  in  Nunnenmunster  coram 
episcopo  Wormatiensi  et  aliis  multis  viris  honestiS;  anno  quo 
supra  in  craslino  sancti  Bartholomei  apostoli  [aug.  25].  Et 
ipse  dominus  Cunradus  de  Stralenberg  pure  renunciavit 
omnibus  actionibus  contra  cives  Wormatienses. 

Anno  m.cclx.vi.  tempore  Eberhardi  episcopi  Worma- 
tiensiS;  qui  fuit  Hirsutus  comes  de  Beyenburg,  quindecim 
nomina  consulum  fuerunt  tanquam  viri  providi  fideles  et  ho- 
nesti :  Henricus  CamerariuS;  Henricus  Wackerpfyl,  Godefri- 

1)    Schaab  Rhein.  Stadtebund  199  bezieht  diese  steUe  wohl  irrig  auf 
das  iahr  1266. 


ANNALES  WORMATIENSES. 


205 


dus  de  Moro,  Gozzo  de  Moro,  Gerbodo  de  Moro  et  Wi-  1266 
gandus  Kruttsack,  milites;  Henricus  Rucheri,  Wernzo  re- 
tro  Monetam,  Henricus  Holdtmundt,  Henricus  Zippura,  Hen- 
ricus  Rufus,  Joannes  Dimari,  Wernherus  Amella,  Wern- 
herus  Militellus. 

Anno  m.cclx.yi.  exspiraverat  tempus  ungelti,  quod  a 
feslo  sancti  Martini  proximo  ad  annum  fuit  ex  voluntate  do- 
mini  episcopi  prolongalum. 

Anno  m.cc.Ix.y.  mense  martio  dederunt  Judei  ciyibus 
Wormaciensibus  trecentas  libras  hall.  Anno  sequenti  mensc 
septenrbri  dederunt  ducentas  et  quinquaginta  libras  hall., 
et  promiserunt  eis  ducentas  libras  hall.  in  anno  sequenti 
dare.  Anno  m.cc.Ix.yiii.  dederunt  Judei  ciyibus  ex  parte 
doniini  Ricbardi  regis  et  de  propriis  trecentas  libras  hall. 

Anno  m.cclx.yiiii.  feria  quinta  ante  festum  sancti  Gre- 
gorii  pape  [raarz  7]  Richardus  rex  venit  Wormatiam  et  Fri- 
dericum  comitem  de  Liningen  in  suam  familiaritatem  acce- 
pit.  Resignavit  etiam  eodem  temporc  domino  regi  regalia 
Philippus  de  Falckenstein,  et  in  Wormatia  quam  valde  di- 
lexit,  diu  permansit  cum  suo  filio,  qui  tunc  erat  undecim 
annos  natus. 

Postea  post  dominicam  Jubilate  [apr.  14]  indixit  collo- 
quium  in  Wormatia.  £t  procuravit  quod  pax  generalis ,  que 
diu  subtracta  fuerat,  ab  omnibus  nobilibus  et  magnatibus  iu- 
raretur,  deponendo  omniainiusta  telonia,  tam  in  terris  quam 
in  aquis,  in  ciyitatibus  ungelta,  pedagia  que  in  Rheno  et  in 
stratis  sine  misericordia  ab  omnibus  sua  mercimonia  defe- 
rentibus  exigebantur  et  extorquebantur.  £t  sic  domini  auxi- 
lio  landfnde  iurabatur.  Depositum  est  eciam  ungeltum  de 
minutione  mensure  vini  in  civitate  Wormatiensi,  et  in  ipsius 
vicem  reposita  fuit  antiqua  mensura  anno  m.cclx.viiii.  do- 
minica  die  ante  ascensionem  domini  iii  non.  maii  [mai  5]. 
Aderant  autem  isti  principes:  Wernherus  archiepiscopus 
Moguntinus,  Henricus  Treverensis,  £berhardus  Wormatien- 
sis,  Henricus  Spirensis  episcopi,  Henricus  Curiensisj  Lu- 
dewicus  palatinus  comes  Rheni,  Emicho  et  Fridericus  comi- 
tes  de  Liningen,  Dietherus  comes  de  Catzenelnbogen,  Eber- 
hardus  comes  frater  huius ,  Emicho  Sylvester  comes ,  Ru- 
pertus  et  Conradus  Hirsuli  comites,  comes  de  Hohenburg, 
Philippus  de  Hohenfels  et  duo  filii  sui  Philippus  et  Theode- 


206  AlllfALSS  WORMATIEIIBES. 

i269  ricuS;  Philippus  dominus  de  Falckenstein  et  filii  sui  Philip- 
pus  et  Wernheras  y  item  Wemherus  et  Philippus  fralres  de 
BoUandia;  dominus  de  Hohenloch^  Engelbertus  dominus  de 
Winsperg^  dominns  de  Nife  et  alii  multi. 

Anno  m.cc.Ixx.  Wernherus  archiepiscopus  Moguntinns 
sancte  pacis  propagator,  assumens  sibi  Henricum  episoo- 
pum  Spirensem ,  Emichonem  comitem  de  Lyningen  fratrem 
eius ,  item  cives  Wormatienses  cum  medietate  civitatis ,  vi- 
delicet  parochia  sancti  Ruperti  et  sancti  Lamperti^  in  partes 
superiores  transierunt*  Et  sic  pervenerunt  Ladenberg,  et 
quoddam  castram  in  opposito  illa  parte  Rheni  vocatnin 
Eschesheim  fundilus  destruxerunt.  £t  ascendendo  telonia  in 
Germersheim^  quod  erat  illorum  de  Thann,  et  in  UdenheiiD; 
quod  erat  domini  Simonis  comitis  Geminipontis  ^  totaliler 
deposnerunL  Similiter  in  Husen  ^  castro  domini  ducis  Ba- 
varie  super  Necara^  factum  est.  Hec  expeditio  tuno  facta 
constitit  cives  Wormacienses  mille  marcas.  Et  inter  cives 
eosdem  et  dapiferos  de  Alzeia  discordia  deposita  est.  £t 
sic  de  civitate  Argentinensi  nsque  in  Coloniam  omnia  telo- 
nia  deposita  sunt. 

Anno  m.cc.Ixx.  fuerunt  canonici  maioris  ecclesie  loan- 
nes  de  Richenbach  diaconus  et  Gerhardus  de  Liechtenstein 
subdiaconus  et  alius  canonicus  Gisebertus  filius  Dizonis  mi- 
litis  de  Bolandia^  item  nobiles  de  Lewenstein^  qui  difBda- 
verant  cum  amicis  Wormacienses  ^  et  incendiis  et  rapinis 
eos  impugnaverunt.  Sed  lis  composita  est  tandem  in  villa 
Heppenheim  anno  m.cc.Ixx.i.  presentibus  domino  Emichonc 
comite  de  Liningen  et  Rudolfo  Hirsuto  comite.  Et  absolnti 
sunt  et  iudicati  Wormacienses  innocentes.  Dli  autem  cano- 
nicl  Gerhardus  et  Johannes  ob  id  quod  conflictum  habuernnt 
pronunciati  rei;  et  ad  persolvendum  omne  dampnum  qnod 
civibus  Wormatiensibus  intulerant.  Hoc  anno  dederant  Ju- 
dei  ducentas  et  quiuquaginta  libras  hall.  in  allevationem  ex- 
pensarum  quas  habuerant  contra  illos  de  Liechtenstein. 

Anno  m.cc.Ixx.ii.  inceptum  dare  ad  parandas  vias  et 
tecta  et  vallos  civitatiS;  qui  fere  perierant^  de  quolibet 
maldro  quod  cives  comedebant  duo  hall.  Ef  hoc  incepit 
in  crastino  purificationis  sancte  Marie.  Milites  vero  dare 
renuerunt. 

Anno  m.cc.Ixx.iii.  in  die  sancte  Juliane  virginis  [feb.  16] 


AIIIIALES  WORHATnNSBS.  207 

jnstitutam  est  ttngeltum  in  annona  et  vino  consensu  epis-  1273 
copi  Wormaciensis. 

Anno  m.cc.Ixx.iii.  in  festo  sancti  Luce  evangeliste  Anna^ 
reg:ina  Budolfi  Habspurgii  in  cesarem  noviter  electi ,  Wor- 
inatiam  venit.  Cui  cives  honestissima  clenodia  et  alias  pre- 
seotationes  honestas  plusquam  ad  sexaginta  marcas  minis- 
trabant.  Eodem  anno  in  die  sancli  Andree  [nov.  30]  Ru- 
dolfus  rex  pervenit  Wormatiam  ^  et  ibi  cum  inestimabili  ho- 
nore  decentia  et  gaudio  ingenti  ab  episcopo  clero  ac  civi- 
bus  receptus  fuit^  et  una  cum  domina  regina  palatium  intra* 
vit  Proxima  nempe  dominica  sequenti;  que  fuit  dominica 
prima  in  adventu  domini  [dec.  3]  fecerunt  eidem  domino  regi 
cives  Wormatienses  iuramentum  fidelitatis  in  curia  ^  pulsata 
campana  y  civibus  congregatis  ante  stegam  ^  coram  principi* 
bns  dominis  et  nobilibus  terre  solempniter  et  aperte.  Hoc 
civium  iuramentum  in  hec  verba  protulit  et  predixit  toti  po* 
pulo  dominus  Eberhardus  episcopus  Wormatiensis^  omnibus 
ipsiusdomini  nostri  episcopi  verba  ^  repetentibus  hoc  modo 
lingua  teutonica :  Das  wir  burgere  von  Wormes  zu  unserm 
hern  dem  romischen  komge  Rudolf  der  hie  gegenwortig  ist, 
aho  holt  und  aiso  getruwe  sin^  also  zu  rechte  ein  frie  stat 
deme  riche  von  Rome  sal  sin,  (He  da  ist  gefUrstet  von  dem 
ricbe,  sin  riche  zu  warnen  ^j  sine  schaden  zu  wamen,  wider  ma- 
fdglichene  ane  alle  arge  liste,  so  uns  god  helfe  unde  die  hei  * 
Ugm.  Permansit  etiam  dominus  rex  in  Wormalia  cum  do- 
mina  regina  ac  tota  familia  sua  tribus  septimanis. 

Anno  m.cc.Ixx.v.  in  festo  sancti  Mathei  apostoli  [sept. 
21]  opposuerunt  se  cives  in  Oppenheim,  et  non  militeS; 
dofflino  Rodolfo  regi.  Quod  ipsis  cessit  in  maximum  de- 
trimentum  quia  castrum^  quod  ipsi  fregerant^  forlius  reedi- 
ficatum  est  ab  ipsis  ^  preter  alia  dampna. 

Anno  m.cc.Ixx.v]ii.  Judei  dederunt  Wormatiensibus  ci- 
vibus  quadringentas  libras  hal.  pro  almenda  ^  quam  ipsi  in 
duobus  vicis  apud  eos  occupaverant^  et  pro  cemiterio  eorum, 
cuius  munitionem  cives  frangere  voluerunt. 

De  Adolfo  in  codice  vetusto  Wormaciensi  Chronico  sic 
%itur^:  Inter  cetera  virilia  acta  Adolfi  haberi^  quod  terram 

1)  verba  fehlt  in  der  hs.  2)  80  in  der  hs.  es  sollte  wohl  heissen: 
^ehren.  3)  so  werden  die  wormser  annalen  in  den  Paraleipomena 
binter  Conradi  Urspergensis  Chronicum  (Basil  1669  fol.)  seite  342  ein- 
geiuhrt,  doch  ist  aas  nun  folgende  gewiss  keine  woritreue  niitcheilung. 


208 


AXHAUSS  WOUATiaSES. 


1296  Misnenseiii  in  asperrimis  fiigoribos  debeDarit  imperioque 
snbegerit.  Et  dum  quodam  aiino  in  auxiliiun  regi  Anglie 
veniendo  contra  regemFrancie  expeditionem  instauraret^  ar- 
chiepiscopus  Moguntinus  Gerhardus  de  Eppenstein^  episco- 
porum  comitumque  usus  consiliis^  ob  dicti  regis  bumiliatio- 
nem  fraude  occulta  laboravit^  non  quiescens  donec  vene- 
num  mente  conceptum  crudeliter  exspueret^  asserens  quod 
ante  electionem  regis  Adolfi  pollicitaciones  de  conferendo 
regno  facte  essent  Alberto  duci  Austrie^  filio  regis  quondam 
Rudolfiy  sub  certis  ipstrumentis  per  idoneos  barones  inter- 
nuncios  sibi  missit.  Ita  induxit  episcopus  x\lbertum^  et  per- 
suasit  ut  collecto  exercitu  ad  partes  Rheni  veniret  ad  ca- 
piendum  imperium  ad  quod  antea  fuerat  designatus.  Qui 
vix  confisus  verbis  archiepiscopi,  qui  ipsum  primo  electnm 
defraudaverat  Adolfnm  preferendo.  Tamen  conscripto  magno 
exercitU;  et  collectis  de  Ungaria  et  Bohemia  sagittariis  opti- 
mis  sed  inermibus^  impulsus  episcoporum  et  comitum  hniQS 
terre  consiliis  et  auxiliis^  transito  Rheno  iuxta  Argentoratum 
descendit^  figens  tentoria  sua  iuxta  castellum  Alzeia.  Ad- 
veniensque  archiepiscopus  cum  civibus  Moguntinensibus  de- 
vastaverunt  idem  oppidum  ^  elegitque  ibi  ^  aliis  contradicen- 
tibus  et  absentibus  electoribus  y  dictum  Albertum  ducem  in 
regem  apud  villam  Schafhusen^  pertractantes  invicem  quo- 
modo  amantissimum  regem  Adolfum  perderent  occiderent 
vel  privarent.  Hiis  ita  habitis  rex  Adolfus  collecta  copiosa 
manu;  habens  secum  inter  alios  duces  et  barones  Palatinum 
comitem  Rudolfum  ducem  Bavarie  ^  suum  filiastrum  et  filium 
sororis  dicti  ducis  Austrie  Alberti^  insecutus  eum  papiliones 
in  prato  Heppenheim  collocavit.  Cui  in  auxilium  cives  Wor- 
macienses  honorabiliter  occurrerunt.  Sed  dum  rex  se  pro- 
cingeret  contra  hostes  iturus  bona  fortuna  redierunt. 

Sequenti  die  dum  dux  Albertus  paulisper  a  loco  decli- 
naret;  opinatus  rex  aufugere  eum  vellC;  celeri  gressu  in 
hostem  debacchatur^  transverberat  et  occidit  illum  qui  in 
armorum  similamine  oppositi  ducis  occurrebat.  Dum  itaquo 
rex  Adolfus  in  spe  viriliter  usque  ad  lassitudinem  corporis 
debellaret,  dux  Bavarie  suus  filiaster  terga  vertit  in  fugam 
sine  omni  vulnere,  suis  omnibus  eum  sequentibus  et  fugam 
incutientibuS;  sicut  cum  avunculo  predicto  duce  Albcrto 

1)  eine  balbe  stuude  osdich  von  Alzei. 


AHNALES  WORHATIENSES.  209 

pridie^  ut  firmiter  credimuS;  fuerat  preconceptum.  Et  sic 
snorum  adiutorio  destitutus  rex  Adolfus  occubuit^  sepultus 
in  monasterio  Rosental.  Postea  spatio  mensis  unins  non 
Iransacto  sollertia  archiepiscopi  Mogontinensis  electores 
omnes  Frankenfort  conveniunt  et  Albertum  Austrie  ducem 
eligunt. 


De  Brunichilde.  Brunichildis  plura  sacerdotum  et  mo- 
nachorum  coUegia  apud  Burgundios  Austrasiosque  exstruxil. 
Inter  que  apud  Lugdunum  pre  muris  adhuc  visilur  divi 
Yincentii  cenobittm^  apud  Heduos  alterum^  ubi  assentiente 
Lothario  sepulta  est^  scilicet  Lingenrelt^  et  alia  diversis 
locis  templa  divo  Martino^  cui  devotissima  erat^  dicavit.  Ita 
utsiimpensam  cum  Brunichildis  fortunis  conferas^  mireris 
sane  tot  uno  seculo  templa  suisque  proventibus  muiierem 
edificasse  potuisse.  Hec  Brunichildis  Wormacie  contra  CIo* 
tarium  morata  fuit^  que  capud  Vangionum  populorum  est. 

Descriptio  Wormaciensis  civitatis  facta  a  Theodelacho 
episcopo  WormaDiensi ,  anno  dccclxx.iii. ,  qui  obiit  in  Neu- 
weiller  anno  dcccc.x.iiii.  kal.  sept.*^  episcopatus  anno  qua- 
dragesimo  primo.  De  loco  qui  dicitur  Frisonen-Spira  usque 
ad  Rhenum  ipsi  Frisones  restauranda  muralia  procurent. 
Rudolscheim  Gunsheim  Eichana  Hamum  Ubersheim  Turk- 
heim  Alsheim  Metteiiheim  a  supradicta  Frisonen-Spira  us- 
que  ad  locum  qui  Rheni-Spira  vocatur  provideant.  In  eodem 
latere  civitatis  familia  sancti  Leodegarii  portam  quandam 
reedificare  debent.  Deinde  usque  ad  Pawenportam  urbani 
qui  Heimgereiden  vocantur  operando  pervigilent.  Hinc  us- 
que  ad  angulum  meridianum  Bobenheim  Ligrislieim  Rox- 
heim  Agersheim  et  omnes  iuxta  Rhenum  habitantes  usque 
ad  Hemmingesheim  provideant.  Mcdia  pars  deRucheim^  et 
sic  omnes  ab  aHa  parte  platee  Rheni  habitantes  usque  ad 
Ituvium  qui  Karlebach  vocatur^  in  occidentali  angulo  ter- 
minum  operis  ponant.  De  quo  angulo  incipientes  ex  utraque 
parte  Karlebach  usque  ad  Kircheim  et  usque  ad  sancti  An- 
dree  portam.  Ab  hinc  omnes  ex  utraque  parte  fluvii  qui 
Ysana  vocatur  sedentes  usque  ad  Mertesheim  muros  civi- 
tatjs  usque  ad  portam  Martini  procurent.  De  qua  omnes 
iuxta  utramque  fluvii  partem  qui  Prymma  vocatur  quousque 

BOEHMER  FONTES.  2.  14 


''\''j    1^»» 


210  AHMALE8  W0BMATIERSE8. 

Malesbach  eandem  8u\  iam  influit  usque  ad  iam  dictam  Fri- 
sonen-Spiram  provideant.  Preterea  de  media  parte  Munt- 
zenheim  usque  ad  Dienheim  tam  hi  quam  omnes  infra  am- 
bitum  predictorum  fluviorum  et  viUarum  habitatores  eandem 
civitatem  cum  propugnaculis  et  omnibus  necessariis  prout 
temporis  locus  exegerit  incessanter  insistant.^ 

De  officio  camerarii.  Camerarius  domini  Wormaciensis 
possidebat  tria  placita  super  curia^  quod  dicitur  dmg.  Et 
quodlibet  placitum  sequitur  aliud  post  quatuordecim  dies 
quod  vocatur  ungeboden  ding.  Est  autem  eorum  terminns 
feria  tercia  prima  post  epiphaniam  domini^  item  feria  tercia 
prima  post  octavam  pasche^  item  prima  feria  tercia  post  na- 
tivitatem  Johannis  baptiste.  Ad  ista  placita  prima  et  sequen- 
tia  parabunt  illi  sedecim  iurati  heimburgere  sedes  in  curia 
camerario  sculteto  iudicibus  et  scabiuis  desuper  residenli- 
bus.  Et  quilibet  eorum  habebit  baculum  in  manu  sua.  Et  ad 
interrogationem  domini  camerarii  sub  debito  iuramenti  ac- 
cusabunt  quicquid  noverint  esse  contra  iusticiam  et  nocivum 
civitati  in  vicis  et  plateis.  Tenetur  eciam  camerarius  ea  de- 
ponere  et  iudicare  intra  tres  quindenas  sententia  scabinorum 
que  per  ipsos  sedecim  sibi  fuerint  accusando  publicata.  In- 
super  omnes  curie  in  civitate  vendite  ^  que  sunt  censuales 
camerC;  debent  ibi  recipi  a  camerario  sculteto  et  comite. 
Habet  eciam  camerarius  de  iure^  quod  Judei  a  nullo  nisi  de 
ipso  vel  eius  nuncio  ad  iudicium  domini  episcopi  possint  ci- 
tari.  Idem  camerarius  reservabit  Judeos  illos  in  sua  custodia 
qui  conventi  fuerint  per  iudicium  et  non  potuerunt  fideius- 
sores  vel  cautionem  sufiicientem  habere.  Et  tales  cum  sibi 
presentati  fuerint^  completo  iudicio  vel  facta  compositione 
cum  aclorC;  camerario  Ires  wormacienses  solidos  solvent. 

De  origine  camerariorum  Wormaciensium  qui  nunc  no- 
biles  de  Dalberg  vocantur.  Supremus  aliquando  in  hac  urbe 
iudex  camerarius  fuit^  qui  singulis  annis^  postea  quam  iuris 
aliquid  in  cives  episcopi  sibi  arrogare  ceperunt^  tria  iudicia, 
que  tum  illis  temporibus  placita  vocabant^  in  episcopali  cu- 
ria  exercebat.  In  ianuario  unura ,  in  aprili  alterum ,  in  iunio 
tercium,  iudicio  huic  camerario  pretore  et  iudicibus  presi- 
dcntibus.  Apparitores  sedecim^  quos  heimburgios  appella- 
bant,  presto  erant.  Judicum  quilibet  baculum  manu  tenens 

1)  vergUden  etwas  abweichenden  abdruck  inSchannatHisL  Worm.SU. 


J 


ANNALES  WORMATIENSES.  211 

a  camerario  j  cui  se  fidei  sacramento  ante  obstrinxerat^  ro- 
gabatur:  ecquid  sdret  quod  contra  ius  et  equum  in  civitatis 
pemiciem  uspiam  in  urbe  perpetratum  esset^  ut  id  indicaret. 
Si  quid  commissum  erat^  de  assessorum  sententia^  quos  illi 
tum  scabinos  appellabant^  camerarius  statuebat^  ut  pro  facti 
conditione  delinquentibus  mulcta  irrogaretur^  intra  quinde- 
nas  tres  persolvenda.  Ipsi  preterea  ratio  de  censu  queih  ca- 
mere  appellabant  reddenda  erat.  Et  Judei  singulari  quodam 
modo  illi  erant  devincti.  Progressu  temporis,  cum  ob  fide- 
lilatem  in  obeundis  episcopi  negociis  optime  merilus  esset^ 
non  tantum  hoc  officium  hereditario  obtinuit^  unde  se  Ca- 
merarius  abolito  officio  perpetuo  nominat,  sed  ad  eam  eciam 
potentiam  pervenit^  ut  peculiare  quoddam  iudicium  in  sub- 
nrbio  Martiniano  ipsis  exercere  quotannis  liceret  ^  quod  ta- 
men  anno  m.cccxv.  feria  secunda  post  Reminiscere  [feb. 
17]  respublica  Wormaciensis  permutatione  quadam^  data 
Yidelicet  pensione  annua  sex  lib.  hall.^  ad  se  translulit.  Et 
sic  camerariorum  amplissimum  aliquando  munus  atque  offi- 
cium  familie  huic  peculiare  atque  perpetuum  authoritatem 
non  parvam  addidit.  Ante  annos  cccclxiii  plus  minusve  He- 
ribertus  quidam  archiepiscopus  Coloniensis ;  el  ante  annos 
ccclviii  Erkenbertus  qui  Frankenthalium  exstruxit^  hanc  fa- 
miliam  celebrem  reddiderunt.^ 

De  sculteto  et  que  durante  suo  officio  expendere  cogeba- 
tur.  Scultetus  Wormaciensis  ^  qui  in  die  sancti  Martini  a 
domino  episcopo  et  consulibus  eligitur  et  constituitur  ad  iu- 
dicandum  civibus  per  annum  illum^  et  serviendum  domino 
episcopo  et  solvere  feudata  infeudatis  ab  ipso,  transacto 
anno  liber  permanebit  ab  omni  onere  of ftcii  temporibus  vite 
sue.  Dabit  autem  scultetus  domino  episcopo  singulis  diebus 
quartale  vini  optimi  quod  venale  invenitur.  Item  quotiens 
dominus  episcopus  in  passagio  Wormaciensi^  quod  dicitur 
tmrgervar^  Rhenum  transierit  et  sculteto  intimaverit  ^  minis- 
trabit  sibi  quartale  vini  melioris  quod  tunc  venale  invenitur. 
Ilem  dabit  domino  episcopo  omni  septimana  per  annum  de- 
cem  pullos  qui  vocantur  cappones^  excepta  quadragesima 
in  qua  dabit  duos  centenarios  olei.  Et  quando  cappones 

1)  Heribert  sCarb  1021  und  Frankenthal  wurde  1125  gestiftet,  wo- 
durch  sich  also  das  iahr  1483  oder  1484  als  zeit  der  niederschrift  er- 
giebt.  Vergl.  uberhaupt  Schannat  Hist.  Worm.  256  und  Bodmann 
Rheing.  Alterth.  10 1. 

U* 


212  AVNALIS  WORMATIEirSES. 

nonpossunt  haberi  venales^  dabit  duos  iuvenes  pullos  bo- 
nos  pro  cappone;  vel  tres  gallinas  pro  duobus  capponibus. 
Antiquitus  autem  dabatur  aneta  (anlvogel)  pro  cappone. 
Item  eciam  dabit  scultetus  domino  episcopo  sedecim  libras 
worm.  slatim  post  receptionem  ofOcii  et  triginta  solidos  ad 
vini  emptum,  quod  dicitur  weMiauf,  Tenebatur  quoque  dare 
multis  militibuslibras^  utvicedomino  Wormatiensi  et  aliis, 
quorum  summa  fuit  octoginta  et  octo  lib.  worm.  ^  preter  vi- 
num  et  cappones  et  alia.  In  die  palmarum  tribus  fratribus 
Camerariis  eciam  dare  cogebatur  sex  libras  minus  quinque 
sol.  et  dimidium  gruem  et  dimidiam  libram  piperis.  Item  do- 
minis  maioris  ecclesie  in  cena  domini  unam  libram  ad  man- 
datum  et  quinque  libras  olei  olive  ad  sanctum  chrisma.  Hec 
servabanlur  m.cc.I.viiii.  Recipiebat  autem  scultetns  ab  an- 
tecessore  suoviginti  libras  worm.^  a  civibus  viginti  libras 
worm.  y  ab  ofBciatis  (ampteman)  viginti  libras  ^  a  sedeclm 
heimburgensibus  duodecim  libras  worm.  Item  dant  ei  ex- 
tractores  vasorum ,  qui  vocantur  burnedregele  (bomdreger); 
septem  libras  et  ventrem  agni.  Item  dant  sibi  examinatores 
vasorum ,  qui  vocantur  icheri  (eicherer)  unam  libram,  cor- 
dewenarii  (kornder,  mitterer)  unam  libram,  macellarii  (metz- 
ler^  fleischhauer)  unam  libram,  Judei  decem  solidos,  heim- 
burgenses  ante  portam  sancti  Martini  octo  unc.  Dabitur 
eciam  sculteto  de  qualibet  curia  que  venditur  et  a  camera- 
rio  recipitur  aureus  denarius  vel  quinque  sol.  worm.  Item 
quicunque  civium  habebit  oleum  venale  dabit  unam  libram, 
cordewenarii  quadraginta  denarios  pro  duobus  ocreis^  dc 
quolibet  vaso  qui  examinatur  (so  geeicht  wird)  hallensem. 

De  heimburgis.  In  festo  Martini  denominabit  pedellus 
civitatis  in  stega  sedecim  viros ,  qui  dicuntur  heimburgen, 
quos  ipse  solus  per  se  in  quatuor  parrochiis  eligit  et  con- 
stituit.  Et  illi  sedecim  iurabunt  coram  magistris  civium,  quod 
per  annum  illum  mensuras  qualescunque  ab  omnibus  exi- 
gant  examinent  et  iustificent,  falsas  dirumpant  sine  dolO; 
nullas  amicicias  et  inimicicias  attendendo.  Item  quod  ad 
pulsationem  campane  curie  semper  parali  exisfant.  Item 
quod  cum  a  camerario  requisiti  fuerint,  quod  ea  accusenl 
que  noverint  accusanda.  < 

De  iudicio  condempnatorum  antiquitus  in  urbe  Worma' 
ciensi.  Sciendum  est  quod  super  curia  domini  episcopi  siciil 


ARNALES  WORMATIINSES.  213 

attin^iittr  a  monasterio  usque  ad  capellam  sancti  Stephani 
et  sic  extra  domus  in  curia  edificatas  potest  unusquisque 
usque  ad  hovedor  suum  malefaclorem  iniuriatorem  sive  de- 
bitorem  per  iudices  seculares  civitatis  convenire.  £t  tales 
si  fuerint  conventi^  debent  a  iudicibus  secundum  formam  con- 
ventionis  custodie  sculteti  mancipari.  Item  omnes  malefac- 
tores  deprehensi  in  primo  mane^  si  non  fuerit  dies  festivus^ 
ducentur  super  curiam  ^  et  ibi  secundum  commissum  a  con- 
sulibus  et  iudicibus  sive  scabinis  per  sententiam  condemp- 
nabuntur^  et  hoc  facto  campana  curie  tribus  vicibus  pulsa- 
bitur  ad  populum  convocandum.  £t  tunc  pedellus  civium 
ascendens  stegam  ad  penam  sive  ad  mortem^  secundum  re- 
cessum  iudicii;  illos  vel  illum  coram  omni  populo  deiudica- 
bit.  Quem  continuo  scultetus  recipiens  ad  locum  pene  de- 
ducet;  et  ibi  ipsum  vel  ipsos  comiti  presentabit;  qui  super 
hoc  iudicium  edictum  supplebit  vel  perficere  continuo  pro- 
curabit.  Si  fuerit  fur  cum  ad  portam  quam  vocant  hovedor 
deductus  fuerit,  statim  ab  illo  qui  habuerit  telonium  do- 
mini  episcopi,  quod  dicitur  cuntzoll^,  funis  suspensionis 
collo  furis  imponelur.  Loca  vero  supplicii  iudicialis  hec  sunt: 
furum  in  patibuIO;  homicidarum  in  rota  in  strata  magun- 
tinensi  exterius  vallum  exteriorem,  mutilatio  capilum  erit 
extra  portam  sancti  Andree  super  Asgraben  prope  cemile- 
riura  Judeorum.  Item  mulieres  que  viros  suos  occiderunt, 
comburentur  in  strata  ubi  via  de  Pfeifelnkheim  et  Hocheim 
contingunt.  Item  mutilatio  manuum  erit  in  porla  sancti  Mar- 
tini.  Item  exustio  maxillarum  et  pena  crurum  et  cutis^  que  di- 
ciim scherz  umbwillen^,  erit  in  porta  sancli  Andrce.  Sialiquis 
malefaclor  in  civitate  reperlus  fuerit  in  domo  alicuiuS;  illum 
potest  comes  civitatis  excipere  et  educere;  exceptis  domi- 
bus  et  curiis  clericorum  ministerialium  monetariorum  et  wilt- 
werker^  husgenos.  Sed  in  domibus  minislcrialium  educet 
camerariuS)  de  domibus  monetariorum  magister^  vel  solus 
magister  eorum^  de  mansionibus  wiltwerker  husgenos  ma- 
^ister  eorum.  £t  tunc  presentantur  iudicibus. 

Singulis  annis  in  die  sancti  Marlini  constituuntur  iudi- 

1)  pontzoU  in  der  urk  von  1430  bei  Schannat  Hist.  Worm.  235; 
bQodtzoU  bei  tom  mit  der  erkUrong:  ist  der  zoll  von  f^ebundenen 
giitern  als  btUen  tuch  hanf  u.  s.  w.  so  ins  kaufhaus  gebracht  werden. 
2)  schcm  undt  wiU^n  bei  Zorn.    3)  wullwerker  bei  Zorn. 


214  ANNALES   WORHATIENSES. 

ces  civitatis  ^  videlicet  scaltetus  comes  et  duo  ofBciarii  vul- 
gariter  dicti  ammetman. 

Preterea  hoc  tempore  in  numerum  civium  nuUus  recep- 
tus  fuity  qui  bona  fide  non  promitteret^  se  intra  anni  spa- 
tium  empturum  domum  vel  aliam  hereditatem  ad  valorein 
decem  librarura  in  civitate  Wormaciensi.  Receptus  eciam 
dare  cogebatur  episcopo  quartale  vini  optimi  venaliS;  cui- 
libet  consulum  dimidium  quartale^  notario  civium  dimidium 
quartale. 

De  prmlegio  quod  habent  cives  Wormacienses  in  nundi- 
nis  Frankenvordensibus,  In  nundinis  Frankenvordensibus  le- 
nentur  cives  Wormacienses  ista  dare  antiquo  iure  et  con- 
suetudine  observata:  Sculteto  civitatis  ibidem  datur  pileus 
comparandus  pro  solido  frankenvordensi,  et  due  chyrothece 
pro  solido  comparate,  et  una  libra  piperis.  Item  preconi 
civitatis  dantur  similiter  pileus  et  due  cbyrothece  eiusdem 
valoris.  Item  scabinis  ibidem  quadraginta  et  duo  denarii 
frankenvordenses.  Nuntio  autem  civitatis  Wormaciensis  qui 
illuc  mittitur  in  nundinis  a  civibus  ut  exequatur  iusticias  ci- 
vium  et  eciam  presit  civibus,  ille  recipiet  a  quolibet  civi  ibi 
negocianti  unum  denarium,  et  ipse  nuntius  perhibet  sibi 
teslimonium  quod  civis  sit  Wormaciensis,  si  necesse  ha- 
buerit.  Hec  itaque  iusticia  in  nundinis  Frankenvord  dala, 
cives  Wormacienses  ab  omni  thelouio  ibidem  liberi  erunt. 
Si  vero  aliquis  civium  Wormaciensium  denarium^  cura  ab 
ipso  per  nuntium  Wormaciensis  civitatis  requisitus  fuerit, 
non  dederit,  nuntius  civium  cum  domum  reversus  fuerit, 
potest  illum  inquirere  et  convenire,  et  emendabit  ei  secun- 
dum  sententiam  scabinorum. 


In  antiquissimis  tapetis  ecclesie  maioris  Wormacien- 
sis ,  datis  quondam  a  Nibelungo  dicte  ecclesie  custode  ac 
sancti  Pauli  preposito,  ^  quibus  primi  episcopi  dicte  eccle- 
sie  Wormaciensis  intexti  sunt,  hec  habentur  carmina. 
Sanctus  Petrus  loquitur: 

Est  mihi  primatus  solvendi  vincla  reatus. 

i)  leble  uni  1145. 


ANNALES  WORMATIENSES.  215 

Super  capitfi  episcoporum : 

;;His  bene  crevisti;  presens  o  vinea  Christi, 
Qaos  pietas  inre  recolit  signantque  figure^ 
NobililaS;  mornm  probitas^  et  in  his  meritorum^ 
Nomini  fecerunt  famam  laudemque^  vigere 
Nunc  quasi  convive  Petri  vel  sicut  olive.*^ 
In  tapeto  cum  apostolis  et  prophetis  depicto : 
^Primicias  fidei  pandit  et  acta  diei^ 
Juris  apostolici  primates  ^  regis  amici^ 
Sunt  meritis  aucti,  quia  pneumatis  organa  sancti^ 
Enarrant  isti  septem  miracula  Christi; 
Gracia  quo  crevit  qua  celos  cive  replevit." 
In  circumferentia  capitis  sancti  Petri  in  sigillo : 
j,Semper  eris  clipeo  gens  mea  tuta  meo." 
In  circumferentia  sigilli  consulatus  Wormaciensis  iste  ver- 
sus  exaratus  est : 

„Te  sit  tuta  bono  Wormacia  Petre  patrono.*' 
In  circumferentia  sigilli  sancti  Andree: 

„Te  sacer  Andrea  bullata  figurat  ydea." 


DIPLOMATA  ET  REGESTA  WORMATIENSIA. 

1074—  1522. 


1.  Heinrich  VI  giebt  den  blirgern  von  Worms  ein  privileg 
worin  von  den  heimbtirgen  die  rede  ist.  Gelnhausen.  1190. 

In  priyilegio  Heinrici  sexti  datum  anno  m.c.xc.  apud 
Geilenhusen  describitur  oflicium  Heimburgeri  illius  tempo- 
ris :  Hi  quos  vulgariter  dicimus  Heimburger  iurare  debent 
secundum  legem  dei  iustam  mensuram  ad  dandum  et  acci- 
piendum  ordinare  quivis  in  sua  parrochia  illius  anni^  et  nul- 
lus  eorum  quidquam  dare  debet  preposito  aut  archipresby- 
tero  olei  aut  denariorum  aut  alius  rei.  Pannifices  duos  pi- 
dellos  quovis  anno  statuant  quibus  tantum  burgenses  obe- 
diant  et  nullo  pidello  alii.  Volumus  eliam  ut  omni  anno  in 
festo  sancti  Martini  burgenses  sonante  maiori  campana 
super  curiam  nostram  conveniant  et  omnium  consensu  per- 


216  DIPLOMATA   WORMATIENSIA. 

sonam  convenientem  ad  ofiicium  yillicationis  ibi  denuo  eli- 
gant;  que  a  nobis  et  successoribus  nostris  investiatur;  sta- 
timque  duo  ministri^  am/^/m^n  vlugariter  dicti^  statuantur^ 
quorum  uterque  sex  libras  dabit^  de  quibus  duo  recipiat 
episcopuS;  reliquos  idem  villicus.  Eligantur  eliam  sedecim 
viri  qui  heimburgenses  dicuntur,  quorum  quilibet  dabit 
libram^  ex  quibus  duas  accipiet  comes^  duas  prefati  mini- 
slri,  duodecim  villicus,  * 

2.  Die  biirger  von  Worms  beurkunden,  dass  die  dortige 
biirgerin  Gisela  die  scheDkung  des  hofes  Rebstock  an 
die  dortige  Andreaskirche  durch  die  hand  ihres  mundi- 
burdus  ohne  vorbehalt  erneuert  habe.  Worms,  1208 
mai  27. 

Cive^  Wormacienses.  Prisce  auctoritatis  docta  pruden- 
tia  cautum  esse  vpluit^  ut  rerum  geslarum  seriem  stilus  me- 
morie  et  veritalis  II  suffraganeus  exararet,  ne  ignorantie  nu- 
bes  seu  malignantium  temeritas  aput  posteros  fomitem  ca- 
villationis  ministraret.  Quocirca  ||  dignum  duximus  ad  no- 
ticiam  presentis  etatis  et  successure  posleritatis  scripli 
huius  explanatione  deducere^  qualiter  burgensis  nostra  Gi- 
sela,  llvidua  Sifridi;  soror  ecclesie  sancti  Andree,  eidem 
ecclesie  volens  plenius  providere  in  curti  que  dicitur  Rebe- 
stoc^  quam  ipsa  dudum  una  cum  marito  suo  Sifrido  beato 
Andree  super  altare  suum  tradiderat,  set  interim  sibi  cen- 
sus  retinuerat^  novissime  per  manum  mundiburdi  sui  Si- 
fridi  Friedac  donationem  quam  prius  fecerat  iteravit  ^  etad 
maiorem  stabililatem  ipsam  curtim  pariter  cum  annuo  censu 
predicte  ecclesie  resignavit. 

Testes:  Baldemarus  cantor  maioris  ecclesie.  Eberardus 
de  Hirzberg.  Heinricus  cellerarius.  Heinricus  et  Albertus 
de  Bobardia.  Cunradus  Sporo.  Arnoldus  de  Selbolt.  Ni- 
cholaus.  Gerbodo.  Suenigerus.  Sifridus  Friedag.  Ingebran- 
dus.  Godefridus.  Sifridus  frater  Wicnandi.  Gumpertus.  Si- 
fridus  Mennekin.  Albertus  Com^Hecilo  Albus.  Reimbodo 
Nobbo.  Cunradus  et  Heinricus  Altkint.  Edilwinus  iuvenis. 
Didericus.  Sifridus  Velir.  Fuhselin.  Heinricus  filiu?  Ber- 
welfi.  Heinricus  de  Buggenheim.  Emricho  Willa. 

1)  nur  diescs  bruchstuck    fand   kh  in  einer  niederscfarill  des  sieb- 
zelmten  iahrhanderts. 


DIPLOMATA   WORMATlEIiSIA.  217 

Aotam  anno  domini  m.cc.viii.;  mense  maio^  tercia  die 
penthecostes^  indictione  nndecima,  in  claustro  sancti  Petri 
ante  crucifixum.  ^ 

3  Die  btirger  von  Speier  beurkunden  wie  sie  in  gegenwart 
weiland  kSnig  Philipps  mit  den  btirgern  von  Worms 
nach  erlaubniss  des  bischofs  Conrad  von  Speier  und  des 
bischofs  Liupold  von  Worms  tiber  die  gegenseitigen  zoll- 
abgaben  tibereingekommen  sind.    (1208—1217.) 

Gives  de  Spira.  Ne  cpiod  semel  bene  diffinitum  est,  ob- 
livio  noverca  memorie  in  posterum  valeat  denigrare^  idcir-  li 
co  notum  sit  omnibus  hoc  scriptum  cernentibus  ^  qualiter  in 
presencia  beate  memorie  illustris  regis  Philippi  inter  nos  et 
cives  11  Wormacienses  ^  de  licentia  domini  nostri  Cunradi 
episcopi^  imperialis  aule  cancellarii,  et  domini  nostri  Liu- 
poldi  episcopi^  de  thelonio  utro  II  bique  dando  equaliter  de 
nostro  et  ipsorum  consensu  fuit  ordinatum  sicut  inferius 
subscriptum  est:  Si  civis  Spirensis  cum  quibuscumque 
mercimoniis  venerit  Wormacie  et  fecerit  forum  suum  de 
viginti  solidis  vel  amplius^  dabit  qnatuor  denarioS;  si  minus 
quam  viginti  solidis  nichil  dabit.  Si  cum  curru  onerato  per 
Spiram  transierit^  vel  in  eundo  vel  in  veniendo^  nichil  da- 
bit.  Si  sarcinam  deponit  et  si  per  forum  mutata  non  fuerit^ 
currum  suum  oneret  et  det  quatuor  denarios ;  si  vero  sar- 
cinam  Qast)  de  curru  deposuerit^  et  si  mercando  in  foro^ 
dicta  sarcina  in  alias  res  mutata^  currum  suum  iterato 
oneraverit;  dabit  octo  denarios.  Item  de  nave  wnder 
phlihtden  dabit  quinque  denarios.  Ilem  bos  unum  denarium, 
vacca  obulum.  Item  quatuor  oves  unum  denarium,  duo 
porci  denarium^  equus  quatuor  denarios.  Item  navicu- 
la  que  dicitur  nahcho  denarium  Item  alia  navicula  cum 
daobus  limbis  (borten)  duos  denarios.  Item  navis  portans 
peregrinos  nichil  dabit.  Statuimus  etiam  firmiter  observan- 
dum^  ut  sub  forma  prescripta  theloneum  utrobique  detur^  et 
si  quis  thelonearius  noster  vel  ipsorum  aliter  quam  dictum 
est  theloneum  acceperit^  veraciter  convictus  in  penam  sol- 
vet  ad  commune  opus  civitatis  sexaginta  solidos.  De  pon- 
dere  olei  sit  utrobique  equale  theloneum.  Actum  est  hoc 
tempore  Hardtungi  thelonearii  nostri.  Ad  huius  ordina- 
tionis  robur  presens  dedimus  scriptum  nostro  munitum  si- 

1)  das  siegel  war  leider  abgefallen   Ueber  Gom.  ist  ein  stricb. 


218  DIPLOMATA  WORMATlfilSIA. 

gfllo ,  et  Wormaciensiam  scriplom  sob  hac  forma  habemus 
penes  nos  ^ 


4.  Friedrich  II  beauftragt  den  bischof  Heinrich  Yon  Worms 
das  gemeindehaus  zu  Worms  ganzlich  abreissen  zu  las- 
sen  und  schenlct  den  platz  der  kirche  daselbst.  Udine 
1232  mai. 

Fridericns  dei  gracia  Romanorom  imperator  et  semper 
ang^tas ,  Jherusalem  et  Sicilie  rex.  Fer  presens  scriptum 
nniversis  imperii  fidelibos  volomos  esse  notom^  qood  di- 
lecto  principi  nostro  Heinrico  venerabili  Wormaciensi  epis- 
copo  dedimus  in  mandatis ,  ot  domom  qoe  vocabatur  comu- 
nitatis  in  Wormacia  fonditos  diroi  faciat^  et  id  firmiter  et 
instanter  aoctoritate  nostri  colminis  exseqoatur.  Concessi- 
mos  insuper  ei  de  gracia  nostra  fondom  eiosdem  domos^  ut 
in  proprietate  ecclesie  debeat  perpetoo  possideri.  Quare 
oniversis  et  singolis  sob  obtento  gracie  nostre  mandamus^ 
qoatenos  nollos  sit^  qoi  soper  execotione  dicti  mahdati 
nostri  eidem  principi  nostro  contrariom  se  opponat^  sed  ad 
diroitionem  eiosdem  domos  omnes  qoos  exinde  reqoisierit 
sibi  commode  assistatis^  scitori  omnes  qood  qoiconqoe  prc- 
senti  mandato  nostro  presompserit  contraire ,  indignationem 
nostram  se  noverit  incorrisse.  Ad  coios  rei  memoriam  pre- 
sens  scriptom  fecimos  sigillo  nostre  celsitodinis  roborari. 

Hoios  rei  testes  sont:  B.  patriarcha  Aquilegensis.  E. 
Salzborgensis  et  A.  Magdeborgensis  archiepiscopi:  E.  Ba- 
benbergensis  ^  S.  Ratisbonensis  imperialis  aole  cancellarias 
et  Herbipolensis  episcopi.  Electos  Frisingensis.  A.  dux 
Saxonie.  0.  dox  Meranie.  B.  dox  Karinthie.  Comes  H.  de 
Ortemberg.  Comes  Adolfus  de  Scohenburg.  Wernherus  de 
Bolanden.  Sifridus  et  Conradus  de  Hoenloch  et  alii  quain 
plures. 

Datum  apud  Ulinum  in  Foro  Julii,  anno  dominice 
incarnationis  millesimo  cc.xxx.ii.,  mense  maii,  quinte  in- 
dictionis. 

l^  im  or.  steht  das  wort  last  uber  sarcina  und  das  wort  borten  uber 
limbis^  das  siegel  ist  leider  abgefaUen. 


DIPLOMATA  W0RMAT1EN8IA. 


219 


5.  Heinrich  CVIO  bebt  auf  antrag  seines  rathes  die  rftthe 
und  brttderschaften  zu  Worms  auf ,  indem  er  genannte 
machtboten  dorthin  absendet,  um  gemeinsam  mit  dem 
dortlgen  bischof  die  Terfassung  der  stadt  zu  ordnen. 
Franlcfurt,  1232  aug.  4. 

Heinricus  dei  gracia  Romanorum  rex  et  semper  augu- 
stus.  Fidelibus  suis  universis  civibus  Wormaciensibus  gra- 
ciam  suam  et  omne  bonum.  Instructi  de  plenitudine  con- 
silii  nostri^  consilia  et  confraternitateS;  que  in  civitate  vestra 
hucusque  habuistiS;  vobis  potestate  regia  auferimus^  vos- 
que  deinceps  a  tali  consuetudine  cessare  penitus  iubemus. 
Mittentes  ad  vos  dileclum  principem  nostrum  venerabi- 
lem  archiepiscopum  Moguntinensem  ^  et  dilectos  faroiliares 
nostros  H.  marchionem  de  Baden  et  Gerlacum  de  Budingen^ 
ut  cum  episcopo  Wormatiensi  consedeant;  et  ad  honorem 
Qostrnm  et  ipsius  episcopi  de  statu  civilatis  ordinent  et 
disponenL  £t  volumus  ut  vos  talibus  eorundem  ordinatio- 

nibus  sine  re catione  unanimiter  obediatis.   Datum 

apud  Frankenfurd;  ii  non.  augusti^  indictione  quinta. 

6.  Rathmannen  und  bttrger  von  Worms  verlcttnden  wie  ihr 
bischof  Heinrich  auf  dem  zu  Ravenna  gehaltenen  reichs- 
tag  bei  dem  lcaiser  sie  hintergangen,  wie  ihnen  dagegen 
kdnig  Heinrich  schutz  ihres  herkommens  zugesagt,  der 
bischof  aber  sie  gebannt  habe,  indem  sie  iedem  meister 
Cder  rechtsgelehrsamkeit)  welcher  ihre  vertheidigung  ttber- 
nehmen  will  angemessene  belohnung  zusagen.    (1232.) 

Consiliarii  et  universi  cives  in  Wormacia  omnibus  Christi 
fidelibus  in  perpeluum.  Tenore  presencium  ad  noticiam  de-« 
ducimus  universorum^  quod  quedam  discordia^  II  que  fuit 
inter  venerabilem  dominum  episcopum  Wormaciensem;  cle- 
rum  et  cives  predictos^  mediantibus  quibusdam  prelatis 
ecclesie  taliter  sopita  fuit^  videlicet  quod  quicquid  offense 
clericis  II  occurreret,  cives  Wormalienses  utpote  suas  in- 
iurias  vindicarent^  et  ipse  clerus  e  converso  iniurias  civium, 
ubi  gladiifs  eorum  materialis  deficeret^  gladio  spirituali  sive 
banno  inimicos  civium  coartarent.  Insuper  dominus  noster 
episcopus  nostri  recordatus  fideliter  repromisit^  ut  nullum 
ius  ab  antecessoribus  suis  civibus  indultum  aliqualiter  in- 
firmaret.  Hec  autem  ordinata  composicio  presente  domino 
episcopo  publicata  fuit^  omni  populo  ^  pulsata  campana  ^  in 


220  DIPLOMATA   WOMBMATIENSIA. 

curia  convocato.  Sane  per  liUeras  domini  nostri  imperato- 
ris  tam  dominus  noster  episcopus  quam  cives  vocabantur 
ad  curiam  Ravenne  celebraturam ,  ad  quam  cum  dominus 
episcopus  vellet  accedere  adiunxerunt  ei  cives  nuncios  suos 
honeste  suis  expensis^  in  tali  familiaritate  et  fidelitate,  qua 
coniuncti  fuerant^  suoque  subsidio  superaddito  iuxta  posse, 
ut  curia  domini  episcopi  decencius  augmentaretur^  et  sic 
amicabili  modo  ad  curiam  domini  imperatoris  processerunt. 
Nichilque  preter  bonum  ipsi  cives  speraverunt,  donec  qui- 
dam  civitatis  nostre  fautores  civibus  narraverunt,  quod  do- 
minus  episcopus  contra  ipsos  ad  curiam  accessisset.  Qiiod 
cum  domino  episcopi  cives  obicerent,  dominus  episcopus 
mendaces  asseruit  recitatores  taHum.  Quod  volens  conpro- 
bare  commendavit  cives  omnibus  familiaritatem  consiiii  do- 
mini  imperatoris  habentibus^  ut  negocia  civium  ad  honesta- 
tem  civitalis  vellent  promovere.  Postquam  autem  domini 
episcopi  auxilio  promoti  fuerant^  et  manu  propria  domino 
imperatori  ipsos  commendasset^  et  de  licencia  domini  im- 
peratoris  et  sua  recederent^  privilegium  quoddam  aput  do- 
minum  imperatorem  obtinuit^  per  quod  omnia  iura  nostre 
civitatis  antiqua  et  privilegia  ab  imperatoribus  regibus  ar- 
chiepiscopis  episcopis  sanccita  nittitur  infirmare.  Yerum  cum 
hec  intellexissemus  domino  nostro  regi  conquerendo  signi- 
ficavimus^  qui  litteris  suis  apertis  nobis  indulsit^  ut  ipsius 
auctoritate  in  iure  nostro  antiquo  subsisteremuS;  cui  con- 
sensimus.  Ob  hec  dominus  episcopus  proscriptionem  et 
bannum  nobis  procuravit.  Nos  vero  ante  denunciacionem 
nobis  factam  ad  sedem  apostolicam  provocavimus.  Igitur 
quicunque  magistrorum  istius  facti  processum  consideraverit 
et  pensato  negocio  causam  nostram  fovere  voluerit,  in  con- 
petenti  summa  pecuniC;  iuxta  sui  laboris  meritum,  ipsi  pa- 
rati  erimus  respondere.  ^ 

1)  sehr  fein  geschrieben:  das  ietet  2erbrochene  siegel  war  das  stadt- 
siegcl  mit  dem  heiligen  Petrus  und  der  umschrift:  Te  sit  (uta  bono 
Wormatia  Petre  patrono.  Die  in  bezug  genommene  nrkunde  Friedrichs  M 
ist  vom  mai,  die  Heinrichs  C^^O  ^om  3  aug.  1232;  vergl.  aber  aoch 
des  letztern  befehlschreiben  vom  folgcnden  tag. 


DIPLOMATA   WORICATISNSIA.  221 

7.  Landolf  der  decan  und  das  domcapitel  zu  Wonns  beur- 
kunden  die  mit  einwilli^ng  des  ktjnigs  zwischen  dem 
bischof  Heinrich  und  den  biirgern  von  Worms  iiber  die 
bestellung  des  dortigen  stadtraths  mit  neun  bttrgern  und 
sechs  rittern  gescblossene  Ubereiukunft.  1233  feb.  27. 

Landolfus  decanus  et  capitulam  maioris  ecclesie  Wor* 
matiensis.  Universis  hanc  paginam  cerneutibus  fldem  adhi- 
bere  subscriptis.  Hec  est  forma  composicionis  regioacce- 
dente  consensu  ||  inter  dominum  nostrum  H[einricum]  epis- 
copum  cum  ecclesia  sua  et  cives  Wormacienses :  Prepositus 
maior  vel  decanus  vel  custos  Nove  Domus  ^  unus  istorum, 
iurabit  in  animam  domini  episcopi  II  quod  idem  dominus  no* 
ster  eliget  inter  cives  suos  novem  viros  ^  quos  esse  viderit 
potiores  et  utiliores  sibi  et  ecclesie  ac  toti  civitati.  lidem 
novem  iurati  eligent  sex  milites  in  civitate  ||  quos  esse  cre- 
diderint  potiores  et  utiliores  domino  episcopo  ecclesie  et 
civitati.  Qui  quindecim  una  cum  domino  episcopo  semper 
consilio  presidebunt  Quod  si  dominus  episcopus  ierit  extra 
provinciam,  personam  ydoneam  que  nomine  suo  oonsilio 
presideat  subrogabit.  Item  dominus  episcopus  cum  istis 
quindecim  super  iuramentamprestitumeligent  scultetum  cum 
officiatis  in  festo  Martini  ^  ita  quod  nec  ipse  dominus  epis- 
copus  nec  isti  quindecim  umquam  exigent  vel  recipient  inde 
aliquam  pecuniam^  tales  eligendo  qui  possint  domino  epis- 
copo  et  civitati  servire^  nullam  amiciciam  vel  inimiciciam 
in  hiis  eligendis  attendendo.  Item  ad  constituendum  exac- 
tionem  vel  ungelt;  dominus  episcopus  cum  predictis  quin- 
decim  de  qualibet  parrochia  quatuor  viros  assumet;  eorum. 
et  quindecim  virorum  consilio  civitatis  commodo  provisurus. 
Quod  si  unus  ex  illis  novem  decesserit;  dominus  episcopus 
alium  substituet  sub  forma  prioris  iuramenti.  Si  de  sex  mi- 
lilibus  quisquam  decesserit^  illi  novem  prestito  iuramento 
sub  forma  predicta  alterum  subrogabunt.  Si  quis  vero  quin- 
decim  consiliariorum  contra  iuramentum  suum  venerit,  con- 
viclus  duabus  vel  tribus  personis  de  consortio  suo,  auctori- 
tate  domini  episcopi  a  consilio  eicietur^  altero  illi  sub  forma 
priori  subrogato.  Si  de  sex  militibus  aliquis  se  per  annum 
absentaverit ,  alter  in  locum  eius  ab  illis  novem  eligetur.  Si 
vero  de  novem  civibus  se  aliquis  per  annum  absentaverit; 
dominus  episcopus  in  locum  eius  alterum  subrogabit.   Si 


222  D1PL0MATA  WORMATIENSIA. 

quis  autem  de  quindecim  consiliariis  peregrinatus  fuerit, 
alter  usque  ad  reditum  illius  assumetur^  ita  quod  si  fuerit 
miles^  novem  consiliarii  alterum  militem  assument^  si  fuerit 
civis ,  dominus  episcopus  alterum  civem  substituet  Si  vero 
predicti  quindecim  super  aliquo  consilio  inter  se  dissense- 
rint ,  assentiendum  est  maiori  partL  Item  dominus  rex  ex 
novem  burgensibus  consiliariis  eliget  unum  in  magistrum 
civitatis^  mutando  ipsum  si  placuerit  de  anno  in  annum^ 
vel  inmutatus  ab  eo  in  eodem  offlcio  pro  sue  voluntatis  ar- 
birrio  permanebit.  Sed  dominus  episcopus  de  sex  militibus 
unum  eliget  in  festo  Martini;  et  ipsum  de  anno  in  annum 
commutabit.  Item  omnes  fraternitates  husgenoz  et  wiltwer- 
kere  illis  exceptis  ammodo  penitus  cessabunt.  Preter  hec 
omnia  que  supradicta  sunt^  dominus  episcopus  omnia  iura 
omnia  privilegia  bonas  consuetudines  civitatis  salvas  con- 
servabit  couflrmabit  et  meliorabit.  Ut  autem  hec  rata  per- 
maneant  et  inconvulsa  et  inviolabiliter  observentur,  formam 
hanc  compositionis  domini  regis  et  domini  episcopi  sigiliis 
roboratam  ecclesie  nostre  sigillo  fecimus  communiri. 

Tesles :  Nibelungus  maior  prepositus.  Laudolfus  decanus. 
Wernherus  custos.  Nicolaus.  Constantinus.  Burcardus  pre- 
positus  Wileburgensis.  Fridericus  de  Bobardia.  Baleiz.  Cuno 
de  Elewangen.  Benzo.  Cunradus  de  Wolvesiielen.  Heinricns 
Suevus.  Volzo  et  Johannes  magistri.  Albertus  Rapa,  el  ce- 
teri  confratres  nostri. 

Acta  sunt  hec  anno  domini  m.ccxxxjii.^  tercio  kal.  martii; 
indictione  vi.* 

8.  Heinrich  bischof  Ton  Worms  ilberlasst  den  biirgern  da- 
selbst  die  miinze  auf  zehn  iahre  wahrend  welcher  zeit 
zwischen  ihm  und  ihnen  aller  zwiespalt  ruhen  soll.  1234 
feb.  19. 

Heinricus  dei  gracia  Wormatiensis  episcopus.  Presenlis 
scripti  noverint  inspectoreS;  quod  nos  de  consensu  et  vo- 
luntate  capituli  maioris  vendidimus  ||  civibus  nostris  roone- 
tam^  ut  in  pondere  triginta  solidorum  et  eisdem  ferramentis 
per  decem  annos  continue  stabilis  permaneat,  sopita  inlerim 
ex  parte  nostra  omni  ma  II  teria;  que  inter  nos  et  cives  ali- 
cuius  discordie  polerit  et  rancoris  fomitem  ministrare.  Igi- 

1)  das  einzige  siegel  welches  anhieng  ist  abgefaUen. 


DIPLOHATA  WOBMATIEIISIA. 


223 


tur  ad  preces  universitalis  usum  fori ,  sicut  hactenus  habue- 
runt^  per  islud  II  decennium  indulsimus  eisdem;  salvo  ex 
tunc  tam  nobis  quam  eis  iure  suo.  Ad  colligendum  vero  sine 
preiudicio  cleri  nostri  pecuniam  pro  moneta  debilam,  et  ad 
conservandum  in  omnibus  iura  monete^  favorem  et  assen- 
sum  nostrum  ipsis  impendere  tenemur  cum  effectu.  Ut  autem 
hec  apud  nos  et  successorem  nostrum^  si  quem  medio  tempore 
habuerimus^  rata  permaneant  et  inconvulsa^  paginam  hanc 
inde  scribi  fecimuS;  et  bulle  nostre  testimonio  communiri. 
Acta  sunt  hec  xi.  kal.  martii^  quarta  videlicet  die  ante  ka- 
thedram  Petri^  anno  incarnationis  dominice  m.cc.xxx.iii.^ 
anno  quarto  in  nativitate  domini  tunc  inchoato.^ 


9.  Friedrich  II  antwortet  den  btlrgern  von  Worros  indem  er 
ihre  treue  anerkennt  und  sie  belobt  dass  sie  den  ihnen 
neulich  angesonnenen  eid  verweigert  haben.  0234  oder 
1235.) 

Fridericus  etc.  Civibus  Wormaciensibus.  Transmissas 
nuper  culmini  nostro  universtiatis  vestre  litteras  hilari  affec- 
tione  recepimus  et  earum  plene  recollegimus  intimata.  Nec 
excellencia  nostra  ducit  in  dubium^  quoniam  fldeliter  et  de- 
Yole  vos  erga  progenitores  nostros  gesseratis  et  devotionem 
eorum  ad  eorum  promotionem  ferventi  zelo  fueritis  perse- 
cuti.  Rogamus  insuper  quanta  diligentia  et  fidelitatis  ardore 
succensi  erga  servicia  nostra  vos  gesseritis  et  geratis^  ut 
fidem  vestram  nostro  geramus  in  pectore  fixam  ad  devocio- 
nis  nostre  servicia  ad  condignam  laudem  et  retributionem 
vestram  tenaciori  memoria  conservemus.  Nuper  eciam  ma- 
nifestius  fides  vestra  claruit  ad  exemplum^  ut  adiuramen- 
tum  quod  requirabatur  a  vobis  nullis  suggeslionibus  minis 
sive  terroribus  constanciam  potueritis  inmutare^  quin  pocius 
inspecta  et  cognita  adinvencionis  versucia  imperiale  no- 
men  exceperitis  et  honorem^  quia  nobis  incumbit  honor  et 
honus  imperii  et  vos  et  totum  imperium  nobis  tenemini  iu* 
ramento.  ^ 

1)  das  siegel  ist  abgefaUcn.      2)  aas  der  hs.  philol   105  zu  Wien 
Malt  154,  wo  spiritualiter  steht  statt  imperiale* 


224  DIPLOMITA  WORHATIENSIA. 

10.  Landolf  biscliof  von  Worms  belehnt  auf  ewige  zeiten  die 
bUrgergemeinde  daselbst  mit  der  YOgtei  in  NonnenmUn- 
ster,  welche  er  von  kaiser  Friedrich  zurUck  erhalten  hat. 
1242  marz  25. 

Landolfus  dei  gracia  Wormaciensis  episcopus.  Univer- 
sis  in  perpetuum  quibus  presentis  scripti  seriem  intueri  con- 
tigerit  volumus  esse  notum^  quod  recuperatam  per  nos  ab 
invictissimo  domino  Friderico  Romanorum  imperatori  advo- 
catiam  in  Nonnenmunster  concessimus  universitali  civium 
Wormacensium  dilectorum  nostrorum  titulo  feudi  cum  omni 
iure  suo  in  perpetuum  possidendam^  consulibus  civitatis  eam 
de  manu  nostra  suscipientes  in  feudo  nomine  totius  miiver- 
sitatis.  Ut  igitur  hec  nostra  concessio  robur  obtineat  perpe- 
tuo  valiturum^  nos  in  eius  testimonium  et  memoriam  pre- 
sentem  paginam  sigilli  nostri  munimine  duximus  consignan- 
dam.  Acta  sunt  hec  anno  ab  incarnatione  domini  m.cc.xl.ii.; 
in  annunciatione  beate  Marie  virginis  gloriose. 

11.  Conrad  IV  befreit  auf  bitte  des  bischofs  Landolf  toq 
Worms  die  dortigen  bUrger  vom  rheinzoU  bei  Oppenheim. 
Im  lager  bei  Worms  1242  iuli  27. 

ConraduS;  divi  augusliimperatorisFridericifllius,dei  gra- 
cia  Romanorum  in  regem  electus  ^  semper  augustus^  ac  he- 
res  regni  Jerusalem.  Universis  imperii  fidelibus  tenorem  pre- 
sentium  inspicientibus  graciam  suam  et  omne  bonum.  Ad 
universorum  noticiam  volumus  pervenirC;  quod  attendenles 
devota  servicia  multociens  patri  nostro  et  nobis  per  cives 
Wormatienses  fldeles  nostros  exhibita,  eisdem  civibus  de 
plenitudine  consilii  nostri^  ad  preces  venerabilis  principis 
L.  Wormatiensis  episcopi,  fldelis  nostri,  de  speciali  favore 
nostre  gracie  indulgemus^  ut  ipsi  cives  Wormatienses  a 
theloneo  nuncupato  vulgariter  mgelt,  quod  apud  Oppen- 
heim  ab  eis  hucusque  recipi  solebat  in  RenO;  sint  de 
cetero  absoluti.  Sub  obtentu  gracie  prefati  domini  ac  pa- 
tris  nostri  et  nostre  firmiter  inhibentes^  ne  quis  huic  gracie 
se  opponat. 

Testes :  L.  Wormatiensis  episcopus.  Marcgravius  deHom- 
berg.  G.  de  Hohinloch.  CraiTt  de  Boxsperg.  Wolveralh  de 
Cricheim.  Conradus  de  Smidefelt  dapifer  noster.  Philippus 
de  Hohinfels.   Philippus  de  Valkenstein.   Conradus  dictus 


DIPLOMATA  W0RHAT1EN8IA.  225 

Croph  bnrcgpravias  castri  Trifels.  Marquardus  schultetus  de 
Oppenheim ,  fideles  nostri  ^  et  alii  quam  plures. 

Ut  igitur  premissa  supradicta  civibus  Wormatiensibus 
irrefragabiliter  observentur^  nos  presens  scriptum  sigillino- 
stri  munimine  duximus  roborandum.  Actum  et  datum  in  ca- 
stris  apud  Wormaliam^  anno  dominice  incarnationis  mille- 
simo  cc.xLii.^  vi.  kal.  augasti^  xv.  indictionis. 

12.  Conrad  IV  beurkundet  den  zwischen  den  btirgern  von 
Worms  auf  der  einen  und  dem  reichshofclUnmrer  Phi- 
lipp  von  Hohenfels  auf  der  andern  seite  zu  stande  ge- 
brachten  f^iedensschluss.    Speier  1246  ian.  23. 

Cunradus  divi  augusti  imperatoris  Friderici  filius  dei 
gracia  Romanorum  in  regem  electus^  semper  augustus  et 
heres  regni  Jerusalem.  Per  presens  scriptum  notum  esse 
volumus  universis  II  imperii  fidelibus  tam  presenlibus  quam 
faturis^  quod  cum  inter  cives  et  fideles  nostros  Warmacien- 
ses  et  Philippum  de  Hohenvels  imperialis  aule  camerarium 
publica  discordia  verteretur;  ||  de  mandato  et  plenitudine  vo- 
Inntatis  nostre  ac  cousiliariorum  nostrorum^  videlicet  Kraf- 
toms  de  Bocgesberg^  Cunradi  pincerne  de  Clinginberg  et 
Waiteri  pincerne  de  Lim  H  borch;  amicabili  tractatu  super- 
veniente,  ad  huiusmodi  pactum  pacis  et  firme  concordie  per- 
venerunt  in  preseutia  nostra.  Yidelicet  quod  Jacobus  dictus 
Rapa  de  Alzeia^  a  quo  ipsa  discordia  sumpsit  exordium^  feo- 
dum  suum  castrense  ad  Lapidem  et  omne  ius  quod  habet 
ibidem  resignabit  simpliciter  et  precise^  et  omni  hostilitati  et 
actioni  quas  habet  adversus  Landolfum  venerabilem  epis- 
copum  Warmaciensem  principem  nostrum  et  ecclesiam 
Warmaciensem  et  universitatem  eiusdem  civitatis  renuncia- 
bit  omnino.  Item  dictus  camerarius  iurabit  cum  xix  aliis 
militibuS;  quod  ipse  et  omnes  amici  sui  quos  ista  tetigit 
discordia  ^  omni  rancore  et  inimicicia  contra  eundem  epis- 
copum  et  eosdem  cives  dimissis^  deinceps  eorum  erunt 
amiciy  et  quod  factum  est  nunquam  vindicabunt  nec  vindi- 
cari  procurabunt.  Tali  videlicet  condilione  adiccta^  quod  si 
ab  aliqua  partium  corcordia  ipsa  extiterit  tcmere  violata^  per 
Karolum  de  Kidenheim,  Heinricum  dc  Ilcphcnheim  ct  Sy- 
moncm  de  Gunlheim  ex  parte  ipsius  Piiylippi ,  el  per  Wol- 
framum  militem,  Cunradum  Thirolfum  et  Ebcrhardum  in 
vico  Lane  pr^  parte  civium  Wormaciensium  cleclos,   et 

BOEflMER  FONTES.  2.  15 


226  DIPLOMATA  WORBUTIENSIA. 

mediante  Marquardo  sculteto  de  Oppenheim  fideli  nostro, 
qui  ad  hoc  ab  utraque  parte  mediator  electus  est  et  provi- 
sor^  videri  debet  ac  plenius  discerni  rei  veritas  de  violacione 
ipsius  concordie.  Et  si  ex  parte  ipsius  Phylippi  eadem  concor- 
(tia  infringetur^  idem  Phylippus  et  alii  xix  predicti  milites  se- 
cum  iurati  civitatem  Wormaciensem  inlrabunt^  inde  non  re- 
cessuri  donec  pars  ipsius  civitatis  recipiat  de  violentia  concor- 
die  satisfactionem  debitam  et  condignam.   Et  si  forte  idem 
Phylippus  et  secum  iurati  iuramenti  sui  quod  absit  voluerint 
vel  presumpserint  fore  immemoreS;  promissam  et  statutam 
concordiam  minime  observantes^  haberi  debent  ac  publice 
dici  persone  infames^  omni  robore  fidei  et  honoris  carentes^ 
nichilominus  predicti  cives  ab  eorum  personis  et  rebus  li- 
berum  habebunt  arbitrium  satisfactionem  debitam  repetendi. 
Nomina  autem  iurantium  simul  cum  Phylippo  ^  camerario 
predicto  hec  sunt:  Krafto  filius  Embrichonis^  Ludewicns  de 
Richenstein^  Wernherus  Heinricus  Johannes  fratres  dicti 
WuIIeschirzele^  Wolfin  de  Suabesberg^^  Jacobus  fllius  Rape 
de  Alzeia^  Dieterichus  de  Ensinlheim,  Jacobus  de  Dagis- 
heim^  Hermannus  de  Fleresheim^  Gunradus  de  Epelnsheim, 
Karolus  de  Kidenheim;  Heinricus  de  Eppilnsheim;  Ludewi- 
cus  Ae  Valcenstein^  Simon  de  Guntheim^  Durinkart  de  West- 
hoven^  Cuno  de  Guntheim;  Nagil  de  Nittensheim^  Heinricus 
de  Eppilnsheim.     Si  vero  pars  eorundem  civium  contra 
pactum  eiusdem  concordie  venerit;  eam  presumptuosius  in- 
fringendO;  consilium  ipsius  civitatis  locum  qui  dicitur  mn- 
dat  intrabunt,  similiter  ab  eodem  loco  non  recessuri  donec 
pari  pena  satisfactione  et  infamia  quibus  dictus  camerarius 
astrictus  est^  satisfaciant  ut  tenentur.  Et  si  contigerit  ali- 
quem  xix  iuratorum  predictorum  cum  eodem  Phylippo  sive 
predictorum  sex^  qui  electi  sunt  ad  discernendam  veritatem 
de  excessibus  partis  utriusque^  sive  dictorum  consiliariorum 
Wormaciensium  mortale  tributum  subire^  statim  alius  loco 
ipsius  debet  sine   mora  qualibet  subrogari^  ut  nullatenus 
eorundem  numerus  minuatur.  De  quodam  autem  puero  qui 
in  conflictu  orte  discordie  occisus  est^  talis  promissio  inter- 
venit,  quod  dictus  Phylippus  procurare  tenetur,  ut  omnes 
consanguinei  et  amici  eiusdem  pueri  ex  parte  matris  re- 
mittere  debent  puro  corde  omnem  noxam  adversus  quem- 

1)  die  worte:  simiil  cuin  Ph.  sind  mit  andrer  dinte. 


I 


DIPLOMATA   WORMATIEIISU.  227 

libet  qai  de  ipsius  morte  posset  merito  conveniri  ^  et  aput 
coDsan^neos  patris  ipsius  pneri  fide  bona  partes  suas  in-* 
terponet,  ut  similiter  nullam  vindictam  de  morte  predicti 
pueri  querere  moliantur.  Preterea  quilibet  captivus  detentus 
per  cives  Warauicienses  qui  in  eodem  conflictu  capti  fue- 
runt  iurabunt  cum  quatuor  aliiS;  et  Rupertus  qui  dicitur  co-* 
mes  Irsulus  cum  quinque  aliis  secum^  quod  nuUam  vin-» 
dictam  de  ipsorum  captione  vel  de  dampnis  illatis  eis  que-* 
reret  vel  queri  faciet  adversus  Warmaciensem  episcopum 
vel  cives  eiusdem^  et  semper  de  cetero  bona  fide  pro  amicis 
habebunt  eosdem.  Et  similiter  iuramentum  facient  omnes 
caplivi^  qui  in  vinculis  prefati  camerarii  detinentur.  Promisit 
insuper  idem  Phylippus  in  presentia  nostra  dare  litteras 
apertas  civibus  Warmaciensibus  ^  in  quibus  debent  apponi 
sigilla  Eberhardi  et  Ottonis  fratrum  de  Eberslein^  Friderici 
comitis  de  Liningen  y  Silvestris  comitis  et  Embichonis  filii 
sui^  Heinrici  Irsuti  comitis^  Cunradi  Irsuti  comitis,  Wernheri 
de  BoIIandia^  Philippi  de  Falcensten  fratris  sui^  Wernheri 
dapiferi  de  Alzeia^  quod  si  aliquando  idem  Phylippus  contra 
paclnm  ipsius  concordie  venerit;  predicti  omnes  excludent 
eum  a  consortio  et  amicicia  eorum,  nec  ei  prestabunt  ali* 
quod  auxilium  contra  Warmacienses  predictos.  Promisit 
insuper  excellentia  nostra  utrique  partium;  ut  si  aliqua  ipsa- 
rum  partium  contra  pactum  nominate  concordie  venerit  et 
eam  violare  presumpserit^  nos  alteri  parti  astare  volumus 
contra  ipsam  viribus  et  potentia  celsitudinis  nostre.  Unde 
ad  futuram  memoriam  similia  duo  scripta  de  verbo  ad  ver- 
bum  scribi  fecimus^  quorum  unum  penes  Warmacienses  ci-^ 
ves  et  aliud  penes  eundem  Phylippum  servari  debent  si-* 
gillo  nostro  munita.  Datum  aput  Spiram;  xxiii  ianuarii, 
quarte  indictionis. 

13.  CoDrad  IV  meldet  den  bUrgera  von  Worms  seiDen  glttck- 
lichen  eiDtritt  iD  ItalieD,  dass  IhDi  markgraf  K.  vod 
Homburch  mit  vieleD  schifTeD  behufs  seloer  ttberfahrt 
nach  Apulien  bls  Pola  eutgegeD  gekommeD  sel ,  und  er- 
mahnt  sie  zur  treue  bis  zu  selner  rUckkehr  nach  Deutsch- 
laad.    (1231  dec.) 

Cunradus  etc.  Civibus  Wormaciensibus.  Ex  eius  gra* 
cia,  qui  vitam  nostram  inter  enses  hoslium  texit  miseri- 
cordiler  et  protexit;  ad  gloriam  sni  nominis  et  honorem;  ab 

15* 


228  DIPLOIUTA  WORMATIEHSIA. 

Alimaiiia  partibus  Ligurie  felidter  adeniites^  vota  fidelium 
nostronim  in  amplexatione  nostri  dominii  invenimiis  sic  de- 
fixa^  Qt  omnes,  tanquam  mater  super  unico  fiiio  a  mortuis 
suscitato  y  viderentur  in  nostris  aspectibus  gratulari.  Nam 
ad  ostendendam  fidem  et  constanciam  quam  intus  gerebant^ 
foris  verbo  et  opere  in  recipienda  persona  nostra  cor  et 
animam  nostris  nutibus  exponentes^  extractis  carrochiis  suis^ 
tam  maiores  quam  minores  cum  inennarabili  sollempnitate 
ad  pedum  nostrorum  oscula  communiter  veniebant;  offeren- 
tes  se  et  sua  cum  omni  subiectionis  reverencia  nostris  be- 
neplacitis  et  mandatis.  £t  quamquam  ex  presencia  summi 
pontificis^  qui  nos  precesserat  in  eisdem  partibus^  gravioris 
dispensionis  materiam  timeremus^  utpote  per  cuius  adiuti 
adventum  Mediolanenses  et  alii  rebelles  nostri^  extractis 
carrochiis  suis^  fideles  nostros  totis  suis  viribus  impugna- 
bant^  tandem  ordinatione  divina  occulata  fide  perpen- 
dimus,  ipsum  dominum  papam  a  predictis  nostris  taliter  re- 
cessisse^  quod  eius  adventus  adpartes  easdem  longe  nobis 
fuit  utilior  quam  si  eciam  non  venisset.  Nam  ex  hoc  devo- 
torum  nostrorum  fervens  crevit  devocio,  et  nichilominus 
hostes  nostri  indevocionis  cornua  [contra]  nos  erigere  for- 
midabant  ^  sic  quod  tanquam  experti  rerum  Ytalie  quod  as- 
sumpta  preclari  regni  nostri  scilicet  hereditate  paterna^  ad 
quam  per  maiores  ipsius  regni  magnates  et  specialiter  per 
R.  marchionem  de  Honburch^  dilectum  nostrum  consangui- 
neum;  evocati^  qui  cum  multis  galeis  apud  Polam  pro 
nostro  transitu  accosserunt  cOmuiunitatis  dietis  magnifi- 
cencie  properamus.  Modum  habemus  et  formam  ^  per  quam 
hostium  nostrorum  caterva  de  partibus  Ytalie  in  mann 
nostrarum  virium  conculcetur^  ne  forsan  in  emenda  con- 
digna  et  sufficiens  a  prosequendis  avitis  et  patriis  iniuriis 
et  pacis  et  concordie  adiectionibus  nos  reflectat.  Igitur  de 
puritate  vestre  fidei  plenam  fiduciam  optinentes^  rogamus 
et  monemus  attente,  quatinus  circa  devocionem  nostri  no- 
minis  et  honoris ,  sicut  confidimus  ^  vos  servantes  y  felicem 
reditum  nostrum  ad  partes  Alimanie^  qui  erit  in  proximo, 
viriliter  expectetis,  ut  ad  incrementa  nostri  comodi  et  hono- 
ris  gracie  nostre  liberalibus  beneficiis  teneamur  benignius 
aspirare.  * 

1)  ans  cod.  philol.  105  in  Wien  blatt  77. 


DIPLOMATA  WORMATIERSIA.  229 

14  Dienstmannen  rathmannen  richter  schdffen  und  biirger 
gemeinlich  yon  Worms  bearliunden  ihren  mit  den  biir- 
gem  Yon  Mainz  zur  hiilfe  zur  aufrechthaltung  aller  bUr- 
gerlichen  rechte  und  zur  scliiedsrichterlichen  schlichtung 
{dler  streitigkeiten  gegenseitig  eingegangenen  und  be- 
schwornen  bund.    1254 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis  ^  amen.  Mini- 
steriales  consules  iadices  scabini  et  universi  cives  Worma- 
cienses.  Universis  presentem  pagioam  inspecturis  perfectam 
noticiam  subscriptorum.  Miriflci  creatoris  clemenlia  pacem 
et  concordiam  in  hominibus  operatur  ^  cuius  nomen  est  in 
secula  benedictum.  Huius  itaquo  spiritu  et  favore^  sine  quo 
nichil  laudabile  aut  perfectum^  nos  antique  fidei  et  dilectio- 
nis  memores^  que  inter  nos  nostram  et  Maguntiam  civilates 
agebatur  temporibus  preteractis  ^  idem  fedus  concordie  et 
unitatis  digne  duximns  innovandum  y  et  ne  labatur  per  se- 
cnla  confirmare.  Civibus  quidem  eiusdem  civitatis  nos  una- 
nimiter  et  publice  astrinximus  iuramento^  quod  eorum  fide- 
les  esse  tenebimur  in  perpetuum  adiutores  contra  univer- 
sos^  qui  ipsos  propulsaverint  iniuriis  aut  presumpserint 
contra  iusticiam  molestare.  Preterea  omnia  iura  civilia  in 
iudiciis  sententiis ,  necnon  in  universis  aliis  iusticiis  et  un- 
geltiS;  que  civitatem  nostram  contingunt^  ipsis  in  civitate 
et  districtu  nostro  tanquam  nostris  exhibebimus  equa  lancC; 
ita  quod  hiis  iidem^  existendo  nostri  concives,  una  no- 
biscum  perhenniter  contentur.  Que  de  cetero  ipsis  rite  ob- 
servabimus  sine  dolo.  Et  ipsi  similiter  nobis  iuraverunt 
et  observabunt  hec  omnia  vice  versa.  Ad  removcndam  au- 
tem  omnem  litis  occasionem  aut  discordie  fomitem,  que 
inter  nos  et  concives  nostros  Moguntinos ,  nobis  specialiter 
dilectos,  posset  aliquotenus  suboriri,  quatuor  viros  inter  nos 
elegimtis^  et  ipsi  similiter  inter  se  quatuor  statuerunt^  qui 
auctoritate  utriusque  civitatis  omnes  questiones  et  negotia 
inter  nos  utrosque  amicabiliter  vcl  per  iusticiam  termina- 
bunt;  quorum  cum  aliquis  decesserit,  altcr  loco  ipsius  a 
consilio  statuetur.  In  quorum  robur  et  evidentiam  pcrhcn- 
nalem,  presentem  litteram  ipsis  tradidimus  sigilli  nostri  mu- 
nimine  insignitam.  Actum  anno  domini  m.cc.l.iiii. 


230  DIPLOMATA  WORXATIBNSIA. 

15.  Wilhelm  rOmischer  kSnig  Terspricht  den  btirgern  von 
Worms  auf  bitte  ihres  bischofs  die  aufrechthaltung  der 
freiheiten  und  rechte  welche  sie  von  seinen  rechtmsLssi- 
gen  Yorfahren  am  reich  erhaiten  haben.  flaag,  1254 
oct.  13. 

Willelmus  dei  gracia  Romanorum  rex ;  semper  augustus. 
Universis  imperii  fidelibus  ^  presentes  litteras  inspfecturis^  tl 
graciam  suam  et  omne  bonum.  Cum  celestis  dispositio  nos 
ad  regalem  celsitudinem  duxerit  miriQ  II  ce  promovendoS; 
decet  et  expedit^  ut  quibuslibet  imperii  fldelibus^  qai  nostre 
gracie  se  coaptant^  inveniamur  II  et  benigne  reddamur  in 
iusticia  faciles  et  in  gracia  liberales.  Volentes  i^itur  dilec- 
tos  fideles  nostros  cives  Wormacienses  obtentu  venerabilis 
. .  Wormaciensis  episcopi  ^  dilecti  principis  nostri  y  qui  ad 
nostram  presenciam  pro  eisdem  laborem  subiil  personalem^ 
speciali  prosequi  gracia  et  favore  ^  libertates  et  iura  eis  a 
divis  imperatoribns  et  regibus  Romanis^  legilimis  predeces- 
soribus  nostris,  provide  ac  pie  concessa,  ipsis  inconvulsa 
et  imperpetmim  valilura  promittimus  observare.  In  cuius  rei 
testimonium  presens  scriptum  exinde  conscribi  et  sigillo  no- 
stro  iussimus  communiri.  Datum  apud  Hagam  ^  iij  id.  octo- 
bris^  indictione  x.iii.^  anno  domini  m.cc.  quinquagesimo 
quarto. 

16.  Petrus  cardinaldiacon  von  St  Georg  ad  velum  aureum 
pabstlicher  legat  privilegirt  die  bttrger  von  Worms  und 
Speier  wegen  ihrer  bemiihungen  um  den  landfrieden  dass 
ste  durch  ihn  nicht  vor  auswdrtiges  Cgeistliches)  gericht 
sollen  geladen  werden  kOnnen.  Strassburg  1255  mSrz  11. 

Petrus  miseratione  divina  sancti  Georgii  ad  velum  au- 
reum  diaconus  cardinalis  ^  apostolice  sedis  legatus.  Dilectis 
iny  christo  Wormatiensibus  etSpirensibus  consulibus  etci- 
vibus  universis.  Salutem  in  domino.  Attendentes  sol  II  lici- 
tudines  et  laboreS;  qups  ad  promovendam  et  manu  tenendam 
pacem  provincie  prudenter  et  II  ferventer  adhibuistis  hacte- 
nus  et  iugiter  adhibere  curatis,  propter  que  meremini  spe- 
cialis  favoris  et  prerogativa  gaudere,  auctoritate  vobis  pre- 
sentium  indulgemus ,  ut  oxtra  civitates  vestras  per  litteras 
nostras  impetratas ,  per  quas  non  sit  ad  citationem  proces- 
sum  vel  etiam  impetrandas^  que  de  hoc  indulto  plenam  et 
expfessam  seu  de  verbo  ad  verbum  uon  fecerint  mentionem, 


DIPLOMATA  WORMATIENSIA.  231 

(rabi  ad  ladicium  minime  valeatis,  quamdiu  parati  fueritis 
de  vobis  conquerenlibus  coram  ordinariis  vestris  facere  ius- 
ticie  complementum.  NuUi  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc 
paginam  nostre  concessionis  infringere  vel  ei  ausu  temera- 
rio  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit^ 
mdignationem  omnipotentis  dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli 
apostolorum  eius  se  noverit  incursnrum.  Datum  Argentin., 
V.  idus  marcii^  anno  domini  m.ccl.v.^ 

17.  Richard  r^mischer  k^juig  macht  als  gekorner  schiedsrich- 
ter  einen  frieden  zwischen  den  biirgern  von  Worms  und 
denen  von  Osthofen  auf  der  einen ,  und  Simon  von  Gunt- 
heim  und  Jacob  vom  Stein  auf  der  andern  seite.  Worms, 
1260  sept  16. 

Ricardus  dei  gracia  Romanornm  rex^  semper  augustus 
Universis  sacri  imperii  Romani  fidelibus  presentes  litteras 
inspecturis  graciam  suam  et  omne  bonum.  Cum  inter  dilec- 
tos  fideles  nostros  cives  Wormacienses  et  illos  de  Osthoven 
fautores  eorum  ex  una  parte,  et  Symonem  de  Guntheim  et 
Jacobum  de  Lapide  ac  ipsorum  fautores  tam  clericos  et  lai- 
cos  ex  altera^  gravis  suscitata  esset  materia  questionis^  tan- 
(lem  faciente  pacis  auctore  post  diversas  altercationes  hinc 
inde  in  nos  tanquam.in  arbitrum  ab  utraque  parte  coram 
nobis  apud  Wormaciam  unanimiter  extitit  compromissum, 
quod  quicquid  arbitrando  seu  sententiando  dixerimus ,  de- 
beret  a  predictis  omnibus^  certis  penis  adiectis  a  nobis  et 
adnotatis  infcriuS;  inviolabiliter  observari.  Nos  itaque  pa- 
cem  et  concordiam  interipsos  potissime  affeclantes^  causa 
questionis  huiusmodi  de  consilio  fidelium  nostrorum  plene 
discussa^  in  nomine  sancte  etindividue  trinitatis  in  primis 
dicimus  et  arbitrando  pronuntiamus ,  quod  captivi  ex  utra- 
que  parte^  tam  civitatis  Wormaciensis  quam  predictorum 
Symonis  et  Jacobi^  sine  alicuius  pretii  redemplione;  liberi 
sint  etpenitus  absoiuti^  cum  Jacobus  et  Symon  fideiussores 
receperint  quos  Philippus  de  Honvels  et  Pliilippus  de  Fal- 
kestein  receperunt.  Kem  dicimus^  quod  dampna  quecunque 
et  per  quemcunque  modum  facta^  per  incendia  rapinas  cedes 
hominum^  si  que  facla  sunt^  destructiones  domorum  edifi- 
ciorum  vinearum  agrorum  vel  alia  quacunque  de  causa  pe- 

1)  das  siegel  ist  abgeralleo. 


232  DIPLOMATA  WORMATIENSIA. 

nilus  sint  remissa.  Qaerimonie  vero^  si  qiie  hinc  inde  super 
})ona  vel  possessiones  dictarum  partium  per  iudicium  facte 
sint^  similiter  sint  remisse^  et  eorum  quilibet  ex  utraquc 
parte  bona  sua  in  statu  quo  iam  sunt  rehabebit.  Et  quia 
predicti  Symon  et  Jacobus  plurima  dampna  sustinuisse  di- 
cuntur^  pro  eisdem  dampnis  et  captivis  eorum  recipient  quin- 
gentas  marcas  coloniensium  denariorum^  quarnm  centum 
et  quinquaginta  marcas  quatuordecim  diebus  post  instans 
festum  beali  Martini;  et  centum  et  quinquaginta  marcas  in 
festo  epiphanie  domini  proximo  subsequenti  ^  residuas  du- 
centas  marcas  in  die  beatorum  apostolorum  Philippi  et  Ja- 
cobi  proximo  futuro  recipient  Symon  et  Jacobus  supradicli. 
Et  hec  pecunia  dividetur  ita^  quod  Symon  predictus  ducen- 
tas  marcas  habebit^  Jacobus  vero  trecentas  de  pecunia  me- 
morata,  et  assignabitur  predicta  pecunia  Wormatie  et  con- 
ducetur  Guntheim  vel  Oppenheim.  Et  ob  hoc  boni  amici 
erunt  et  facient  cum  omnibus  amicis  suis^  quos  sub  debito 
iuramenti  sine  interventu  pecunie  habere  poterunt,  vruedam 
debitam  et  consuetam.  Insuper  dicimus  et  arbitrando  pro- 
nuntiamuS;  quod  omnia  predicta  iurent  ab  utraque  parte  in- 
violabiliter  observare.  Et  quicunque  hoc  servare  noluerit 
periurus  sit  et  infamis  et  excommunicatioiii  domini  pape 
subiaceat,  et  nostre  ac  imperii  proscriptionis  vinculo  sive 
sententia  sit  proscriptus,  et  simiiiter  tenentes  et  foventes 
eosdem  simili  pena  plectantur.  Et  nichilominus  tam  episcopi 
quam  alii  nobiles  inferius  adnotati  et  civitates  subscripte 
yi(Tlatores  dicte  pacis  non  debent  tenere  fovere  neque  iu- 
vare  auxilio  consilio  vel  favore ,  sed  alteri  parti  contra  vio- 
latores  huiusmodi  debent  assistere  suis  viribus  potenter  pa- 
riter  et  patenter.  Hec  sunt  nomina  illorum  qui  debent  istis 
assistere  observantibus  supradicta :  venerabiles  H.  Spirensis 
et .  ,  Wormaciensis  episcopi,  nobiles  viri:  E.  de  Lininge  . . 
de  Spanheim  et .  ,  Silvestres  et  C.  Irsutus  comites ,  Ph.  de 
Falkestein  camerarius,  Ph.  de  Hoenvels,  Wiricus  de  Duna, 
Wernerus  dapifer  et  Ph.  fratres  de  Bolandia,  dilecti  fideles 
nostri.  Et  hec  sunt  nomina  civitatum :  Maguntia  Wormatia 
Spira  et  Oppenheim.  In  quorum  omnium  testimonium  el  per- 
petuam  firmitatem  presentes  litteras  exinde  conscribi,  et  tam 
nostro  sigillo  regio  quam  sigillo  predictorum  episcoporum, 
dilectorum  principum  nostrorum,  fecimus  et  iussimus  sigil- 


DIPLOMATA  W0RMATIEN8IA.  233 

lari.  Alii  vero  nobiles  et  officiati  ac  familiaros  nostri  aliis 
consimilibus  litteris  super  hoc  confectis  una  cum  sigillis 
predictarum  civitatum  eorum  appendant  sigilla  in  testimo- 
niam  veritatis.  Actum  WormaciO;  xvi  die  septembris^  in- 
dictione  tercia^  anno  domini  millesimo  cc.  sexagesimo.  Regni 
vero  nostri  anno  quarto. 

18.  Richard  rOmlscher  kOnlg  verspricht  den  biirgern  von 
Worms  fttr  den  Philipp  Yon  Hohenfels  dass  dieser  auf 
alle  bttrgschaften  wegen  der  fehde  zwischen  den  genann- 
ten  bttrgern  auf  der  einen  und  Jacob  vom  Stein  und  Si- 
mon  Yon  Guntheim  seinen  burgmannen  auf  der  andern 
seite  auf  seinen  kdniglichen  befehl  verzichten  werde. 
Worms,  1260  sept.  16. 

Ricardus  dei  gracia  Romanorum  rex,  semper  augustus^ 
universis  imperii  fidelibus  presentes  litteras  inspecturis  gra- 
ciam  suam  et  omne  bonum.  Tenore  presencium  publice  pro- 
testamur  et  promittimus  bona  fide  pro  dilecto  fideli  nostro 
Philippo  de  Hoenvels^  quod  ipse  omni  cautioni  fideiussorie 
vel  alii  qualicunque^  occasione  discordie  que  vertebatur 
inter  dilectos  fideles  nostros  cives  Wormacienses  et  Jaco- 
bmn  de  Lapide  et  Symonem  de  Guntheim;  milites  castren- 
ses  dicti  Philippi  ^  et  eorum  complices  ^  a  dictis  civibus  sibi 
facte  sive  receptC;  ad  mandatum  nostrum  regium  renuntia- 
bit  simpliciter  et  de  plano.  Super  qua  renuntiacione  facienda 
eisdem  civibus  per  memoratum  Philippum  iuxta  promissio- 
nem  noslram  dedimus  posuimus  et  statuimus  eisdem  civibus 
fideiussores  dilectos  fideles  nostros  videlicet:  Wiricum  de 
Duna^  Philippum  de  Falkenstein  camerarium;  Syfridum  de 
Honeg,  Willelmum  advocatum  Aquensem  el  H.  dictum  Snelle 
de  Sletstat^  dilectos  consiliarios  nostros ;  tali  conditione  vi- 
delicet^  quod  si  predicta  renuntiatio  non  fiat^  ut  superius 
est  expressum;  quilibet  predictorum  fideiussorum  unum  mi- 
litem  pro  se  transmittet  Wormaciam,  qui  exinde  non  exi- 
bunt  donec  renunciatum  fuerit  super  dicta  discordia  cautio- 
nibus  et  fideiussionibus  universis.  In  cuius  rei  testimonium 
presentes  litteras  exinde  conscribi  et  sigillo  maiestatis  no- 
stre  iussimus  communiri.  Actum  Wormacie,  xvi  die  sep- 
tembris,  indictione  iii^  anno  domini  m«cc.  sexagesimO;  regni 
vero  nostri  anno  quarlo. 


234  DIPLOHATA   W0RMATI£NS1A. 

19.  bie  bUrger  von  Worms  und  die  bUrger  von  OppeDheim 
verzichten  auf  ihre  gegenseitig  erhobenen  anspraehen  und 
wollen  sich  wieder  gegenseitig  beholfen  sein  nachdem 
aller  zwispalt  zwischen  ihnen  durch  genannte  schieds- 
richter  ausgeglichen  worden  ist.  Oppenheim,  1265  aug.  13. 

In  nomine  domini,  amen.  Noverint  universi  tam  pre- 
sentes  quam  posteri  presencium  inspectores^  quod  cum  in- 
ter  nos  cives  Wormacienses  ex  una  parte^  et  nos  cives 
Oppenheimenses  ex  altera^  super  mutuis  questionibus  dis- 
sensiorancoret  discordia  verteretur;nos  ex  utraqueparte  at- 
tendentes  confederationem  et  formam  privilegiorum  con- 
nexione  mutua  initam  et  iuramento  inter  nos  eciam  longo 
tempore  stabilitam^  volentes  cavere  ne  illa  confederatio  parte 
aliqua  scinderetur^  sed  integra  et  inviolabilis  permaneret: 
nos  cives  Wormacienses  pro  nobis  et  nos  cives  in  Oppen- 
heim  pro  nobis  renunciavimiis  omnibus  impeticionibus  ac- 
tionibus  requisitionibus  quibuscunque  et  dampnis  habitis 
utrobique,  ita  quod  de  cetero  manebimus  iurati  et  fldeles 
adiutores  ad  invicem.  Et  sopita  est  inter  nos  omnis  dis- 
cordia  sen  guerra  per  octo  viros  ex  utraque  parte  electos, 
quorum  qualuor  ex  nobis  Wormaciensibus  sunt:  Gozo  se- 
nior  de  Moro^  Gerbozo  militeS;  Heinricus  dictus  Richer  et 
Heinricus  Holtmundi;  ex  nobis  Oppenheimensibus :  Petrus 
de  Winetsheim,  Heinricus  de  Cong-ernheira  milites,  Heinri- 
cus  dictus  Grezingheim  et  Conradus  dictus  Fugere.  Etut 
hec  forma  mutue  dilectionis  iriter  nos  iuxta  formam  privile- 
g-iorom  nostrorum  conscriptam  inviolabiliter  in  perpeluum 
observetur,  presentem  literam  sigillo  nobilis  viri  domiui 
Wernheri  Ringravii;  qui  complanafioni  nostre  interfuit,  pe- 
tivimus  et  voluimus  communiri  in  robur  testimonium  et  in 
evidentiam  ampliorem.  Actum  et  datum  apud  Oppenheini; 
anno  domini  m.cc.Ix.v.  in  die  beati  Hippolyti. 

20.  Die  rathmannen  und  biirger  von  Worms  beurkunden  wie 
sie  sich  mit  Eberhard  bischof  von  Worms  und  dessen 
capitel  iiber  den  kraft  kaiserlichen  privilegs  von  diesen 
in  anspruch  genommenen  btirgerhof  gecinigc  haben. 
(Worms3  1266  iuli  12. 

Consules  et  universi  cives  Wormacienses.  Noverint  uni- 
versi  tam  presentes  quam  posteri  presentium  inspectores, 
quod  cum  inter  revefendum  patrem  ac  donunum  nostrum 


DIPLOMATA  WORMATIEErSIA;  235 

dominum  Eberhardum  Wormaciensem  episcopum  et  capitu-^ 
lum  ipsius  maioris  ecclesie  super  curia,  nuncupata  commu- 
niter  curia  civium,  sita  in  vico  Hagenonis^  protensa  et  in- 
cipiens  a  vico  Hagenonis  predicto^  terminans  et  transiens 
versus  ecclesiam  sancti  Nazarii^  prout  sita  est  in  longitu- 
dine  et  amplitudine^  ex  parte  una^  et  nos  et  nostram  civi- 
tatem  ex  parle  altera^  discordia  verlerelur,  eo  quod  dictus 
dominus  noster  episcopus  et  ipsius  capitulum  sibi  ius  per 
imperatorias  [litteras]  vero  sigillo  signatas  in  dicta  curia 
vendicabant^  quarum  literarum  tenor  talis  est: 

Fridericus  dei  gracia  Romanorum  imperator  etc.  Per 
presens  scriptum  universis  etc.  Datum  apud  Utinum 
in  foro  Julii  anno  dom.  inc.  m.cc.xxx.ii.  mense  maii^ 
quinta  indictione. 
Tandem  medianlibus  venerabili  domino  noslro  Heinrico  Spi- 
rensi  episcopo  et  aliis  viris  quam  plurimis  fide  dignis  y  in 
formam  subscriptam  fuimus  ad  invicem  concordati:  quod 
dicta  curia  totalis  ad  usus  civitatis  nostre  perpetuos  cedet^ 
ila  tamen  quod  areas,  prout  volumus  distinctas^  ex  utraque 
parte  longitudinis  predicte  curie  locabimus  seu  concedimus 
caicunque  volumus  iure  heredilario  pro  censu  annuo  possi- 
dendas ,  ita  quod  per  curiam  ex  utraque  parte  domorum  edi- 
ficatarum  vicus  publicus  et  communis  transiet^  incipiens  in 
vico  Hagenonis ,  finiens  et  transiens  versus  beatum  Naza- 
rium  prenotatum;  nullo  processu  temporum  obstruendus. 
Que  domus  locate  iure  heredilario  si  ex  incendio  vel  vetus- 
tate  temporis  destruantur^  si  illi  qui  eas  habent  iure  here- 
ditario  noluerint  vel  non  potuerint  reparare,  aliis  hominibus 
ille  domus  iterum  erunl  iure  hereditario  concedenda.  Domus 
quoque  lapidea ,  quam  nos  edificavimus  in  dicla  curia  y  erit 
in  usibus  nostre  civitatis  perpetuis^  in  qua  baliste  scula  et 
res  alie  civitatis  nostre  bellice  servabuntur,  quatenus  si  ad 
hoc  nobis  non  suiTecerit  vel  expedierit;  ipsam  concedemus 
iure  hereditario  pro  censu  annuo  possidendam  y  sicut  alias 
domos  in  area  memorata.  Cuius  domus  lapidee  ianua  versus 
Hagonis  vicum  ponetur,  introilum  et  exitum  ibi  prebens.  In 
cuius  rei  testimonium  et  robur^  ne  in  posterum  super  his  ali- 
quid  inter  predictos  dominos  nos  et  nostram  civitatem  possit 
scrapuli  suboriri,  ded  quod  perpetno  in  suorobore  perseveret^ 
presentem  litteram  sigillo  nostre  civitalis  communiri  dedi- 


236  DIPLOXATA  WORMATIENSU. 

mus  roboratam.  Datum  et  actum  anno  domini  m.cc.lx.vi.  in 
vigilia  beate  Margarete. 

21.  Friedrich  erwflhlter  von  Worms  verzichtet  auf  alle  an- 
spriiche  wegen  der  st^dtischen  almende  welche  die  biir- 
ger  zur  bezahlung  der  stadtischen  schulden  verkauft  ha- 
ben,  und  giebt  seine  einwilligung  dass  das  ungelt  bis 
ostern  des  nsichsten  iahrs  zu  der  stadt  nothdurft  erho- 
ben  werde.    1278.  ian.  11. 

F[ridericus]  dei  gracia  Wormatiensis  electus  couslare 
volumus  universis  ^  quod  cum  nos  post  elcctionem  et  con* 
firmationem  nostram  ||  ad  civitatem  Wormatiensem  venisse- 
mus^  providentes  de  singulis  et  universis^  et  disponentes  ea 
que  providenda  fuerant  et  tractanda^  ||  inter  alia  duo  inveni- 
muS;  almendam  videlicet  infra  territorium  civitatis  ipsius 
sitam  fore  venditam  propter  incumbentem  ||  necessitatem  ci- 
vitatis  et  oppressionem  gravem  multiplicum  debitorum;  et 
ungeltum  quod  percepit  civilas  et  suis  usibus  applicabat^  su- 
per  quibus  dilectis  nostris  civibus  intentavimus  questionem. 
£t  tandem  cum  ipsis  convenimus  et  concordavimus  paterne 
pariter  et  amice^  quod  totaliter  simpliciter  et  de  plano  re- 
nunciamus  quoad  huiusmodi  almendam^  gratum  habentes 
quidquid  per  ipsos  et  in  hac  parte  attemptatum^  et  numquam 
pro  huiusmodi  almenda  civibus  ipsis  movebimus  actionem. 
De  ungelto  etiam  sic  concordavimus ,  quod  de  bona  nostra 
voluntate  est  et  assensu^  quod  illum  ungeltum  ab  instanli- 
bus  paschis  per  annum  pro  necessitate  civitatis  taneant  et 
percipiant  comode  et  quiete.  In  quorum  evidentiam  presen- 
tem  literam  civibus  ipsis  nostro  sigillo  dedimus  communi- 
tam.  Datum  anno  domini  m.cclxx.viii.;  feria  tercia  post  epi- 
phaniam  domini  proxima. 

22.  Friedrich  graf  von  Leiningen  der  alte,  Eberhard  und 
Walram  gebruder  grafen  von  Zweibriicken  und  Emich 
graf  Yon  Leiningen  beurkunden  dass  der  streit  zwischen 
bischof  capitel  und.stadt  vonWorms  und  den  gebrudern 
Rudolf  und  Anselm  rittern  von  Drachenfels  wegen  eini- 
ger  lehen  beigelegt  sei.    1287  april  1. 

Nos  Fridericus  comes  de  Liningen  senior;  Eberhardus 
et  Walramus  ||  fratres  comites  de  Zwenbruken  et  Emicho 
comes  de  Liningen  litteris  II  presentibus  testimonium  perhi- 


DIPLOMATA  WORHATIKRSU.  237 

bemaS;  qnod  cam  super  qaibasdam  feodis  inter  venerabilem 
II  patrem  dominum  . .  Wormaciensem  episcopum^  capitulum 
sQum  j  consules  et  universos  cives  Wormacienses  y  nobiles 
viros  Rudolfum  et  Anselmum  fratrueles  milites  de  Drachin- 
vels  dadum  fuisset  questio  suscitata^  de  hac  questione  inter 
ipsos  pura  simplex  et  iurata  compositio  observanda  invio- 
labiliter  intervenit^  secundum  datarum  super  hoc  utrarumque 
parcium  continenciam  litterarum.  £t  nos  ad  petitionem  par- 
tium  predictarum  in  testimonium  buiusmodi  compositionis 
presentem  litteram  sigillis  nostris  dedimus  consignatam. 
Datum  et  actum  anno  domini  m.cclxxx.  septimo^  kal. 
aprilis.  *  .  . 

23.  Simon  der  bischof  und  der  rath  von  Worms  machea 
elne  satzung  um  der  ungnade  und  dem  unfrieden  zu 
widerstehen  welche  sich  in  der  stadt  Worms  erhoben 
haben.    1287  iuni  13. 

Wir  Symon  der  bischoph  unde  dcr  rath  von  Wormezen 
vvir  han  vursehen  die  ungenade  unde  den  unfrieden^  der 
sich  in  der  stat  zu  Wormezen  irhaben  hath  ^  deime  zu  wi- 
derstende  II  han  wir  gemachet  diese  satzunge:  Von  aller- 
neyst^  so  setzen  wir  swo  sich  ein  kricg  erhebet  innewen- 
dech  unsers  burchfriden  ^  so  sal  sie  von  beiden  sithen  be- 
gnugen  bit  deime  gereithe  unsers  des  ||  bischofes  unde  des 
rades  also  wir  gesworen  han  unde  die  hantfesten  sagent. 
Swer  dar  uber  kein  hauhinge  machet  in  sime  hus  oder  in 
eins  anderen  hus  bit  dage  oder  bi  nath^  ez  ensi  I1  danne  daz 
er  bit  dage  siner  frunde  sesse  oder  echthe  zuhauf  bithe 
iren  rath  zu  habene^  wi  er  sine  clage  vollen  vure^  der 
unde  geinre  in  des  hus  die  haufunge  geschit,  der  sal  itwe- 
der  di  stat  unde  den  burgfriden  rumen  en  iar  unde  seis 
punt  wormesser  der  stat  geiben.  Swer  aber  zu  sinen  frun- 
den  zu  der  haufunge  kummet^  der  sal  die  stat  rumen  und 
den  burgfriden  einen  manth  unde  en  punt  pennenge  der 
stat  geiben  ^  ist  er  en  burger ;  ist  er  cn  uzman  so  sal  man 
in  werfen  in  einen  turn.  Swr  aber  die  butden  sinth  hau- 
funge  zu  machene^  die  sollent  die  stat  unde  den  burg- 
friden  rumen  zwene  manden  und  zwei  punt  wormesser  der 

1)  das  driginal  l&sat  es  einigermassen  zweifelhaft  ob  die  urk.  vom 
26  mars  1280  oder  vom  1  april  1287.    Die  vier  siegel  aind  abgefalien. 


238  DIPLOMATA  WORMATtmSIA. 

stat  geiben.  Dunth  sie  kcin  nnfnge  so  redithet  man  von  in 
also  recht  ist.  Damach  so  setzen  wir^  swo  der  friede  ge- 
clageth  wirth  und  man  gezuge  dar  uf  leiden  sal ,  swer  die 
gezuge  irreth  mit  trauwene  oder  mit  ander  sache  ^  der  sal 
di  stat  und  den  burgfriden  rumen  zwene  mande  unde  zwei 
pnnt  wormesser  der  stat  geiben.  So  setzen  wir  auch  zu 
den  geziden  so  man  die  gezuge  leiden  sal^  daz  der  von 
deime  geclaget  wirt,  noch  iLein  sin  frunth  oder  iiman  von 
sinen  weigen^  uffeme  hofe  oder  uffeme  sale  kein  under  reide 
oder  irresal  du  den  gezugen  y  noch  da  si  oder  stein^  ez  ensi 
danne  daz  yme  dar  zu  eime  gezuge  gebudden  si.  Swer  diz 
brichet^  der  sal  die  stat  und  den  burgfriden  rumen  zwene 
mande  unde  zwei  punt  wormesser  der  stat  geiben.  Dar 
nach  setzen  wir^  wer  ummanne  hilfet  bezugen  felsliche^  swo 
man  daz  bit  warheide  irvindet^  ez  si  umme  den  frieden  oder 
umme  ander  dinch;  daz  der  evvechliche  di  stat  sal  rumem  unde 
ez  von  alter  her  ist  kummen  also.  Dar  nach  so  setzen  wir, 
daz  nieman  keinen  muntman  habe^  vonde  ez  vonme  riche 
verbutden  ist  muntman^  also  daz  nieman  dem  andern  keinen 
dinest  du  umbe  daz  er  in  bechirme  unde  ime  gebunden  si^ 
swer  daz  brichet  der  ith  do  giebet  oder  niemet^  der  sal 
iwedderre  di  stat  unde  den  burgfriden  einen  manth  rumen 
und  ein  punt  wormesser  geiben.  So  setzen  wir  auch  swer 
nachdes  nach  der  dritden  wincloken  get  mil  werlicher  hant, 
da  von  man  argen  wan  haben  mac,  er  si  burger  oder  ein 
uzman^  der  sal  ein  manth  rumen  die  stat  unde  den  burg- 
friden  unden  en  punt  wormescher  geiben.  Get  er  aber  fln- 
sterlingen  ane  werliche  hant^  so  sal  er  rumen  di  stat  und 
den  burgfriden  zwo  wochen  und  cehen  sillenge  pennenge 
geiben,  er  enswer  danne^  daz  erz  ane  argeliste  gethan 
habe.  Dar  nach  setzen  wir  swo  keine  heime  suche  in  der 
statoder  inden  burgfriden  geschit^  do  sollent  di  nachge- 
burC;  die  drumme  gesezzen  sint^  dar  zu  gen^  ez  enneime  in 
dan,  ehliche  not^  oder  ichlicher  der  da  geruget  des  wirt^  er 
enwolle  sweren,  daz  er  des  nith  enhorthe  noch  wizende 
M^erC;  der  sal  die  stat  unde  den  burgfriden  rumen  ein  manth 
und  ein  punt  wormescher  der  stat  geiben.  Swer  diese  vor- 
genanthe  satzunge  brichet  der  sal  di  pennege  geiben  e  er 
widder  in  di  stat  kumme.  Brichet  er  daz  oder  kummet  er  e 
siner  zith  her  in ,  so  sal  er  zwifeldege  pene  lieden  bit  uz- 


DIPLOMATA  WORMATIEHSIA.  239 

famde  nnde  an  den  pennengen^  nnde  vindet  niemer  gnade^ 
er  enhabe  daz  roUenbrath.  Qneme  er  uber  daz  herin^  so  sal 
nian  in  in  einen  turn  werfen  biz  er  sine  bezzerunge  gedut 
unde  auch  sine  pennenge  g-egith  roac  er  si  geleisten  ^  mac 
er  der  pennenge  nit  geleisten^  so  sal  er  die  stat  unde  den 
bargfriden  ewecliche  rumen  biz  er  sie  gegith.  Unde  swer 
die  bezerunge  dut  also  gescriben  stet^  der  en  hat  odern  sal 
kein  sin  ere  oder  sin  recht  verlaren  han.  Dar  nach  her  uber 
setzen  wir  luthe  uns  fome  radde  unde  die  seszehene  unde 
die  schevenen  y  welcher  under  den  allen  ith  weiz  *oder  er- 
vert  der  sal  uffe  sinen  eith  an  deme  neisten  frithage  kum*^ 
men  in  den  rath ,  unde  sal  daz  rugen  y  ez  en  neime  ime 
danne  eliche  noth^  so  sal  er  iz  abir  an  deme  ersten  fritdage 
dar  nach  dun.  Swer  da  geruget  wirt,  mac  man  in  bezugen^ 
so  sal  er  die  pene  lieden^  mac  man  daz  nith^  so  sal  ime  der 
burgermeister  heizen  kunden  ^  daz  er  kumme  an  deme  nei- 
slen  fritdage  so  der  rath  sitzeth  y  unde  uffenliche  sich  en- 
schuldegen  zu  den  heilegen ;  dut  er  des  nith  so  sal  er  di 
pene  lieden  unde  sal  man  sie  des  nith  erlazen.  Zu  allen 
disen  vorgenanthen  dingen  unde  den  fritden  zu  rechdene 
sollen  wir  der  bischoph  behulfen  sin,  unde  wir  der  rath 
verbinden  uns  dar  zu ,  swer  sich  herengeine  setzet  daz  wir 
witder  den  sin  bit  liebe  unde  bit  gudde  also  ane  grifen  daz 
ez  vollenbrath  werde.  Wer  ez  abir  also^  daz  unser  keiner 
von  deime  rathe^  der  nu  ist  oder  hemach  wirt^  sich  dar  von 
ziehen  oder  verren  wolthe  durch  fruntscaft  oder  durch 
macschaft  oder  durch  beiderhande  sache ;  den  sal  man  ei- 
schen  also  ez  her  kummen  ist  bit  deime  merrendeile  des 
rathes.  Get  er  dan  nit  darzu  unde  enhilfet  nith  dar  zn  bit 
liebe  unde  bit  guthe  ane  argeliste^  so  ist  er  meineidec  unde 
sal  den  rath  rumen.  Aller  dirre  vorgenanthen  satzungen 
sollen  wir  der  bischof  ane  den  rath^  oder  wir  der  rath  ane 
unseren  herren  den  bischof  niemer  voranderen.  In  en  ge- 
zunisse  und  en  steidekeith  dir  vorgenanthen  satzungen  han 
wir  dir  bischof  bit  unserme  ingesigelde  und  wir  dir  rath  bit 
unserre  stethe  ingesigelde  disen  brif  besigeletundbesteide- 
g:eth.  Diz  geschach  nach  gots  geburthe  dhusent  iar  zwei 
hundert  iar  azzik  iar  und  sieben  iar^  inme  hauwe  manthe 
an  deme  neisten  fritdage  zweir  martiler  Primi  et  Feliciani. 


240  DITLOMATA   W0UUTIEK8EA. 

24.  Eberliard  erwihlter  mid  bestitigter  Usdiof  Ton  Worms 
bestdtigt  zur  erhaltmig  des  friedeiis  den  bfirgem  da- 
selbst  genannte  artikeL    1293  nov.  10. 

In  gottis  namen,  amen.  Wir  Ebirhart  von  gottis  gnaden 
ein  erwelt  bischof  ze  Worm.  und  bestiget^  veriehen  nnd  tan 
kunt  allen  di  disen  brif  an  ||  gesehent^  daz  wir  durch  Ube  und 
durch  fmntschaft  und  durch  daz^  daz  wir  mit  friden  und  mit 
gemache  leben  mit  unsem  liben  burgern  von  Worm.Jlso 
han  wir  in  bestetiget  und  besegelt  di  artikle;  di  hernach  ge- 
schriben  sint:  Ze  allir  erst,  daz  wir  di  burger  gemeinliche 
laszen  an  dem  rechte^  das  si  ||  hant  von  der  satzungO;  di 
da  geschach  zwischent  bischof  Heinriche  sime  stifte^  de 
stat  nnd  den  burgern  ungelt  zu  sctzene  und  ze  nemene, 
alse  di  brive  sagent  di  dar  uber  geschriben  und  besigelt 
sint.  Dar  nach  daz  wir  den  rat  nit  ensulen  irren  swanne  in 
geburt  den  friden  ze  richtene.  Dar  nach  daz  wir  den  schul- 
theizen  von  der  stat  nit  sulen  furbas  dringen  uber  die  gulte, 
die  er  von  sime  amte  als  es  von  altre  her  komen  ist  und 
geschriben  ist  gegeben  hat  und  geben  sal.  Darnach  daz 
wir  den  rat  von  Worm.  nit  hindern  sulen  swanne  si  wellen 
unser  dinstlute  oder  ander  lute  cristen  oder  iuden  ze  burger 
emphahen.  Dar  nach  daz  wir  kein  ansprache  haben  sulen 
an  unser  burger  umbe  daz  daz  si  daz  schultheizen  ammet 
oder  ander  ammet  und  di  almende  verkauft  hant^und  furwert 
nit  hindern  sullen^di  wile  daz  uns  an  dergulte  unserschult- 
heizen  amtes  und  ander  unser  amte  nit  brust  ist ;  wurde  abir 
uns  an  der  gulte  der  amte  brust^  daz  suUent  uns  die  burger 
ufrichten.  Darnach  swar  ane  bischof  Ebirhart  und  bischof 
Fridrich  sin  bruder  unser  burgere  cristen  oder  iuden  uzer 
irme  rechte  oder  von  ir  guter  gewonheit  gedrungen  hant, 
des  veriehen  wir  daz  in  daz  an  irme  rechte  nit  schaden  sal. 
Darnach  veriehen  wir  und  verbinden  uns,  daz  wir  alle  di 
hantfesten;  alle  di  recht^  alle  di  vriheit  und  alle  di  gut^ 
gewonheit,  di  unser  burger  zu  Worm.  beide  cristen  und 
iuden  sunder  oder  sament  hant  oder  her  bracht  hant ,  daz 
wir  di  halten  stete  beszern  und  nit  ergern.  Dise  vorge- 
nanten  artikle,  di  hi  vor  geschriben  sint,  di  suUen  wir  stete 
halten,  mit  den  fur  worten  und  mit  dem  undirdinge  wel- 
hen  dirre  arlikle  sunder  oder  sament  rurent  unser  bur- 
gcre  und  ir  dinc  da  mit  schafTen  wellent  nu  furwerter  me, 


DIPLOHATA  W0RIIATIB1I8IA. 


24i 


nnd  Qns  des  danket  daz  es  nire  nns  nnd  nnsirs  stiftes  recht 
und  Yriheit;  wo  wir  danne  mit  hantfesten  oder  mit  gnler 
kuntschefte  mugen  furbringen  also  daz  der  rat  oder  der 
meiste  teil  des  rates  sprechent  uf  irn  eit  ^  daz  wir  und  unser 
stift  recht  haben^  swelch  artikel  daz  ist^  es  si  einer  me 
oder  alle^  der  sal  man  furwerter  me  abe  sin^  und  sulen  un- 
ser  burgere  den  oder  di  artikle^  di  wir  also  mit  rechte 
gewinnen^  von  disem  briye  tun,  also  daz  wir  in  einen  an- 
dern  brif  geben  ubir  di  andre  artikle  j  der  wir  nit  mit  rechte 
gedrukket  han.  Wir  veriehen  ouch  des  y  daz  wir  di  burgere 
umbe  deheinen  der  vorgenanten  artikle  sullen  ansprechen^ 
es  si  danne  daz  si  in  ruren  und  anegrifen  ^  und  verbinden 
uns  swas  der  rat  oder  daz  merre  teil  des  rates  her  ubir 
sprechent  uf  irn  eit,  daz  uns  da  mitte  begnugen  sal^  und  si 
nit  hoher  dringen  mit  deheime  gerichte  geistlich  oder  werit- 
lich  oder  mit  dekeinerleier  sache.  Grifent  aber  nnser  bur- 
gere  dirre  vorgenanten  artikle  deheincn  ane^  und  manen 
wir  si  daz  si  uns  dar  umbe  sprecfaen  ein  recht^  daz  sullen 
si  uns  tun  uf  irn  eit  unverzugenliche  ane  alle  geverde.  Daz 
diz  stete  und  unzerbrochen  verlibC;  so  geben  wir  disen  brif 
ze  einer  vestenunge  und  ze  eiiftr  sletikeite,  besigelt  mit  un- 
serm  ingesigle.  Diz  geschach  und  dirre  brief  wart  geben 
nach  gottis  geburte  tusent  iar  zwei  hundert  iar  drii  und 
nunzic  iar^  an  sant  Martins  abende  des  heiligen  bischofis. 

25.  Eberhard  erwHhlter  und  bestMtigter  bischof  von  Wornis 
verzichtet  ftlr  sich  und  seine  freunde  auf  alle  anspra- 
chen  an  die  bUrger  von  Worms  um  alles  was  zwischen 
ihm  und  ihnen  aufgelaufen  ist  in  diesem  kriege  bis  auf 
den  heutigen  tag,  gleichwie  die  bUrger  auch  gegen  ihn 
verzichtet  haben.    1293  nov.  10 

Ingottis  namen^  amen.  Wir  Ebirhart  von  gottis  gnaden 
ein  irwelt  bischof  zu  Worm.  und  bestetiget,  verie  II  hen  und 
tun  kunt  allen  den  di  disen  brif  ansehent^  des  wir  durch 
bette  und  dur  libe  und  durch  fruntschaft  unser  ||  liber  bur- 
^er  von  Worm.  verzihen  genzliche  und  luteriiche  ^  also  daz 
wir  nimer  kein  ansprache  haben  oder  haben  II  wellen  umbe 
keine  di  sache^  die  da  rQret  di  artiklC;  di  wir  in  besigelt 
und  bestetiget  han;  swi  si  di  anegriifen  hant  oder  swas  si 
irs  dinges  mitle  geschaifet  hant  bis  uf  disen  tac^  und  umbe 
allis  das  das  zwischen  uns  und  in  ufgeloufen  ist  in  discm 

BOBHHSR  FONTES  2.  16 


242  OIPLOMATA  WORMATIEXSU. 

krige;  des  verzihe  wir  laterliehe  und  genzliche  fnr  uns  und 
nnser  fmnl  gegen  in  und  ire  frunden;  es  si  paffen  oder 
leigen,  si  verzihent  oach  lnterliche  und  ellikliche  gegen  uns 
und  unsem  friinden  und  unsern  helfem  paffen  oder  leigen 
von  beiden  siten  bis  uf  disen  tac.  Das  dis  stete  und  un- 
zirbrochen  verlibe;  so  geben  wir  disen  brif  ze  einer  vesle- 
nunge  und  ze  einer  sletikeit  besigilt  mit  unserm  ingesigle. 
Dis  geschach  und  dirre  brif  wart  gegeben  nach  gottis  ge- 
burte  tusent  iar  zwei  hundert  iar  driu  und  nunzic  iar^  an 
sante  Martins  abende  des  heiligen  bischofes. 


1074  ian.  18.  Worms.  Heinrich  IV  belobt  die  bttrger  vonWorms 
aufs  herrlichste  und  glebt  Ihnen  zollfreiheiten.  Moritz  Ab- 
handlung  Yom  Ursprung  der  ReichsstsLdte,  insonderheit 
von  Worms  (Frankfurt.  1756.  4.)  139.  Schannat  Histo- 
ria  episcopatus  Wormatiensis  (Francofurti.  1734.  fol.) 
342  im  text.  Ludewig  Reliqnlae  Manuscriptorum  2,176. 

1112  oct.  16.  Frankfurt.  Helnrich  V  bestatlgt  denselben  ihre 
zollfreiheiten ,  erlasst  ihnen  den  IShrlichen  zias  fttr  die 
stadtwsichter,  und  verleiht  Ihnen  maximam  tocius  ius- 
ticie  dignitatem  welche  sie  bisher  besassen  auf  ewige 
zeltcn.    Moritz  142.    Ludewig  Rel.  2,180 

1114  nov.  30.  Worms.  Derselbe  giebt  denselben  einen  ehren- 
brief  betreffend  erbfolgerecbt  der  ehegatten,  sterbfall, 
rechte  des  vogts  und  veranderung  des  schiffszolls  in 
eine  abgabe  vom  tuch.  Moritz  144.  Ludewig  Rel.  2,183. 

1156  oct.  20.  Worms.  Friedrich  I  giebt  denselben  einen  stadt- 
frieden,  und  verordnet  dass  zur  erhaltung  dieses  frie- 
dens  ein  gericht  bestehend  aus  1 2  dlenstmannen  und  aus 
28  bUrgern  bestellt  werde.  Moritz  146.  Schannat  76. 
Ludewig  Rel.  2,192. 

1165  sept.  24.  Worms.  Derselbe  bestStfgt  den  miinzern  zu  Worms 
in  einer  umfassenden  urkunde  ihre  genannten  rechte. 
Chmel  Reg.  Rup.  187.  Schannat  188  minder  vollstandig. 

1180  ian.  3.  Strassburg.  Derselbe  bestlitigt  den  biirgern  Ton 
Worms  die  von  Heinrich  V  erhaltenen  privileglen,  und 
befreit  sie  vom  hauptrecht.  Horitz  150.  Scbannat  84. 

1190 Gelnhausen.  HeinrichVIgiebt  denselbeneinprivileg, 

worln  von  den  heimbiJrgern  die  rede  ist.  Vorher  nummer  I. 

1208  mai  27.  Dle  bUrger  von  Worms  beurkunden  dass  dle  dor- 
iige  bttrgerin  Glsela  dle  schenkung  des  hofes  Rebstocic 
an  die  dortige  Andreasklrche  ohne  vorbebalt  erneuert 
habe.    Vorher  nr.  2. 

1208  Cdec.  00)  Speier.  Otto  IV  bestatigt  den  burgern  von  Worms 
^*"   die   privilegien  seiner  vorfahren  am  reich  tiber  stadt- 
frieden  und  zollfreiheit    Moritz  153. 


EE6B8TA  WORIfATlIRSU.  243 

(1208—1217)  Die  bUrger  von  Spefer  beurkniiden  wie  8ie  mit  denen 
Yon  Worms  tlber  die  gegenseitigen  zollabgaben  Uberein- 
geliommen  sind.    Yorber  nr.  3. 

1220  apn  20.  Franlcrurt.  Friedrich  II  wiederholt  den  bUrgern 
Ton  Worms  das  priyiieg  seines  grosSYaters  Yom  20.  oct. 
1256.    Moritz  156  und  170. 

1220  aug.  23.  Dienstmannen  richter  und  rathsherrn  Ton  Worms 
erlassen  mit  beistimmung  der  bUrgergemeinde  eine  Yer- 
ordnung  wider  gaulLler  welche  die  fremden  belMstigen, 
wider  leichenmalzeiten,  und  wider  malzeiten  in  den  hdu- 
sern  abwesender.    Moritz  154. 

1226  apr.  29.  Worms.  Conrad  Ton  Steinach  und  dessen  ehefrau 
Yerzicbten  YOr  der  stadtbehdrde  zu  Worms  auf  gUterzu 
Prettngesbeim.    Bdhmer  Cod.  Moenof^.  1,44. 

1231  ian.  18.  Worms.  Heinrich  (VIO  beauftras:t  den  erzbischof 
Sifrid  Yon  Hainz  und  den  bischof  Sifrid  Yon  Regens- 
burg  die  anmassungen  der  Wormser  rathmannen  gegen 
bischof  und  capitel  daselbst  zu  untersuchen  und  den- 
selben  einende  zumachen  Schannat367.  Moritz431. 

1231  iun.  2.  Worms.  Derselbe  beuricundet  den  hier  Yor  ihm  er- 

gangenen  rechtsspruch,  dass  Yon  dem  nachlass  derieui- 
gen  welche  wegen  ketzerei  zum  tode  Yerurtheilt  werden, 
die  erbgUter  an  deren  erben,  die  lehengttter  an  den  le- 
henherrn^  die  fahrende  habe  hdriger  an  deren  herrn  fallen 
soU.  Moritz  160  mit  unrichiigem  datum.  Mon.  Germ.  4,284. 
Das  or.  liegt  im  stadtarchiY  zu  Worms. 

1232  ian.  00.  RdYenna.  Friedrich  II  erlilsst  die  berfihmte  Terord- 

nung  gegen  die  stadtrlithe.  Mon.Germ.  4,286.  Schannat  110. 

1232  mfktz  17.  Augsburg.  Heinrich  (Vli)  bestiitigt,  da  sein  Yater 
ihm  das  regiment  YOn  Dentschland  Uberlassen  hat,  den  bUr- 
gern  TOn  Worms  ihre  priYileglen  und  insbesondere  ihren 
stadtrath.    Moritz  162«    Lndewig  Rel.  2,182. 

1232  mai  00.  Udine.  Friedrich  II  rrl^liirt  auf  Yerlangen  des  b!« 
schofs  Heinrich  Yon  Worms  dieienigen  bttrger  dieser  stadt 
in  die  reichsacht,  welche  nach  den  RaYenner  beschlUssen 
Yom  ian.  d.  i.  einen  stadtrath  zu  bilden  sich  unterfangen. 
Schannat  369  im  text, 

1232  mai  00.  Udine.  Derselbe  beauftragt  den  bischof  Yon  Worms 
das  dortige  gemeindehaus  abreissen  zu  lassen  und  schenkt 
dessen  platz  der  kirche  daselbst.  Vorher  nr.  4. 

1232  aug.  3.  Frankfurt.  Heinrich  CVIi)  bestdtigt  nach  der  neuer- 
dings  Yon  seinem  Yater  erhaltenen  Yollmacht  den  bUrgern 
Yon  Worms  die  priYilegien  welche  sie  Yon  seinen  Yor- 
fahren  am  reich  erhalten  haben.    Moritz  163. 

1232  aug.  4.  Frankfurt.  Derselbe  hebt  die  rathe  und  brUder- 
schaften  zu  Worms  (im  widersprueh  mit  der  Torherge- 
henden  urkunde)  auf,  indem  er  zugleich  genannte  macht- 
boten  dorthin  absendet  um  gemeinsam  mit  dem  bischof  die 

16* 


244  RE6BSTA  WORMATIBHSIA. 

verfassung  der  stadt  zu  ordnen.  Vorher  nr.  5.  Schannat 
37dsehrfehlerhaft 
(1232)  Rathmannen  und  bUrger  Ton  Worms  verktinden  wle  ihr  bi- 
schof  Heinrich  anf  dem  zu  Rayenna  gehaltenen  reichstag 
bei  dem  kaiser  sie  hintergangen  und  nunmehr  sie  gebannt 
habe,  indem  sie  den  meistern  welche  ihre  yertheidiguug 
tibernehmen  woUen,  eine  belohnung  yersprechen.  Vorher 
nr.  6.    Horitz  165. 

1233  feb.  27.  Oppenheim.    Uebereinkunft  zwischen  dem  bischof 

und  den  btirgern  yon  Worms  tiber  die  bestellung  des  stadt- 
raths  daselbst  mit  neun  btirgern  und  sechs  rittern.  Existirt 
yierfach  ausgefertigt :  1)  durch  k($nig  Heinrich  (  VH)  Schan- 
nat  114  yerstttmmelt,  2)  durch  den  bischof:  Horitzl67, 
3)  durch  das  domcapitel :  yorher  nr.  7,  4)  durch  die  stadt- 
behQrde:  Ludewig  Rel.  2,1 12.  Schannat  1 15  yersttimmelt 

1234  feb.  19.  Heinrich  bischof  von  Worms  tiberlasst  den  btirgern 

daselbst  die  mtinze  auf  zehn  iahre,  wllhrend  welcher  zeit 
i^wischen  ihm  und  ihnen  aller  zwiespalt  ruhen  soll.  Vor- 
her  nr.  8. 

1234  noy.  1.  Esslingen.  Heinrich  (VII)  beurkundet  die  zu  gun- 
sten  des  erwdhlten  yon  Worms  yor  ihm  ergangenen  rechts- 
sprtiche :  dass  alle  welche  auf  dem  bischofshof  hMuser 
errichtet  haben,  diese  wieder  abreissen  sollen,  und  dass 
derselbe  alle  lehen  \yieder  einziehen  m($ge,  welche  neuer- 
dings  yon  seinen  beiden  letzten  yorfahren  yerliehen  wor- 
den  sind.    Schannat  225  im  text. 

1234  oder  1235.  Friedrich  II  antwortetden  btirgern  yonWorms, 
indem  er  ihre  treue  anerkennt,  und  sie  belobt  dass  sie 
den  ihnen  neulich  (yon  seinem  sohne)  angesonnenen  eid 
yerweigert  haben.    Vorher  nr.  9. 

1236  mai  00.  Wirzburg.  Derselbe  erneuert  denselben  sein  einge- 
rUcktes  priyilegium  d.  d.  Frankf urt  20  april  1 220.  Horitz  1 69. 

1236  s^pt.  20.  Rieti.    Gregor  IX  gestattet  dem  erw&hlten  yod 

Worms  das  kloster  Nonnenmtinster  mit  cistercienserinnen 
zu  besetzen ,  indem  unter  den  ietzt  daselbst  befindlichen 
weltlichen  canonissinnen  die  kirchliche  zucht  in  yerfall 
gerathen  ist.    Schannat  119. 

1237  aug  3.  Landolf  bischof  yon  Worms  beurkundet  dass  sein  dSM- 

merer  Richezo  den  platz  auf  welchem  das  kloster  Kirsch- 
garten  steht  diesem  kloster  geschenkt  habe.  Schannat  1  i9. 

1238  noy.  00.  Cremona.  Friedrich  II  ruft  auf  bitte  des  bischofs 

Landolf  yon  Worms  in  gemfissheit  eines  desfallsigen 
rechtsspruchs  alles  wieder  in  den  besitz  dieser  kirche 
zurtick,  was  an  zoll  mtinze  schultheisenamt  und  weltli- 
chem  gericht  yon  dessen  yorgsingern  ohne  kaiserliche 
erlaubniss  yeraussert  worden  ist.  Schannat  120. 
1238  noY.  6.  Cremona.  Derselbe  beauftragt  denselben  bischof  in 
Womis  ilihriich  yon  neuem  yier  dienstmannen  und  acht 


&SGESTA  WORMATIKNSIA.  245 

biirger  zu  bestellen  welche  nebst  ihm  oder  seinem  stellver- 
treter  die  Terwaltung  flihren  soilen.  Schannat  374  im  text. 
1242  mdrz25.  Landolf  bischof  vonWorms  belehnt  auf  ewige  zei- 
ten  die  blirgergemeinde  daselbst  mit  der  vogtei  in  Non- 
nenmtinster,  welche  er  vom  kaiser  Friedrich  zurtick  er- 
halten  hat.    Vorher  nr.  10. 

1242  iul  27.  Worms.   Conrad  IV  befreit  auf  bitte  des  bischofs 

Landolf  von  Worms  die  dortigen  biirger  vom  rheiuzoll  zu 
Oppenheim.    Vorher  nr.  1 1. 

1243  aug.  00.  Arian.  Friedrich  II  befreit  dieselben  welche  seine 

rebellen  mit  tapferkeit  bek^mpfen  vom  rheinzoll  bei  Op- 
penheim.    Horitz  174. 

1245  iuli  8.  Verona.  Derselbe  verspricht  die  ihm  getreuen  geist- 

lichen  und  laien  zu  Worms  in  seinen  kUnftigen  frieden 
mit  dem  pabst  und  mit  dem  erzbischof  von  Mainz  eiuzu- 
schliessen.    Moritz  175. 

1246  ian.  23.  Speier.    Conrad  IV  beurkundet  den  zwischen  den 

biirgern  von  Worms  auf  der  einen,  und  dem  reichscSm- 
merer  Philipp  von  Hohenfels  auf  der  andern  seite ,  zu 
stande  gebrachten  friedensschluss.    Vorher  nr.  12. 

124S  aug.  4.  Lyon.  Innocenz  IV  beauftragt  den  abt  von  St  Bfar- 
tin  zu  Trier  die  gegner  des  Richard  zu  vernehmen,  wel- 
chen  P.  cardinaldiacon  von  St.  Georg  und  piibstllcher 
legat  an  die  stelle  des  probstes  Conrad  von  Worms,  nach 
cassirung  von  dessen  durch  das  capitel  geschehener  wahl, 
zum  bischof  Ton  Worms  ernannt  hat.  Baluze  Miscell.  7,437. 

1249  m&rz  IS.  Lyon.  Innocenz  IV  beauftragt  den  probst  von  Sta  Ma- 
ria  in  Metz  den  durch  provision  des  cardinallegaten  P.  von 
St.  Georg  zum  bischof  von  Worms  ernannten  R.,  welchen  er 
auf  vorsteilung  des  Wirich  von  Duna  k(jniglichen  hofmar- 
schalls,  seines  bruders,  derpdbstlichen  gunst  wUrdlg  achte, 
bis  zur  beendigung  der  dermaligen  streitfragen  In  den  ge- 
nuss  der  bischSflichen  einkUnfte  zu  setzen.  Baluze  Miscell. 
7,475. 

(1251  dec.  00.)  Conrad  IV  meldet  den  bUrgern  von  Worms  sei- 
nen  glUcklichen  eintritt  in  Italien,  und  ermahnt  sie  zur 
treue.    Vorher  nr.  13. 

1254  (ian. — mai)  Oie  dienstmannen  rathmannen  richter  schOf- 
fen  und  bUrger  von  Worms  beurkunden  ihren  mit  den 
bUrgern  von  Mainz  eingegangenen  bund.  Vorher  nr.  14. 
Die  sllmmtlichen  verhandlungen  des  hieran  sich  kntipfen- 
den  grossen  rheinischen  stHdtebundes  stehen  vollst^ndig 
in  B(jhmer  Cod  Moenofr.  1,100-114. 

1254  oct.  13.  Haag.  Wilhelm  rOm.  kdnig  verspricht  den  bUfgern 

von  Worros  dle  aufrechthaltung  ihrer  rechtmelssig  Uber- 
kommenen  privilegien.    Vorher  nr.  15. 

1255  ian.  10.  Werden.  Derselbe  schreibt  denselben  wie  er  ihre 

privilegien  erhalten  und  mehren,  und  ihnen  so  viele 


246  RE6ESTA  WORHATIESSIA. 

gnaden  erweisen  wolle,  dass  sie  froh  sein  werden  sich 

ihm  unterworfen  zu  haben.  Moritz  176  mit  unrichtigem 

datum. 
1255  ian.  ai.  Hainz.   Derselbe  verzeiht  denselben  gsinzlieh  was 

sie  gegen  den  pMbstlichen  stuhl  und  ihn  begangen  ha- 

ben.    Ludewig  Rel.  2,229. 
1255  ian.  31.  Mainz    Derselbe  bestHtlgt  denselben  ihre  freihei- 

ten  und  guten  gewohnheiten.    Abschriftlich  in  meinem 

besitz. 

1255  m^rz  11.  Strassburg.  Petcr  cardinallegat  von  St  Georg 
befreit  die  bttrger  von  Worms  und  Speier  von  auswar- 
tigen  geistlichen  gerichten.    Vorher  nr.  16. 

1258  iuli  24.  Worms.  Richard  r(Jm.  lcdnig  bestStigt  den  bUr- 
gern  von  Worms  ihre  freiheiten  und  guten  gewohnhei- 
ten.  Gebauer  Uber  Richard  368  wo  irrig  der  14.  iuli. 

1260  sept.  16.  Worms.  Derselbe  macht  einen  frieden  zwischen  den 
bttrgern  von  Worms  nebst  denen  von  Osthofen  auf  der 
einen,  und  Simon  von  Guntheim  nebst  Jacob  vom  Stein 
auf  der  andern  seite     Vorher  nr.  17. 

1260  sept.  16.  Worms.    Derselbe  verspricht  den   bttrgern  voa 

Worms  dass  Philipp  von  Hohenfels  auf  alle  bttrgschaf- 
ten  wegen  der  vorerwahten  fehde  verzichten  werde. 
Vorher  nr.  18. 

1261  Eberhard  bischof  von  Worms  die  rathmannen  und  bttrger 

gemeinlich  daselbst  beurkunden  eine  abkunft  zwischen 
genannten  bttrgern  und  dem  capitel  von  St.  Paul  wegen 
der  von  ersteren  unbefugter  und  hindernder  weise  am 
Eisbach  errichteten  gebliulichkeiten.  Schannat  131.  Sen- 
ckenberg  Sel.  2,590. 

1262  mai  1.  Schiedsspruch  wodurch  dem  grafen  Heinrich  Ton 

Zweibrttcken  das  stangenrecht  (ius  falange)  zu  Worms 
abgesprochen  wird ,  dagegen  zwQlf  pfund  heller  iabrli- 
cher  einkttnfte  zuerkannt  werden.    Vorher  seite  201. 

1265  apr.  13.  Die  bttrger  von  Worms  und  Oppenheim  erneuern 

ihren  alten  bund,  und  wollen  ihre  seitherigen  streitigkeiten 
durch  schiedsrichter  entscheiden  lassen.  Vorher  nr.  19. 

1266  iuli  12.  Die  rathmannen  und  bttrger  von  Worms  beurkun- 

den  wie  sie  sich  mit  ihrem  bischof  Eberhard  und  dessen 
capitel  ttber  den  bttrgerhof  geeinigt  haben.  Vorher  nr.  20. 

1269  apr.  20.  Worms  Richard  rdm.  kOnig  beurkundet  dass  die 
rathmannen  von  AVorms  vor  versammeltem  reichstagauf 
die  fernere  erhebung  des  ungelds  eidlich  verzichtet  ha- 
ben.    Mon.  Germ   4,382.    Schannat  134 

1278  ian.  11.  Friedrich  erwfihlter  von  Worms  verzichtet  auf  alle 
ansprache  an  die  von  den  bttrgern  verkaufte  stadtische 
almende,  und  giebt  zur  erhebung  des  ungelts  bis  nachste 
ostern  seine  einwilligung.    Vorher  nr.  21. 

1278  dec.  6.  Derselbe  verzichtet  auf  aile  ansprache  an  die  bur- 


REGE8TA  WOBMATIKRSIA.  247 

ger  von  Worms  wegen  der  almende  der  Ton  PfiflTlfg- 
heim  und  von  Hochheim  auf  derandernseitedesRheins. 
Schannat  140. 
1283  Der  rath  zu  Worms  beschliesst  dem  bischof  den  eid  nur 
dann  zu  leisten,  wenn  er  Yordersamst  genannte  be- 
schwerden  abgestellt  -habe.  Extr.  aus  dem  stadtarchiv 
zu  Worms« 

1283  aog.  L  Simon  erwfthlter  Ton  Worms  macht  den  bUrgern 

daselbst  versprechungen  wegen  der  aufrechthaltung  ge- 
nannter  rechte  und  freiheiten.    Schannat  145. 

1284  iuli  25.  Germershelm.  Rudolf  rdm.  k(^nig  rcTersirt  sich  der 

stadt  Worms  dass  ihr  die  auf  seine  bitte  erfolgte  wie- 
deraufnahme  der  wegen  todtschlag  gebannten  Heinrlch 
Zipur  und  Emercho  Drutkint  nicht  zum  nachthell  ge- 
reichen  solle.    Moritz  178.    Ludewig  Rel.  2,239. 

1285  iuni  26.  Mainz.   Derselbc  Terbietet  dem  hofrichter  klagen 

wieder  die  biirger  Ton  Worms  anzunehmen.  Moritz  177. 
1287  apr.  1.  Die  grafen  Ton  Leiningen  und  Ton  Zwelbriicken 
beurkunden,  dass  der  streit  z^vischen  bischof  capltel 
und  bUrgern  Ton  Worms  einer,  und  den  rlttern  tou 
Drachenfels  andrer  seite,  wegen  einiger  lehen  belgelegt 
sei.    Vorher  nr.  22. 

1287  luni  13.  Simon  der  bischof  und  der  rath  zu  Worms  ma- 
chen  eine  umfassende  satzung  um  der  ungnade  und  dem 
unfrieden  zu  widerstehen  welche  sich  in  der  stadt  Worms 
erhoben  haben.    Vorher  nr.  23. 

1293  nov.  10.  Eberhard  erwilfalter  tou  Worms  bestHtigt  zur  er- 
haltung  des  friedens  den  bUrgern  daselbst  genannte 
artikel.    Vorher  nr.  24. 

1293  noT.  10.  Derselbe  Terzichtet  auf  alle  ansprachen  an  dle- 
selben  um  das  was  in  diesem  krlege  blsher  zwischen 
ihm  und  ihnen  aufgelaufen  ist  Vorher  nr.  25.  Schan- 
nat  149. 

1293  noT.  10.  Derselbe  bestfttlgt  den  mtinzern  hausgenossen  zu 

Worms  ihre  hergebrachten  rechte.    Schannat  150. 
(1293)  Die  bttrger  Ton  Worms  schwdren  dem  bischof  Eberhard, 

nachdem  dieser  ihre  freiheiten  bestHtigt  hat,  treu  und 

hold  zu  sein.    Schannat  150. 
1297  sept  14.  Speler.  Adolf  r(jm.  konig  TerbUndet  slch  mlt  den 

stadten  Speier  und  Worms  zu  gegenseitiger  hUIfsIeistung. 

Lehmann  Speier.  Chron.  583. 

1299  feb.  24.  Worms.  Albrecht  riim.  kdDlgbet&tigtden  bUrgern  Ton 

Worms  die  Ton  Friedrich  II  und  dessen  vorgangern  er- 
haltenen  privilegien.    Abschriftllch  in  meinem  besitz. 

1300  mai  15.  Eberwin  der  blschof,  der  stadtrath  und  die  sech- 

zehn  Ton  Worms  treiTen  eln  umfassendes  Uberelnkom- 
men  wegen  Uberlauf  der  stadtschulden  und  zu  besserer 
Terwaltuttg  des  ungelts.    Schannat  156. 


248  BE6E8TA  WORMATIENSIA. 

1301  mai  6.  Speier.  Albrecht  rOm.  k5nig  beurlcundet  dass  ihm 
die  stadt  Worms  gegen  seine  feinde  helfen,  und  dass 
hinwieder  er  ihr  beistehen  wolle.  Ludewig  ReL  2,251. 

1305  mikTZ  29.  Der  rath  die  sechzehn  und  die  gemeinde  zu 
Worms  machen  eine  Yerordnung,  damit  die  amtleute, 
ndmlich  beide  schultheisen  greven  und  richter,  welche 
der  rath  i^hrlich  an  St.  Martinstag  setzt,  ferner  des- 
halb  nicht  mehr  auf  eine  unleidliche  art  an  ihrem  gute 
geschdtzt  werden.    Moritz  182. 

1312  iuli  25.  fimerich  biscbof  von  Worms  beurkundet  eine  durch 
genannte  schiedsrichter  vermittelte  satzung  und  ord- 
nung  der  Juden  zu  Worms.    Schannat  161. 

1315  ian  9.  Worms.  Ludwig  r$m.  kSnig  weiset  den  bUrgern 
Yon  Worms  zur  entsch^digung  fUr  die  um  das  reich 
gehabten  kosten  iMhrlich  so  lang  er  lebt  300  pfnnd 
heller  auf  die  dortigen  Juden  an.    Horitz  183. 

1360  sept.  12.  Reutlingen.  Karl  lY  macht  eine  freundliche  schei- 
dung  zwischen  Dietrich  bischof  von  Worms  an  einem, 
und  dem  rath  und  den  btirgern  daselbst  am  andern 
theile.    Schannat  176. 

1366  ian.  25.  Ruprecht  pfalzgraf  und  die  stadtrHthe  you  Mainz 
und  Speier  machen  eine  umfassende  siihne  zwischen 
Johann  bischof  Yon  Worms  und  dessen  kirche  auf  der 
einen  und  der  stadt  Worms  auf  der  andern  seite. 
Schannat  181. 

1386  iun.  25.  Ruprecht  pfalzgraf  und  Heinrich  graf  Yon  Span- 
heim  machen  eine  rachtung  zwischen  geistlichkeit  und 
bilrgerschaft  zu  Worms.    Schannat  200. 

1392  dec.  29.  Biirgermeister  und  rath  zu  Worms  beurkunden 
die  politischen  rechte  welche  den  ziinften  dasdbst  za- 
gestanden  sein  sollen.    Schannat  206. 

2393  noY.  16.  Eckard  bischof  Yon  Worms  beurkundet  wie  er 
mit  rath  zUnften  und  gemeinde  daselbst  tiber  die  wahl 
der  sechzehner  tibereingekommen  ist.    Schannat  208. 

1407  iuli  8.  Weinheim.  Ruprecht  rdm.  kdnig  und  Johann  erz- 
bischof  Yon  Mainz  entscheiden  schiedsrichterlich  zwi- 
schen  geistlichkeit  und  bttrgerschaft  zu  Worms.  Schan- 
nat  218. 

1424  sept.  3.  Conrad  erzbischof  Yon  Hainz  und  Ludwig  pfalz- 
grar  entscheiden  des  gleichen.    Schannat  232. 

1430  apr.  23.  Bttrgermeister  und  rath  zu  Worms  tibernebmen 
Yom  dortigen  bischof  Friedrich  auf  dessen  lebzeit  fron- 
wege  bundzoll  und  holzzoll  am  Rhein  gegen  i^rliche 
115  gulden.    Schannat  235. 

1463  feb.  1  Reinhard  bischof  Yon  Worms  beurkundet  wie  es 
mit  den  weinschrSdern  daselbst  gehalten  werden  solle. 
Schannat  242. 

1483  oct.  25.  Speier.    Ludwig  bischof  Yon  Speier  entscheidet 


RECrKSTA  WORMATIEHSIA.  249 

schledsrichterlich  iiber  den  Ton  dea  bOrgern  von  Worms 

ihrem   bischof   bei   dessen    eiuritt   zu  leistenden   eid. 

Schannat  249. 
1494  dec.  23.  Antorf.  Hax  r($m.  kdnig  beurlcundet  den  process 

zwischen  Johann  bischof  von  Worms  und  den  biirgern 

daselbst     Schannat  255—277. 
1509  iuli  30.  Worms.  Jacob  erzbischof  von  Trier  und  Friedrich 

herzog  von  Sachsen  entscheiden  schiedsrichterlich  zwi- 

schen  geistlichkeit  nnd  biirgerschaft  zu  Worms.  Schan- 

nat  294. 
1520  sept  20.  Reinhard  bischof  von  Worms  beurkundet  wel- 

ches  geliibde  er  heute  auf  freiem  felde  vor  der  stadt 

Worms  deren  rath  wegen  aufrechthaltung  von  dessen 

freiheiten  gethan  habe.    Moritz  230. 
1522  dec.  6.  Die  stadt  Worms  verordnet  einen  stadtrath  von 

dreizehn  personen  zur  verwaltung  des  gemeinwesens. 

Iforitz  231. 


ANNALES  MOGUNTINENSES.     1083  —  1309. 


Anno  domini  m.Ixxx.iii.  incepit  ordo  Achaos. 

M.xc.viii.  Ordo  Cysterciensium. 

M.c.x.iiii.  Clarevallis  fundala  est. 

M.c.xx.  Ordo  Premonslratensis. 

M.cl.iii.  Obiit  beatus  Bernhardus. 

M.c.Ixx.  Occisus  esl  beatus  Thomas  Cantuariensis. 

M.c.Ixxx.ix.  Expeditio  Friderici  imperatoris. 

M.c  xc.vii.  Obiit  Heinricus  imperator. 

M.c.xc.viii.  Ordo  Trinilatis. 

M.cc.  Ordo  Predicatorum.  Obiit  Conradus  archiepisco- 
pus  Maguntinus. 

M.cc.viii.  Philippus  rex  occidilur. 

M.ccx.  Ordo  Minorura. 

M.ccxi.  Expedilio  pueroruro. 

M.cc.xx.  Fridericus  imperalor  consecratur  ab  Honorio 
papa. 


250  ANNALES  IIOGUNTINENSES. 

1225  M.cc.xx.v.  Engelbertus  arcbiepiscopus  Coloniensis  oc- 
ciditur. 

M,cc.xx.vii.  Gregorius  nonus  fit  papa. 

M.cc.xx.viii.  Fridericus  imperator  excommunicatur. 

M.ccxx.ix.  Terra  sancta  imperatori  redditur. 

M.cc.xxx.  Dux  Bavarie  occiditur. 

M.cc.xxx.ii.  Laurissensis  ecclesia  unita  est  ecclesie  Mo- 
guntine  per  Fridericum  imperatorem  et  Gregorium  papam, 
procurante  Syfrido  archiepiscopo  Moguntino  buius  nominis 
tercio.  Fritschelaria  capta  est  et  incendio  devastata. 

M.ccxxx.iiii.  Quidam  pro  hereticis  mendaciter  combure- 
bantur. 

M.CC.XXX.V.  Imperator  de  Sicilia  recedit,  filiam  regis  An- 
glie  ducit^  Heinricum  filium  suum  de  regno  deponit  tenens 
eum  captivum.  Item  tres  legatos  Romanos  capit  cum  magna 
pecunia,  et  multos  Januenses  cum  eis,  qui  eos  per  mare 
conducere  volebant  contra  eum.  Baias  destruitur. 

M.ccxxx.ix.  Moguntina  ecclesia  consecratur. 

M.ccxl.i.  Polonia  et  Hungaria  a  Tartaris  graviter  pla- 
gantur^  contra  quos  multitudo  cruce  signatur.  Eodem  anno 
Sergii  et  Bachi  sol  patiebatur  eclypsin. 

M.ccxl.ii.  Civis  Maguntini  excommunicaverunt  clerura. 

M  ccxl.iiii.  Clerici  sunt  qntati.  * 

M.ccxl.v.  Fridericus  destituitur  in  concilio  Lugdunensi. 

M.ccxl.vi.  Lantgravius  in  regem  eligitur,  et  eodem  anno 
triumphavit  contra  Conradum  regem  aput  Frankenvort. 

M.ccxl.vii.  Obiit  lantgravius ,  et  Wilhelmus  comes  Hol- 
landie  eligitur  in  regem. 

M.ccxl.viii.  Aquensis  civitas  capitur. 

M.ccxl.viiii.  Obiit  Syfridus  archiepiscopus  Moguntinus, 
cui  successit  Cristianus  huius  nominis  secundus.  Itcra  cas- 
trum  ex  opposito  opidi  Bopardiensis  destruitur. 

M.cc.I.  Obiit  Fridericus  imperator. 

M.cclii.  Christianus  cessit  ab  episcopatu,  et  medianlc 
Hugone  legato  Gerhardus  filius  comitis  Silvestris  sub- 
stituitur. 

M.ccl.iiii.  Obiit  rex  Conradus.  Civilales  coniuraverunl 
et  Ingelnheim  destruxerunt. 

1)  rait  eiiiem  gekriimmten  strich  uber  den   beiden  ersten  bnchstabcn. 


ANNALKS  MOGUirrillEHSES. 


251 


M.cc.lv.  Wilhelmus  rex  triamphavil  contra  Flemiagos  ia  1255 
die  translationis  sancti  Martini  [iuli  4]. 

M.ccl.vi.  Gerhardus  arcbiepiscopus  capitur  a  duce  Bru- 
neswich.  Wilhelmus  rex  occiditur  a  Frisonibus.  Regina 
capitur  a  domino  de  Rietberch  ^  Dux  Bauwarie  occidit  uxo- 
rem  suam.  Mense  iannario  Richardus  comes  Cornubie  et 
Alfonsus  rex  Castelle  in  discordia  eliguntur. 

M.cc.Ix.viii.  Karolus  frater  regis  Francie  decoUavil  Con- 
radinum  apud  Neapolin. 

M.cc.lxx.iii.  Rudolfus  in  regem  eligitur  Remigii  [oct.  1]« 

M.ccJxx.vii.  Circa  Bartholomei  idem  Rudolfus  triumpha- 
vjt  contra  regem  Boemie. 

M.cc.Ixx.viii.  Comes  Juliacensis  cum  qaadringentis  no* 
bilibus  xvii  kai.  aprilis  [marz  16]  occiditur  in  civitate 
Aqnensi. 

M.ccJxxx.ii.  Rychenstein  et  Sainnecke  sunt  destructa 
mense  augusto. 

M.cclxxx.  V.  Decimoquinto  kal.  maii  ecclesia  ad  gradus 
incendio  est  destrncta. 

M.cclxxx.iiii.  Quidam  venit  Coloniam  et  Nnssiam  asse- 
rens  se  esse  Fridericum  imperatorem.  Eodem  anno  Petrus  rex 
Arragonam  cepit  principem  filium  regis  [cum]  plus  quam  duo- 
bus  milibus,  de  quibus  decoIIaVit  citra  mille  de  Gallicis 
apud  Neapolim  supra  mare. 

M.cclxxx.v.  Non.  iulii  [iuli  7]  quidam  falso  asserens  se 
Fridericum  imperatorem  comburitur  a  rege  Radolfo  apud 
Wezlar.  Eodem  anno  rex  Francie  cum  maguo  exercitu  exi* 
vit  contra  dominum  Petrum  quondam  regem  Arragonie  y  et 
triumphavit  idem  Petrus  contra  ipsum  regem  captis  quam- 
pluribus  et  occisis. 

M.ccJxxx.vii.  Beatus  Wernheras  inventus  est  apud  Ba- 
cheracum. 

M.ccJxxx.viii.  In  die  Bonifacii  [iuni  5]  dux  Brabantie^ 
comes  de  Monte  et  cives  Colonienses  triumphaverunt  con- 
tra  Syfridum  archiepiscopnm  Coloniensem  apud  Wurinc^ 
occisis  ab  utraque  parte  quam  pluribus  ^  ipso  episcopo  cum 
suis  fere  omnibus  captivato. 

M.ccJxxxxJ.  Obiit  Rudolfns  rex  in  divisione  apostolo- 
ram  [iuli  i  5].  Eodem  anno  in  vigilia  Prothi  et  Jacincti  factus 

1)  Rybereh  hat  der  drack  was  ich  b^sserte. 


252  ANNALES  MOGUNTINeNSES. 

1292  est  terre  motus.  Eodem  anno  iii.  non.  aprilis[apr.  3]  Aka- 
ron  a  paganis  est  obsessa  et  continuis  impugnationibus 
xvii.  kal.  iunii  [mai  16]  occisis  incolis  funditus  est  destructa. 

M.cc.lxxxx.iii.  Non.  maii  [mai  7]  Adolfus  comes  Nas- 
soye  in  regem  eligitur. 

M.cc.Ixxxx.iiii.  In  inventione  sancti  Stephani  ante  diem 
horribile  tonitruum  est  auditum.  Eodem  auno  in  craslino 
Laurencii  ad  vesperas  cecidit  grando  maxima. 

M.cc.Ixxxx.viii.  Ih  vigilia  beati  Johannis  baptiste  [iuni 
23]  Gerhardus  archiepiscopus  Moguntinus^  dux  Saxonie  et 
marchio  Brandenburgensis  Moguncie  in  orto  ferrarum  de- 
posuerunt  de  facto  regem  Adolfum  ^  et  substituerunt  Alber- 
tum  ducem  Austrie.  Eodem  anno  Processi  et  Martiniani 
[iuli  2]  idem  Albertus  triumphavit  contra  eundem  Adolfum^ 
et  ipso  Adolfo  occiso  y  Ropertus  comes  eius  fllius  et  plures 
de  suis  sunt  captivati  et  multi  occisi. 

M.ccci.  Moguntinensis  Treverensis  et  Coloniensis  ar- 
chiepiscopi  et  dux  Bauwarie  coniuraverunt.  Quo  cognito 
Albertus  predictus  cum  magno  exercitu  invasit  terram  dicti 
ducis.  Qua  pro  magna  parte  devastata^  idem  dux  se  reddi- 
dit  gratie  dicti  regis.  Post  hec  rex  processit  ad  terram 
episcopi  Moguntinensis.  Ac  devastatis  multis  munitionibus 
ipsius  profectus  est  Pynguiam  ^  ubi  communiones  civitatum 
regi  in  auxilium  convenerunt.  Et  post  paucos  dies^  Pynguia 
capta  et  devicta^  ipse  episcopus  oppidum  Laynstein  Eren- 
vels  Scharpfenstein  et  Pynguiam  cum  castro  KIop  regi  re- 
signavit  sub  certis  condilionibus^  et  sic  se  regis  gratie  con- 
formavit.  Rex  ergo  instante  hyeme  exercitum  remisit.  £o- 
dem  anno  rex  Francie  magnum  exercitum  misit  contra  Fle- 
mingos.  Qui  se  et  palriam  defendentes  domino  annuente 
triumphaverunt ;  et  de  regis  exercitu  citra  septendecim  mi- 
lia  occiderunt.  Deinde  idem  rex  congregatis  denuo  aliis 
exercitibus  persoiialiter  contra  Flemingos  venit.  Qui  fidu- 
cialiter  acies  suas  contra  dictum  regem  dirigentes  y  de  suis 
adversariis  ante  et  post  in  diversis  conflictibus  plus  quam 
triginta  milia  straverunt^  ex  ipsis  etiam  quam  pluribus  in- 
terfectis. 

M.cccii.  Albertus  rex  contra  archiepiscopos  Colonien- 
sem  et  Treverensem  direxit  expeditionem  grandem.  Et  cum 
invaderet  et  devastaret  terram  episcopi  Coloniensis^  ipse 


ARNAUS  HO€UllTnrENSKS. 


253 


episcopns  datis  qaibasdam  munitionibns  se  regis  gratie  con-*  1302 
formavit^  et  exinde  episcopus  Trevirensis  similiter  se  regis 
gratie  conformavit.    Item  eodem  anno  amarum  et  misere 
vinum  crevit. 

M.ccc.iiii.  NuIIum  frigus  compertum  est  per  totam  hye- 
mem.  Quam  hyemem  secuta  est  estas  sine  omni  piuvia  et 
tante  siccitatis  quod  ad  fundum  Renus  et  putei  decreverunt. 
£t  hoc  anno  crevit  vinum  tam  nobile ,  quod  vinum  ignobile 
preferebatur  vino  nobilium  vinearum. 

M.cccvi.  Glemens  papa  quintus  prefecit  magistrum  Pe- 
trum  phisicum  ^  quondam  Basiliensem  episcopum  ^  in  archi- 
episcopum  Moguntinensem. 

M.ccc.viii.  Albertus  rex  a  consanguineis  suis  occisus 
est,  pro  eo  quod  ipse  eos  terris  suis  et  munitionibus  exhe- 
redilaverat  et  in  nichilum  redegit.  De  cuius  morte  nec 
planctusnec  dolor  habitus^  pro  eo  quod  clerum  odivit^  nec 
in  eo  virtus  vel  iustitia  inventa  extitit  aliqualis.  Eodem  anno 
Heinricus  comes  de  Luzzelnburg  ab  omnibus  principibus  in 
regem  concorditer  est  electns^  et  anno  domini  m.ccc.viiii. 
in  die  epiphanie  domini  apud  Aquis  est  honorifice  coronatus. 


CHRISTIANI  CHRONICON  MOGUNTINUM. 

H42—  1251. 


Venerabili  patri  y  domino  Theoderico  abbati  et  fratri- 
bus/  Ludovico  priori^  Johanni^^  Rudolpho  sacerdotibus, 
Christianus^  presbyter^  episcopali  nomine  indignuS;  gaudia 
electis  dei  ante  mundi  exordia  preparata. 

Solent  plerunque  res  olim  geste^  si  scriptis  non  fuerint 
commendate»  sic  oblivionis  conculcari  pede,  ut  nulla  de 
ipsis  a  posteris  memoria  habeatur^  cum  tamen  earum  noti- 
cia  posset  forte  fore  aliis  causa  cautele  y  et  instrumentum 

1)  G  steht  hier  noch  in  dem  dnick,  aber  nicht  in  der  hs.     2)  et 
scheiot  zn  fehlen.    3)  ao  die  hs.,  in  dem  abdrack  steht  nar  C. 


254  CHRISTIAKUS  M06UNTINU8. 

eyadendi  pericula  vel  vilandi.  Quod  si  non  sit^  saltem  le- 
gentibus  et  audientibus  tedium  tollitur^  dum  ea  que  trans- 
ierunt^  eis  quasi  quedam  recentia  renascuntur.  Unde  fit 
ut  ex  hoc  in  admirationem  ducantur  vel  stuporem  ^  vel  certe 
ad  passionis  gemitum  provocentur.  Scripturus  itaque  vobis 
iacturam  et  oppressionem^  quaannis  iam  centum  cepit  ruere 
ecclesia  Maguntinensis^  ipsius  invoco  gratiam^  cuius  ea  que 
sustinuit  et  adhuc  sustinere  non  desiit  mala^  iudicio  est  op- 
pressa.  Igitur  ut  eius  niserabilior  calamitas  quam  patitur, 
et  flebilior  elucescat^  prius  quibus  honoribus  claruit^  quibus 
divitiis  et  omatibus  referta  fuerit^  succincte  et  breviter  dis- 
seremus. 

Erant  ibi  purpurarum  preciosarum  tante  copie  y  ut  die- 
bus  festivis  totum  monasterium^  cum  sit  tamen  longum  et 
latum^  intrinsecus  tegeretur^  et  tamen  adhuc  superfuerunt. 
Erant  tapetia  et  dorsalia  mira  picture  varietate  distincta,  que 
operis  subtilitate  et  pulchritudine  aniinos  intuentium  admi- 
ratione  delectabant.  Preter  ista  erant  et  alia^  que  snper 
pavimentum  templi^  et  scamna^  et  coram  altaribns  sterne- 
bantur. 

Erant  palle  altarium  auro  intexte  preciose.  Inter  quas 
tres  erant  precipue^  quarum  una  estimabatur  posse  valere 
marcas  centum^  alia  sexaginta^  atque  alie  non  minoris  vel 
parum  minoris  poterant  estimari. 

Erat  in  casulis  dalmaticis  subtilibus  et  cappis  sericeis 
et  purpureis  auro  et  gemmis  intextis  preciosus  et  copiosus 
thesaurus.  Inter  que  sex  cappe  precipue  erant,  quarum  una 
estimata  est  ad  sexaginta  marcas^  sic  enim  et  obligari  po- 
terat^  alie  quinque  minoris  erant  estimationis.  Ex  iis  duas 
ego  vidi  ^  quarum  una  vetustate  fuit  sic  consumpta  et  attrita; 
quod  alicui  usui  non  valebat;  data  ergo  est  igni^  et  redde- 
bat  tres  marcas  auri  cum  dimidia.  Alia  que  adhiic  recentior 
videbatur^  vendila  est  cum  una  palla  altaris;  quid  prohis 
acceptum  fuerit;  vel  quo  devenerit  venditum  acceptum;  pe- 
nitus  ignoratnr.  Inter  casulas  autem  sic  de  quolibet  colore 
duo  paria;  dne  nigre  anrifrigiate^  et  eiusdem  operis  due 
dalroatice^  et  duo  subtilia^  latis  aurifngiis  ornata;  etbec 
omnia  valde  bona.  Item  due  casule  de  samito  albo^  et  eius- 
dem  fili  dalmatice  due;  subtilia  duo  cum  auro  ornata;  omnia 
valde  bona.   Item  due  casule  de  rubeo  samito  j  et  tot  dal- 


cHBismHus  nocuimiius*  255 

malice  y  et  sublilia  aurifrigiata  valde  bona.  Item  due  casole 
de  viridi  samito^  et  tot  dalmatice  et  subtilia  aurifrigita  valde 
bona.  Item  due  casule  de  croceo  samito  y  tot  dalmatice  ^  et 
subtilia  valde  bona.  Una  inter  ceteras  erat  casulas  ante 
paucos  dies  violacea^  latis  et  magnis  aurirrigiis  ^  longa  et 
larga,  aureis  lunulis  et  sideribus  inserUs;  que  tanti  erat 
ponderis  propter  aurum^  ut  plicari  non  posset^  et  in  ipsa 
vix  aliquis  poterat^  nisi  valde  robustns^  divina  mysteria  ce-* 
lebrare.  Vestiebantur  tamen  illa  pontiflces  et  prelati  festis 
precipuis  cantaturi.  Sed  post  evangelium  cantato  oiTertorio^ 
factis  oblationibus  y  illam  deponentes  ^  ilexibiliorem  sumen- 
tes^  in  illa  divina  perfecerunt. 

Item  multe  tunice  diversorum  colorum ,  videlicet  rubei 
viridis  et  violacei  coloris^  virgulate^  crocei,  albi^  quibus 
utebantur  ministri  altarium  et  acolyti  et  chrismatis  portato- 
res.  In  albis  cingulis  hnmeralibns  stolis  et  ceteris  ornamen* 
tis,  pancis  credenda  copiosa  diversitas.  Erant  infule  vel 
thiare  octodecim  auriphrigiate,  chirothece  valde  bone^  se^ 
decim  annuli  pontificales  boni  et  magni  ^  de  robino  unns  et 
impositis  aliis  gemmis  minutis  ^  de  smaragdo  unus ,  de  sap* 
phiro  unus  y  de  topazio  unus.  Baculi  pastorales  dno  vestiti 
argento.  Calige  octo  et  tot  sandalia.  Hec  de  vestimentis. 

Nnnc  de  omatu  et  thesauro  ecclesie^  et  primo  de  pertica 
auditis.  Erat  pertica  argentea  ooncava  deaurata^  que  tantum 
precipois  festiS;  ut  in  passione  y  penlecoste  y  in  dedicatione 
ecclesie,  in  festo  patroni  gloriosi  confessoris  beati  Martini;  in 
nativitate  Salvatoris^  ante  altare  dependebat ;  in  qua  vascula 
suspendebantur  quedam  eburnea  quedam  argentea  formarum 
diversarum^  omnia  reliquiis  plena.  In  horum  omnium  medio 
fulgebat  smaragdus  suspensus  catenis  aureis  duabus^  habens 
quantitatem  et  spissitudinem  dimidii  peponis  magni  y  et  per 
omnia  similitudinem  habens  peponis^  et  ipse  concavus.  Huic 
soiebat  aqua  infundi  cum  duobus  vel  tribus  pisciculis  parvis^ 
et  deposito  desuper  operculo^  cum  movebantur  pisciculi; 
simplices  et  vetule  iapidem  vivere  affirmabant. 

Erant  thuribula  decem  argentea  deaurata;  et  unum  au- 
reum  habens  auri  marcas  treS;  et  acerre  undecim.  Inter 
qnas  una  erat  de  lapide  integro  onychino  concavo^  habens 
similitndinem  vermis  horribilis  y  id  est  ut  bufonis ;  concavi- 
tas  eius  patebat  in  dorso^  ubi  et  circulns  argenteos  cum  li- 


256  CHRI8TIAKU8  ■OGUKTnfUS. 

teris  Grecis  ambiebat.  In  fronte  hnins  acerre^  qnia  capnt 
habebat  simile  vermi  monslrosO;  erat  lapis  topazins  valde 
preciosuS;  magnitndinem  habens  dimidii  vitelli  ovi;  in  ocu- 
lis  eiusdem  acerre  duo  robini^  quos  carbunculos  vocant. 
Adhuc  eadem  acerra  habetur  hic  ^  sed  gemme  non. 

Item  erant  due  gmes  argentee  concave^  que  solebant 
poni  iuxta  altare  hinc  et  hinc  ^  et  dorso  patebant^  impositis 
carbonibus  et  thure  vel  thymiamale  boni  odoris  fumum  per 
guttura  et  rostra  emittebant.  Erant  autem  grues  tante  magni- 
tudinis  cuius  vive. 

Erant  libri  qni  pro  ornatu  super  altare  ponebantur^  ut 
evangeliorum  epistolarum  plenariorum  etc^  aliqui  vesiiti 
ebore  sculpto^  alii  argento^  alii  auro  et  gemmis. 

Erant  pelves  quatnor  argentee^  et  urcei  diversarum  for- 
marum^  quos  manilia  vocant^  eo  quod  aqua  sacerdotum 
manibus  funderetur  ex  eis^  argenteam  quedam  habentes  fbr- 
mam  leonum;  quedam  draconum  avium  vel  gryphonum  vel 
aliorum  animalium  quorumcunque. 

Erant  candelabra  magna  duo  que  iuxta  altare  poneban- 
tur  argentea^  et  alia  minora  que  super  altare  ponebantur^ 
quibus  rote  supponebantur  late  propter  stillicidia  candela- 
rum^  nescio  quot. 

Erat  corona  magna  pendens  in  choro  ad  similitudinem 
eius  que  adhuc  pendet  ad  sanctum  Albanum^  et  una  in  me- 
dio  templi  ^  atque  alie  tres  minores  ante  altare  sancti  Mar- 
tini^  omnes  ex  argento  diligentius  fabricate. 

Erant  cruces  argentee  portatiles^  mire  pulchritudiniS; 
quarum  due  in  palmis ,  due  in  paschate  ^  due  in  hebdomada 
pasche,  due  in  rogationibns  ^  due  in  die  ascensionis  domini 
ferebantur;  decem  per  totum.  Erat  et  una  crux  tante  lon- 
gitudinis,  ut  totum  brachium  magni  viri^  in  qua  erant  sanc- 
torum  reliquie  multe  et  magne.  In  medio  vero  continebat  de 
ligno  dominice  crucis  ad  quantitatem  digiti^  ad  longitudinem 
vero  palme  virilis.  Vestita  erat  hec  crux  auro  purissimO;  et 
gemmis  preciosis  et  multis.  Erat  et  alia  crux  lignea  auro  op- 
timo  vestita^  in  qua  imago  erat  aurea  domini  crucifixi,  que 
imago  cniuslibet  communis  hominis  magnitudinem  excede- 
bat^  concava  sed  multum  spissa^  cuius  venter  plenus  erat 
reliquiis  et  gemmis  preciosissimis.  DicebaCur  autem  necRo- 
manum  imperium  meliores  habere.  Hec  crux  polerat  dissolvi 


CHRISTIAIIUS  1I06U1ITINU8. 


257 


membratim  in  ianclaris ,  primo  in  talo ,  in  gennbus ,  in  fe- 
more^  in  hameriS;  in  cabito,  in  manibus,  in  coUo  ubi  cor- 
pori  inherebat ;  cetera  pars  corporis^  dorsum  scilicet  et  ven- 
ter^  pariter  coherebant;  et  hoc  ideo^  ut  commodius  et  se- 
curius  posset  in  arca  sibi  ad  hoc  deputata  specialiter  reser- 
varL  Hec  raro  ponebatur,  nisi  forte  presente  rege  vel  alio 
magrno  principe^  et  in  festis  pasche  vel  natalis  Domini^  et 
pontifice  hoc  iubente.  Cam  autem  hoc  (ieri  oportebat^  tunc 
in  loco  valde  eminenti  in  templo  super  trabem^  ubi  nuUi 
alieno  patebat  accessus^  a  ministris  fidelibus  locabatur.  In 
huius  imaginis  capite  loco  oculorum  erant  due  gemme,  quas 
carbunculos  vocant^  tante  magnitudinis  ut  duo  vitelli  ovo- 
nim  j  qui  in  tenebris  coruscabant.  Huic  cruci  inscriptus  erat 
versus  iste : 

^Auri  sexcentas  habet  hec  crux  aurea  libras.^ 
£t  nota  quod  una  libra  habet  duas  marcas  auri.  Sic  ergo 
erant  mille  et  ducente  marce  auri  probatissimi.  Nec  silen- 
dum  arbitror:  pro  speciali  huius  auri  examinatissimo  va- 
lorC;  crux  ipsa  proprio  nomine  censebatur^  vocabatur  au* 
tem  Benna. 

De  indumentis  quotidianis,  crucibus^  calicibus^  ampul- 
lis,  attinentibus  et  thuribulis  mentionem  facere  propter  mul- 
titudinem  non  bene  possum.  Sed  quia  de  calicibus  dicimus, 
subiit  memoria  quod  fueram  iam  oblitus.  Erant  calices  duo- 
decim  argentei^  omncs  deaurali^  eiusdem  ponderis  cumpa- 
tenis  y  sciUcet  de  tribus  marcis  y  dempto  calice  qui  pertine- 
bat  ad  maius  altare^  et  is  ceteros  dimidia  marca  precellebat. 
Cuilibet  calici  erant  speciales  ampulle  argentee  et  pyxis 
argentea  ad  hostias  deputata.  Preter  hos  calices  erant  tres 
aurei.  In  uno  horum  poterat  celebrari  y  qui  etiam  suas  ha- 
buit  ampullas  et  pyxidem  ad  hostias  ex  auro  purissimo  et 
margaritis^  et  peram  ad  corporalia  filis  aureis  insertis  y  miri 
operis  et  decoris.  Habebant  etiam  calices  alii  suas  peras  ad 
corporalia  ex  purpura  et  auriphrigiis  ado^natas.  Erant  fistule 
quinque  ad  communicandum  argentee  deaurate.  Erant  cole 
argentee  novem  ^  per  quas  vinum  poterat  colari  si  necesse 
fuis$et;.preter  eam  que  attinebat  calici  aurcO;  et  hec  aurea 
erat.  Hoc  aureo  calice  solus  pontirex  vel  prelatus  ecclesie 
maioris  in  summis  festivitatibus  utebatur.  Alii  duo  calices 
tante  erant  quantitatis^  quod  cum  ipsis  divina  mystcria  ne- 

BOEHMER  FONTES.  2.  17 


258  cHRifmAiius  uowmmm. 

quaquam  poterant  celebrari.  Erat  enim  unns  maior  altero. 
Minor  habebat  cum  patena  marcas  anri  electissimi  octode- 
cim^  in  cuius  pede  per  cirGuitnm  preciosi  erant  lapidos  valde^ 
€t  in  patene  circuitu  limbus  eiusdem  operis  ambiebat  ^  et 
ipse  quidem  gemmis  preciosis  non  carebat  Calix  maior 
quot  marcas  auri  habuerit^  neseio;  certum  autem  est^  quod 
spissitudo  eius  erat  digiti  j  et  per  totum  y  tam  in  pede  quam 
supra,  gemmis  erat  preciosissimis  adornatus.  Habebat  etiam 
idem  calix  duas  ansas^  qne  poterant  manus  replere  levan- 
tis  y.  sicut  solent  habere  mortarii  in  quibus  piperata  et  salsa 
preparantur.  Huius  pateaa  talis  erat  latitudinis  et  spissitn- 
dinis ;  quod  ipsi  congruebat  ^  et  ipsa  gemmis  per  cirouitum 
decorata.  Hic  calix  habebat  altitudinem  uniQS  ulnC;  et  ca- 
pere  poterat  dimidium  sextarium  vini.  Nec  ab  omiii  homi&e 
poterat  levari  a  terra  commode. 

Nulhis  me  in  hoc  scripto  arguat  obseero  falsitatf  s.  Nam 
ecclesia  ipsa  et  sedes  ab  omnibus  regibus  et  imperatoribuS; 
prinoipibus,  comitibus^  baronibus^  liberis  et  omni  populo 
venerabilis  habebatur^  propter  pontiricum  sanGtitatem^  cleri 
devotionem,  civium  pietatem,  qui  tamen  in  rigorem  pessi- 
mum ,  et  superbiam  modo  et  duridam  sunt  conversi.  O  Mo- 
guntia  felix ,  tot  bonis  incly ta^  si  tu  mutares  gentem  ralionis 
ac  honoris  egentem ! 

Igitur  cum^  sicut  iam  supra  dictum  est^  sic  pontifices 
se  haberent^  et  dericalis  disciplina  optime  servaretur^  ita 
ut  plebs  clero^  clerus  prelatis  obedientmm  et  reverentiam 
exhiberent^  invicem  honorantes,  invicem  diligentes,  presi- 
dente  tunc  quodam  Heinrico  archiepisoopo^  viro  utique  pa- 
drico  etbenignO;  ac  multis  virtutibus  dotato:  diabolus^  qui 
hoc  ferre  non  valebat,  ipsi  venerabili  viro^  qiiia  veritatis  ac 
pacis  amator  erat ,  Utes  et  incommoda  excitavit.  Nam  qnia 
semper  ei  erat  cordi;  ut  clerus  hoiH)re  debito  gauderet^  po- 
pulus  iusticia  regeretur^  terra  pace  puMica  exuUaret :  ecce 
accusatur  apud  papam^  quod  somnolentus  et  inutitis  habe- 
retur.  Quod  vir  venerabilis  ut  cognovit^  sol<emnes  nuncios 
pro  sua  excusatione  ad  siunmum  pontificem  decrevit  proti- 
nus  destinare.  Misit  ergo  omnium  suorum  secretissimnm 
cognitorem  quendam  Arnoldnm  clericum ,  quem  ipse  archi- 
episcopus  ad  preposituram  maiorem  ^  promoverat  iam  recen- 

1}  ist  irlhuin,  Arnold  Ton  Selhoven  war  nor  probst  von  St.  Peter. 


CHRISTURUS  M06UNTINUS.  259 

ter^  tanquam  eum  qui  non  posset  esse  immemor  beneficii 
tam  noviter  conseculi^  et  propterea  eidem  iam  preposituram 
sancti  Petri  etiam  contulerat^  insuper  et  camerarium  con- 
stituit  civitatis  Maguntinensis.  Erat  autem  idem  Arnoldus 
miri  ingenii  et  facundie  y  atque  congestor  pecunie  infinite. 

Is  itaque  veniens  ad  curiam  Romanam^  pontificatumque 
ambiens  Maguntinensem;  primum  sibi  cardinales  pecunia  fa- 
Yorabiles  acquisivit;  deinde  duos  specialiter  pecunia  corrum- 
pens^  qualiter  de  sua  propria  promolione  ageret  et  postmo- 
dum  consummaret;  cum  illis  familiarius  pertractabat.  Tandem 
abillis  instructus  et  de  se  certiflcatus,  cepitin  suum  dominum 
accusationis  iacula  dirigere,  quem  venerat  excusare.  Bre- 
Yiter  tantum  in  sua  prooessit  audacia^  et  effecit  ut  duos  lega- 
tos  destinari  peleret  huins  rei  cognitores  et  iudiceS;  obtinuit- 
que  eosdem  duos  quos  corruperat.  Taudem  tractu  temporis 
multa  intervenerunt  facta^  que  sicut  scribentibus  esset  onero- 
sum,  ita  legentibus  tediosum..  Veniunt  ergo  legati  Worma- 
ciam;  Heinricus  episcopus  citatus  comparet,  nihil  pretendere 
poterat  pro  se  quod  admittere  vellent  iudices  sive  legati  su^ 
pradicti.  Presidentes  autem  iudicio,  in  loco  qui  Neuhusen 
Yocatur,  Heinricum  laudabilem  virum  ab  episcopatu  amo*^ 
Yent  Maguntinensi  ^  Arnoldum  subslituunt.  Dicebatur  autem 
quod  Fridericus  imperator  huic  negocio  assensum  prebuerit^ 
sed  occultum.  Yenerabilis  vir  Heinricus  tam  manifesta  per-- 
Yersitate  turbatus^  ipsos  perversos  alloquitur  in  hunc  mo*- 
dnm :  Si  ad  sedem  apostolicam  appellarem  contra  vestrum 
iniquum  processum,  papa  forsan  ipse  nihil  ampHus  attenlaret^ 
et  nihil  mihi  accresceret  fiisi  labor  corporis,  amissio  rerum, 
et  af/Hctio  spiritus,  et  emsceratio  mentis,  et  evacuatio  graHe, 
Appello  ergo  ad  dominum  Jesum  Christum  tamquam  iudicem 
iuslissimum.  Vos  cito  ad  eius  trilmnal,  ibi  mihi  coram  summo 
iudice  responsuros^.  Non  enim  iuste,  nec  secundum  deum, 
sed  mercede  corrupti ,  sicut  placuit,  iudicastis.  At  illi :  Cum 
tu  precesseris,  nos  sequemur.  Hec  autem  ridentes  et  deri- 
dentes  dixerunt.  Acta  sunt  bec  anno  gralie  m.al.iii.^ 

Dominus  Heinricus  abiit  ad  quoddam  claustrum  cister- 
ciensis  ordiniS;  non  monachus  elTectus^  sed  inconsueto  ha* 

1)  so  nach  Trefflers  hs.,  der  drack  hat:  iadice  me  responsaram  ex- 
hibeo.  2)  so  war  die  iahrszahl  m.c.v.  des  drucks  za  bessern;  ubrigens 
ist  diese  darslelluog  von  Hetorichs  absetzung  ziemlich  verfehlt;  vergl. 
dcshalb  Bioterim  GescL  der  deutsebeu  CoiiciiieA  4,79. 

17* 


260 


CHRISTIANUS   HOGUNTIIIIJS. 


bila  yitam  ducens.  Arnoldus  non  moram  faciens^  cnm  fuis- 
set  ut  moris  est  ab  imperatore  regalibus  investitus^  Ma- 
gnntiam  yenit^  ibique  solemniter  est  susceptus.  Post  an- 
num  fere  et  dimidium  yenerabilis  Heinricus  presul  defunc- 
tuS;  deo  ad  quem  appellayerat;  totum  processum  lachry- 
mabiliter  assignayit^ 

Arnoldus  autem  primordia  sui  consecrans  presulatus^  pur- 
puram  optimam  de  almaria  tollens^  sibi  fecit  yestes  tunicam 
sorcotium  et  mantellum  ut  in  imperatoris  curia  gloriosior  appa- 
reret.  Sed  omnipotens  deusnondiusustinuitistudnefas.  Orta 
est  enim  dissensio  yalde  grayis  interipsosciyesMaguntinen- 
ses.  Nam  una  pars  dolebat  yehementer  yenerabilem  virum  do- 
minum  Heinricum  ab  episcopatu  amotum;  alia  gloriabatur  et 
superbiebat  Arnoldum  substitutum.  Erat  enim  oriundus  de  ipsa 
parte  civitatis  que  Selehofen  nominatur.  Tam  gravis  autem 
crescebat  de  die  in  diem  invidia  inter  cives^  ut  tribus  diebus 
in  septimana  congrederentur  ^  et  per  plateas  cum  gladiis  et 
fustibus  ac  contis  cuspidibus  et  lanceis  invicem  se  macta- 
rent;  caderentque  hinc  et  hinc  tanquam  oves  occisionis.  Nec 
se  Arnoldus  interponere  curavit  pro  pace  et  concordia  re- 
formanda;  sed  suos  fautores  potius  conlra  partem  adver- 
sam  animavit.  Propter  quod  accidit  ut  pars  illa  de  Seleho- 
£en ;  quam  fovebat  et  animabat  Arnoldus  ^  maius  monaste- 
rium  occuparet;  illoque  pro  castro  uteretur  contra  adversa- 
rios.  Durabat  hec  dissensio  dies  multos  ^  et  clerus  graviter 
oppressus  contemptus  habebatur;  quia  iam  copia  maioris 
ecclesie  eis  concedebatur  ad  divinum  ofGcium  exequendum 
non  nisi  pro  illorum  libitu  laicorum^  qui  illud  temere  occu- 
paverant;  et  iam  quidem  multi  venerabilem  Heinricum  con- 
queruntur  mortis  debitum  exsoluisse. 

Rem  refero ,  fratres  ^  omnibus  illius  seculi  notissimam. 
Mors  venerabilis  Heinrici  multis  innotuit.  Pervenit  etiam  ad 
aures  illorum  cardinalium ,  qui  ab  episcopatu  eum  amoven- 
tes  se  promiserant  sequuturoS;  et  ludentes  ad  alterulrum 
dixerunt:  Ecce  precessit^  suo  tempore  nos  sequemur.  Et  ecce 
transiit  tempus  breve^  et  ambo  uno  die  moriuntur.  Nam 
unus  sedens  in  sede  nature  ut  purgaret  venlrem;  omnia 

1)  auf  seinem  grabstein  zuEimbeck  soU  gestanden  haben:  a.d.m.c.I.iii. 
nonis  sept  obiit  rev.  pater  Heinricas  felix  aepus  Mog.  Aber  nach  dem 
seelbuche  des  Mainzer  doms  atarb  er  vi  kal.  iuiii. 


CHRISTIAlfUS  MOGUNTIlfUS.  261 

intestina  sua  in  cloacam  eiecit^  et  animam  miserabiliter  ex- 
halavit;  alius  manuum  suarum  digitos  articulatim  abmordens, 
et  de  ore  exspuens^  deformatis  manibus^  quasi  seipsum  devo* 
rans^  expiravit.  0  deus  ultionum^  domine  deus  ultionum^  hoc 
est  iustum  exercens  iudicium;  et  in  his  omnibus  non  est  aver- 
sus  furor  eius^  sed  adhuc  manus  eius  extenta.  Audita  sunt 
hec  in  terra  nostra  et  fama  celebri  divulgata^  nec  a  quo- 
quam  aliud  dicebatur^  quam :  Benedictus  dotninus,  qm  vene- 
rabilis  Heinrici  iuste  iuiuriam  wulicavit,  Sic  isti  dies  suos 
clauserunt. 

Crescebat  autem  in  malum  vehementius  odium  et  pugna 
civium  predictorum.  lam  conducuntur  de  foris  auxiliatores 
milites  ab  utraque  parte ,  pervenitur  iam  ad  maiores.  Nam 
quidam  comites  promissionibus  attracti  huic  prelio  se  im* 
miscuerunt.  Tractatur  ab  utraque  parte  de  sumptibus  ac- 
quirendis ;  et  pars  quam  fovebat  Arnoldus  festinatum  con- 
silium  invenerunt^  et  ut  mutuo  acciperent  de  ecclesie  or- 
natu  secrelum  habuere  tractatum.  Jam  integritas  ipsius  or- 
natus  in  parte  est  non  modica  vulnerata.  0  cardinales  car- 
pinales^  pacem  de  terra  accepistis^  et  ut  homines  se  invicem 
interficiant^  vos  fecistis.  Quodcunque  mali  provenit^  que- 
cunque  fuerint  homicidia  perpetrata,  vestra  est  in  causa 
perversitaS;  vestra  est  iniquitas  operata^  ut  veniat  super 
vos  omnis  sanguis  qui  eifusus  est  et  deinceps  eifundelur. 
Ecce  in  omni  terra  non  est  qui  huic  malo  velit  occurrere 
ad  sedandum^  sed  crescit  et  intumescit  mare  istud  plenum 
frementium  bestiarum^  ventis  afllantibus  utique  ex  inferno. 

lam  se  immiscet  Arnoldus.  Qui  cum  esset  archiepisco- 
pus  loci/  fautores  plurimos  acquisivit  in  proprie  civitatis 
interitum  et  iacturam;  nolens  parcere^  ut  quidam  ei  impo- 
nebant^  nec  sexui  nec  etati.  Propter  quod  consilium  pars 
adversa  ut  in  mortem  sui  domini  armarentur^  iniit.  Longo 
ergo  et  secretissimo  habito  tractatu^  in  proposito  scelere  se 
invicem  adhortantes^  se  roborant  et  coniurant^  tacent  et 
absGondunt  quicquid  pro  sua  sit  malitia  perpetrandum.  Sed 
nihil  opertum  quod  non  reveletur.  Per  plures  enim  admoni- 
tns  Arnoldns  est  premonituS;  ut  se  cautius  observaret.  Qui 
fertur  suis  monitoribus  respondisse:  Canes  Magunlinenses 
mordere  non  norunt,  nec  aliquid  valent  quam  latratibus  de- 
ierrere;  a  corde  carentibus  timeantur,  Erat  quidam  abbas 


262  CHRismnufi  MoeiiRTiNUd. 

in  claustro  Eberbach  ordinis  Cisterciensis^  qui  ipsam  Ar- 
noldum  pro  suis  excessibus  sepe  iiteris  arguit^  et  imminen- 
tia  pericula  inlimavit.  Erat  quedam  sancta  virgo  nomine 
Hildegardis  ^  que  per  spiritum  vidil  ipsum  Amoldum  citins 
moriturum;  scripsisse  quoque  dicitur  ei  in  hec  verba:  Pater 
prospice  tibi,  canibus  enm  sunt  funes  abstracti^  qui  inse- 
quuntur  te,  Non  autem  acquievit  monitis  aliquorum. 

Accidit  ut  in  vigilia  loannis  Baptiste  post  prandium  de 
quodam  oppido  Bingen  civitati  Maguntinensi  appropinqua- 
ret;  ac  se  in  claustro  monachorum  iuxta  muros  civitatis  ad 
sanctum  Jacobum  in  monte  specioso,  sic  enim  dicitur^  se 
locaret.  Et  ecce  Maguntinenses  usque  in  crastinum  sese  a^ 
mant^  et  constiluunt^  ut  cum  in  ipso  die  loannis  [1160 
iuni  24]  audita  fuerit  campana^  quilibet  sit  paratus.  £t  fac- 
tum  est  ita.  Venit  dies^  et  maturius  solito  prandent  omnes, 
pulsatur  oampana  ^  et  a  maximo  usque  In  minimum  universa 
civitas  congregatur.  Presul  Arnoldus  se  iam  dederat  quieti, 
et  audito  campane  sonitu  ultra  quam  credi  possit  vehemen- 
ter  expavit,  et  timor  irruit  super  eum^  amissoque  rationis 
gubernaculO;  quid  posset  facere  ignorabat.  Obstruxit  autem 
repagulum;  et  lapidibus  etlignisquibuspoteratianuas  omnes 
monasterii  memorati.  Turba  autem  turbata  ex  adverso  omnes 
portas  et  fenestraS)  vel  quoscunque  alios  exitus  observabat, 
ne  evaderet  quem  querebant.  lam  ignem  ad  ofiicinas  ad* 
movebant.  Vix  et  cum  multa  difRcuItate  monachi  recessum 
obtinuerunt.  Et  dum  monasterium  flimo  plenum^  flammisqae 
per  circuitum  premeretur;  ipse  presul  turrim  monasterii  as- 
cendens,  misericordiam  deprecaturyet  si  qnem  ofl*endisset 
verbo  vel  facto  satisfacturum  se  suppliciter  pollicetur.  Sed 
turba,  viso  pontifice,  clamare  cepit  furiose,  nec  poleranl 
supplicantis  verba  pre  tumultu  turbate  turbe  inlelligi  vel 
audiri.  Sed  admoto  igne  ad  turrim  in  qua  stabat^  ipsum  de 
turri  descendere  compellebant.  Flamma  iam  monasterio  do- 
minatur.  Videns  ergo  monachos  obtenta  securitate  absce- 
dere ,  tentat  si  forte  et  ipse  cum  eis  et  inter  eos  possit  eva- 
dere.  Assumpto  itaque  habitu  monastico  occultaritentat;  ut 
et  ignem  qui  invaluerat,  et  gladium  evaderet  quem  timebat 
Apertis  ecclesie  valvis  cum  monachis  ftere  abscesserat.  Sed 
a  quodam  est  cognitus  et  detentus  infelix.  Quidam  primo 
gladium  vibrans,  collo  episcopo  immersit.   Alter  in  fronte 


CH1U8TU1IU9  M0QCHTIRU8,  263 

eius  peroutiens,  mucrone  ab  aare  usqQe  ad  aarem  supe- 
riorem  partem  capilis  ad  inferius  divisit.  Sicque  actum  est, 
ut  alii  contis,  alii  fuslibus^  alii  gpladiiS;  alii  lapidibus  mac- 
tantes^  solo  tenus  precipitarent  lacentem  sic  et  vulneribus 
et  sangttine  deformatum^  vul^s  nequam  et  perversum  ve* 
stibus  spoliarunt;  quidam  anulos  de  digilis  abstulerunt.  Re- 
liquie  quedam  quas  coUo  pendentes  solitus  erat  ferre^  ab 
aliis  sunt  ablate.  Heo  autem  circa  horam  nonam,  parum  ante 
vesperas^  sunt  peracla.  Neo  poterant  clerici  ab  ipsis  male- 
facloribus  aliquatenus  obtinere^  ut  saltem  occisus  in  loco 
traderetur  debito  sepulture.  Sic  ergo  iacebat  in  campo  super 
fossam  civitatiSi  ubi  canum  et  luporum  transitus  habebaturi 
desiderantes  eum  et  ab  huiusmodi  bestiis  devorarl  Tribus 
diebus  sic  nudus  toto  corpore  manens,  veniunt  alique  male- 
dicte  feminei  caseorum  et  ovorum  atque  olerum  venditrices^ 
mercatrices  I  meretriceS;  saxisque  dentes  pontiflcis  contu- 
derunt  AUe  vero  stipites  ardenles  et  tiliones  fumanles  eius 
gutturi  infixemnti  adiicientes  linguis  et  labiis  maledicta. 
Post  diem  tertium  canonici  sanote  Marie  ad  gradus  iam  in*- 
cognoscibilem  et  fetentem^  furtim  sublatum;  deferunt  in 
ipsam  ecclesiam  lachrymosis  suspiriis  sepeliendo. 

0  fnriam  Maguntinami  o  maledicta  genS;  dura  corde^  gens 
immitis,  gens  intractJEibiliS|  gens  indomabilis^  gens  iniqua^  in- 
visa  celo  et  terre;  impia  in  Deum^  seditiosa  in  invicem;  teme- 
raria  in  sancta  pace;  qnam  nemo  neminem  honorantem  ho* 
noret,  nemo  neminem  amantem  amet,  nemo  eta  Ye  tibi  in- 
felix  Maguntiai  que  proprium  patrem  mactas^  ut  te  in  su** 
perbiam  ponas,  et  parias  genimina  viperarum.  Acta  snnt  hec 
anno  millesimo  centesimo  sexagesimo.  0  cardinales,  huius 
rei  vos  estis  initium.  Venite  ergo  venite,  haurite  nunc^  et 
ferte  arcbitriclino  vestro  diabolb;  eique  offerte  cum  ea  quam 
deglutistis  pecunia  etiam  vosmetipsos  I 

Perpetrato  hoc  scelere,  aliud  sibi  curare  satagunt^  nnl'* 
lam  clericis  quorum  intererat  eligendi  potestaS;  licentiam 
concedentes.  Assumptoque  quodam  Rndolpho^  cognomine 
Clobelauehi  fratre  Friderici  ducis  Zeringie^  in  sedem  collo- 
cant^  adhnc  occisi  presulis  sanguine  fumigantem.  Hoc  au«* 
tem  factum  est;  ut  possent  ultionem  imperatoriam  quam  me- 
ruerant  evitare.  £rat  enim  idem  Rudolphus  vir  potens,  ami- 
cus  ipsius  imperatoriS;  consanguineus  ^  propinquus.  Hic  pro 


264  CH1U8TIANUS  MOGUKTIRUS. 

investitara  regaliam^  et  consecratione  saa^  ac  pallio  acqoi- 
rendO;  quod  est  pontiflcalis  honoris  insigne^  consultans  ac 
pertractans,  quando  sumptus  non  habentur  in  promptu^  unde 
possint  res  huiusmodi  acquiri^  quibus  in  honore  sao  acquisi- 
tis  dignitas  obtineri  et  obtenta  valeret  conservari :  ei  ad  nu- 
triendum  ignem  sumptuose  ambitionis^  quasi  lignorum  straem^ 
secretiores  consiliarii  consilia  subministrant.  Thesaurus  ec- 
clesie  nimius  et  inutilis  perhibetur.  Quid  enim  grues  argen- 
tee  ad  fumigandum  altare  ?  Posset  et  ecclesia  tota  thurifi- 
cari  thuribulis  cupreis  abundanter.  Item  ad  quid  calices  aurei 
et  gemmati  tante  quantitatis^  ut  in  eis  non  valeant  divina 
mysteria  celebrari  ?  Hec  et  similia  consilia  placuerunt.  Qae 
eo  poterant  facilius  et  citius  adimpleri^  quo  percusso  pastore 
grex  dispersus,  iam  abierat  vagabundus.  Rudolphus  ergo 
iam  dictus  episcopus  nomipatur^  disponensque  itineri  suo^ 
brachium  ab  illa  magna  cruce  y  de  quo  supra  mentionem  fe* 
cimus^  que  Benna  vocabatur^  ad  usuS  necessarios  amputa- 
vit;  fideliterpromittenssereparaturumbrachium  equalis  pon- 
deris  et  valoris  ^  si  peracto  negocio  prosperum  iter  ei  face- 
ret  deus.  Proficiscitur  versus  Romam.  Sed  prevolaverat  fama 
ad  curiam^  que  facta  fuerant  manifestans.  £t  papa  tactus 
dolore  cordis  intrinsecus  de  morte  crudelissima  archiepis- 
copi;  et  de  infamia  intrusionis  Rudolphi  per  manum  laicam, 
et  eorum  maxime  qui  crimenhomicidiiperpetrarunt^ipsamin- 
trusionem^  intrudentes  cum  intruso^  excommunicaiionis  ana- 
themate  condemnavit.  Rudolphus  Clobelauch  ad  curiam  non 
pervenit,  inque  via  diem  clausit  extremum;  procul  dobio  eias 
crucifixi  occisus  brachio^  cuius  ipse  brachinm  amputaret^ 

De  thesauro  hoc  sciatur^  quod  qui  olim  affluxit  nunc  velo- 
cius  avolavit.  Magna  eius  pars  imperatori  creditur  aflQuxisse, 
pars  ab  aliis  ablata^  pars  Judeis  pignore  obligata^  pars  fur- 
tim  subtracta:  dispersi  sunt  lapides  sanctuarii^  non  qaidem 
in  capita  platearum^  sed  in  bursas  furantium. 

Que  vindicta  sequuta  sit  mortem  doraini  Arnoldi,  hic 
credimus  non  tacendum.  Ab  imperatore  proscripti  perpetuo 
exilio  sunt  damnati^  hi  scilicet  qui  manu  nephanda  ipsum 
facinus  perpetrarunt.  Ipsa  civitas  omnibus  iuribas  et  liber- 
tatibus  ac  privilegiis  perpetuo  est  privata.  Murus  et  fossa- 

13  das  ist  irrjg;  Radolf  warde  vielmehr  bischof  von  Liittich  undstarb 
erst  1190. 


CHRlSTIAllirs  HOGIJIITINIJS. 


265 


tam  et  alie  tQrriom  manitiones  sententialiter  condemnata  et 
destmcta  fanditus  et  eversa^  ita  at  civitas  ipsa  deinceps  lu- 
pis  et  canibas ,  furibus  et  latronibus  pateat  pervia ;  nec  un- 
quam  reedificandi  habeat  facultatem ;  insuper  et  plebs  ipsa 
perpetua  infamia  subiaceat,  totius  deinceps  exsors  gratie  et 
honoris.  Destructe  etiam  sunt  munitiones  ipsius  ecclesie  ia 
diversis  locis^  et  ecclesia  multipliciter  afflicta. 

Successit  post  hoc  dominus  Conradus,  imperatoris  con-  tm 
sanguineus,  de  Bavaria  oriundus.  Sed  suscitavit  diabolus  ^^1^^ 
inter  imperatorem  et  archiepiscopum  immortales  inimicitias, 
qaia  erat  adhuc  roisera  ecclesia  Maguntinensis  amplius  ca- 
sliganda.  Causam  huius  discordie  longum  esset  enarrare^ 
ideo  pretermitto ;  nam  et  presentem  materiam  non  contingit. 
Doroinus  itaque  Conradus  ^  imperatoris  non  habens  gratiam^ 
exul  et  profugus  fugit^  Romam  venit,  ibique  imperatori  quic- 
qaid  mali  poterat  fabricavit.  Papa  pro  quadam  causa  impe- 
ralorero  excomrounicavit^  ortumque  est  grave  schisma  inter 
ecclesiam  seu  clerum  et  imperium.  In  his  omnibus  dominus 
Conradus  fuit  imperatori  adversarins  capitalis.  Sic  ergo  ite- 
rum  ecclesia  Maguntinensis  patris  spiritualis  est  solatio  de- 
stituta.  Non  erat  qui  clericos  in  ipsa  diocesi  ordinaret,  chrisma 
consecraret;  penitentes  admitteret^  moniales  velaret^  capel- 
las  et  ecclesias  consecraret.  Hec  oronia  mala  ob  venerabilis 
Heinrici  ab  episcopatu  amotionem^  cuius  supra  memoriam 
fecimuS;  pullularunt.  0  misera  ecclesia  Maguntinensis^  quid 
pateris?  0  lugubre  et  amaruro  poculuro^  quod  tibi  ira  dei 
miscuit  ad  potandum  [ 

Videns  doroinus  Fridericus  iroperator  dururo  sibi  fore^ 
et  contra  papam  et  archiepiscopum  certamen  gerere^  domino 
Conrado  adversarium  suscitavit.  Instituit  ergo  dominum 
Christianum^  sue  quidem  curie  cancellarium^  loco  domini 
Conradi  Bavari;  virum  utique  mire  prudentie;  in  rebus  am- 
biguis  et  arduis  subtilissimi  consilii  et  velocissimi  invento-- 
rem.  Erat  etiam  vir  mire  patientie  in  adversis;  nulla  in  pros- 
peris  superbia  extollebatur ;  vultus  benignitate  omnibus  gra- 
tiostts^  et  alias  honestis  moribus  adomatus.  Hunc  ergo^  quia 
tam  ecclesiasticamm  quam  secularium  personarum  favorem 
cognovit  habere  ^  constituit  episcopum  Maguntinensem.  Du- 
ravit  hoc  schisma  annis  octodecim.  Tandem  dominus  Chri- 
stianus  se  interponens  inter  papam  et  imperatorem  ambos 


266  CHRISnAHUS  moguiitinus. 

ad  coBCordiam  revocavit.  Actumque  est  de  episcopata  Ma* 
gxintinensi  ut  dominus  Christianus  archiepiscopatum  Magun- 
tinensem  obtineret  pacifice  et  quiete ,  et  dominus  Conradus 
Saltzburgensem  archiepiscopatum  accipiens  gubemaret.  Erat 
enim  in  ipsa  ecclesia  a  puero  enutritus.  Quieverunt  mala 
per  tempus  modicum^  et  dominus  Christianus  obiit.  Obiit 
autem  iuxta  Romam.  Graviter  egrotanti  y  vicinus  erat  sum- 
mus  pontifex,  qni  episcopum  ut  proximaret  paternis  literis 
hortabatur.  Cumque  papa  ad  archiepiscopum  pervenisset, 
sed^  languor  in  tanlum  prevaluerat^  ut  patri  sancto  assur- 
gere  non  valeret.  Facta  ergo  confessione  summo  pontiflci, 
de  manu  eius  communicationem  sanctam  accepit^  aliaque 
ecclesie  sacramenta.  £t  dominus  papa  facta  et  dicta  indul- 
gentia  in  pace  abiit;  et  dominus  Christianus  deo  aiumam 
reddens^  mortem  obiit  [1183  aug.  25].  Audita  morte  do- 
mini  Christiani^  imperator  intime  doluit,  et  universa  eius 
curia  et  omnes  quotquot  intellexerunt  gravibus  suspiriis  suat 
turbati.  Rursum  etiam  misera  ecclesia  Maguntinensis ;  plo* 
rans  ploravit^  quod  dolor  eius  renovatus  est. 
1183  Post  hec  principes  quidam  dominum  Conradum  Saltzbur-* 
1200  fi^^ii^^^  archiepiscopum;  imperatoris  recuperata  gratia^  re- 
formant^  ita  ut  ipse  imperator  eundem  archiepiscopnm  Con- 
radum  ad  Maguntinensem  ecele$iam  redire  postularet,  quod 
ipse  dominus  Conradus  maximo  desiderio  affectabat.  Sus- 
cipitur  ergo  dominus  Conradus  in  ecclesia  Maguntinensi 
tanquam  fuisset  angelus  dei.  In  continenti  autem  postea 
gravem  ponebat  exactionem  in  clerum.  Et  mirati  sunt  uni- 
versi  ^  et  omnes  qui  audiebant  dicebant :  Qualis  est  /Uc,  qui 
tributarium  facit  clerum?  Sed  convaluit  heo  pressura^  et 
exin  hoc  suis  deinceps  successoribos  relinquebat. 

Modico  tempore  post  imperator  FridericuS;  dum  transi- 
turus  esset  rivulum  parvulum;  qui  pedibus  poterat  trans- 
meari;  impetu  aque  quasi  submersus  est.  Ipse  dicebatur 
fuisse  aliquantum  gravis  venerabili  viro  domino  Heinrico 
archiepiscopo^  et  ad  ipsius  depositionem  occulte  consilium 
ministrasse.  Huic  filius  suus  Heinricus  sextus  successit; 
quievitque  terra  a  preliis. 

lam  sperabat  ecclesia  Maguntinensis  post  tot  calamita- 
tes  miserias  pressuras  iacturas  erumnas  fletus  et  vulnera  in 

13  aed  90110101  cu  Tiel. 


CHRISnAHITS  ]I0€U1ITINU9.  267 

statiim  surgere  poliorem^  et  pastoris  proprii  protectione  et 
presentia  consolari.  Sed  adhuc  divina  hoc  ultio  non  admi- 
sit.  Nam  ignis  egressus  de  foro  feni^  quem  veniens  venlus 
ab  Oriente  detulit  super  templum  ^  combustaque  ecdesia^  et 
iibri  mnlti  et  boni  ^  privilegia  quoque  multa  et  valde  utilia 
sunt  consumpta  y  etiam  pars  ornatus  magna  j  partim  ignibus 
devorata^  partim  per  asportationem  snbtracta.  Venerabilis 
autem  pontifex  dominus  Gonradus  novam  monasterii  fobri-* 
cam  inchoavity  sed  non  consitmniavit.  In  his  omnibus  nec 
clerus  a  suis  se  lasciviis  temperavit  ^  nec  laioi  a  sua  malicia 
respirarunt.  Post  paucos  annos  ventus  ventens  ab  Occidente, 
pinnaculum  templi  deiecit  Erat  autem  ligneum,  et  super 
ciborium  antiquttm  collocatum.  Cum  tanto  autem  impetu  in 
ipsam  stmcturam  ventus  irruit  ocoidens  ^  ut  quasdam  trabes 
in  Rhenum  mitteret,  quasdam  ultra  Rhcnum  ad  miliare  iuxta 
villam  Hocheim  in  aere  deportaret  Certissimum  a  multis 
famabatur^  quod  non  ventus  sed  diabolus  hoc  fecisset.  Erant 
enim  trabes  quercine  et  abiegne^  quantitatis  illius  que  in 
torculacribus  solent  esse.  £go  memor  sum  istud  ultimum 
accidisse.  In  omnibus  his  non  est  aversa  ira  domini^  sed 
adhuc  manus  eius  extenta. 

Post  hec  iter  cepit  idem  arcfaiepiseopus  transfretare  j  et 
de  manibus  Sarracenoram  eripere  terram  sanctam^  atqoe  re-* 
stituere  cuKui  christiano.  Se  ipsum  et  alios  multos  cruoe 
signavit^  mare  transivit^  fere  tribus  annis  militans  domino  in 
partibus  transmarinis.  Circa  finem  anni  tertK  Heinricus 
moritur  imperator.  Heu^  heu  I  Ve  terre  de  partibus  Hiero-' 
solymitanis !  Redit  archiepiscopus^  terram  reperit  desolatam 
incendiis  et  rapinis.  Nusquam  enim  ubi  rex  non  est  guber- 
nator  vel  potens ,  non  potest  a  populo  pax  haberi.  Deside-- 
ratur  ab  omnibus  Conradi  archiepiscopi  adventus.  Et  ecoe 
venit  desideratus^  et  terram  inveniC  preliis  et  incendiis  con-^ 
tarbatam  ^  studebatque  omni  desiderio  pacem  terris  et  quie- 
tem  provincie  reformare.  Et  hoo  fecisset^  si  mortis  debitum 
non  solvisset.  Gravi  enim  egriludine  fatigatus^  et  cum  de  die 
in  diem  se  convalescere  speraret^  subito  et  insperata  morte 
preventus  deo  spiritum  reddidit^  m.cc. 

Audita  morte  archiepiscopi;  dux  fiavarie  fllius  fratris 
eius  omnem  thesaurum  et  ornatum  quem  in  casulis  et  in- 
fulis  et  cappis  habuit  copiosum  j  et  ecclesie  donare  dispo»- 


268 


CBBISTIASUS  MOCUNTIllUa 


suerat  Magnntiiiensi ,  abstnlit  violenter.  Qaod  tamen  deus 
non  reliqnit  innltum.  Nam  et  ipse  dux  post  mnltum  tempo- 
ris  interfectus^  turpiter  interiit^  neque  corpori  Christi  par- 
ticipans  neque  regno^  ut  existimatur.  Et  quidem  iuste  satis 
superque  satis^  ut  qni  beatum  Martinum  debito  sibi  decore 
spoliaverat  etornatu^  ipse  quoque  celesti  ornatu  et  gloria 
privaretur.  0  altitudo  et  profunditas  iudiciorum  iusti  iudicis 
dei^  terribilis  in  consiliis  super  omnes  filios  hominum. 
1200  Imperator  abierat^  et  surg^nt  duo  reges  pro  imperio 
1230  ^^^S^^^^y  ^on  est  qui  a  malis  imminentibus  se  abscondat. 
Maguntinensis  archiepiscopus  non  est^  et  duo  pro  eo^  quis 
eorum  fiat  maior,  decertant.  £x  utraque  parte  amici  et  fau- 
tores  promissionibus  et  muneribus  acquiruntur.  Et  turpe  est 
dicere^  ipsi  clerici  electores  simonie  vitio  maculantur^  et 
multiplicantur  mala  super  terram ,  et  scinditur  ecclesia  Ma- 
guntinensium.  Qui  uni  adherent^  cum  eo  recedunt;  alii  rc- 
manent  cum  altero.  Sufficere  poterat  ad  desolationem  terre 
unum  schisma ;  sed  funes  peccatorum  dupliciter  circumplexi; 
difficilius  dissolvuntur. 

Pervertunt  cuncta  simul  hec  duo  schismata  iuncta 
Regum  pontificum ,  nec  novit  amicus  amicum. 
Una  pars  que  remanserat  cauonicorum ,  cum  suo  electo 
excommunicatur.  Sed  ipsi  hanc  excommunicationem  se  simu- 
lantes  ignorare^  divina  celebrare  non  omittunt.  Duravil  hec 
contumacia  annis  octo. 

Contigit  post  hec  ut  rex  Philippus^  qui  fovebat  hanc 
partem  inter^ctam^  ocdderetur  in  civitate  Bambergensi^  et 
hec  pars  debilitata  est^  atque  fautores  allerius  episcopi;  qui 
de  oivitate  exierant^  convaluere.  Anno  domini  m.cc.viii. 
principes  post  mortem  Philippi  regis  in  Othonem  conven- 
iunt^  qui  fuerat  adversarius  Philippi  pro  imperiO;  cnius  parti 
etiam  papa  favebat.  Isle  Otho  maturavit  ad  papam  venire 
pro  imperiali  consecratione.  Solempniter  proficiscitur ,  con- 
secratur;  post  annum  excommunicalur,  eique  filius  Hein- 
rici  imperatoris^  rex  Sicilie  Fridericus,  suscitatur  a  papa. 
Redeunt  raala,  surgunt  incendia ,  spolia  reviviscunt.  Fride- 
ricus  venit  de  Apulia  contra  Othonem;  post  annos  aliquot 
Otho  morilur.    Fridericus  dispositis  prout  melius  potuit  re- 

1)  Ludwig  herzog  Von  Baiern  wurde  ara  16  sept.   1231  meuchlerisch 
erstochen. 


CHRISHANUS  M0«U1IT1RD8.  269 

buS;  Romam  proficiscitur ,  in  imperatorem  consecratur  anno 
domini  ntcc.xx.  ab  Honorio  papa.  Qao  mortuo ,  Gregorius 
papa  succedit.  Hic  etiam  Fridericum  excommunicavit  Le- 
tantur  predones  ^  exultant  lictores  capta  preda ;  convertun- 
tur  vomeres  in  gladios  y  et  falces  in  lanceas ;  non  est  qui  in 
latere  non  deferat  chalybem  et  lapidem  in  preparationem 
incendii  et  in  exustionem.  Omnia  mala  confluunt,  specia- 
liter  super  ecclesiam  Maguntinensem^  et  maxime  circa  par- 
tes  Rheni  de  civitate  Spirensi  usque  Coloniensem. 

Posl  mortem  domini  Siphridi  archiepiscopi  Maguntinen*  1230 
sis  senioriS;  succedit  dominus  Siphridus^  fratris  eiusdem  I 
filius.  Hic  duobus  annis  laudabiliter  vixit.  Sed  quia  elati 
cordis  erat  et  superbie  magne  y  nimis  se  contra  Fridericum 
imperatorem  erexit;  non  quidem  ut  divinam^  sed  papalem 
gratiam  obtineret.  Gravi  etenim  infamia  non  solum  apud 
papam ,  sed  apud  omnes  homines  laborabat.  Hic  ergo  vul- 
tam  et  animum  leonis  induens^  leo  factus  est^  et  cepit  or* 
phanos  et  viduas  facere^  villas  comburere^  civitates  destruere^ 
homines  devorare  ^  terram  in  desertum  deducere  y  et  pape 
roiririce  complacere.  £t  quia  iam  inquisitionis  literas  contra 
episcopum  dederat,  ex  hiis  factis  fralrem  venerabilem  ap- 
pellabat.  Hic  Siphridus  episcopus  malum  opus  operatus  est^ 
qui  per  flammam  ignis  terram  depauperavit;  et  thesauros 
ecclesie  ablatos  predonibus  dispersit^  dedit  raptoribus.  Ju- 
sticia  eius  non  manet  in  seculum  seculi.  Is  itaque  lantgra- 
vium  Thuringie  in  regem  eligi  procuravit;  sed  brevi  vivens 
temporC;  et  regnum  et  animam  resignavit. 

Interea  Gregorius  papa  moritur^  sedes  vacatannis  duo- 
bus  vel  tribus.  Huic  autem  papa  succedit  Innocentius  quar- 
tus,  qui  in  concilio  Lugdunensi  contra  Fridericum  impera- 
torem  depositionis  sententiam  promulgavit.  Mortuo  lantgra- 
aIo  rege  Wilhelmus  comes  Hollandie  in  regem  eligitur^ 
tantum  ab  archiepiscopis  Maguntinensi  et  Coloniensi.  Post 
breve  tempus  doroinus  Siphridus  archiepiscopus  etiam  rebus 
valedicit  humanis  [i  249  m&rz  i  9];  abiens  in  regionem  lon- 
ginquam  K  Nec  tamen  ideo  cessant  mala. 

Convenerunt  ergo  fratres  ecclesie  Maguntinensis  tractan- 
tes  de  patre  futuro^  persuasi  qui  posset  ipsam  tot  et  tam 
gravibus  oppressam  miseriis ,  et  tanto  tempore  iam  ploran- 

1)  eafemistisch  statt  zur  h5lie« 


270  €»RI8TIANUS  M06URTI1IU8. 

tem^  paternis  affecttbus  consolari.  £t  concorditer  in  vene- 
rabilem  virum  domiuum  Conradum  Goloniensem  archiepis- 
copum  vota  sua  transtulerunt^  postulantes  a  sede  apostolica, 
ipsum  sibi  prefici  in  pastorem.  Sed  heu  heu^  hoc  non  pote- 
rat  obtineri.  Non  est  hec  postulatio  admissa^  sed  elecUo 
capitulo  restituta.  £t  ne  arohiepiscopus  Goloniensis  egre 
ferret  suum  desiderium  non  completum;  ipsi  legationis  digni- 
tas  est  commissa. 

Gonsedere  rursum  fratres  ecclesie  Maguntinensis  ^  eli- 
gunt  suum  prepositum  nomine  Ghristianum;  qui  a  cunabulis 
fuerat  in  ipsa  ecclesia  enutritus.  £adem  die  est  a  legato  qni 
tunc  eratpresens  confirmatus^  et  arege  regalibus  investiluS; 
die  Petri  et  Pauli  [1249  inni  29].  Omnia  hec  acciderunt  uno 
anno,  scilicet  quod  dominus  Goloniensis  est  postulatus^  qnod 
factus  est  legatuS;  quod  dominus  Ghristianus  factus  est  epis- 
copus  et  consecratus^  quod  pallium  est  assecutus.  Omnes  re- 
ligiosi^  et  qui  deum  pre  oculis  habere  credebantur^  super 
huius  hominis  promotione  gaudebant,  sperantes  pacem  re- 
bus  dari^  maxime  quia  idem  bellicis  rebus  non  fuerat  assue- 
tus.  £tiam  qui  negocio  fuerant  inimici^  congratulantur  eL 
Sed  non  stetit  diu  in  episcopatu.  Accusalur  enim  apud  pa- 
pam,  quod  omnino  inutilis  esset  ecclesie^  et  quod  evocatus 
ad  expeditiones  regis  invitus  veniret.  Hoc  autem  verum  erat, 
eo  quod  fierent  incendia;  sectiones  vinearum  ^  devastationes 
segelum.  Dicebat  etenim :  nequaquam  decere  talia  sacerdo- 
tem.  Sed  qmcquid  deberet  per  gladmm  spiritus,  quod  est  m- 
bumdei,  ommmode  se  pramptum  asserebat;  el  voluntariufn 
servitorem,  Gumque  eius  predecessorura  sequi  vestigia  mo- 
neretur,  respondit:  Scriptum  est:  Mitte  gladium  in  vaginam. 
Ob  hoc  in  odium  regis  et  multorum  incidit  laicorum.  Qui 
omnes  eum  accusantes^  apud  papam  obtinuerunt  eum  ab 
episeopatu  omni  submoveri.  Gessit  ergoanno  domini  m.cc.Li. 
Substituitts  est  autem  ab  eodem  legato  adolescens  subdia- 
conus^  Gerhardus  nomine^  filius  comitis  Gonradi  ^  quidice- 
batur  Sylvester  comes«  Hanc  autem  substituit  cardinalis 
presbyter  et  legatus^  inductus  a  quodam  Heinrico  archie- 
piscopo  £brodunensi '  qui  sodus  erat  ipsius  iegati.  Nec  ta- 
men  hoc  ipse  Heinricus  archiepiscopus  consuluit  sine  causa: 

1)  Herbargdanensi  hat  der  drack,  es  war  aber  Hugo  erzbischof  vod 
Embran. 


CHKismiics  MoeuKTiiius.  271 

acceperat  enim  occulte  ducenlas  marchas  pecunie  numerate 
a  GerhardO;  qnem  idem  archiepiscopus  institni  prooiirayit. 
Nihil  opertiim  quod  non  reveletur.  Preter*  has  autem  du- 
centas  marchas  facte  sunl  deslructiones  multe  eoclesie  Ma^ 
gunfjnensis. 


CAESARII  HEISTERBACENSIS   CATALOGUS  ARCHI- 
EPISCOPORUM  COLONIENSIUM.    94  —  1230. 


oanctus  Maternus  discipulus  sancti  Petri  primus  Colo- 
nieasem  rexit  ecclesiamy  simulque  Trevirensem  ac  Octa- 
viensem  adeptus  est  episcopatum  y  anno  domioice  inearna- 
tionis  nonagesimoquarto  y  quo  aimo  Cesar  Domitianus  a  se- 
nattt  occisus  est.  Sedensque  annis  quadraginta  obiitColonie 
sab  Adriano  imperatore  anno  dominice  incarnationis  cente- 
simovicesimo  octavo  xviii  kal.  octobris  [sept.  14].  Quoeom- 
perto  Trevirenses  cum  Tungrensibus  convenionti  orlaque 
iite  ubi  condendus  esset^  angelico  monitu  iu  navim  positus, 
contra  torrentem  in  locum  qui  Rodenkirchen  dicitur  dirigi- 
tnr^  ibique  a  Trevirensibus  exoeptus ,  cum  sanctis  Euchario 
et  Valerio  honorifloe  tumulatur.  Deinde  usque  ad  Eufraten 
hereticum  nuUus  ecclesie  Coloniensi  prefuisse  invenitur,  qui 
ideo  in  catalogo  pontiflcum  non  ponitur  quoniam  pestifero 
hereticorum  do^ate  in  ipso  initio  ecclesiam  fedavit. 

Seeundo  loco  sanctus  Severinus  ponitur.  A  beato  autem 
Matemo  usque  ad  sanctum  Severinum  computantur  anni 
occxiiii  ^.  Si  quis  vero  querat  cur  tanto  interstitio  episcopa- 
tus  vocaverit  ^  sciat  aut  post  obitum  beati  Materni  eos  in 
paganismum  relapsos,  aut  si  qul  episcopi  fuerunt  ob  perse- 
cutionis  sevitiam  latenter  ecclesie  prefuisse^  vel  certe  sicut 
beatos  Maternus  sic  successores  eius  cum  Trevirensi  Colo- 
niensem  ecclesiam  regebant.  Sed  quid  horum  polissimum 
eiigendum  sit^  prudens  lector  videat. 

1)  Propter?    2)  cciT  bei  Halm. 


272  CAESARII   CAT.  AEP.  COLON. 

iii.  Sanctas  Evergislus  discipulus  sancti  Severini  ^  qui- 
que  in  transitu  beati  Martini  hymnum  ang^elicum  cum  ma- 
gistro  meruit  audire^  qui  postea  apud  Tungrim,  que  et  Octa- 
via,  martyrizatur. 

iiii.  Solatius. 

V.  Sinnoveus. 

vi.  Remedius. 

vii.  Sanctus  Kunibertus  qui  sedit  in  episcopatu  annis 
quadraginta.  Hic  fuit  temporibus  Eraclii  imperatoris  et  Con- 
stantini  filii  eius,  rege  autem  Francorum  Dagoberto. 

viii.  Bochadus. 

viiii.  Stephanus. 

X.  Aldewinus. 

xi.  Gyso. 

xii.  Anno.  Hic  sepultus  est  ad  sanctum  Severinum. 

xiii.  Faramundus. 

xiiii.  Sanctus  Agylolphus.  Hunc  Karolus  maiordomuS; 
avus  Karoli  magni  ^  oontra  rebelles  regni  causa  pacis  misit. 
A  quibus  crudeli  morte  peremptus  martyrio  decoratur.  Mul- 
tis  miraculis  claruit. 

XV.  Regenfridus. 

xvi.  Hildegerus.  Hic  cum  Fippino  rege^  patre  Karoli 
magni^  ad  bellum  contra  Saxones  profectus ;  occisus  est  in 
monte  qui  dicitur  Wiburg. 

xvii.  Bertheminus  sub  prefato  Pippino  sedit  annis  decero. 

xviii.  Richolphus  sub  Karolo  magno  sedit  annis  xxii. 

xviiii.  Hildebaldus  sub  prfefato  Karolo  annis  xxxiiii.  Hic 
Ludewicum  filium  Karoli  unxit  in  regem. 

XX.  Attabaldus  sub  Ludewico  fllio  Karoli  annis  xxii. 

xxi.  Guntherus  sub  Ludewico  filio  Ludewici.  Hic  a  Ni- 
colao  papa  excommunicatus  est  ob  hanc  cansam.  Ludewicus 
imperator^  filius  Karoli  magni^  habuit  filium  nomineLotha- 
rium  cui  Italie  regnum  commisit.  Qui  Lotharius  amore  ce- 
lestis  regni  relinquens  terrenum  Prumie  monachum  se  fecit, 
relicto  regno  filio  suo  Lothario.  Qui  Lotharius  habuit  con- 
cubinam  nomine  Waldradam^  sororem  Gunlheri  archiepiscopi 
Coloniensis^  quam  inslinctu  Guntheri  eiusdem  superduxit 
legitime  uxori  Thieperge.  Ob  quam  causam  a  papa  idem 
Guntherus  excommunicatus  est.  Sed  post  interdictnm  epis- 
copale  officium;  penitentia  ductus  Romam  veniens  roiniine 


CAISARH  CAT.  AEP.  COLON. 


273 


reconciliari  valuiL  Ferunt  itenim  eum  divinum  officinm  usnr- 
pare  volentem  apud  Xantum  ab  angelo  sacris  vestibus  exu* 
lum  et  ante  altare  occisum. 

xxii.  Willibertus  sub  Karolo  iuniore.  Hic  domum  beati 
Petri  Colonie  dedicavit.  Sedit  annis  viginti. 

xxiii.  Hermannus^  quem  pium  vocant^  sub  Arnulpho  Lu- 
dewico  et  Conrado  imperatoribus.  Sedit  annis  xxxv^  sepul- 
tus  in  domo  sancti  Petri. 

xxiiii.  Wicfridus  sub  Heinrico  primo.  Sedit  in  episco- 
patu  annis  xxviiii. 

XXV.  Bruno  sub  Ottone  primO;  cuius  et  ipse  frater  exstitit. 
Hic  pre  ceteris  antecessoribus  suis  Coloniensem  episcopatum 
ampliavit.  Nam  preter  alia  quibus  ecclesie  profuit^  etiam 
ducatum  laudabiliter  retentum  successoribus  reliquit.  Cor- 
pus  etiam  sancti  Evergisli  Coloniam  reduxit^  et  baculum 
beati  Petri  apostoli  a  Metensibus  ablatum^  quem  Trevirenses 
cum  multorum  sanctorum  reliquiis  illuc  tempore  persecu- 
tionis  miserant^  Colonie  detulit.  Cenobium  quoque  sancti 
Pantaleonis  instituit;  in  quo  et  sepultus  est.  Sedit  annis 
duodecim. 

xxvi.  Folcmarus  sub  prefato  imperatore  Ottone^  sedit 
annis  quatuor. 

xxvii.  GerO;  vir  bene  religiosus.  Hic  abbatiam  sancti 
Viti  in  Gladebach  instituit.  Fuit  tempore  Ottonis  primi  et  filii 
eius  Ottonis  secundi.  Sedit  annis  septem. 

xxviii.  Warinus.  Hic  Trevirensibus  petentibus  partem 
baculi  beati  Petri  reddidit.  Fuit  sub  predicto  Ottone  se- 
cundo.  Sedit  annis  novem. 

xxviiii.  Evergerus.  De  hoc  ferunt  quod  predictum  Wa- 
Tinum  vivum  sepeliri  fecerit;  laborabat  enim  infirmitate  ca- 
pitis ,  ita  ut  sine  sensu  iaceret.  Tunc  penitens  Romam  ve- 
nit;  pape  que  egerat  confessus  est.  Qui  pro  correctione  ei 
iniunxit^  ut  si  quam  in  dyocesi  sua  congregationem  labe- 
factam  sciret^  hanc  datis  subsidiis  repararet.  Ille  rediens 
cenobium  sancti  Martini  Colonie  datis  subsidiis  melioravit 
ei  Scotis  in  perpetuum  tradidit.  Fuit  sub  Ottone  tercio,  Se- 
dit  annis  quindecim^  sepultusque  est  ad  sanctum  Petrum. 

XXX.  Sanctus  Heribertus  qui  abbatiam  Tuitii  in  honore 
dei  genitricis  instituit,  ibique  sepultus  mullis  miracuHs  cla- 
niit.  Fuit  sub  Heinrico  secundo.   Sedit  annis  viginti  et  uno. 

BOEHMER  FONTES.  2.  18 


274  CAESARII  CAT.  AEP.   COLOIt 

xxxi.  Pflegrinus.  Hic  monasterium  Colonie  quod  didtnr  ad 
sanctos  Apostolos  oonstruxit  et  sufficientiam  canoniconim 
illic  adunavit.  Floruit  sub  Gonrado  secundo.  Sedit  annis 
quindecim.  Sepultus  est  ad  sanctos  Apostolos  \ 

xxxii.  Hermannus  ^  quem  nobilem  vocant  ^  sub  Heinrico 
terlio.  Sedit  annis  viginti.  Sepultus  est  ad  sanctum  Petnim. 

xxxiii.  Sanctus  Anno^  flos  et  nova  lux  totius  Germanie, 
qui  cunctos  antecessores  suos  in  aug^mentatione  Golonien- 
sis  ecclesie  precessit  Ante  susceptum  episcopatum  prepo- 
situs  erat  inGosIaria.  In  vita  sua  fecit  monstra^^  et  in  morte 
sua  operatus  est  mirabilia;  unde  et  in  omni  ore  quasi  mel- 
indnlcabitur  eius  memoria.  Preter  innumera  beneficia  que 
episcopio  contulit^  preter  plures  ecclesias  quas  in  diversis 
locis  construxit^  preter  hoc  quod  nullam  in  dyocesi  sna  con- 
gregationem  dimisit  quam  suis  non  ampliaret  donis ,  etiam 
quinque  opulentissimas  congregationes  instituit.  Allodium 
illud  celeberrimum  quod  Salevelt  dicitur  episcopio  adiecit. 
Supersedemus  de  eo  singula  dicere  ^  quoniam  etsi  nos  ta- 
cuerimus  lapides  clamabunt.  Floruit  temporibus  Heinrici 
quarti  augusti.  Sedit  in  episcopatu  viginti  annis  et  semis. 
Sepultus  est  in  cenobio  suo  Sigeberg^  ubi  innumeris  vivit 
miraculis. 

xxxiiii.  Hildolphus.  Qai  cum  cappellanus  predicti  impe- 
ratoris  Heinrici  esset^  sanctus  Anno  ei  predixit  quod  post 
se  recturus  esset  ecclesiam  Goloniensem.  'Fuit  sub  predicto 
imperatore  Heinrico  quarto.  Sedit  annis  vix  quinque. 

XXXV.  Sigewinus  decaniis  sancti  Petri^  de  quo  beatns 
Anno  simili  modo  vaticinatus  est.  Et  ipse  sub  eodem  prin- 
cipe  floruit^  seditque  annis  decem. 

xxxvi.  Hermannus  quem  divitem  dicunt.  Guius  utique 
divitie  profuerunt  ecclesiis  Ghristi.  Fuit  sub  prefato  impe- 
ratore  Heinrico.  Sedit  annis  decem  et  mensibus  quinque. 
Sepultus  est  in  capitolio  Sigebergensi. 

xxxvii.  Fridericus '  magis  instantia  predicti  imperatoris 
quam  priorum  electione  episcopatum  adeptus ,  nam  usqae 
ad  illud  tempus  imperaitores  annulum  et  baculum  dabant. 
Hic  Fridericus  vir  pulcherrimus  erat,  vir  magne  constantie; 
adeo  ut  nec  imperatori  resistere  timeret.  Ipse  est  qui  fanio- 

i')  Sepultas  bis  Apostolos  fehlt  in  der  hs.  des  Gelenias,  steht  aber 
bei  Hahn.    2)  monasteria  bei  Levold. 


CAESARn  CAT.  A^P.  CQLON.  275 

sum  illum  triumphum  apud  Andcrnacum  cum  parva  manu 
de  Bawaris  et  Suevis  peregit.  Fuit  autem  temporibus  pre- 
dicti  Heinrici  imperatoris  et  filii  eius  Heinrici  quinti  et  Lo- 
tharii^  quem  ipse  Colonie  unxit  in  regem  una  cum  uxore 
eius  Richinza.  Sedit  annis  xxxiii.  Obiit  in  castello  Wolken- 
burch  quod  ipse  construxerat  ^  Sepultus  quoque  est  in  ca- 
pilolio  Sigebergensi. 

xxxviii.  Bruno.  Nec  ipse  canonice  episcopatum  adeptus. 
Nam  post  obitum  prerati  Friderici  maiores  et  capitanei  ele- 
gerunt  unanimiter  Godefridum  prepositum  Xantensem;  vi- 
mm  honestum  et  prudentem.  Et  pendente  ordinationC;  pre- 
dictus  Bruno  consilio  propinquorum  suorum  vocatus  e  Fran- 
cia^  ubi  tunc  studio  doctrine  vacabat^  quibusdam  sibi  faven- 
tibus  schisma  in  clero  et  populo  pro  tali  electione  fecit. 
Erat  enim  mire  facundie  et  sophistjce  locutionis  nulli  post- 
ponendus.  Itaque  invidorum  et  pacis  inimicorum  perseve- 
rante  discordia^  cassaia  est  illa  canonjca  electiO;  et  presente 
imperatore  Lothario  idem  Bruno  est  intronizatus  ^  licet  ca- 
duco  morbo  laboraret.  Deinde  cum  imperator  Lotharius  ex- 
peditionem  in  Italiam  et  Calabriam  indixisset;  cum  eo  idem 
episcopus  ivit;  et  in  diebus  penthecostes  [1137  mai  30] 
apud  Barum  civitatem  presente  imperatore  obiit.  Ibi  stalim 
Hugo  decanus  sancti  Petri  Colonie  ab  apostolico  consecra- 
tur^  episcopatum  numquam  adepturus.  Nam  post  paucos 
dies  apud  eandem  urbem  obiit,  ibique  cum  prefato  Brunone 
sepultus  est. 

xxxviiii.  Arnoldus  pr^positus  sancti  Andree.  Hic  in  ex- 
ordio  admodum  aptus  et  idoneus  visus  est,  ad  extremum 
vero  depravatus  est^  cunctisque  vilescere  cepiL  Nam  de 
simonia  apud  apostolicum  Eugenium  inramatus,  ab  eo  a  di- 
vino  officio  suspensus  est.  Sedit  annis  tredecim.  Fuit  tem- 
pore  Conradi  terlii  Romanorum  regis.  Sepultus  est  ad 
sanctum  Andream. 

xL  Arnoldus  prepositus  sancti  Petri^  vir  probitate  con- 
spicuus  et  Coloniensi  ecclesie  satis  utilis  et  idoneus.  Cum 
imperatore  Friderico  Romam  profectus^  consilio  et  pruden- 
tia  plus  armis  est  operatus.  Yiolentis  resistebat^  ecclesias- 
tica  iura  defendebal.  Sedit  annis  quinque  sub  Friderico  im- 

I)  Obiit  bis  construxerat  f^hll  iii  der   hs.  des  Gelenius,  steht  aber 
bei  Hahn. 

18* 


276 


CAESARII  CAT.  AEP.  COLON. 


pcratore.  Sepultus  est  in  ecclesia  beati  Glementis  quam  ipse 
construxit  et  variis  ornamentis  illustravit  in  loco  qui  Rindorp 
dicitur. 

xli.  Fridericus  prepositus  sancti  Georgii,  filius  fratris 
Brunonis^  de  quo  supra  dictum  est.  Hic  non  canonica  elec- 
tione^  sed  propinquorum  factione  ex  iuvenum  clericonim 
favore  ^  episcopatum  adeptus  est.  Addunt  quidam  quod  per 
simoniam  constitutus  sit  ab  imperatore.  Nam  omnium  prio- 
rum  electio  in  Gerhardo  Bunnensi  preposito  sancita  fiiit. 
Itaque  utreque  partes  ad  audientiam  imperialem  apud  Nurn- 
ber^  conveniunt.  Ibi  infecto  negotio  rursus  Ratispone  im- 
peratorem  adeunt.  Ubi  cassata  electione  priorum^  favore 
principum  idem  Fridericus  ab  imperatore  episcopatum  sus- 
cepit^  moxque  cum  suis  fautoribus  Romam  tendens  ab  Adriano 
papa  consecratur;  Post  biennium  cum  imperatore  in  expe- 
ditionem  Mediolanensem  profectus,  apud  Ticinum  que  et 
Papia  dicitur  obiit^  vix  duobus  annis  potitus  pontificali  dig- 
nitate.  Ossa  eius  ab  Italia  illata  in  monasterio  beate  Marie 
quod  patruus  eius  fundaverat^  in  loco  qui  Berge^  dicitur^ 
condita  sunt. 

xlii.  Reinoldus  nulli  omnium  episcoporum  Goloniensis 
ecclesie  probitate  postponendus.  Ante  episcopatum  prepo- 
situs  fuit  in  Hildensheim ,  ubi  salis  utilis  fuisse  dinoscitur. 
Nam  ibi  pontem  laude  dignum  et  valde  necessarium  in  plau- 
stri  transitu  construxit/insuper  hospitale  pro  sustentatione 
pauperum  ibidem  instituit.  Deinde  cancellarius  factus  est 
imperatoris  Friderici^  et  cum  in  obsidione  Mediolanensi  cum 
imperatore  esset;  in  pontificem  a  clero  et  populo  Goloniensi 
electus  est.  Post  devictum  autem  Mediolanum  tres  Magos^ 
qui  infantiamDomini  mysticis  muneribus  venerati  sunt^roagno 
labore  et  periculo  Mediolanensibus  abstulit;  et  ad  perpetuam 
Germanie  gloriam  Goloniam  mira  instantia  transvexit.  Nec 
hoc  in  laudem  eius  immerito  profertur^  quod  cum  adhuc  in 
Italia  cum  imperatore  esset^  et  palatinus  comes  GonraduS; 
frater  imperatoris  Friderici^  Goloniensem  episcopatum  ad 
libitum  suum  violenter  transire  ac  predari  vellet,  ipse  Rei- 
noldus  hoc  per  nuntios  Goloniensibus  intimans ,  tantam  suo 
nomine  multitudinem  apud  Andernacum^  tot  fortes  tot  pre- 
claros  et  nobiles  viros  y  postremo  talem  exercitum  adunari 

1)  Altenberg  vier  stunden  nordostlich  von  Coln. 


CAESARII  CAT.  AEP.  COLON.  277 

fecit;  qualem  noslra  memoria  exTentonicis  nunquam  in  acie 
constitisse  novimus.  Terlia  iam  expeditione  cum  imperatore 
in  Italiam  protectuS;  parva  manu  militum  maximas  Romano- 
rum  copias  apud  Tusculanum  prostravil  cepit  fugavit^  multa 
et  chronice  regie  ^  dignissime  inserenda  per  omnem  Italiam 
operatus  est.  Ipse  erat  laus  decus  et  pavor  imperatoris. 
Mense  vero  augusto  pestilentia  in  exercitum  venit^  qua  et 
ipse^  proh  dolor!  correptus,  in  assumptione  beale  Marie 
[1167  aug.  15]  obiit,  omnibus  dilectoribus  Coloniensis  ec- 
clesie  luctum  morte  sua  relinquens.  Fuit  enim  lingua  diser- 
tus  et  compositus  ^  litteris  suf&cienter  instructus  y  animo  et 
vultu  imperterritus^  imperio  fidelis,  Coloniensis  ecclesie  pro- 
vector.  Nam  et  palalium  Colonie  magnis  sumptibus  con- 
struxit^  duas  turres  in  ecclesia  beati  Petri  erexit^  decem 
marcas  ad  agendum  epiphanie  festum  instituit^  totidemque 
in  cena  domini  ad  solatium  pauperum  addidit^  octavam  as- 
sumptionis  beate  Marie  celebrari  indixit^  castellum  Reinecke 
exstrui  fecit  pro  munimine  episcopii.  £t  his  et  aliis  ab  eo 
laudabiliter  actis^  optamus  ut  eterna  pace  in  domino  quies- 
cat.  Sedit  annis  octo.  Ossa  eius  ab  Italia  Coloniam  allata 
sunt^  et  in  domo  beati  Petri  reverencia  condigna  tanto  viro 
condita. 

xliii.  Philippus^  ecclesie  beati  Petri  decanus  et  imperii 

1)  cronice  lcgere  steht  sinnlos  bei  Hahn;  es  ist  die  Chronica  regia 
sancti  Pantaleonis  gemeint.  2)  bis  hierher  wiederholt  Gasarias  die  &I- 
tere  von  Hahn  Goll.  Mon.  ined.  1,386  herausgenDbene  niederschrift,  und 
lahrt  nun  mit  Philipp,  den  er  in  seinen  iugendiahren  noch  selbst  gese- 
hen  haben  rouss,  selbstst&ndig  fort,  w&hrend  iene  mit  demselben  wie 
folgt  endet:  Philippus  maior  in  Golonia  decanas  et  imperii  cancellarius, 
vir  mire  strenuitatis  et  fame.  Hic  tempore  Friderici  inclili  imperatoris 
egregie  laudis  et  glorie  pre  omnibus  Romani  imperii  principibus  nomen 
scccperat.  Erat  namque  vir  omnino  negotiis  secularibua  ac  bellicis  im- 
plicatus,  magis  et  glorie  que  ad  seculum  quam  et  ad  deum  est  inten- 
tQs.  Unde  et  ecclesiis  dei  in  suis  causis  nullum  in  eo  erat  patrocioium, 
proin  nonnulle  earum  tam  privilegiis  quam  bonis  suis  in  perpetuum 
SQiit  destitute.  Imperatori  precipue  carus  erat,  cum  pro  creDris  expe- 
ditionibut  proficiscens  pene  plus  omnibus  principibus  operatus  est.  Du- 
cem  etiam  Saxonie  Ueinricum  debellavit,  et  ducatum  mtra  omnem  dio- 
cesim  suam  per  Wcstphaliam  et  Angriam  ei  ablatum  episcopatui  Golo- 
niensi  addidit.  Novissimis  temporibus  intcr  eum  et  imperatorem  inimi- 
titie  exorte  sunt,  ubi  mira  eius  constantia  claruit.  Erat  enim  tanta  infer 
duos  victoriosissimos  viros  dissensio,  quod  nisi  divina  misericordia  ani- 
mum  pontificis  ad  humiliandum  et  obediendum  imperatori  incllnassct, 
inaximum  bellum  et  desolatio  Teutonici  soli  orta  fuisset.  Defuncto  im- 
peratore  Friderico  in  expeditione  Jherosolimitana,  cum  filio  eius  Hein- 
rico,  quem  e(  ipse  quondam  Aquis  in  regem  unxerat,  in  Apuliam  pro- 


278  CAESARtl   CAT.  AEP.   COLON. 

cancellariuS;  de  castro  Heinsberg  oriundas.  Erat  vir  pnidens 
et  discretus^  corpore  puIcherrimuS;  magt)animus  et  affabilis, 
et  supra  modum  liberalis.  Hic  adhuc  existens  decanus  su- 
pradictum  exercitum  sub  Reinaldo  duxit  in  campum  Ander- 
naci  contra  Gonradum  palatinum  Ludewicum  et  Gonradum 
qui  episcopatum  demoliri  cupiebant.  Qui  quarto  anno  pon- 
tificatus  sui  cum  exercitu  maximo  veHit  contra  Heinricum 
ducem  fortissimum  Sajfonie  Bawarie  atque  Westphalie.  Et 
tota  (erra  illius  depopulata^  cum  magna  gloria  et  triumpho 
rediit.  Guius  consilio  et  auxilio  idem  dux  ab  imperatore  Fri- 
derico  et  principibus  iam  dictiB^  tribus  ducatibus  Becnon 
et  aliis  omnibus  feudis  sibi  abiudicatis^  cumuxore  et  libe- 
ris  iussus  est  exulere.  Ducatum  vero  Westphalie  dominus 
Philippus  sue  ecclesie  obtinuit.  Et  ab  eo  tempore  usque  in 
hodiernum  presules  Golonienses  duos  ducatus^  Colonie  scili- 
cet  et  Westphalie,  cum  totidem  vexillis  ab  imperatoribus  sus- 
cipiunt.  Post  hec  dominus  imperator  Fridericus^  sicut  plures 
opinati  sunt  glorie  archiepiscopi  occulte  invidens  et  poten- 
tiam  pertimescens,  nacta  occasione  graviter  sine  causa  ce- 
pit  inimicari.  Propter  quod  archiepiscopuS;  cum  corde  esset 
imperterritus ,  civitatem  Gololiiam  novo  vallo  ampliari  et 
portis  fortissimis  muniri  fecit^  ad  resistendum  se  preparans. 
Tertio  autem  anno  Moguntie  in  curia  solemni  interventu 
principum  imperatoris  gratiam  recuperavit.  Gomparavit  pre- 
terea  beato  Petro  castra  plurima  tam  intra  quam  etiam  extra 
episcopatum  Goloniensem^  multis  honoribus  ecclestam  suam 
sublimans.  Qui  post  mortem  imperatoris  Friderici  cum  Hein- 
rico  regC;  filio  eius^  in  Apuliam  profectus  ^  cum  pene  to- 
tam  provintiam  sua  prudentia  et  magnanimftate  Romano 
subdidisset  imperio ,  in  obsidione  Neapolitana  obiit  idus  au- 
gusti  [H9i  aug.  13].  Guius  ossa  Coloniam  sunt  relata,  el 
cum  magno  honore  in  ecclesia  sancti  Petri  iuxta  sepulchrum 
episcopi  Reinoldi;  cni  in  probitate  dissimilis  non  ^rat;  tu- 

fectus  est,  Romeguc  eum  in  imperatorem  consecrari  optintiif.  Et  pro- 
gressus  noa  modicam  parlem  Apulie  cum  eo  debellavit.  Ad  ultiniam 
in  obsidione  urbis  Neapolis  inortuus  est  v  idus  augusti  [1191  ang.  9]. 
Ossa  cius  Coloniam  dclata  in  ecclesia  beati  Petri  co^dita  sunt.  Circa 
idem  tempus  prefatus  presul  ad  quadraginta   roilia  marcarum  et  septin- 

§enti  niarcas  suinmam  argenti  produxit  in  coemptionem  urbium  et  pre- 
iorum  terre  Coloniensi  adiacentium  circumcirca.  Allodium  illud  qaod 
Salevelt  dicitur  eins  tempore  per  concambium  ad  imperium  translatam 
est.    Sedit  annis  xxiii. 


GAESARII   CAT.   AEP.   COLOIf.  279 

mulafa.  Sedit  aittem  sub  Friderico  et  Htiarico  filio  eius  im- 
peratoribas  aanis  xxiiii. 

xliiii.  Sttccessit  Bruno  maior  prepositus.  Hic  pene  eo- 
dem  modo  quo  et  secundus  Fridericus^  cuius  frater  erat  se- 
cdndum  carnem^  episcopatum  adeptus  es(.  Nam  cum  Lo- 
tharius  Bonnensis  prepositus  canonice  fuisset  eleotus ,  pro^ 
dito  consilio  sic  propinquorum  Brunonis  virorum  potenlum 
minis  est  territus^  ut  electioni  in  se  facte  in  capitulo  renuur- 
tiaret.  Statimque  Bruno  eligitur.  Sub  quo  Albertus  Leodien- 
sis  episcopus  apud  Remis  occisus  est;  propter  quod  iam 
dictus  Lotharius^  qui  auctoritate  Heinrici  imperatoris  epis- 
copatum  Leodiensem  occupayerat^  omnibus  beneficiis  ec- 
clesiasticis  privatus^  cum  Romam  peteret,  in  via  ohiit.  Bruno 
vero  com  propter  senectutem  et  tam  corporis  quam  sensus 
imbeciUitatem  ad  tante  ecclesie  regimen  minus  sufficeret^ 
vix  uno  anno  potiius  episcopio  ^  convocatis  omnibus  eccle- 
sie  sue  prioribus  atque  nolnlibus^  virga  pastorali  super  al- 
tare  beati  Petri  posita^  episcopatum  resignavit.  Sicque  ad 
domum  Bergensem  se  transferens ,  in  babitu  defunctus  est^ 
et  iuxta.fratrem  suum  Fridericum  episcopum  sepultus. 

xlv.  Adhuc  Brunone  vivente^  successit  filius  fratris  aius 
Adolphus  y  et  ipse  maioris  ecclesie  prepositus.  Sub  isto  se- 
cunda  expeditio  facta  est  contra  Saracenos ;  domino  Hein- 
rico  sexto  imperatore.  Post  ouii^  mortem  ortum  est  schisma 
in  imperio.  Nam  pluribus  ex  principibus  Philippum;  Heinrici 
cesaris  germanum  et  ducem  SueviC;  in  regem  eligentibus^ 
cum  domini  Adolphi  consensum  de  eodem  Philippa,  neque 
de  eius  cognato  Friderico^  Heinrici  filio^  cui  principes  omnes 
iuraverant^  habere  non  possent;  ipse  vero  archiepiscopus 
faveiite  sibi  domino  Innocentio  papa  Ottonem  comitem  Pio- 
tavum  elegit.  Cum  quo  eivitatem  regiam  Aquiagrani  ex- 
pngnans ,  ibidem  eum  unxit  et  ooronavit.  A  quo  non  multo 
post  quorundam  consilio  aversus  ^  timens  etiam  si  in  regno 
confirmaretur  y  quod  mala  patri  suo  illata  in  ecclesiam  Go- 
loniensem  vendicaret ;  Philippo  astitit^  et  quinque  millibus 
marcarum  ab  eo  acceptiS;  omnibus  que  in  illum  faota  fue- 
rant  cassatis  ^  Aquis  secundo  coronavit.  Propter  quod  a  iu- 
dicibos  Innooentii  pape  in  civitate  Goioniensi  depositus  est 
iitecttperabiliter. 

xlvi.  Successit  Bruno  Bonnensis  prepositus.  Hio  post 


280  CASSARII  CAT.  AEP.  COLON. 

depositionem  Adolphi  presente  Ottone  rege  est  electas^ 
eiusque  gratia  pallio  citius  donatur.  Non  multo  post  ad  in- 
stantiam  domini  Adolpbi  ^  necnon  et  omnium  pene  nobilium 
diocesis  Coloniensis^  Pbilippus  rex  congregato  exercitu  cmn 
universis  principibus  pene  Alemannie  Coloniam  obsedit^  et 
post  paucos  dies  cum  gravi  damno  et  dedecore  recessit. 
Anno  sequenli  iterum  cum  exercitu  rediens  Brunonem  ar- 
chiepiscopum  cum  Ottone  rege  sibi  occurrentem  in  caslro 
Wassenberg  dolo  cepit^  vinculisque  iniectum  secum  ab- 
duxit^  et  Ottonem  regem  cum  suo  exercitu  fugavit.  Qui 
Bruno  eodem  anno^  Philippo  occiso^  ad  sedem  suam  com 
gloria  magna  reversus  est ,  et  post  paucos  dies  defunclus, 
scilicet  iiii  nonas  novembris  [1208nov.2].  In  proximo  festo 
sancti  Martini  rex  Otto  in  solemni  curia  Frankinfort^  quam 
dominus  Bruno  principibus  designaverat  ^  in  regno  confir- 
matus  est^  in  qua  multnm  honoris  accessit  Coloniensi  eccle- 
sie.  Nam  cum  Philippus  dux  ab  omnibus  pene  principibas 
regni  fuisset  electus  et  in  ecclesia  Moguntinensi  in  regem 
unctus  atque  coronatus,  ut  eum  solus  eligeret^  archiepis- 
copus  Adolphus  y  oportebat  ut  omnia  cassarentur.  £t  cum 
e  converso  comitem  Ottonem  solus  pene  ex  principibus  Adol- 
phus  elegisset^  non  est  eius  electio  in  Frankinfort  a  princi- 
pibus  qui  illuc  convenerant  cassata  et  approbata.  Sedit  aa- 
tem  Bruno  sub  Philippo  et  Ottone  annis  tribus  et  mensibus 
quatuor.  Sepultus  est  in  ecclesia  sancti  Petri. 

xlvii.  SuccessitTheodericus  sanctorum  Apostolorum  pre- 
positus.  Huius  electioni  rex  Otto  interfuit^  eumque  promo- 
vit.  Ottone  vero  ab  Innocentio  papa  in  imperatorem  conse- 
crato^  cum  graves  inter  eos  orle  essent  inimicitie  propter 
retractionem  terre  domine  Methildis^  et  Theodericus  Ottoni 
faveret  atque  assisteret^  a  Sifrido  Moguntino  archiepiscopo, 
cui  plena  potestas  legationis  ad  Ottonis  deiectionem  ab  In- 
nocentio  data  fuerat^  depositus  est.  Nec  unquam  postea 
episcopatum  in  Romana  curia  recuperare  potuit  cum  multam 
et  diu  pro  illo  laborasset. 

xlviii.  Successit  Engelbertus  ecclesie  sancti  Petri  pre- 
positus  et  filius  Engelberti  comitis  de  Monte^  qui  frater  fae- 
rat  secundum  carnem  supradictorum  archiepiscoporum  Fri- 
derici  et  Brunonis  secundi,  viventibus  adhuc  quondam  epis- 

1)  et  eum  solus  uon  eligeret? 


CAESARII  CAT.  AEP.   COLON.  281 

copis  Adolpho  e^Theoderico.  Singulis  autem  assignate  sunt 
trecente  marce  ex  redditibus  episcopalibus.  Qui  in  domo 
Bergensi  ambo  mortui  sunt  atque  ibidem  sepulti.  Erat  do- 
minus  Engelberlus  in  principio  electionis  sue  iuvenis  qui- 
dem  corpore  y  sed  prudens  discretus  et  magnanimus  valde, 
magis  animi  sui  virtutem  factis  quam  verbis  manifestans. 
Nam  insolentias  comitum  nobilium  ministerialium  atque  bur- 
gensium  diocesis  sue  ita  repressit^  ut  nullus  ei  auderet  re- 
sistere.  Eius  industria  nobile  castrum  Turunh  ecclesia  Golo- 
niensis  obtinuit.  Ecclesie  sue  bona  diu  distracta  et  ab  an- 
tecessoribus  suis  diu  neglecta  ipse  recuperavit^  et  alia  plura 
que  prius  non  habebat  illi  conquisivit.  Factus  autem  regis 
Heinrici  septimi,  filii  Friderici  imperatoris^  tutor^  tam  stre- 
nue  et  tam  fideliter  regni  negotia  per  totam  Alemanniam  ad- 
ministravit;  tantamque  pacem  fecit^  ut  gloria  et  fama  no- 
minis  eius  longe  lateque  diffunderetur.  Cuius  vitam  et  actus 
qui  plenius  nosse  desiderat ;  relegat  libellum  quem  de  eius 
passione  conscripsimus^  Cuius  profectibus  et  ecclesie  uti- 
litatibus  diabolus  invidens ,  egit  ut  a  cognato  suo  Friderico 
cofflite  de  Isenburg  insidiose  occideretur.  Et  quia  pro  ius- 
titia  et  defensione  ecclesie  de  Essenden  occubuit^  hodie 
multis  claret  miraculis.  Sedit  autem  sub  Friderico  secujido 
et  filio  eius  Heinrico  septimo  annis  novem  et  mensibus  oclO; 
sepultusque  est  in  ecclesia  sancti  Petri  iuxta  archiepiscopum 
Philippum  contra  portam  meridionalem. 

xlviiii.  Successit  Heinricus  prepositus  Bonnensis.  Iste 
in  ultionem  sanguinis  venerabilis  domini  Engelberti  omnia 
castra  comitis  Friderici  funditus  destruxit^  ac  suos  heredes 
in  perpetuum  exheredavit^  et  ipsum  comitem  de  Isenburg^ 
a  quodam  milite^  videlicet  Baldewino  dicto  de  Genef  ^  do- 
lose  captum^  duobus  millibus  marcarum  et  amplius  redimens^ 
foris  muros  Colonie  ante  portam  beati  Severini  in  quodam 
monticulo  columnam  lapideam  erigi  fecit;  in  cuius  summi* 
tate  dictus  comes  rotali  pena  plexus  ad  miserabile  specta- 
culum  cunclis  transeuntibus  positus  est.  Duo  etiam  fratres 
supradicti  comitis^  scilicet  Monasteriensis  et  Osnabrugensis 
episcopi^  qui  dicebantur  huius  sceleris  conscii;  ad  instantiam 
memorati  archiepiscopi  sunt  depositi.  Auctoritate  etiam  ipsius 
infra  muros  Colonie  adeo  strenua  pro  quodam  homicidio 

i)  faier  ^ebt  sich  alao  CasariQS  als  veriaaaer  zu  erkennev. 


282  CAESARII  CAT.  AEP.  COLm. 

» 

ibidem  perpetrato  faota  sunt  iudicia;  ut  Theoderici  de  Mo- 
liiigasi^en  dicti  Sapientis  ac  totius  sue  parentele  et  compli- 
cum  suorum  diruerentur  possessiones^  aei  ipse  Theodericus, 
qui  tunc  temporis  in  civitate  famosissimus  fuerat  et  poteu- 
tissimus ,  cum  omnibus  coadiutoribus  suis  proscriptus  civi- 
tatem  latenter  est  eg-ressus.  Hec  et  alia  multa  sepedicto 
archiepiscopo  presidente  relatu  digna  flebant;  que  tameD 
ob  ipsius  nimiam  simplicitatem  probitati  eius  minime  attri- 
buebantnr. 


LEVOLDI    A  NORTHOF   CATALOGUS   ARCHIEPISCO- 
PORUM  COLONIENSIUM.     94  —  1349. 


Quia  pauci  sunt^  credo^  in  terra  Marca  qui  habeant  ali- 
qua  scripta  de  gestis  et  temporibus  archiepiscoporum  Co- 
loniensium  qui  fuerunt  pro  tempore ,  idcirco  pro  iis  qui  li- 
benter  multa  et  diversa  degustant  legendo  y  ea  que  de  pre- 
dictorum  archiepiscoporum  Coloniensium  gestis  et  tempori- 
bus  scripta  inveni;  dnxi  hic  scribenda;  eo  teuore  quo  reperi, 
nihil  addendo  vel  corrigendo^  vel  aliquid  immutando. 

Pontificum  gesta  brevitate  proietur  honesta 

Urbis  AgrippinC;  decreto  singula  flne. 
Apud  Agrippinam  nobilem  civitatemGalHe  primus  adep- 
tus  est  episcopatum  sanotus  Maternus^  Trevirorum  et  Ton- 
grorum  pariter  episcopus^  anno  domini  xc.iiii.,  Domitiano 
imperatore  regnante.  Seditque  annis  quadraginta^  et  obiit 
Colonie  sub  Adriano  imperatore,  anno  domini  c.xx.ix.  Con- 
venientibus  autem  Trevirensibus  et  Tongrensibus  una  cnm 
Coloniensibus,  orta  est  lis  ubi  condendus  esset,  divinoqne 
monitu  in  navim  positus  ^  in  locum  qui  Rodenkirchen  appel- 
latur  contra  currentem  Rheni  fluvium  miraculpse  dirigitur, 
ibique  a  Trevirensibus  susceptus ,  cum  sanctis  Eucherio  el 
Valerio  sociis^  Treveri  honoriflce  sepelitur;  qui  Treverim 
est  delatus  iussu  angelioo.  Deinde  usque  ad  Eufratem  he- 


LEVOLDI  CAT.  AEP.  COLOBT. 


283 


reticiim  nullus  Coloniensi  ecclesie  prefuisse  invenitur^  qui 
quidem  in  catalogo  pontificum  Coloniensium  non  ponitur^ 
quia  heresin  Arrianam  fovebat^  propter  quam  etiam  in  con- 
cilio  Agrippinensi  anno  domini  d.cc.xl.vii.  sub  Julio  papa  a 
pluribus  Gallie  et  Germanie  episcopis  est  depositus. 

Secundo  ergo  sanctus  Severinus  substitutus  repertiis 
episcopus.  A  sancto  Materno  autem  ad  sanctum  Severinum 
computaiitur  anni  ccc.  Quare  autem  idem  episcopatus  tanto 
temporis  interstitio  vacaverit,  varie  habentur  coniecture. 
Yidelicet  quod  in  paganismum  gens  fuerit  relapsa;  aut  si 
qui  fuerint  episcopi ,  ob  persecutionis  sevitiam  latenter  fue- 
rint;  aut  certe,  sicut  beatus  Maternus  et  successores  Tre- 
verensem,  sic  Coloniensem  ecclesiam  regebant.  De  quibus 
opinionibus,  quia  nihil  certo  invenitur,  prudens  lector  ad- 
vertat  quid  reputet  admittendum. 

Tertio  loco  sucoessit  beatus  Trigistus ,  sancti  Se verini 
discipulus,  qui  in  transitu  sanctissimi  Matemi  hymnum  an- 
gelicum  cum  ipso  magistro  audivit.  Hic  postea  apud  Tun- 
gren ,  que  et  Octavia  dicitur ,  martyrizatus  est. 

Quarto  loco  successit  Solatius. 

Quinto  loco  Sinoneus. 

Sexto  loco  Remedinus. 

Septimo  sanotus  Cunibertus,  qui  sedit  annis  quadra- 
ginta.  Hic  fuit  temporibus  Heraclii  imperatoris  et  eius  filii 
Constantini,  sub  Francorum  rege  Dagoberto  et  eius  filio 
Sigeberto. 

Octavus  fuit  Bocaldus  sub  Sigeberto. 

Nonus  Stephanus  sub  Theoderico  rege  Francorura  primo. 

X.  Adewicus  sub  eodem. 

xi.  Giso  sub  Clodoveorege  tertioet  Hildeberto  secundo./  *    >a 

xii.  Anno  sub  Francorum  rege  Dagoberlo  secundo.  Hic 
sepnllus  est  apud  sanotum  Severinum  Colonie. 

xiii.  Faramundus  sub  eodem. 

xiiii.  Sanctus  Agiolfus  sub  Francorum  rege  Hilderico. 
Hunc  misit  Carolus  maior,  avus  Caroli  magni,  contra  im- 
pugnatores  regni,  causa  pacis/a  quibus  crudeliter  peremp- 
tus ,  martyrio  coronatus ,  multis  claruit  miraculis. 

XV.  Reinfridus  sub  Theoderico  sexto  et  Hilderico  se- 
cundo. 

xvi.  Hildegerus.  Hic  sub  Pipino  re^e ,  Caroli  magni  pa- 


lU 


-.  '!  1 


HY 


284  LEVOLDI   CAT.  AEP.  COLON. 

trC;  ad  bellum  contra  Saxonas  profectuS;  occisus  est  in 
monte  qui  Viborch  dicitur. 

xvii.  Bertholinus  sub  eodem  Pipino  sedit  annis  x. 

xviii.  Richulfus  sub  Carolo  magno  sedit  anuis  xxii. 

xviiii.  Hildeboldus  sub  eodem  Carolo  magno  et  rege  Lu- 
dewico  sedit  annis  xxx.iiii.^  qui  et  eundem  Ludewicum  unxit 
in  regem. 

XX.  Hagelbridus  sub  Ludewico  filio  Caroli;  sedit  annisxxii. 

xxi.  Guntherus  sedit  sub  Ludewico^  superioris  Lude- 
wici  filio.  Hic  Ludewicus  imperator  ^  filius  Caroli  magni  ha- 
buit  fllium  nomine  Lotharium^  cui  Italie  regnum  commisit. 
Qui  Lotharius  divino  amore  accensus  ^  regnum  reliquit  filio 
suo  LothariO;  et  Prumie  monachum  se  fecit.  Iste  Lotharius, 
Lotharii  filiuS;  habuit  concubinam  nomine  Walburgam^  Gun- 
theri  episcopi  sororem,  quam  instinctu  prefati  episcopi  Co- 
loniensis  uxori  sue  Theberge  superinduxit.  Ob  quam  cau- 
sam  idem  episcopus  Guntherus  a  papa  excommunicatus  est^ 
et  penitentia  ductus  Romam  veniens,  minime  reconciliari 
voluit.  Fertur  autem  divinum  oflicium  sibi  iterum  usurpasse 
contumaciter^  et  propter  hoc  Xanctis  ab  angelis  sacris  vesti- 
bus  exutuS;  ante  altare  occisus  est. 

xxii.  WuIIibertus  sub  Carolo  minore  sedit  annis  xx.  Hic 
ecclesiam  sancti  Petri  Colonie  dedicavit^  in  qua  et  sepul- 
tus  est. 

xxiii.  Hermannus,  quem  Pium  vocant^  sub  Arnulpho 
Ludewico  et  Conrado  imperatoribus  sedis  annis  xxxv^  et  de- 
functus  est  in  domo  sancti  Petri. 

xxiiii.  Wifridus  sub  Heinrico  primo  sedit  annis  xxiv. 

XXV.  Bruno  sub  Ottone  primo  ipsius  fratre^  sedit  annis 
xii.  Qui  dilectus  deo  et  hominibus ,  fortis  in  bello  ^  magnus 
in  ppntificibuS;  quasi  sol  effulsit  in  ecclesia  Coloniensi,  in 
conspectu  regum  et  principum  magnificatus.  Nam  impera- 
tore  fratre  suo  in  Italia  pro  disponenda  republica  moram 
faciente  y  Gallie  et  Germanie  tutelam  et  procurationem  sus- 
cipiens^  eandem  prudenter  et  strenue  administravit^  insur- 
gentes  hostes  reprimens^  discordes  pacificans^  paci  potis- 
simum  subditorum  invigilans  ac  saluti.  Huius  archiepiscopi 
prudentiam  et  gesta  preclara  que  fecerit^  et  quantum  domus 
dei  nitorem  et  sanctorum  venerationem  dilexerit,  in  mona- 
steriorum  quorundam  amplificatione  et  reparationC;  licet 


LEVOLDl   CAT.  AEP.   COLON. 


285 


scripta  exinde  confecta  et  existentia  non  panderent  ^  nihilo- 
minus  vasalli  et  ministeriales  ecclesie  Coloniensis  temporali 
iurisdictioni  per  eum  adiecti^  ea  passim  memorantes^  a  ge- 
neratione  in  generationem  non  tacebunt.  Hic  corpora  reli- 
quiarum  sanctorum  studiose  ubicumque  collegit.  Imperatore 
fratre  suo  in  Italiam  eunte,  Galliarumque  ut  premittitur  pro- 
curatione  sibi  demandata;  terram  usquecunque  a  latrociniis 
purgavit;  Francis  bellum  intulit^  et  Parisius  urbem  obsidens 
rupit  et  spoliavit.  Ducem  Lotharingie^  qut;  a  Rheno  ad  Mo- 
sam  extenditur^  rebellantem^  et  terram  incendiis  infeslan-» 
tem^  cepit^  etvinculis  iniectum  fratris  affuturo  iudicio  re- 
servavit.  Quo  reverso,  solenni  principum  habito  colloquio, 
id  omnium  pariter  sancitum  est  consiliO;  ut  devicti  ducis  mo- 
narchia  presuli  Coloniensi,  suisque  successoribus  usu  et 
iure  cedat  perpetuo,  anno  ab  incarnatione  Domini  nostri 
cccciv.  sic  quod  duces  et  presules  nominentur,  iudicentque 
gladio,  qui  prius  unco  utebantur  baculo.  Tuiciense  etiam 
castrum  propter  rebelles  confregit;  pontem  et  porticum  trans 
Rheni  alveum  deiecit,  quoniam  latrones  Trans-Rhenenses 
ruricolas  y  de  foro  Coloniensi  negotiandi  causa  de  vespere 
redeuntes^  ibi  in  ipso  ponte  cum  rebus  et  vita  in  Rhenum 
proiicere  consueverant.  Baculum  sancti  Petri,  a  Treverensi- 
bus  persecutionis  tempore  cum  aliis  reliquiis  olim  Metensi- 
bus  commissum,  et  Trevirensibus  repetentibus  negatum, 
cum  catena  eiusdem  apostoli  a  domino  papa  sibi  tradita^  nec 
non  beatum  Gregoriam  spoliatum  y  Colonie  intulit^  et  princi- 
pali  sue  sedis  ecclesie,  videlicet  beati  Petri,  contradidit; 
quam  etiam  ecclesiam  uno  abside  in  utroque  latere  decenter 
ampliavit.  Corpus  etiam  beati  Evergisti  ad  sanctam  Ceci- 
liam  Coloniensem  reduxit  Beatum  Elichium  monasterio 
sancti  Martiui  dedit.  Sanctum  Patroclum  gloriose  intulit  Su- 
satum ;  monasterio  etiam  et  claustro  ibi  fundato  multa  le- 
gans.  Iste  etiam  monasterium  sancti  Pantaleonis  iu  Colonia 
fundavit;  prediis  et  possessionibus  fundavit^  in  quo  et  se- 
pultus  quiescit;  ossibus  suis  a  Rhemensi  civitate^  in  qua 
obiit^  honorifice  Coloniam  reportatis. 

xxvi.  Yolcmarus  sub  eodem  Ottone  sedit  annis  iii. 

xxvii.  Gero ,  vir  valde  religiosus ,  sub  eodem  Ottone  et 
eius  filio  Ottone  secundo  sedit  annis  vii^  qui  abbatiam  sancti 
Vili  in  Gladbach  instituit.  In  domo  sancti  Petri  requiescit. 


286 


LETOLDI  CAT.  AEP.  COLON. 


V 


xxviii.  Warinus  sub  Ottone  secundo  sedit  annis  ix. 
Hic  Trevirensibus  petcntibus  partem  baculi  sancti  Petri 
reddidit. 

xxviiii.  EvergheruS;  de  quo  dicitur  quod  predictum  Wa- 
rinum  vivum  sepeliri  fecit.  Laborabat  enim  Warinus  infir- 
mitate  capitis^  ita  ut  aliquibus  diebus  sine  ^ensu  iaceret. 
Quo  faclo  Romam  penitens  pervenif^  quod  egerat  confessus 

est^  et  papa  pro  correctione  ei  iniunxit,  si  quemnam 

labefactum  sciret;  datis  subsidiis  relevaret.  Reversus  ceno- 
bium  sancti  Martini  in  Colonia  melioravit,  fratresilluc  adu- 
navit^  et . . .  in  perpetuum  tradidit.  Et  iste  sub  Ottone  tertio 
sedit  annis  xv.  In  domo  sancti  Petri  sepultus  est. 

XXX.  Sanctus  Heribertus  sub  Heinrico  secundo  sedit 
annis  xxi.  Iste  basilicam  Tuicii  in  honorem  sancte  Marie 
instituit;  ibique  sepultus  est^  etmultis  enituit  miraculis. 

xxxi.  Successit  Pelegrinus  sub  imperatore  Conrado  se- 
cundo.  Sedit  annis . . .  Hic  monasterium  in  Colonia  sancto- 
rum  Apostolorum  construxit^  in  quo  et  quiescit;  et  sufficien- 
tian^  canonicorum  adunavit. 

xxxii.  Hermannus ;  quem  nobilero  vocant^s^b  Heinrico 
imperatore  tertio  sedit  annis  xx.  In  domo  sancti  Petri  se- 
pultus  esL 

xxxiii  AnnO;  flo^  et  nova  lux  Germanie  fotius;  qui 
cunctos  antecessores  suos  in  augmentatione  Colonieasis 
ecclesie  prccessit.  Ante  episcopatum  prepositus  in  Goslar. 
In  vita  sua  fecit  mpnasteria  ^  et  in  morte  sua  operatus  est 
mirabilia,  Unde  et  in  omni  ore  quasi  mel  indulcabitur  eius 
memoria.  Preter  innumerabilia  beneficia  que  episcopio  con-  | 
tulit;  preter  plures  ecclesias  quas  in  diversis  locis  con- 
struxit;  preter  quod  nuUam  congregationem  in  diocesi  sua 
dimisit,  quemadmodum  dominus  BrunO;  qui  supra  nominatus 
est;  ampliavit  quinque  congregationes ;  videlicet  sancte 
Marie  ad  Gradum  et  sancti  Gregorii  canonicos  ecclesiarum 
in  monte  Syberg  et  Graschaph;  monachorum  monasteria. 
Item  unum  monasterium  in  Salavelt  inslituit  magnifice;  et 
allodium  quod  Salavelt  dicitur  episcopio  adiecit.  Supersede- 
mus  de  eo  sii)gula  ilicerC;  quoniam  etiani  si  nos  tacuerimuS; 
ipsius  opera  clamabunt.  Floruit  temporibus  Heinrici  quarti 
augusti.  Sedit  in  episcopatu  annis  XX;  et  sepultus  est  in  ce- 
nobio  suo  Syberg;  ubi  in  multis  claret  miraculis. 


LmtDI  CAT,  AIP.  COLON.  387 

xxxiiii.  Hildebaldqs,  prefati  imperatoris  capellanuS;  sedit 
annis  xv.  In  domo  sancti  Petri  sepultus  est. 

xxxY.  Maioris  ecclesie  decanus  Segewinus,  sedit  an- 
nis  Xy  sub  eodem  imperatorC;  et  in  eadem  domo  sancti 
Petri  sepultus  requiescit. 

xxxvi.  Hermannus^  quem  divitem  vocant;  sub  prefato 
imperatore  successit.  Sedit  annis  x  et  mensibus  v^  sepultus 
incapitolio  Syberg. 

xxxvii.  Fridericus  y  vir  pulcherrimus  et  magne  constan- 
tie  y  adeo  ut  nec  timeret  imperatori  resistere  ^  qui  magis  ad 
instantiam  predicti  imperatoris  quam  priorum  electorum 
episcopatum  adeptus  est.  Nam  usque  ad  illud  tempus  im- 
peratores  baculum  et  annulum  tradebant.  Hic  contra  imma- 
nem  multitudinem  Suevorum  el  Bavarorum  parva  manu  An^ 
dernaci  confligens  triumphavit.  Sedit  annis  xxxv^  sub  Hein- 
rico  quarto  et  quinto  imperatoribuS;  paucos  annos  Lotharii 
imperatoris  attingens;  quem  et  ipse  unxit  in  regem^  una 
cuffl  uxore  sua  Richsa.  Sepultus  est  in  capitolio  Syberg. 

xxxviii.  Bruno^  prepositus  sancti  Gereonis^  qui  canonica 
electione  priorum  et  capitaneorum  in  Godefrido  Xanctensi 
preposito  cassata^  favore  Lotharii  regis  et  malignan^tium  ad 
sui  perniciem  inthronisatus  est.  Erat  mire  facundie  et  so-* 
phistice  locutionis^  sed  caduco  morbo  laborabat.  Nam  in 
expeditione  Italica  Lotharium  regem  comitatus  apud  Barum 
civitatem  Apulie  presente  imper^ttore  obiit.  Cui  Hugo  deca- 
nus  sancti  Petri  successit  ibidem ,  et  ab  Honorio  papa  con- 
secratus  j  post  paucos  dies  spiritum  exhalavit ,  et  in  eadem 
urbe  cum  prefato  Brunone  tumulatus  est. 

xxxix.  Arnoldus  sancti  Andree  prepositus  sedit  annis  x 
sub  Conrado  rege.  Qui  in  principio  idoneus  y  postea  cepit 
vilescere  y  tandem  apud  Eugenium  papam  de  simonia  infa«- 
matus  est^  et  ab  oiTicio  suspensus.  Sepultus  est  apud  sanc- 
tum  Andream. 

xl.  ArnoIduS;  sancti  Petri  prepositus  et  imperii  caneel- 
larins  y  vir  probitate  compositus  et  idoneus  consilio  et  pru- 
dentia^  violentis  resistebat  et  ecclesiastica  iura  defendebat, 
Cum  Friderico  imperatore  Romam  profectus  est.  Sedit  annis 
qninque  sub  eodem  imperatore,  et  in  ecclesia  Rindorp; 
quam  ipse  multis  ornamentis  decoravit^  sepultus  est. 
xli.  Fridericus ;  sancti  Gregorii  preposituS;  filius  fratris 


288  LEVOLDI   CAT.  AEP.  COLON. 

Brunonis^  de  quo  supra  dictum  est^  qui  magis  propinqnonim 
factione  et  iuniorum  clericorum  favore  episcopatum  adeptus 
est ,  cassata  canonica  electione  facta  coram  Frederico  im- 
peratore  in  Bunnensem  prepositum  Gerhardum.  Ab  Adriano 
papa  consecratus  est.  Dicitur  etiam  quod  per  simoniam  in- 
travit.  Ab  imperatore  causa  apud  Nurenberg  est  ventilata ; 
deinde  secundo  Ratisbone  agitata;  ibidem  Fredericus  ab 
imperatore  episcopatum  suscepit.  Post  biennium  cum  im- 
peratore  Mediolanum  profectus^  apud  Ticinum  que  et  Papia 
dicitur  obiit^  vix  duobus  annis  pontificali  dignitale  potitus. 
Ossa  eius  Coloniam  delata^  in  monte  sancte  Marie^  quem 
patruus  snus  fundaverat;  qui  Berge  dicitur^  condita  sunt; 
caro  eius  et  viscera  manserunt  in  Lombardia. 

xlii.  Reinoldus  ^  Hildeshemensis  prepositus^  regni  can- 
cellariuS;  vir  omni  probitate  conspicuuS;  nuUi  episcoporum 
Coloniensium  probitate  postponendus.  In  Hildensem  pon- 
tem  laude  dignum  et  valde  necessarium  in  palustri  transitu 
construxit.  Insuper  hospitale  pro  sustentatione  pauperum 
ibidem  instituit.  Deinde  cancellarius  imperatoris  Friderici 
factus^  cum  in  obsidione  Mediolani  cum  imperatore  esset^ 
in  pontificem  a  clero  et  populo  Coloniensi  electus  est.  Post 
devictum  autem  Mediolanum  tres  Magos ,  qui  infantiam  Do- 
mini  mysticis  muneribus  venerati  sunt,  magno  labore  et  pe- 
riculo  Mediolanensibus  abstulit;  et  ad  perpetuam  Germanie 
gloriam  Coloniam  mira  instantia  cum  duobus  martyribus 
Nabore  et  Felice  transvexit.  Nec  hoc  sine  eius  laude  pro- 
fertur,  quod  cum  adhuc  in  Ilalia  esset  cum  imperatore^  et 
Palantinus  comes  ConraduS;  frater  imperatoris  Friderici, 
cum  Ludevico  landgravio  et  Friderico  duce  Saxonie ,  epis- 
copatum  Coloniensem  ad  libitum  suum  violenter  depredari 
vellent^  ipse  Reinoldus  hoc  per  nuntios  Coloniensibus  inti- 
mavit^  et  tantam  suo  nomine  multitudinem  apud  Andema- 
cum,  tot  fortes  tot  preclaros  et  nobiles  viros,  postremo  ta- 
lem  e.xercitum  adunari  fccit^  qualem  nostra  memoria  ex  Teu- 
tonicis  nunquam  in  acie  constitisse  cognovimus.  Unde  pre- 
fali  tyranni  perterriti  retro  unde  venerant  abierunt  Tertia 
iam  expeditione  cum  imperatore  profeclus  in  Italiam^  parva 
manu  militum  maximas  Romanas  copias^  ad  quadraginta 
millia  ^  apud  Tusculanum  prostravit  cedit  et  fugavit.  Multa 
etiam  egregie  inserenda  dignissime  per  omnem  Italiam  ope- 


LETOLDI   CAT.  AEP.   COLON. 


289 


ratiis  est.  Ipse  erat  laus  decus  et  pavor  imperatori.  Mense 
vero  augusti  pestilentia  in  exercitum  venit^  qua  et  ipse^ 
proh  dolor!  correptus^  in  assumptione  beate  Marie  obiit^ 
omnibus  dilectoribus  Coloniensis  ecclesie  trislitiam  morte 
sua  relinquens.  Fuit  in  lingua  discretus  et  compositus  y  li- 
teris  sufficienter  instructuS;  animo  et  vultu  imperterritus^ 
imperio  fidelis  ^  ecclesie  Coloniensis  provector.  Nam  et  pa- 
latium  Coloniense  magnis  sumptibus  construxit^  dnas  turres 
in  templo  sancti  Petri  erexit.  Decem  marcis  epiphanie  fe- 
stum  instituit;  totidem  in  cena  Domini  ad  solatium  paupe- 
rum  addidit.  Octavas  assumptionis  beate  Marie  celebrari 
iussit.  Castellum  Reinecke  exstrui  fecit  pro  munimine  epis- 
copii.  Pro  his  et  aliis  ab  eo  laudabiliter  peractiS;  optamus 
ut  eterna  pace  in  Domino  quiescat.  Sedit  annis  octo.  Et 
cum  iam  annis  octo  presul  laudabiliter  militasset;  in  vigilia 
assumptionis  beate  Virginis  valida  febre  correptus  prope 
Romam  obiit.  Cuius  carnes  et  viscera  ibidem  sepulla  sunt^ 
ossa  vero  in  domo  sancti  Petri  recondita  quiescunt. 

xliii.  Philippus  de  castro  Heinsberg  natione^  ecclesie 
sancti  Petri  decanus  et  imperii  cancellarius^  vir  pulcherri^ 
mus  atque  fortis^  prudens  et  discretuS;  afTabilis^  magnani- 
mus  et  supra  modum  liberalis.  Iste  adhuc  decanus  existens^ 
castrum  Reinecke,  ut  supra  dictum  est^  ex  precepto  Rei* 
Doldi^  de  manu  valida  reedificavit^  et  prefatos  tyrannos  fu- 
gavit.  Factus  vero  archiepiscopus  in  manu  forti  Saxoniam 
intravit^  et  Alesenne  obsedit^  et  tota  terra  ducis  Heinrici 
depopulata  cum  trinmpho  et  gloria  rediit.  Ducatum  West- 
phalie  adiecit  vel  oblinuit  Coloniensibus.  Extunc  duos  du- 
catus  habuit  ecclesia  Coloniensis.  Emit  preterea  sancto  Pe- 
tro  plurima  castra.  Hic  cum  Heinrico,  filio  Friderici  impe- 
ratoris,  quem  Aquis  unxit  in  regem,  profectus  in  Apuliam 
obiit  Neapoli.  Cuius  ossa  relata  sunt  et  honorabiliter  cum 
ceteris  episcopis  iuxta  episcopum  Reinoldum  in  domo  sancti 
Petri  recondita.  Sedit  annis  xxiv  sub  Friderico  et  Heinrico 
imperatoribus. 

xliiii.  Bruno  maioris  ecclesie  prepositus.  Hic^  electionc 
facla  in  Lotharium  Bunnensem  prepositum  minis  nobilium 
cassata^  quia  idem  Lotharius  electioni  de  se  facte  propter 
nietum  renunciavit;  episcopus  est  factus^  sicut  superius 
dictum  est  de  FridericO;  cuius  fraler  erat  secundum  carnem. 

BOEHIIER  FOIITES.  2.  19 


290  LETOLDI  CAT.   AEP.  COLON. 

Iste  debilis  et  senex  renuntiavit  episcopatui^  et  in  habitu 
apud  domum  Berge  defunctus  est^  cum  sedisset  sub  Hein- 
rico  imperatore  anno  vix  uno. 

xlv.  Adolphus^  maioris  ecclesie  prepositus^  quia  filius 
fratris  erat  dicti  BrunoniS;  ipso  Brunone  adhuc  vivente  suc- 
cessit.  Iste  Heinrico  imperatore  mortuo  Ottonem  comitem 
Pictavie^  favente  papa  InnocentiO;  Heinrici  quondam  ducis 
Saxonie  filium^  de  Pictavia  evocavit^  et  paucis  sibi  episco- 
pis  vel  principibus  assentientibus  in  regem  elegit  et  Aquis 
consecravit;  ceteris  principibus  Philippum  fratrem  impera- 
toris  in  regem  eligentibus.  Hiac  per  totum  regnum  graves 
et  multiplices  guerre  oriuntur.  Terra  incendiis  et  rapinis, 
et  maxime  Coloniensis  archiepiscopatus  ^  devastantur.  Tan- 
dem  Adolphus  Goloniensis  archiepiscopus^  necessitate  com- 
pulsus,  et^  ut  asserunt;  quinque  millibus  marcaram  corrup- 
tus ;  Oitonem  deseruit^  et  ad  Philippum  se  Iranstulit  et  in- 
consulto  papa^  contra  iustitiam;  Aquis  in  regem  consecra- 
vit.  Unde  ipse  ab  Innocentio  papa  excommunicatus^  et  [per] 
Sigfridum  Moguntinum  archiepiscopum  et  Cameracensem,  a 
domino  papa  delegatos  iudices^  in  ecclesta  sancti  Petri  in 
Colonia,  coram  Ottone  rege  et  universo  clero  et  popolo,  de 
dignitate  pontificali  deponitur^  et  ut  alius  eligatur  indica- 
tur.  Sedit  annis  xii. 

xlvi.  Bruno  Bonnensis  prepositus.  Quo  ordinato  ad  in- 
stantiam  Adolphi  Philippus  rex  olfensus  cum  exercitu  Colo- 
niam  venit  et  eam  obsedit^  et  cum  nihil  proQceret  Nussiam 
profectus,  eam  in  deditionem  accepit  et  Adolpho  archi- 
episcopo  tradidit.  Item  anno  sequenti  Phih'ppus  rex  episco- 
patum  Coloniensem  devastare  cepit.  Tum  Bruno  archiepis- 
copus  cum  Ottone  rege  occurrere  statuens,  iuxta  Wassen- 
berg  congressi  sunt^  ibique  victoria  Philippo  cedente  et 
Ottone  fugato^  Bruno  archiepiscopus  capitur;  vinculisque 
mancipatus  per  annum  in  custodia  detinetur.  Quem  tamen 
ille  Philippus  ad  gratiam  suscipiens  Romam  transmisit  cum 
cardinalibus ;  quos  idem  papa  ad  videndum  Philippum^  et 
ad  pacem  confirmandum  inter  ipsum  et  Ottonem  regem^  mi- 
serat.  Postea  occiso  Philippo  rege  idem  Bruno  cum  literis 
a  sede  apostolica  revertitur,  et  ab  hominibus  cum  honore 
susceptus^  in  brevi  defungilur^  et  in  domo  sancti  Petri  cum 
planctu  sepelitur.  Sedit  annis  tribus. 


LEVOLDI   CAT.  AEP.  €OLON«  291 

xIviL  Theodericus  saDCtorum  Aposlolorum  prepositus 
snccessil.  Hic  inilio  ordinationis  sue  bonus  el  ulilis  terre 
fuit.  Postremo  contra  clerum  agens^  invisus  et  odibilis 
cuuclis  efBcitur.  Denique  imperatore  Ottone  excommunicato 
ab  Apostolico,  idem  Tbeodoricus,  eo  quod  sibi  faveret;  in- 
famatuS;  a  Sigfrido  legato  similiter  excommunicalus  est.  Sed 
cum  parvi  isla  penderet^  et  in  cena  Domini  divina  celebras- 
set  et  chrisma  confecisset^  ab  eodem  secundum  preceptum 
Apostolici  officio  destituilur.  Unde  Romam  pro  satisfactione 
progressos  ^  cum  iam  per  triennium  ibi  exsulasset^  nec  ali- 
qua  in  causa  profecisset^  priores  Colonienses  ad  electionem 
alterius  convenire  precipiuntur.  Sedit  annis  v. 

xlviii.  Engelbertus  maioris  ecclesie  prepositus  succes-* 
sit.  Qui  cum  episcopatum  prius  confusum  in  bonum  statum 
restituisset;  debita  antecessorum  suorum  facta  per  lotum 
episcopatum  usque  ad  vigintiduo  marcarum  millia  collecta 
persolvit.  Fridericus  rex  pro  imperiali  consecralione  Ro- 
inam  proficiscens^  procurationem  totius  regni  Teutonici  illi 
commisit  ^  et  fllium  suum  Heinricum  adbuc  puerum  illi  com- 
iDendavit;  quem  etiam  Aquis  unxit  in  regem.  Tandem  pace 
ubique  stabilita;  a  Frederico  comite  ab  Isenberg  occiditur, 
et  in  ecclesia  maiori  sepelitur.  Sedit  annis  x  sub  Friderico 
imperatore. 

xlviiii.  Heinricus  Bunnensis  prepositus  successit.  Iste 
in  ultionem  sanguinis  venerabilis  domini  Engelberti  omnia 
castra  comitis  Friderici  funditus  deslruxit^  et  suos  heredes 
in  perpetttom  exhereditavit,  et  ipsum  comitem  a  quodam 
miiite  Balduino  de  Genef  dolose  captum^  duobus  millibus 
luarcarnm  ac  amplius  redimens^  foris  muros  Colonie  ante 
portam  sancli  Severini  in  quodam  monticulo  columnam  la- 
pideam  erigi  fecit,  in  cuius  summitate  dictus  comes  rotali 
pena  plexus^  ad  miserabile  spectaculum  cunctis  transeunti- 
bos  positus  est.  Duo  autem  fratres  supradicti  comitiS;  sci- 
licet  Mofiasteriensis  et  Osnaburgensis  episcopi;  huius  sce- 
leris  conscii;  adinstantiam  memorali  archiepiscopi  depositi 
sunt.  Adeo  strenua  pro  quodam  homicidio  ibidem  perpe- 
trato  facta  sunt  iudicia^  ut  ot  Theodorici  de  MoIengasseU; 
dicU  SapientiS;  ac  tolius  sue  parentele  ac  complicum  suorum 
diruerenturpossessiones.  At  ipse  Theodoricus^  qui  tum  tem- 
poris  in  ipsa  civitale  erat  famosissimus  et  potentissimuS;  cum 

19* 


292 


LEYOLDI   CAT.   AEP.   COLON. 


omnibus  adiatoribus  suis  proscriptus^  civitatem  egressus  est. 
Hec  et  alia  multa  dicto  arcliiepiscopo  presidenle  relatu  digna 
flebant^  que  tamen  ob  ipsius  nimiam  simplicitatem  probi- 
tati  eius  minime  attribuebantur. 

1.  Electus  est  Conradus  de  HohstadeU;  sanote  Marie  vir- 
ginis  ad  gradus  prepositus^  vir  magnificus^  qui  ab  ecclesia 
Romana  privilegium  obtinuit^  quod  quicunque  ab  archiepis- 
copo  Coloniensi  in  regem  Romanorum  eligitur^  et  ab  eodem 
inungitur  et  consecratur  Aquisgrani^  talis  esse  debetinpos- 
sessione^  donecipseper  iustam  senteniiam  deponatur.  Iste 
Conradus^  Friderico  imperatore  et  Conrado  rege  filio  eius 
ab  Inpocentio  quarto  ab  imperio  et  regno  depositis  ^  elegil 
in  regem  landgravium  Thuringie;  cognominalum  Ruspe.  Quo 
defuncto  elegit  alium^  Wilhelmum  HoIIandie  comitem^  et 
eum  solemniter  consecravit.  Quo  rege  a  Phrisonibus  mise- 
rabiliter  interfecto^  idem  presul  eligit  regem  lertium^  Ri- 
chardum  comitem  Cornubie^  fratrem  regis  Anglie  ^  virum  pre 
omnibus  pecuniosum.  Item  iste  presul  comitatum  de  Hoh- 
staden  cum  omnibus  castris  et  terris  sibi  attinentibns ,  quod 
eidem  iure  hereditario  competebat;  beato  Petro  Coloniensi  tra- 
didit^  et  comitatum  de  Wede  eidem  ecclesie  Coloniensi  com- 
paravit.  Scabinos  Colonienses  omnes  propter  multos  exces- 
sus ;  quosdam  relegavit  exilio^  quosdam  diu  iuxta  in  civitate 
tenuit.  Cum  Limburgensibus  in  pace  ecclesia  reformata,  aDoo 
vicesimoquinto  consecrationis  sue  obdormivit  in  DominO;  et 
sepultus  est  in  ecclesie  maioris  nova  domo^  eodem  in  loco 
ubi  presul  eiusdem  operis  primum  posuerat  fundamentum. 

li.  Eligitur  £ngelbertus  de  Yalckenborch ,  maior  prepo- 
situS;  vir  utique  pontiflcalis  per  omnia.  Qui  una  die  cam 
exercitu  copioso  ingrediens  civitatem  ^  non  bono  usus  con- 
siliO;  scabinos  quos  suus  predecessor  instituerat,  destituit, 
et  quosdam  ex  illis  captivavit.  Omnes  portas  civitatis  homi- 
nibus  munivit;  de  superiore  et  inferiore  portu  duo  fortis- 
sima  castra  facere  disposuit.  Sed  communitas  populi  sen- 
tientes  ex  hoc  servilem  fleri  civitatem  y  una  die  omnes  por- 
tas  recuperavit;  et  antiquos  scabinos,  quos  Conradus  ex- 
pulerat  et  captivaverat^  revocavit.  Qui  scabini  eundem  pre- 
sulem  postea  in  palatio  suo  presidentem  iudicio  captiva- 
runl.  Ipse  liberatus  a  captivitate  civium,  cum  Wilhelmo  co- 
mite  Juliacensi;  qui  civitati  adhesit  in  premissiS;  belluffl 


LEVOLDI  CAT.  AEP.  COLON.  293 

campeslre  habnit^  in  quo  captus  per  tres  annos  cum  dimi- 
dio  vinculis  condetentus  est.  Quibus  exemptus^  cum  ma- 
xima  potentia  et  solemnitate  regem  elegit  et  consecravit^  vi- 
delicet  dominum  Rodolphum  de  Habsburg;  qui  dignissimus 
inter  omnes  imperiali  corona,  regnum  quod  diu  vacillaverat^ 
ma^nifice  cepit  reformare.  Mortuus  est  autem  Engelberlus 
coDsecrationis  sue  anno  decimoquarto  ^  et  sepultus  in  eccle- 
siaBunnensi^  quia  diebus  illis  civitas  Coloniensis  per  tres 
annos  fuit  interdicta.  Post  huius  obitum  abbates  prepositi 
decani  priores  convenientes  in  eadem  ecclesia  Bunnensi  die 
ad  eligendum  prefixa^  dicebant  se  debere  electioni  ponti- 
ficis  interesse.  Sed  soli  canonici  maioris  ecclesie  ^  ceteris 
prioribus  non  admissis^  omnes  elegerunt  Conradum  de  Monte 
prepositum  sancte  Marie  ad  gradus^  defectum  etatis  patien- 
lem.  Solus  autem  Petrus  de  Vienna  maioris  ecclesie  pre- 
positus  elegit  Sigfridum  de  Westerburg  prepositum  Mogun- 
tinensem.  Hoc  sic  electO;  dominus  Gregorius  decimus  in 
concilio  Lugdunensi  Conradum  cassavit^  et  ecclesie  Colo- 
niensi  auctoritate  apostolica  providit  de  dicto  Sigfrido  de 
Westerburg  episcopo  quinquagesimo  secundo,  qui  xx.  con- 
secrationis  sue  annum  agens  plurimorum  fortunam  prospe- 
Tam  et  adversam  est  perpessus.  Hic  prope  Wernic  in  con- 
llicta^  quem  habuit  cum  duce  Brabantie  Johanne  et  comite 
de  Monte^  ciyibusque  Coloniensibus  ^  captus  est  a  comite 
deMonte  Adolpho,  qui  subvehi  consuevitin  curru.  Et  apud 
eundem  interfectus  est  nobilis  vir,  dominus  Heinricus  de 
Lncenbnrg  comes,  et  alii  quam  plures  nobiles  et  barones. 
Hic  Adolphum  comitem  de  Nassowe  elegit  in  regem  et  con- 
secravit  in  regem. 

liii.  Dominus  Wicboldus  de  Holte  e  Wcstphalia  anno 
doraini  m.cc.xc.vii.  in  principio  maii,  decanus  Coloniensis  et 
prepositus  Aquensis,  concorditer  electus  a  capitulo  in  Nus- 
sia^  et  a  domino  Bonifacio  papa  confirmatus^  rexit  eccle- 
siara  Coloniensem  annis  vii,  et  intra  guerram,  qaum  cum 
Everhardo  comite  de  Marca  habuit,  Susati  mortuus  est,  et 
sepaltns  ibidem. 

liiii.  Dominus  Heinricus  de  Virneborch ,  prepositus  Co- 
loniensis,  anno  domini  m.ccc.iiii.  eleclus  est  in  Colonia. 
Coraparavit  ecclesie  Coloniensi  Hulkerode  castrum  cum  suis 
^ppenditiis  terrarum  etprediorum;  quod  postea  tamen  per- 


294  LBYOLDI  CAT.  AEP.  COLON. 

didit.  Hic  imperatoremHeinriciim  de  Lucenburg  eleglt  inrc- 
gem  et  sacravit.  Qui  postquam  rexit  ecclesiam  Coloniensem 
XXV  annis  in  pace ,  defunclus  et  sepultus  esl  Bunne  in  eo 
clesia  martyrum  Cassii  et  sociorum  eius. 

Iv.  Dominus  Walramos^  prepositus  Leodiensis,  fraler 
marchionis  Juliacensis ,  ipso  marchione  in  curia  apud  pa- 
pamhoc  procurante^  succedit.  Qui  dominus  Walramus  archi- 
episcopus  de  Juliaco  Parisiis  morituranno  dominim.ccc.xLii 
et  in  Colonia  in  maiori  ecclesia  sepelitur. 

Ivi.  Dominus  Wilhelmus  de  Genepe  canonicus  Colonien- 
sis  in  archiepiscopum  succedit.  Eodem  tempore  gravissima 
incepit  mortalitas.  Tunc  etiam  secta  flagellatorum  discarriL 


CAESARH  HEISTERBACENSIS  VITA  SANCTI  ENGEL- 
BERTI  ARCHIEPISCOPI  COLONIENSIS.  1204—1225. 


Reverendo  domino  suo^  Heinrico  sancte  Coloniensis 
ecclesie  archiepiscopo  ^  frater  CesariuS;  numero  non  merito 
monachus  in  valle  sancti  Petri^  cum  devotis  orationibus  pa- 
rntam  ad  obsequia  voluntatem.  Excellentie  vestre  precepto 
obedienS;  vilam  actus  passionem  et  miracula  beate  memo- 
rie  domini  Engelberti^  predecessoris  vestri^  non  quomodo 
debui;  sed  quomodo  potui^  scripto  commendavi;  hocoptans 
hoc  orans  ut  deo  eiusque  martyri  esse  possint  accepla,  vo- 
bis  et  ecclesie  vestre  grata,  posterisque  necessaria.  Consi- 
derans  malerie  dignitatem  non  sine  timore  ad  iniuncta  obe- 
divi^  cum  propter  scientie  insufficientiam^  tum  proptcrlio- 
guas  detrahentium.  Sciens  enim  scriptum:  quasi  peccatu«\ 
ariolandi  est  repugnare^  et  quasi  scelus  idolatrie  nolle  cu:- 
quiescerej  malui  minus  digne  scribendo  confusionem  sns- 
tinerC;  quam  non  obedire.  Quod  si  alii  viri  literati;  quorum 
in  diocesi  vestra  copia  esse  dinoscitur;  post  me  scripserint 
excellentius^  non  illis  invideo,  imo  glorie  martyris  congaa- 
deo.  Non  enim  mee  professionis  est^  eliamsi  scientia  ad- 


CAmRIi  TITA   8.  ENGELBERTI.  295 

esset,  in  historia  simplici  verbornm  phaleras  qnerere^  et 
floribns  relhoricis  sententias  purpnrare ;  quod  ^non  mona^ 
chorum^  sed  philosophorum  est^  qui  magis  ad  ostentalionem 
scientie^  quam  ad  edificationem  morum  loquuntur^  secun- 
dum  quod  quidam  ait : 

Purpureus  late  qui  splendeal  unus  et  alter 

Assuitur  pamus. 
Unde  oratorie  iucunditatis  dulcedinem  et  persuasibilis  elo- 
quii  venustatem  iilinus  utilem  contemnens^  beati  martyris 
actus  et  mortem  stylo  simplici  prosecutus  sum^  in  textus  de- 
floratione  magis  divine  scripture  testimoniis^  quam  dictis 
utens  philosophicis.  Yestrum  est^  cui  dominus  scientiam 
contulit^  apponere  lineam^  correctionis  ^  ita  ut  vestro  iudi- 
cio  superflua  resecentur,  neglecta  suppleantar,  mutanda 
mutentur.  Quapropter  supplico  beatitudini  vestre,  ut  que 
vestra  iussione^  non  mea  presumptione  ^  per  ministeriura 
meum  ad  laudem  martyris  conscripla  sunt^  nisi  iure  repro- 
bari  debeant  quod  absit^  benedietione  vestra  roborentur^ 
authoritate  perpetuentur. 

Liber  primus. 

Caput  primum.  Ad  honorem  dei  patris  et  filii  eius  Jesu 
Christi  domini  et  salvatoris  nostri  et  sancte  matris  ecclesie 
actus  passionem  et  virtutes  preciosi  martyris  et  archipresu- 
lis  nostri  Engelberti  decripturus^  gratiam  invoco  spiritus 
sancti  ^  ut  qui  iam  positus  super  candelabrum  fulgore  mira- 
culorum  lucet  in  domo  dei^  et  in  ecclesia  specialius  beati 
Petri  apostoli  styli  mei  minislerio  utcunque  valeat  illustrari 
ct  ad  posterorum  noticiam  utiliter  declarari.  Videtur  mihi 
inprimis  antistitis  nostri  vocabulum  quoddam  future  beati- 
tudinis  eius  fuisse  presagium.  Ex  Teutonico  enim  Latino- 
que  compositum  angelicam  sonat  libertatem^  significansEn- 
gelberlum  de  iugo  peccatorum  per  mortis  necessilatem  ad 
angelicam  migraturum  libertatem.  Si  deus  a  nobis  mirabilis 
predicatur  in.  sanctis  suis  antiquiS;  multo  magis  mirabilem 
se  ostendit  in  novo  marlyre  et  tali  martyre  dicbus  his  no- 
vissimis^  eo  quod  miraculorum  tempora  modo  non  sint^  ut 
quidam  ait :  rara  avis  in  terra  sanctitas  hums  temporis.  Et 
ideo  miracula  crebra  que  de  patre  nostro  videmus  et  audi- 

Ij  liniam? 


296  CAESARII  YITA  S    ENGELBERn. 

mus  y  et  per  ipsius  merita  fieri  credimus^  tanto  nobis  debent 
esse  gratiora  quanto  propter  tempus  rariora.  Sanctitalem 
qne  vite  defuit  ^  mors  preciosa  supplevit.  £t  si  minus  per- 
fectus  in  conversatione,  sanctus  tamen  effectus  est  in  pas- 
sione.  Consummatus  in  brevi  explevit  tempora  multa,  pla- 
cila  enim  erat  deo  anima  illius.  Nam  placens  deo  eterna 
predeslitinatione  factus  est  dilectus  in  passione.  Quis  enim 
sanctitati  eius  contradicat^  quem  cordium  cognitor  et  meri- 
torum  ponderator  Dominus  signis  tam  variis  mirificat?  Nm 
gui  seipsum  commendat,  ut  ait  apostolus  ^  ille  probatus  e$t, 
sed  quem  deus  commendat  ille  probatus  est. 

Caput  secundum.  Yidetur  sancto  Engelberto  congruere 
quod  per  Salomonem  dicitur:  leva  eius,  id  est  Christi^  sub 
capite  meo  et  dextera  illius  amplexabitur  me.  Ad  levam 
sponsi  pertinent  bona  corporalia  et  terrena^  ad  dexteram 
vero  bona  spiritualia  atque  celestia.  Bona  corporalia  snnl 
generis  et  morum  nobilitas^  valetudo  corporis  et  pulchritudo. 
Bona  dexterC;  virtutes  sunt  quibus  in  presenti  anima  iilumi- 
natur^  et  vita  eterna  que  virtutibus  promeretur.  Utraque 
bona^  dextere  scilicet  et  sinistre^  Salomon  alibi  exponit  cum 
dicit:  longitudo  dierum  in  dextera  eius,  divitie  autem  et  glo- 
ria  in  sinistra  illius,  Sanctus  autem  Engelbertus  quamdiu 
vixit  gloria  et  divitie  in  domo  eius  fuerunt^  cuius  iustitia 
quam  per  passionem  meruit  permanet  in  seculum  seculi. 
Quam  copiose  in  presenti  bonis  sinistre  sustentatus  sit  et 
in  illis  quieverit^  paucis  explicabo.  Que  enim  in  tenipore 
geruntur  cum  tempore  volvuntur,  et  nisi  scripto  perpetuen- 
tur  citius  ab  hominum  memoria  delentur.  Erat  autem  viruo- 
bilis  valde  et  spectabilis  genere^  filius  Engelberti  comitis 
de  Monte.  Cuius  patrui  fiiere  Fridcricus  et  Bruno  archiprc- 
sules  Colonienses.  Adolphus  vcro  qui  Brunoni  in  episco- 
patu  successit  patrui  eius  filius  fuit.  Mater  eius  filia  erat 
comitis  Geldrensis,  viri  divitis  alque  potentis.  Theodericus 
episcopus  Monasteriensis  etEngelbertus  Osnaburgensis  elec- 
tus  nepotes  patrui  eius  extitere.  Ecce  de  tam  nobili  ac  in- 
signi  prosapia  martyr  noster  carnis  duxit  originem.  Nec  de- 
generavit  moribus.  Quia  ab  ineunte  etate  puer  prudens  erat 
et  amabilis  secundum  nominis  sui  participium,  gerens  vul- 
tum  angelicum ,  tractabilis  liberalis  humilis  satis  et  gratio- 
sus  valde.  Annos  pueriles  transcendens  et  in  adolescehtem 


CAESARIl   TITA   S.  ENGELBERTI.  297 

proficicns  ita  se  omnibus  conformare  studoit;  ut  clericis  se 
clericum,  et  militibus  se  militem  exhiberet.  Erat  eciam  in 
eadem  etate  tante  pulchritudinis  y  ut  in  omni  clerO;  nec  in 
laicis  quidem^  Air  illo  pulchrior  inveniri  non  posset.  Ad- 
spectu  decorus  ^  statura  procerus ,  viribus  robustus  y  ita  ut 
speciali  quodam  privilegio  mater  natura  tante  speciei  con- 
gaudere  ^  et  in  illo  quasi  in  speculo  resultare  videretur.  Hu* 
iusmodi  divitiis  nature  accesserunt  divitie  ut  ita  dixerim  for- 
tune.  Nam  cum  adhuc  puerulus  studeret  in  scholis  sic  sti- 
pendiis  ecclesiaslicis  oneratus  est  et  honoratus  ecclesiis^ 
videlicet  prebendis  et  preposituris  ^  ut  magis  dignitates  et 
divitie  enm  venerari^  quam  ipse  illas^  viderentur.  Non  opera 
iustitie  hec  neque  salutis  divitie  y  sed  retia  demoniorum^  in- 
strumenta  et  laquei  peccatorum,  quos  ipse  evadere  nonpo- 
tuit.  Nam  mundane  glorie  deditus  totus  illis  multipliciter  est 
irretitus.  Sed  electis,  teste  beato  Paulo  apostolo^  omnia  cor 
operantur  in  bonum.  Hec  idcirco  commemoro^  ut  cognoscat 
leclor  de  quali  viro  martyrem  sibi  elegit  dominus^  de  vase 
ire  faciens  vas  glorie.  De  scholis  emancipatus  in  preposi- 
tum  maiorem  est  electus.  Electus  est  deinde  in  episcopum 
Monasteriensem;  sed  eundem  episcopatum  suscipere  non 
acquievit^  adolescentie  sue  forte  pertimescens. 

Caput  tertium.  Circa  idem  tempus  dpminus  Adolphus 
Coioniensis  archiepiscopus^  a  pravis  consiliariis  seductus 
insuper  multa  pecunia  corruptus^  ab  Ottone  filio  Heinrici 
ducis  Saxonie^  quem  ipse  ex  consensu  domini  Innocentii 
pape  Romanorum  regem  creaverat  et  Aquisgrani  coronave* 
rat^  rupto  iureiurando  recessit  [1204  nov.],  et  adversarium 
eius  Philippum  ducem  SueviC;  filium  Friderici  imperatoris^ 
eligens  in  sede  regia  consecravit.  Propter  quod  in  civitate 
propria^  Colonia  scilicet;  ex  mandato  iam  dicti  Innocentii  a 
iudicibus  ad  hoc  delegatis  citatus  excommunicatus  et  depo- 
situs  est.  Excommunicati  sunt  cum  eo  universi  pene  nobi- 
les  terre,  eo  quod  ei  adhererent  et  Philippi  partes  foverent. 
Quanta  eodem  tempore  in  episcopatu  Coloniensi  perpetrata 
sint  incendia^  provincie  vastate^  ecclesiarum  bona  direpta, 
nunc  Ottone  nunc  Philippo  prevalente  ^  paucis  non  potest 
explicari.  Adolpho  successit  Bruno  prepositus  BonnensiS; 
qui  a  Philippo  rege  ^  qui  cum  exercitu  episcopatum  Colo- 
niensem  intraverat^  in  castro  Wassinberg^  roagis  dolo  quam 


29S  CAESARII  YITA  S.   ENfiELBERTI. 

vi  captns,  vinctus  est  et  eductus.  Philippo  autem  occiso,  et 
Ottone  in  regno  conrirmalo^  ad  sedem  suam  rediit.  Et  non 
multo  post  in  fata  cedens,  Theoderico  sanctorum  Aposto- 
lorum  preposito  sedem  reiiquit.  Hic  presente  rege  Ottone 
in  archiepiscopum  est  electus  ^  et  paliii  dignitate  eius  gratia 
celerius  donatus.  Rege  vero  ab  Innocentio  in  imperatorem 
consecratO;  propter  rctractionem  terre  Mechtildis^  quam  pape 
contulerat^  tam  graves  inter  eos  oriuntur  inimicitie^  ut  Ot- 
lonem^  quem  usque  ad  hoc  tempus  palerno  affectu  fove- 
rat^  excommunicaret^  eique  Fridericum^  Heinrici  imperatoris 
filium  et  regem  Sicilie;  adversarium  suscitaret.  Ad  cuius 
promotionem  Sifrido  Moguntinensi  archiepiscopo  plenariaia 
potestatem  legationis  contulit.  Qui  Theodoricnm  archiepis- 
copum^  eo  quod  fautor  Ottonis  esset^  indigne  satis  depo- 
nens^  Adolphum  restituit.  Neuler  tamen  illorum  episcopa- 
tum  recuperare  valuit^  licet  in  curia  Romana  ab  utroque  sa- 
tis  pro  illo  laboratum  sil^  sed  utrique  trecente  marce  ex 
redditibus  episcopalibus  sunt  assignate.  Ecclesie  vero  Co- 
loniensi  libera  electio  remissa  est.  Hec  inserta  sunt^  o  lec- 
tor !  ut  posteris  innotescat  in  quali  statu  ecclesiam^  per  longa 
et  varia  schismata  laceratam  et  depauperatam  ^  martyr  uo- 
ster  factus  episcopus  invenerit,  et  in  quali  illam  dimiserit. 
Caput  quartum.  Post  depositionem  Ottonisf  riderico  ad- 
herens^  ac  per  hoc  favorem  domini  Innocentii  pape  conqui- 
renS;  communi  consensu  in  archiepiscopum  electus  est  [1216 
feb.  29].  In  ipsa  die  electionis  ob  precedentem  infirmitatem 
tam  debilis  fuerat^  ul  vix  stare  aut  incedere  posset^  erat- 
que  signnm  quod  flebile  principium  melior  fortuna  sequere- 
tur.  Nam  circa  principium  electionis  eius  totius  pacis  inimi- 
cus  diabolus^  qui  fervescere  facit  quasi  ollam  profundum 
maris,  suscitavit  ei  adversarios  acerrimos,  scilicet  Theode- 
ricum  comitem  de  Clevo  et  Walramum  ducem  de  Limburg 
et  comitem  in  Lutzelburg^  eorumque  cognatos  et  auxiliarioS; 
ut  futurus  Machabeus  in  eis  experiretur.  Quos  ita  humilia- 
vit  et  repressit,  ut  illorum  exemplo  ceteri  comites  ac  nobi- 
les  terre  territi  contra  ipsum  mutire  non  auderent^  verentes 
sibi  evenire  posse  quod  quidam  ait: 

Tum  tua  res  agitur  paries  cum  proximus  ardet. 
Edificaverat  enim  Walramus  castrum  et  viilam  forensem  in 
ducatu  Coloniensi^  quam  dominus  archielectus  destruxit  et 


CAESARII  YITA  S.  ERQELBERTL  399 

exnssit.  Ob  quam  causam  lara  graves  orte  sunt  inter  eos 
iuimicitie^  ut  dominus  archielectus  et  frater  eius  comes 
Adolphus  divortium  fieri  velleut  inter  Heinricum  filium  ducis 
Walrami  et  filiam  eiusdem  Adolphi^  consanguinitatem  pre- 
tendentes^  ne  comitia  ad  Heinricum  uxoris  gratia  devolvi 
posset.  Non  fuit  adeo  potens  ^  qui  in  ducatu  eius  vel  epis- 
copatu  inimici  sui  terram  vastare  auderet  per  incendium. 
Sic  comilum  sive  aliorum  nobilium  vel  potentum  insolentias 
repressit;  ut*pene  nullius  castrum  destrueret  vel  terram  va- 
staret^  magis  prudentia  quam  bellorum  copia  sibi  subiu- 
gans  omnia  j  ita  ut  de  eo  dictum  videatur 

Quique  dolel  quoties  cogUur  esse  ferox. 
In  civitatibus  suis  principalibuS;  Colonia  scilicet  et  Susatia^ 
maiorem  exercnit  potestatem  zelo  iustitiC;  quam  aliquis  epis- 
coporum  ante  eum.  Ad  curias  Friderici  imperatoris  tunc  re* 
gis  cum  tanta  gloria  et  expensis  ascendit  ^  ut  ceteris  prin-* 
cipibus  superior  gloria  et  honore  haberetur.  Quanturo  eidem 
Friderico  adstiterit;  quantum  eius  partes  contra  Ottonem 
promoverit,  usque  hodie  experitur.  £t  cum  maximas  habe- 
ret  expensas  ^  tum  propter  curias  regales  ^  tum  propter  su- 
pradictos  nobiles^  quorum  timore  corpori  suo  custodiain  ad- 
hibebat  satis  sumptuosam^  ab  Honorio  papa^  qui  Innocentio 
successit^  antequam  pallium  ei  dare  vellet  solvere  cogeba- 
tar  que  eius  antecessores  Adolphus  Bruno  et  Theodericus 
dissensionis  tempore  consumpserant  in  curia^  cum  sorte 
usuras  gravissimas^  quorum  summa  transcendisse  dicitur 
sedecim  millia  marcarum. 

Caput  quintum.  Friderico  rege  ab  Honorio  in  impera- 
torem  coronato,  cum  intrasset  regnum  SiciliC;  audita  ar- 
chiepiscopi  sibi  in  Alemannia  bene  noti  probitate^  per  lit- 
teras  imperiales  regni  negotia  citra  Alpes  illi  commisit^  Hein* 
rici  filii  sui  eum  constituens  tutorem^  et  totius  regni  Romani 
per  Alemanniam  provisorem.  Qui  regni  negotia  uon  absque 
timore  suscipiens^  reipublice  tam  utilem  et  tam  fidelem  se 
exhibere  studuit^  ut  de  contingentibus  vel  modicum  vel  ni- 
chil  negligerel^  et  invidus  ubi  detractionis  dentem  figeret 
in  eius  verbis  vel  actibus  non  inveniret.  Congregatis  princi- 
pibus  Heinricum  puerum  Aquisgrani  in  regem  consecravit 
[1222  mai  8]^  quem  nutriebat  ut  filium  et  honoravit  ut  do* 
minum.   Cum  quo  et  sine  quo  diversas  regni  partes  per- 


300  CAESARII   TITA  S.   ENGELBERTI. 

liistrans,  tantam  fecit  pacem  nt  Augusti  tempora  crederes. 
Videntes  huiusmodi  virtutis  opera  predones  el  dissensionis 
amatores,  glorie  ponlificis  sicut  de  Jonatha  legitur  inviden- 
tes  y  tabescebant  ^  boni  vero^  et  maxime  negotiatores^  ipsutn 
laudantes  et  benedicentes  deum  pro  concessa  potestate  glo- 
rificabant.  Die  quodam  mercator  quendam  archiepiscopum 
imperii^  ipso  audiente^  pro  fide  publica  per  quedam  loca  dio- 
cesis  eius  interpellabat.  Quem  cum  ille  dare  renuerit^  no- 
bilium  sive  militum  illic  habitantium  malitiam  pretendenS; 
gloriosus  archiepiscopus  et  dux  Engelbertus  ^  non  episcopo 
insultando  sed  petenti  compatiendo  ^  ait :  Dic  mhi,  bone  vir, 
audesnete  commiUere  conductui  meo?  Respondente  illo  con- 
stanter:  Etiam  damine,  subiunxit  Machabeus  noster:  Sume 
istam  cMrothecam,  et  si  necesse  habueris  pro  signo  osten- 
das;  et  si  aliquid  tibi  vi  sublatum  fuerit,  ego  tUri  onmem 
damnum  restituam.  Et  fecit  sic  gratia  signi^  imo  timore  epis- 
copi,  sua  securus  deducens.  Sicut  scriptum  est  de  Juda: 
similis  factus  est  leoni  in  operibus  suis  et  protegebat  castra 
Israel,  id  est  bona  ecclesie  sibi  commissC;  gladio  suo.  Na- 
tura  leonis  esse  dicitur  ut  prostratis  parcat  et  erectos  inva- 
dat.  JJoverat  leo  noster,  Machabeus  noster^  tum  ex  nobili- 
tate  nature  tum  ex  zelo  iustitie 

Parcere  subiectis  et  debellare  superbos. 
Erat  enim  defensor  afllictorum  et  malleus  tyrannorum^  mag- 
nanimus  et  humilis^  gloriosus  et  affabiliS;  rigidus  et  leniS; 
multa  pro  tempore  dissimulans^  et  cum  minns  speraretur  ad 
vindictam  se  accingens.  Acceperat  autem  cum  episcopatu 
gladium  spiritualem,  et  ciim  ducatu  gladium  materialem. 
Utroque  gladio  rebelles  coercuit,  quosdam  excommunicando, 
quosdam  per  militiam  debellando.  Sio  Machabeus  prius  pro- 
prio  in  deiectione  inimicorum  deinde  ApoIIonii  gladio  legi- 
tur  pugnasse.  £t  quid  eius  laudi  immorer^  cum  gloria  divi- 
tiis  et  potentia  sicut  de  Salomone  legitur  omnes  supergres- 
sus  sit  pontifices  ^  qui  ante  eum  fuerunt  in  Colonia^  excepto 
Brunone  primo^  cuius  gratia  ducatus  episcopatui  per  Olto- 
nem  primum  imperatorem^  cuius  frater  erat^  additus  est.  In 
rebus  exterioribus  et  fama  'sub  nullo  pontifice  usque  ad 
diem  hanc  tantum  ecclesia  Coloniensis  profecit  quantum  sub 
Engelberto.  Predia  plurima  simul  et  feuda  ecclesie  diu  sub- 
tracta;  et  a  multis  eius  antecessoribus  sive  per  torporem 


CABSARII  VITA  S.  ENGeLBBRTI.  301 

sive  per  invaletudinem  neglecta;  ipse  per  iudicium  et  sen- 
teoliain  recuperavit.  Puto  tamen  quod  iudicio  vel  sententia 
modicum  prorecisset^  si  animi  virtus  et  militie  robur  illi  de-* 
fuisset.  Preter  reddilus  episcopaies  post  mortem  fratris  te- 
nebat  terram  patriS;  de  qua  habebat  ministeriales  multos  et 
redditus  magnos.  Ob  quam  causam  ducis  Walrami^  cuius 
filins  Heinricus  filiam  Adolphi  comitis.duxerat  uxorem^  con- 
tra  se  non  modicam  excitaverat  invidiam.  Sopita  tamen 
amnia  fueranl  tali  pacto  interveniente ,  ut  dominus  episco- 
pus  quoad  viveret  teneret  terram^  ille  vero  ab  eo  singulis 
annis  in  pecuniis  reciperet  pensionem.  Prelerea  fendis  mul- 
tis  ac  prediis  diversis  ecclesiam  Coloniensem  ditavit  et 
sublimavit;  terminos  eius  civitatibus  castris  et  possessioni- 
bus  ampliavit.  Quedam  ex  his  de  novo  edificavit^  quedam 
renovavit;  nonnulla  pecunia  comparavit.  lu  quibusdam  ci- 
vitatibus  et  turribus^  suis  turrita  satisque  pulchra  construxit 
palatia.  Heinrious  dux  Lotharingie  et  princeps  imperii  pro- 
bitate  presulis  attractus  et  illectus  y  et  quia  prudens  esset  in 
consilio  et  validus  in  auxilio^  quedam  sua  predia^  que  hio 
nominare  necesse  non  est  ^  de  manibus  presulis  Engelberti 
iure  feudali  suscepit;  tanto  pontifici  eiusque  ecclesie  volens 
arclius  adstringi  et  bonis  propriis  ab  eo  gaudens  beneficiari. 
Caput  sextum.  Johannes  rex  Hierosolymitanus  propter 
eum  et  cum  eo  Coloniam  divertit.  Ubi  tam  magnifice  sus- 
ceptns  est  ut  tam  eius  quam  civitatis  gloriam  admirari  non 
sufliceret.  Qnod  dictum  est  de  Salomone  qui  reguavit  in 
Hierusalem  ^  quod  reges  terre  desideraverunt  videre  faciem 
eius  et  audire  sapientiam  eius,  et  obtulerunt  ei  munera: 
etiam  de  ipso  exponi  potest.  Cognita  eius  sapientia  atque 
polentia  et  quod  potentior  esset  imperio^  reges  lerre;  Fran* 
cie  scilicet  et  Anglie  Dacie  Bohemie  et  Hungarie^  miserunt 
ei  munera  in  auro  et  argento  gemmisquo  preciosis^  eius  ad- 
spectu  et  coIloquiO;  vel  pro  amicitia  comparanda^  vel  pro 
diversis  causis  et  necessitatibuS;  uti  desiderantes.  Hec  que 
a  me  in  eius  laude  scripta  sunt  qui  legerit  et  illius  gesta 
viderit;  dicere  polerit  quod  regina  Saba  Salomoni  dixit: 
Probaoiy  inquit ,  quod  media  pars  mihi  nunciata  non  fuerit. 
Moior  est  sapientia  tua  et  opera  quam  rumor  quem  audm. 
Fama  nominis  eius  et  operum  iam  usque  ad  exleras  natio- 

1)  terris? 


302  CAESARII  TITA  S.  EKGCLBERTI. 

nes  pervenerat,  et  limebanl  eum  Sarraceni.  Cui  nomcn  Sa- 
lomonis  re  vera  congniebat^  eo  quod  esset  mnltum  pacificus, 
pacem  dilig^ens  et  pacem  faciens.  Gratia  pacis  rerormande 
neque  expensis  neque  corpori  pepercit.  Unde  si  beati  pa- 
cifici;  imo  quia  beati^  et  ipse  beatus  est.  Qui  cum  aliquando 
argueretur  a  religiosis  quare  exactiones  faceret  ia  populum 
sibi  subiectum  j  humiliter  se  excusavit  ^  culpam  recognovit^ 
dicens  sine  pecuniis  pacem  se  non  posse  facera  in  terris. 
Tempore  quodam  de  tali  materia  conferens  cnm  magistro 
Johanne  abbate  sancti  Trudonis  aiebat:  Hagister,  nosiis 
quid  facere  cogttacerim  ?  Respondente  illo :  Non  domine, 
subiunxit:  Sup^  omnes  redditus  meos  duodedm  scultetos 
ordinare  disposui,  ut  illis  ceteri  admimstratores  rationem 
reddant  et  ex  illis  duodedm  singulis  mensibus  singuti  nuU 
meisque  administrent ,  et  ita  non  erit  necesse  ut  aliena  ra- 
piam  sive  per  exactiones  aliquem  graoem. 

Caput  septimum,  Ditaverat  illum  gratia  divina  secun- 
dum  usum  exteriorem  spiritu  sapientie  et  intellectus  y  spirita 
consilii  et  fortitudinis  y  spiritu  scientie  et  pietatis  y  nec  dee- 
rat  ei  spiritus  timoris  Domini.  Secundum  usum  exteriorem 
dixi^  eo  quod  spiritualiler  sine  charilate  haberi  nequeant. 
Statum  eius  interiorem  deus  novit.  Sed  et  quidam  ex  eius 
capellanis  qui  conscientiam  eius  noverat^  de  ipso  cum  abbate 
nostro  conferens,  sic  ait:  Ucet  domnms  meus  secularis  ha-^ 
beatury  non  tamen  intus  taiis  est  qualis  foris  apparet.  Scia- 
Os  eum  multas  occultas  consolationes  habere  a  deo.  Erat 
enim  sapiens  ad  omnia  et  intelligens.  Sapienter  ad  omnia 
respondit  et  qnid  quisque  dioere  vellet  facile  intellexiL  Cum 
venissent  Coloniam  fratres  de  novo  ordine  Predicatoruni; 
necnon  et  fratres  qui  dicunlur  Minores^  et  graves  quidani 
eis  essent  ex  clero,  eisque  coram  archiepiscopo  Engelberle 
diversa  obiicerent,  illos  accusando^  respondit:  Quamttiu 
res  in  bono  statu  est,  stare  simte,  Cumque  instarent  tam 
primores  quam  plebani  et  dicerent:  limemus  ne  isti  sinlilfh 
de  quibus  spiritus  sanctus  per  os  beale  Hildegardis  prophe" 
tamt,  per  quos  clerus  affligetur  et  civilas  periclitabitur,  ver- 
bnm  notabile  respondit:  Si  divinitus  prophetatum  est,  nt- 
cesse  est  ut  impleatur.  Quo  verbo  compescuit  omnes.  Spi- 
ritu  consilii  sic  abuntiabat^  ut  in  consiliis  dandis  esset  pro- 
vidus ;  et  in  responsionibus  tam  promptus^  ut  consiiiarii  eius 


CiESARII  YITA  S.  EKGELBERTI. 


303 


sua  parvipendentes  consilia  mu!uo  diccrent:  Dominus  mster 
consilium  suum  in  crumena  sua  porlat.  Spiritu  Tof titudinis  ila 
pollebat^  ut  neque  minis  frangi  neque  bianditiis  racile  necti 
posset;  os  habens  agrninum  et  cor  leoninum.  Hinc  est^  quod 
cam  dominus  Gouradus  episcopus  Portuensis  et  tunc  tem- 
poris  in  Alemannia  legatus  diceret  predicto  abbati  Johanni : 
Unde  est  quod  dominus  Coloniensis  ita  timetur?  respondit 
iUe :  Ea;  quadam  gratia  speciaR  dei  est.  Spiritus  scientie  illi 
non  deerat^  quia  tanto  rationis  vigebat  acumine^  ut  pruden- 
ter  inauditas  et  dificiles  solveret  questiones,  quod  roulto 
literatiores  eo  facere  non  poterant.  Cui  eciam  spiritus  pie- 
tatis  tantos  inerat^  ut  si  in  turbis  positus^  consideraret  ex 
remoto  pauperem  sibi  loqui  volentem;  nutu  sive  per  nun- 
cium  illum  vocaret^  et  querimoniis  eius  cum  multa  patientia 
perauditis  efficaciter  expediret.  Hoc  sepius  illi  contigisse 
certum  est.  Quam  pleno  sinu  necessitatibus  afflictorum  sit 
compassus  subiecta  declarant  exempla. 

Caput  octamm.  Scdente  eo  Colonie  in  palatio  episco- 
pali  in  iudicio  vidna  quedam  causam  habens  propius  ac- 
cessit^  petens  sibi  dari  advocatum  qui  eius  querimonias  pro«- 
poneret.  Cui  beatus  episcopus  compassus^  advocatorum 
avaritiam  non  ignoranS;  vidue  respondit:  Bona  domina, 
liceat  titn  pro  te  loqui,  tu  melius  nosli  que  neeessitas  te  tir- 
geatquam  alU.  Dicentibus  scabinis:  Domine,  hoc  est  contra 
m  cwUatis,  non  advertit  verba  illorum^  hoc  tamen  adiiciens : 
Nos  bene  intelligimus  verba  evus.  Alio  tempore  descendente 
eo  de  palatio^  occurrit  quidam  in  partibus  superioribus 
nescio  a  quo  se  spoliatum  conquerens.  Qui  statim  in  gra^ 
dibus  gradum  flgens^  ita  ut  erat  vestibus  ad  iter  accomodis 
indutus  et  calcaribus  instructus^  substitit,  et  cum  multa  pa^ 
tientia  hominem  audire  cepit.  Marescalco  dicente:  Dominej 
ascendite  equnm,  quia  via  longa  est  et  tempus  breve,  ac  si 
non  audiret^  hominem  monuit  ut  causam  suam  peroraret. 
Cumque  iterato  clamaret  marescalcus^  conversus  ad  ilium 
episcopus  ait :  Modo  negotium  produxisti.  Cumque  plane 
intellexisset  ubi  vel  a  quo  spoliatus  essethomO;  accito  no- 
tariO;  literas  in  eodem  loco  et  scribi  et  obsignari  iussit^ 
easque  viro  tradens :  Vade,  ait^  et  ostende  ei  qui  tibi  tua 
abstuhl  has  Uteras,  et  si  tibi  non  fuerint  restituta^  rursus  ad 
me  venias,  et  ego  tibi  tuntundem  reddam.    Sicque  equum 


304  CAESARII  V1TA    S.  ENGELBERTr. 

asceiidit  et  abiit.  Ostendil  et  alium  signum  magne  piefaiis. 
Anno  pretento  cum  annona  venderetur  sex  solidis  et  eo  am- 
plius^  et  quod  magis  terruit  homines  nec  haberi  quidem 
posset  pro  pecunia,  naves  cum  annona  comparans  autori- 
tate  sua  e  provincia  Moguntina  eas  iussil  adduci^  et  per  ce- 
nobia  que  magis  indigebant  distribui.  Eodem  tempore  Co- 
lonie  per  lolum  episcopalum  suum  ad  tolius  provincie  snb- 
sidium  cerevisiam  coqui  inhibuit;  malens  maximis  reddilibus 
quos  recipiebat  ab  illis  qui  cerevisiam  coquebant  carere^ 
quam  questus  sui  causa  populos  fame  perire.  Spirifu  timo- 
ris  Domini  alienus  non  erat^  quia  nullus  nostri  temporis 
pontificum  summo  pontifici  plus  illo  timoris  et  reverentie  ex- 
hibebat.  Unde  cum  dominus  Honorius  papa  mortem  eius 
deplangeret,  dixisse  fertur  hoc  verbum:  Omnes  de  Aleman- 
fiia  timore  eius  me  timebant  Nam  propter  obedientiam  quam 
pape  et  regi  exhibuit  occisus  est. 

Caputnonum.  Religiosos  imo  in  religiosis  Christum  itaho- 
norare  studuit;  ut  personis  privatis  assurgeret  et  tam  humiliter 
cum  eis  loqueretur  ac  si  illis  subditus  esset.  Sacerdotes  se- 
culares  et  pauperes  valde^  personis  illustribus  secularibus 
tamen  neglectiS;  de  sua  scutella  comedere  et  de  suo  scypho 
bibere  sepissime  coegit.  Vestimenta  sua  aliquando  satis  pre- 
ciosa  quibus  ad  breve  tempus  usus  fuerat  non  histrionibas 
sed  sacerdotibus  ^  non  scurris  sed  clericis  dare  consueverat. 
Et  quia  timor  sine  dilectione  minus  placet^  beatam  virginem 
Mariam  ^  que  mater  est  pulchre  dilectionis  jd  est  Christi^ 
qui  fons  est  et  autor  tocius  amoris^  in  tantum  dilexit^  ut  per 
annos  aliquot  omnes  quartas  ferias  in  eius  honore  ieiuna- 
ret;  et  duabus  vicibus  postquam  factus  est  episcopus  liniina 
eius  in  Rupe  Amatoris  ^  visitaret.  Decorem  domus  dei  cum 
sancto  David  sic  dilexit  sic  desideravit;  ut  ecclesiam  sandi 
Petri;  que  mater  est  omnium  ecclesiarum  provincie  Colo- 
niensiS;  renovare  fralres  hortaretur,  promittens  se  quingen- 
tas  marcas  statim  ad  inchoationem  oblaturum^  ao  deinde 
annis  singulis  marcas  totidem  donec  fabrica  consumaretur. 
Fecerat  autem  ante  mortem  suam  vestimenta  pontificalia  ex 
purpura  et  lino  subtilissimO;  fimbriis  et  laminis  aureis  item- 
que  margaritis  et  gemmis,  tanti  decoris,  ut  cordis  eius  de- 
votio  in  illis  tanquam  in  speculo  reluceret.   Semel  tanlum 

1)  Rocamadour  im  sudwestlichen  Frankreich^  nordlich  von  Gahors. 


CAB8ARII   TITA  S.  ENGELBERTI. 


305 


iis  veslimentis  usus  est,  idque  in  velatione  sanctimonia* 
liam^  quod  ofBcium  sine  lachrymis  exercere  non  potuit. 
Calicem  vero  aureum  ex  gemmis  preciosis  a  diversis  regi- 
bus  illi  missiS;  valoris  ut  aiunt  plus  quam  quingentarum 
marcarum^  ad  honorem  domus  dei  fieri  curavit^  quem  devo- 
tus  super  altare  beati  Petri  apostolorum  principis  obtulisset^ 
si  non  prius  de  passionis  calice  bibisset. 

Epilogus  libn  prim.  Hec  de  vita  et  actibus  beati  viri 
dicta  sufriciant.  £x  mullis  pauca.  Non  enim  tam  multa  quam 
vera  probitatis  eius  acia  scribere  proposui^  ne  mihi  ab  iis 
qui  virum  noverant  de  mendacio  possit  insultari  ^  eo  quod 
nondum  expletus  sit  annus  ex  quo  passus  est^  et  ne  con- 
gestorum  copia  leg-enlibus  generet  fastidium.  Nunc  autem 
quam  feliciter  etsi  dirficulter  de  leva  temporalium  per  ascen- 
sum  purpureum^  id  est  martyrii  meritum^  ascenderit  ad  am- 
plexus  veri  Salomonis ,  id  est  ad  quietem  divine  contempla- 
tioniS;  stylus  manifestet.  Quia,  ut  ait  quidam  ex  eius  con- 
canonicis  y  sacerdos  devotus  ac  lileratus  ^  aliam  viam  per 
quam  in  statu  tali  positus  ianuam  regm  celestis,  que  angusta 
est,  intrare  potuisset,  non  considero. 

Liber  secundus. 

Caput  primum.  Vas  eleclionis  beatus  Paulus  apostolus^ 
electorum  gloriam  et  divinam  circa  illos  intelligens  dispen- 
sationem^  ait :  Quos  autem  predestinavit  hos  et  magnificavit. 
Quatuor  hic  enumerat :  predestinationem  vocationem  iusti- 
ficationem  magnificationem.  Primum  eternum  est^  et  est 
causa  trium  subsequentium.  Quos  deus  ab  eterno  predesti- 
nat^  hos  in  tempore  vocat  iustificat  et  magnificat.  Beatum 
pontificem  Engelbertum  ab  eterno  predeslinatum^  predesti- 
nantis  gratia  ad  martyrii  locum  tempore  et  occasione  quibus 
voluit  vocavit,  vocatum  contritione  confessione  et  proprii 
sangoinis  effusione  iustificavit^  iustificatum  signis  et  virtu- 
tibus  post  mortem  magnificavit^  et  quotidie  magnificare  non 
cessat.  De  magnificatione  eius  celesti  dicere  non  sufficimuS; 
quia  qualis  vel  quanta  sit  nescimus.  Causa  vero  marlyrii 
eius  per  quam  illam  promeruit  talis  erat.  Fridericus  comes 
de  Isenburg  advocatus  fuit  ecclesie  Essendiensis.  Est  enim 
abbatia  regalis  et  ab  imperatore  tenetur.  Iste  Fridericus  fra- 
tre  seniore  in  fata  cedente  sine  filiO;  ut  fratris  esset  heres 

BOEHMER  FONTES.  2.  20 


306  C^ESARII  VITA  S.  EN6ELBERTI. 

recedens  a  clericatu  faclas  est  miles ,  et  tanto  fortassis  ad 
malignandum  promptior  quanto  a  gratia  remotior.  Unde 
David  in  psalmo  :  Qui  elongant  se,  inquit^  a  te  peribmt, 
perdidisti  omnes  qui  fortdcantur  abs  te.  Non  potest  esse  sine 
periculo  et  gralie  detrimento  quando  clerici^  qui  secundum 
nomen  suum  de  sorte  sunt  dei^  ordine  mulato  militie  se 
mancipant  seculari.  Tales^  sicut  exemplum  habemus  in  mul- 
tis^  cum  ad  malum  ut  dici  solet  deterius  tendunt^  etiamma- 
lis  peiores  et  crudelibus  crudeliores  fiunt.  Hinc  Jeremie  di- 
citur  a  domino :  Quid  tu  vides  Jeremia  ?  Et  dixit :  Ficus  ma- 
lasj  malas  valde.  Ficus  male  sunt  maligni  religiosi,  utputa 
monachi  vel  clerici.  Ficusmale  valde  cum  ex  illis  fiuntlaici. 
Fuerat  enim  Fridericus  maioris  ecclesie  Coloniensis  cano- 
nicus.  In  comilem  ex  clerico  mutatus^  fit  ecclesie  Essen- 
diensis  advocatus  nomine^  re  ipsa  inimicus.  Non  enim  de- 
fendere  sed  magis  depredari  didicit.  Cum  pater  eius  Arnol- 
dus  comes  de  Altena^  vir  admodum  prudens^  et  modestus 
satis  in  genere  suo^  ratione  advocationis  satis  indebite  iam 
dictam  vexnsset  ecclesiam ,  iste  novissimus  Fridericus  ex- 
ossavit  eam.  Advocatos  sive  scultetos  ecclesie  contra  vo- 
luntatem  abbatisse  et  suorum  amovit^  pro  libitu  novos  io- 
stituit,  homines  ad  monaslerium  quocunque  iure  attinentes 
tantis  vexationibus  angarians  y,  tantisque  exactionibus  exco- 
rians  ^  ut  nobilis  illa  ecclesia  subsistere  vel  diutius  eiusdem 
incubatoris  insolentias  sustinere  non  posset.  Non  legerat; 
vel  potius  non  attenderat  scriptum  si  legerat^  miserriinus 
ille:  Ve  qui  predaris,  nonne  et  ipse  predaberis?  Abbatissa 
sepius  cum  sororibus  Coloniam  veniens^  cum  coram  primo- 
ribus  suas  miserias  et  Friderici  violenlias  prius  domino 
Theoderico  ac  deinde  eius  successori  Engelberlo  archiepis- 
copo  exponerent,  modicum  profecerunt,  quod  amore  cogna- 
tionis  multa  circa  illum  dissimularent.  Post  annos  aliquot 
sororum  querimoniis  dominus  papa  Honorius ,  necnon  ira- 
perator  Fridericus  defatigati,  compatientes  sepe  dicte  ec- 
clesie,  urgentes  literas  cpiscopo  direxerunt.  Qui  cum  eccle- 
sie  imperialis  iniurias  diutius  dissimulare  nec  auderet  nec 
vellet;  comitem  serio  monuit.  Sed  nihil  profecit.  In  tantum 
autem  ei  pepercit,  ut  de  propriis  redditibus  annis  singulis 
certam  pensionem  ei  offerret,  modo  advocatione  legitime 
uti  vellet.  Sed  ille  minime  acceptavit;  quoniam  in  malevo- 


CAKSARII  TITA   S.  EMGELBERTI.  307 

lam  animam  non  intrabit  sapienlia.  Intelligens  autem  idem 
ipse  Fridericus  presulis  voluntatem^  quod  eum  exheredare 
vellet ,  cognatis  conqueritur  et  amicis.  £t  ecce  flante  Behe- 
moth^  cuius  halitus  prunas  ardere  facit^  sic  succensus  est 
ad  episcopum  interAciendum^  ut  verbis  fumantibus  carbo- 
oes ,  id  est  satellites  suos ;  homines  in  malitia  exercitatos 
et  ad  omne  facinus  pronos^  ad  parricidium  inflammaret.-  Fri- 
dericus  dictio  Teutonica  est^  et  significat  pacis  divitem.  Ad 
misero  isti  non  nisi  per  antiphrasim^  id  est  a  contrario 
congruebat.  Nam  pacis  inops  erat^  pacis  inimicos  sibi  so- 
cians.  Mox  cttltelli  lancee  enses  preparantur^  a  misero  mi- 
seri  falsis  promissis  animantur.  Ego  mm,  inquit^  cames,  ca- 
stra  fortia  habens  et  terram.  Duo  ex  fratribus  meis  epis- 
copi  sunt,  Dux  Walrarms  et  terre  nostre  potentissimus  affi- 
m  meus  est,  cuius  filius  comUatum  Montensem  habiturus  est, 
Consobrinus  sum  Theoderici  comitis  CHvensis,  cuius  fratrue- 
lis  est  nobilis  vir  de  Henisberg,  Godefridum  comitem  de  ArnS" 
berg,  Ottonem  comitem  de  Tekelenburg,  Herimannum  poten- 
tem  de  Lippia ,  et  alios  complures ,  iniurus  affecit  lesit  et  of- 
fendit,  nec  est  qui  sanguinem  eius  vindicet,  Omnes  vos  di-- 
tabo  protegam  et  sublimabo.  Siroile  quiddam  clandestino 
liuic  parricidiO;  antequam  occideretur  beatus  episcopuS;  fra- 
ter  Friderici  Engelbertus  cuidam  honesto  militi,  sicut  nuper 
ab  eius  ore  audivi;  proposuit,  ila  dicens:  Tales  et  tales 
sunl  cognati  mei,  tales  et  tales  sunt  affines  mei,  predictos 
nobiles  nominanS;  et  qms  mihi  fratribusque  meis  nocere 
possit?  Respondente  milite  :  Nullus  sane  possit,  maxime 
quamdiu  volkscum  est  dominus  et  cognalus  vester  archiepis^ 
coptiSj  ille  subiunxit:  Ponamus  non  superesse  archiepiscO'' 
pum^  ecquis  nobis  vim  vel  contumeliam  inferre  posset?  Mi- 
les  quidem  respondit  sicut  et  prius  responderat^  sed  satis 
displicuit  ei  hic  sermo  cum  postea  comperisset  quare  pro*- 
latus  esset  ab  eo.  Atque  inde  coniici  potest  hoc  sacrilegium 
non  tum  primum^  cum  episcopus  occisus  est^  fuisse  con- 
ceptum^  sed  diu  pertractatum.  Feruntur  huic  conspirationi 
Gonsensisse  nonnuUi  potentes^  quos  fama  quidem  non  lacet, 
sed  propter  lempus  nominare  non  licet.  Sed  veniet  narrandi 
opportunitas  dicente  Salvalore :  NiMl  est  opertum  quod  non 
reveletur,  et  occultum  qnod  non  sciatur. 

Caput  secundum.  Post  festumOmnium  Sanctorum[1225 

20* 


308  CAESARII  VITA  S.  ENGELBERTI. 

nov.  1]  deo  dilectus  pontifex  propter  bonnm  pacis  Susa- 
tum  venit.  Venit  et  Fridericus  cum  fratribus  suis  episcopis, 
aliisque  cognatis  suis  atque  consiliariis.  Ubi  cum  triduo  pro 
conipositione  pacis  laboratum  esset^  nulla  via  que  Friderico 
piaceret  inveniri  potuit.  Induraverat  enim  diabolus  cor  eius 
quasi  lapidem^  et  strinxerat  id  quasi  malleatoris  incudem. 
Eius  consiliariis  tunc  temporis  congruebat^  quod  de  diaboio, 
cuius  membra  per  conspirationem  efTecti  sunt^  paulo  snpe- 
rius  ad  Job  dictum  est  a  Domino:  Corpus  iUius  quasiscula 
fiisiHa  compactum  squamis  se  premenlibus.  Una  uni  comm- 
gitur  et  ne  spiraculum  quidem  incedit  per  eas.  Una  aUeti 
adherebit  et  tenentes  se  nequaquam  separabuntur.  Ita  erant^ 
quicquid  ore  dicerent^  conspiratores  illi  in  concepta  malitia 
pertinaces  et  indurati^  ita  coherentes  et  confederati  ^  ut  nal- 
lum  pacis  consilium  corde  possent  admittere. 

Caput  tertium.  Placuit  circa  idem  tempus  spirilui  sancto 
martyris  sui  finem  quibusdam  viris  religiosiS;  idque  diver- 
sis  in  lociS;  revelare.  Monachus  quidam  congregationis  no- 
strC;  iuvenis  probate  vite^  abbati  nostro  secretius  dicebat: 
Domine,  si  qua  habes  tractanda  cum  arckiepiscopo  ne  tSf' 
feras,  qui  breti  morietur.  Post  dies  paucos  infirmarius  no- 
sler^  Winandus  nomine^  pro  neg^ocio  quodam  ad  illum  Su- 
satum  directus  est.  Qui  cum  in  Veteri  Monte  ^  y  domo  ordi- 
nis  nostri,  pernoctaret^  et  mane  vellet  recedere,  supprior 
subsecutus  ait  ad  eum :  Est  apud  nos  conoersus  qmdamy 
spiritum  habens  propheticum  sicuti  sepe  experti  sumus,  is 
tribulationem  ingentem  brevi  domino  nostro  archiepiscopo 
eventuram  prophetat.  Quapropter  rogo  vos  ut  monealis  em 
ut  cautus  sit  seque  custodiat.  Cui  ille  respondit:  Satius  esl 
me  id  tacere  nam  pro  frivolo  habiturus  est.  Veniens  inde  ad 
episcopnm  benigne  susceptus  est  et  expeditus^  nec  quic- 
quam  tamen  illi  hac  de  re  indicare  ausus  fuit. 

Caput  quartum.  Die  sequenti  dominus  episcopus  literas 
indices  mortis  sue  accepit.  Quas  cum  legisset  in  ignem  mit- 
tens  pedibus  conculcavit^  ne  discordie  seminarium  fierent 
inter  ipsum  et  cognatum  suum  comitem  Fridericum.  Reci- 
tavit  tamen  eas  episcopo  Mindensi  qui  presens  erat.  Cui  cum 
diceret  ille :  Cave  tibi  domine  propter  deum,  non  solum  fua 
causa,  sed  etiam  pro  utilitate  ecclesie  nostre  et  totms  terre 

1)  Altenberg  Tier  sianden  nordostlich  von  Coln. 


CAESARn  YITA  8.  IllGnJKRn.  309 

t 

salule,  respondit  ille :  Angustie  mihi  sunt  umUque,  et  quid 
mi/u  /aciendum  Dominus  novit  y  prorsus  ignoro.  Ve  mihi  si 
tacuero.  Si  autem  eis  proposuero,  diceiU,  imo  amicis  et  cog- 
natis  de  me  conquerentur ,  quod  parriddn  crimen  eis  imjm- 
gam.  Non  solum  de  FridericO;  sed  de  Godefrido  etWilhelmo 
fratribas  eius  snspicio  Mi,  et  adiecit:  Ego  ab  hac  hora  cor- 
jm  et  animam  meam  dMne  committo  providentie.  Assumens- 
que  episcopum  illum  in  sacellum  suum  solus  soli  cepit  con-f 
fiteri  omnia  peccata  sua  ab  iheunte  etatC;  cum  tanto  imbre 
lachrymarum  ut  totum  pectus  eius  inrunderent^  et  cordis 
maculas  crebris  stillicidiis  ut  speramus  diluerent.  Cumque 
diceret  ei  dominus  Mindensis :  Timeo  adhuc  latere  in  con- 
sdentia  vestra  quod  mUd  dictum  non  sit,  respondit  beatus 
ille:  Dominus  scit  me  ex  industria  nihil  subticuisse.  Postea 
tamen  plenius  cogifans  de  peccatis  suiS;  summo  mane  in 
priorem  locum  ducens  confessorem  suum  confessor  Domini^ 
in  spiritu  humilitatis  et  in  animo  contrito^  quod  memorie 
occurrerat  rursus  cum  tantis  lachrymis  confessus  est^  ut  in 
iali  persona  talem  gratiam  lacbrymarum  episcopus  Minden- 
sis  mirari  non  sufiiceret;  et  ille  merito  cum  propheta  dtcere 
posset:  Exitus  aquarum  deduxerunt  oculi  mei  qtda  nan  cus- 
todivi  legem  tuam.  Tesle  eodem  episcopo^  cuins  relatione 
hec  comperta  sunt,  sic  sese  contritione  cordis  coram  do- 
mino  mactavit^  sic  se  oris  confessione  mundavit^  tam  soli- 
cite  utraque  iustificatione  se  preparans^  ac  si  ipsa  die  mo- 
riturus  esset.  Postea  conscientia  serenata  contidenter  ait: 
Modo  voluntas  dei  deme  fiat.  Ecce  sic  verus  et  summns  sa- 
cerdos  homo  Christus  Jesus,  qui  se  in  ara  crucis  oiferri 
dignatus  est  hostiam  propitiationis  pro  peccalis  nostris^  sa- 
cerdotem  penitenlem  profluvio  lachrymarum  suarum  abluere 
et  emundare  voluit^  ut  deo  patri  per  martyrium  offerendus 
in  holocaustrum  esset  hostia  pura^  hostia  sancta^  hostia 
placens  et  immaculata.  Sacerdotes  veteris  testamenti  hostias 
oiferendas  prius  lavabant.  Interim  pulsabatur  ad  ostium  sa- 
celli^  sed  non  permisit  aperiri  dominu9archiepiscopus^  eo 
quod  haberet  oculos  ex  fletu  adhuc  tumidos  et  humidos 
Cumque  pulsando  perseverarent ,  dicerentque  Monasterien- 
sem  et  Osnabnrgensem  episcopos  ad  ostium  stare^  post- 
quam  oculos  extersit  et  faciem  siccavit^  permisit  eos  intro- 
milii;  quibus  et  ait:  Vos  damini  ambo  cognati  mei  esHs,  ego 


310  GHSARIl  TITA  S.  BNGELBERTI* 

sicut  optime  nostis  in  mllo  vos  lesi,  sed  qmntum  potui  sem- 
per  promovi,  necnon  et  fratres  vestros.  Et  ecce  a  diversis, 
tam  literis  quam  verlriSj  indicatur  mihi  comitem  Frtdericum 
fratrem  vestrum,  quem  es  ammo  diiexi  et  cui  non  nocui,  mar- 
lum  mihi  macMnari,  meque  velle  ocddere.  Ad  illi  simulan- 
tes  quod  in  pectore  non  habebant  pavidi  responderunt:  Alh- 
sit  hoc,  domine,  absit;  nihil  necesse  est  voshoc  reformdare, 
quia  nunquam  ascendit  in  cor  eius,  Omnes  per  vos  ditati  ho- 
norati  et  sublimati  sumus.  £t  hoc  quidem  verissimum  erat. 
Nam  Theodericum  electus  in  archiepiscopum  statim  promo- 
vit  in  summi  templi  propositum^  ac  deinde  in  Monasterien- 
sem  episcopum^  Engelbertum  vero  in  prepositum  sancti 
Georgii  et  postea  in  episcopum  Osnaburgensem ,  et  Philip- 
pum  fratrem  iilorum  in  summa  Coloniensi  ecclesia  canoni- 
cum  et  thesaurarium  fecit.  Atque  eo  tempore  quo  occisus 
est  operam  dabat  ut  Bruno  frater  eorum  prepositus  fieret 
summi  edis  Traiectensis.  Que  idcirco  commemorare  volui, 
ut  lector  cognoscat  qualem  ei  vicem  rependerint.  Revera 
rrtribuerunt  ei  mala  pro  bonis^  et  cum  loqueretur  illis  et 
pro  illis  bonum  impugnabant  eum  gratis. 

Caput  quintum.  Comes  Fridericus  ^  ut  conceptam  mali- 
tiam  melitts  dissimulare  posset^  per  bono  pacis  ipsi  a  do- 
mino  episcopo  oblata  verbotenus  acceptavit^  cum  eo  a  Su- 
sato  exiens,  eumque  tam  familiariter  deducenS;  ut  ei  epis- 
copus  diceret:  Cognede,  cum  multa  iocuntitate  simul  ascen- 
denrn  ad  solennem  regis  et  principum  conventum  qm  Nuren- 
berge  celebrabitur.  Sciens  autem  Fridericus  quod  postera  die 
dedicaturus  esset  ecclesiam  in  SwelmC;  oblata  hac  occa- 
sione^  exemplo  Jude  petiit  licentiam  ab  episcopo  discedendi. 
Sicque  ad  satellites  suos  rediit,  eosque  diversis  in  locis  in- 
sidias  tendere  iussit^  quidque  facerent  instruxit ,  et  omni 
quo  potuit  studio  ad  facinus  animavit.  Erat  tum  sexta  feria 
post  festum  Omnium  Sanctorum  [1225  nov.  7]^  et  Domini 
electus,  eodem  die  sanctis  omnibus  per  mcritnm  passionis 
sociandus  ^  ad  dedicationis  locum  ieiunus  venire  constituit. 
Eodem  autem  die  occurrit  ei  vidua  quedam  super  duabus 
causis  sub  dlvini  nominis  obtestalione  iuditium  illius  flagi- 
tans.  Cuius  vociferatione  sacerdos  dei  commotus^  ne  in  boc 
inferior  videretur  iudice  illo  iniquitatis  de  quo  dominus  di- 
cit  in  evangelio^  quod  nec  deum  timebat  nec  hominem  re- 


CAESARn  VITA  8.  nfCCLBBIITI.  311 

verebatiir;  mox  de  equo  descendit;  et  sede  composita  loco 
ducis  ad  iudicandnm  sedens^  super  feudo  de  quo  vidua  con- 
querebatur  sententiam  quesivit  et  accepit.  Audiens  vero  pro 
se  et  contra  viduam  sententiam  esse  latam^  ex  multa  cordis 
cofflmiseratione  protulit  verbum  memorie  dignum :  En  do^ 
mma,  inquit,  feudum  hoc  de  quo  conqueris  Hbi  per  sentenr- 
tiam  ablatum  mihique  adiudicatum  est,  Sed  ego  propler  deum, 
dolens  miseriam  tuam,  id  tibi  relinquo.  Porro  alterius  nego- 
tU  tui  ad  me  non  pertinet  querimonia.  Simile  quiddam  legi* 
mus  in  Romana  historia  de  pio  principe  Traiano.  Qui  cum 
esset  in  expeditione  positus  et  militia  vallatuSy  vidua  illa 
vetustissima  in  foro  oocurrit^  et  iniuriam  suam  illi  conquesta 
est.  Cumque  ille  diceret^  se  ius  ei  dicturum  cum  rediret^  et 
illa  responderet  incertum  esse  reditum  eius,  mox  dominus 
orbis  substitit,  viduam  audivit  et  vindicavit  omnia  illi  resti- 
tuens.  Amplius  aliquid  operatus  est  princeps  noster.  Tra- 
ianus  per  iudicium  vidue  Tecit  iustitiam.  Engelbertu^  omne 
iudicium  convertit  in  misericordiam.  £t  quia  sine  flde  im- 
possibile  est  placere  deo^  si  imperator  illam  humanitatem 
exercuit  zelo  iustiliC;  non  appetitu  secularis  glorie^  poterat 
ei  esse  ad  mitigationem  pene ,  quod  sacerdoti  Domini ,  eo 
quod  esset  vir  calholicus  contritus  et  confessus^  meritorium 
fuisse  creditur  vite  eterne.  Opus  imperatoris  cum  extra  cha- 
ritatem  factum  sit  mortuum  remansit;  opus  vero  episcopi 
quod  ex  cbaritate  factum  speramus  ad  martyrii  gloriam  valde 
eum  habilem  reddidit. 

Capul  sextum.  Cum  autem  episcopus  properaret  ad  lo- 
cum  destinatum;  comes  Fridericus  circa  meridiem  venit  ad 
eum^  certior  fleri  cupiens  quo  tenderet^  et  qui  vel  quot  cum 
eo  essent.  Episcopus  illum  salutat^  utque  apud  se  pernoc- 
taret  plurimum  invitat.  Sed  ille  non  acquiescif^  aliquid  sem- 
per  ut  prius  cause  pretexens.  0  cor  agninum ,  o  oculum 
columbinum!  Cor  sine  felle,  ocnlus  sine  suspicione.  Invitat 
amicus  hostem^  domesticus  latronem^  hostia  carnificem.  Co- 
mite  recedente  et  pontiflce  procedente  y  tempus  adest  ves- 
pertinum.  Yesperis  vero  dictis  rursus  adest  comes.  Eum 
cernens  eminus  Conradus  comes  Tremonie  ait  ad  episco- 
pum :  Domine  creber  comitis  huius  accessus  et  recessus  mihi 
multum  est  suspectus.  En  nunc  tercio  venit,  et  non  sicut 
ante  in  palefrido ,  sed  in  dextrario.  Consulo  wbiSy  ut  et  vos 


312  CABSARU  YITA  8.  ENGELBERTI. 

dextrarium  vestrum  ascendatis.  Cui  ille  respondit :  Hoc  ni- 
mis  esset  notabile.  Non  emm  timeo  guia  non  nocui  illi.  Cum- 
que  appropinquaret^  viderunt  vultus  eius  colorem  penitus 
imroutatunu  Heu  quam  difficile  est^  ut  quidam  ait^  crimen 
non  prodere  vultuf  Cepit  autem  eum  alloqui  episcopus  et 
dicere :  Sciebam^  cognate,  quod  tandem  maneres  mecum.  Sed 
ille  nihil  respondit ,  conscius  ipse  sibi ,  pergebantque  simul. 
£a  causa  quidem  tam  ex  clericis  quam  ex  militibus  suspi- 
cione  territi  ab  illorum  se  comitatu  subduxerunt.  Magna  vero 
pars  episcopalis  familie  cum  cocis  iam  dudum  ad  hospitium 
preparandum  precesserat^  et  pauci  cum  pontifice  remanse- 
rant.  Sole  properante  ad  occasum  hostia  cum  immolante 
properat  ad  aram^  ut  fieret  domino  sacriflcium  yespertinum, 
quod  dignius  erat  in  lege.  Passus  est  Christus  sexta  feria 
hora  sexta,  scilicet  in  meridie^  ut  declararet  se.mediatorem 
esse  dei  et  hominum.  Engelbertum  vero  pati  voluit  eadem 
feria  sed  in  fine  diei ,  ut  ostenderet  eum  per  bonum  finem^ 
non  per  precedentem  vitam^  coronatum.  Per  caudam  hostie 
bonus  finis  designatus  est  in  lege.  Hostiam  sine  cauda  of- 
ferre  non  licuit,  neque  deo  vita  bona  sine  bono  fine  place- 
bit.  Sciens  scriptum  beatus  ille:  Qualem  te  invenero  talem 
te  iudico,  maxime  a  religiosis  expetere  solebat  quatenus  ei 
finem  bonum  suis  orationibus  apud  deum  obtinerent.  Quod 
et  factum  est  quo  iam  diceremus  ordine. 

Caput  septimum.  Circa  crepusculum  ventum  est  ad  lo- 
cum  insidiarum.  £t  ecce  comes  enormitatem  concepti  faci- 
noris  considerans  etabhorrens^  dicere  cepit  ad  suos:  Ve 
mihi  misero  !  Quid  est  quodfacere  volui  ut  dominum  etcogna- 
tum  meum  occiderem?  Sed  mox  illi;  quos  ipse  iam  ante 
flatu  Behemoth  succenderat^  eum  rursus  inflammantes  adeo 
ad  facinus  instigaverunt,  ut  instar  colubri  venenum^  quod 
ad  breve  tempus  evomerat^  ardentius  resorberet  et  resume- 
ret,  statimque  cum  Heriberto  de  nece  episcopi  tractans  vo- 
luntatem  suam  ei  exposuit.  Ille  confestim^  ut  edoctus  fuerat 
a  fratre  suo  dapiferO;  assumpto  secum  Heribeirto  de  Sweren, 
dominum  archiepiscopum  precesserunt.  £t  cum  in  ascensa 
montis  esset,  comes  ait:  Domine,  kec  est  via  nostra.  Cui 
episcopus  respondit :  Domims  nos  custodiat.  Non  enim  sine 
suspicione  fuit.  Tunc  parum  exspectans  comes  alios  famu- 
los  posl  eum  misit^  precipiens  eis  ut  Heriberto  assisterent 


CAESARU  ¥1TA  S.  ENGELBlRn.  313 

in  eo  quod  ille  molituriis  esset.  Cumque  iam  concavam  viam^ 
que  in  summitate^  duabus  hincinde  semilis  cingebatur^  do- 
minus  episcopus  ingrederetur  ^  premissi  servi  comitis  cum 
tanto  strepitu  aditum  preoccuparunt^  ut  eciam  ipse  pontifex; 
sicut  hodie  testis  est  cellarius  de  Hemmerode ,  turbatus  mi- 
raretur.  Alii  a  dextris  alii  a  sinistris  gradiebantur^  quidam 
vero  retro  cum  comile  insidias  observantes  sequebantur. 
Tunc  Heribertus,  signum  eis  dans  qui  in  latebris  erant^  tam 
horribilem  edidit  sibilum ;  ut  non  modo  homines  proditionis 
ignari  y  sed  etiam  equi  quibus  insidebant  stuperent.  M ox  ii 
qui  precesserant  extractis  gladiis  reversi  sunt.  Id  ubi  con- 
spexit  miles  quidam^  qui  inter  illos  et  episcopum  erat^  ter- 
ritus  clamavit :  Domine,  ascendite  cito  dextrarmm  testrum, 
quia  mors  in  ianuis  est/  Ducebatur  enim  dextrarius  a  tergo 
eius  a  nobili  adolescente  de  Hemirsbach.  Videntes  autem 
famuli  comitis  quod  dextrarium  ascendisset,  obiecerunt  se 
ei^  et  unus  ex  illis  vulneravit  eum  graviter  in  crure^  nullo 
eum  defendentC;  excepto  milite  Gonrado  de  Tremonia,  qui 
districto  ense  Heriberlo  Rinckore  se  obiecit.  Quem  tamen 
is  Heribertus  antevertens  dire  in  fronte  percussit^  et  cum  se 
ab  illo  Conradus  averteret^  alio  ictu  inter  scapulos  eum  vul- 
neravit.  Atque  hic  est  ille  Heribertus ,  qui  paulo  ante  do- 
minum  episcopum  premonuerat^  ut  si  secus  qnam  ipse  spe- 
rabat  res  eveniret^  excusare  se  posset.  Ut  autem  viderunt 
hec  illi  qui  erant  cum  episcopo  ^  omnes  relicto  eo  fugerunt^ 
et  impletum  est  in  illis  quod  per  prophetam  de  capite  nostro 
scriptum  est:  Percutiam  pastorem  et  dispergentur  oves. 
Quid  post  hec  de  illo  gestum  sit  tum  propter  suorum  fugam 
tum  propter  imminentem  noctem  plene  sciri  non  potuit.  Sed 
ecce  nulu  dei  actum  est^  ut  comes  Fridericus  ab  Urbe^  re~ 
diens  Coloniam  captivus  duceretur^  ex  quo  martyrii  eius 
ordo  modusque  cognitus  est.  Is  enim  facinus  suum  palam 
confessus^  parricidii  reos  nominatim  expressit;  eciam  fratres 
suos  de  reatu  accusans.  Captus  est  cum  eo  et  milite  quo-* 
dam  Tobias  notarius  eius^  qui  in  vinculis  positus  ad  preces 
quorundam  canonicorum^  qui  me  ad  scribendum  amplius 
sollicitarunt  ^  ut  verius  scribi  posset^  quemadmodum  et  a 

0  auf  der  hohc  des  Gevelsberges  nordostHch  von  Schwelm,  wo  am 
orte  der  that  spatcr  ein  nonnenkloster  cistercienserordens  errichtet 
>vurde.     2}  aus  Rom. 


314  CAESARII  TITA  S.  ftlf6BLBERTT. 

qnibus  occisus  esset  episcopuS;  spe  consequende  venie  mani- 
festavit^  deum  testem  adhibens^  se  vera  dixisse;  prout  ipsius 
comitis  in  ag^one  et  aliorum  nerandorum  Rome  confessio 
paterecit.  Ut  ergo  Tobias  ille  scripsit^  cum  dominus  episco- 
pus  in  via  concava  positus  adhuc  esset,  satellites  preire 
lussi  tanta  vi  arrepto  freno  dextrarium  eius  verterunt^  ut 
fyenum  ei  e  manihus  extraherent,   cumque  ex  utraque  parte 
alio  divertere  non  posset^  quod  via  arcta  et  concava  esset, 
per  mediam  illam  fugere  cepit.  lis  autem  eum  insequentibuS; 
Joachim  dextrarium  eius  in  femore  vulveravit^  et  cum  ex 
neutra  parte  in  via  eum  antecedere  possent;    Heribertus 
extra  viam  cum  equo  exiliens  ^  in  acutissima  ^  semita  sicut 
ipse  confessus  est  eum  prevenienS;  per  caputium  cappe  ar- 
ripuit^  et  eum  ex  latere  ad  se  inclinans  secum  in  terram 
traxit.    Sed  mox  violenter  surgente  beato  episcopo^  quia 
fortior  illo  erat^  extra  viam  in  rubum  fugit^  solo  Heriberto 
per  fimbriam  cappe  illi  inherente.  Cumque  clamorem  in  rubo 
comes  audisset^  propius  accedens  clamasse  dicitur:  Appre- 
hendite  et  tenete  eum^  quia  fortior  nobis  effidtur  vir.  Cumque 
verba  supplicationis  ederet  episcopus   et  diceret:    Sancte 
Petre,  quid  mihi  imputant  homines  isti?  frendens  Fridericus 
ait:  Cedite  latronem,  cedite,  qui  et  nobiles  exheredat  et  ne- 
mini  parcit/  Tunc  Giselbertus  videns  Heribertum  chlamydi 
eius  inherentem  ocyus  descendit^  et  furibunde  accurrenspri- 
mum  vulnus  capiti  eius  inflixit^  secundo  ictu  vibrans  ferrum 
manum  eius  ut  puto  amputavit^  corpusque  eius  gladio  trans- 
fixit.  Tobie  sunt  hec.  Eadem  hora  Jordanus,  qui  ab  eo  pro- 
scriptus  fuerat^  supervenienS;  maximum  vulnus  capiti  eius 
imposuit,  quemadmodum  in  Isenburg  iactavit^  semel  atque 
iterum  dicente  episcopo:  Eheu,  eheuf  Tunc  seorsum  eum 
inclinantes^  Heribertus  primo  cultello  eum  perfodit^  comitC; 
ut  aiunt^  eiulante  et  clamante:  Heu  me  misertm,  nimium 
estf   Cum  autem  Giselbertus  caput  ei  precidere  vellet;  a 
GodefridO;  quem  comes  ad  prohibendum  miserat^   per  ca- 
pillos  abstractus  est.  A  quercu  autem  ubi  primo  cedi  cepe- 
rat;  usque  ad  locum  ubi  detractus  est  et  extractus^  ubi  ho- 
die  sup&r  martyrium  eius  sacellum  fabricatum  est^  vix  de- 
cem  passus  distant.   Ubi  super  eum  velut  canes  rabidi  ac 
famelici  lilii  perditionis  congregati^  cultellis  acutissimis  ad 

1)  arctissima? 


CAmRII  TITA  8.  XRGELBnn.  315 

boc  preparatis  sic  totum  corpns  eius  perfoderunt  ^  ut  a  ver- 
tice  usque  ad  plantam  nuUa  pars  corporis  a  vulnere  vacua 
refflaneret.  Ita  ut  dicere  posset  cum  propheta  in  persona 
Christi  cuius  membrum  efTectus  est  pro  iustitia  moriendo : 
Circumdederunt  me  canes  muUi,  cancikum  malignantium  ob- 
sedit  me  etc.  Porro  unus  ex  eis^  instar  eius  qui  latus  Do* 
mini  lancea  aperuit^  Tertur  eum  sub  pede  incidissC;  explora- 
turus  an  exlinctus  esset.  Deinde  ad  equos  suos  sin^Ii  re- 
vertentes  ad  comitem  convenerunt^  corpore  episcopi  in  terra 
relicto.  0  cecam  temeritatem^  o  fnrorem  mille  mortibus  plec- 
tendum^  o  rabiem  non  hominum  sed  belluarum;  que  non 
est  verita  tam  audacter  tam  crudeliter  tam  viliter  et  indigne 
occidere  christum  Domini^  sacerdotem  Domini^  pontificem 
magnum^  et  non  qualemcunque  ponteficem  sed  pontiricum 
patrem  ac  principem;  et  quod  magis  lerrere  debuerat^  du^ 
cem  fortissimum  et  Romani  regni  tutorem.  Patrato  tanto 
parricidio  homines  malo  demone  pleni  cum  suo  comitC;  imo 
totius  malitie  fomite^  recedentes ,  Domini  sacerdotem ,  ac  si 
unctus  non  esset  oleo ;  liquerunt  in  sterquilinio.  Miles  au- 
tem  quidam^  Leonius  nomine^  qui  illi  adheserat  cum  primum 
detentus  et  vulneratus  fuit^  Heinricum  celiarium  de  Hem- 
menrode^  qui  paulum  precesserat^  subsecutuS;  ait  ad  eum: 
Heu  domine  cellarie,  quidfademus?  Domims  noster  archie- 
piscopus  graviter  mlneratus  est,  et  a  comite  Friderico  capti-* 
vus  abductus  est.  Cui  ille  supra  quam  credi  potest  turbatuS; 
respondit :  Pium  est  ut  revertamur  et  videamus  quld  circa 
illud  agatur  vel  quorsum  abducatur.  Cumque  simul  reversi 
essent  ad  locnm  cediS;  audiunt  clamores  carnificum  illorum 
in  nemore  errantium.  Erat  enim  nox.  Et  cum  undique  cir* 
cumspicerent^  otfenderunt  corpus  martyris  extinctum^  con- 
fossuffl;  ipsoque  adspectu  nimis  horrendum.  Yalde  igitur 
consternati,  suadente  cellerariO;  ne  a  feris  corpus  exanime, 
si  illic  nocte  remaneret  indigne  attrectaretur^  abeunt  ad 
proximas  edes ,  atque  inde  bigam  stercorariam ,  qua  illa  die 
(imus  evectus  fuerat^  adducunt.  Et  ecce  corpus  clarissimi 
principis,  quod  ex  parte  vestitum  reliquerant^  pene  totnm 
leperiunt  nudum.  Nam  preter  femoralia  et  subuculam  que 
coUo  eius  adherebal  nihil  ei  reliquerant^  diploidem  vero  et 
piieum  eius  inxta  corpus  invenenint.  Que  omnia  ita  erant 
sanguine  infecta  et  dilacerata  y  ut  tanquam  nuHi  usui  ac^ 


316  CAESABn  YITA  8.  EN6ELBEBTI. 

comnioda  spoliatores  ilii  ne^lexerint.  Per  qae  tamen  hodie 
multi  sanitatis  beneflcia  consequuntar.  Cellarius  vero  et 
miles  atque  eleemosynarius  corpus  tollentes  et  linteamini 
involventes  vehiculo  imposuerunt.  Cumque  Swelme  iUud 
perduxissent  et  in  ecclesia  ponere  decrevissent ,  non  per- 
misit  sacerdoS;  contaminalionem  basilice  pretexens^  cam 
potius  sanguine  martyris  dedicaretur.  Sed  propter  hoc  et 
alia  quedam  quibus  martyris  gratia  se  indignum  reddidit, 
usque  hodie  satis  graviter  in  suo  corpore  divinilus  flagella- 
tur.  Attamen  positus  est  in  eadem  domo  in  qua  pernoctare 
et  comedere  proposuerat  sacerdos  dei  vivus  ^  dueque  can- 
dele  dedicationi  preparale  illic  coUocate  sunt^  una  ad  caput 
altera  ad  pedes.  Cum  autem  inter  se  vigilias  noctis  partiti 
essent^  et  cellarius  usque  ad  mediam  noctem  corpori  assi- 
deret^  precesque  horarias  beate  dei  genitricis  et  virginis 
Marie  lectitaret,  sicut  hodieque  testis  est;  nunquam  aliquid 
horroris  ex  contactu  illius^  ut  de  cadaveribus  occisorum  fieri 
assolet^  passus  est.  Haud  dubium^  quin  ex  presentia  sancto- 
rum  angelorum  gratia  hec  extiterit^  qui  apud  corpus  marty- 
ris  celestes  excubias  celebrabant.  Fuerat  autem  is  Heinricus 
cellarias  ante  conversionem  miles  y  et  (anto  fortasse  ad  ha- 
iusmodi  opus  expeditior  et  audacior  quanto  assuetior. 

Caput  ociavum.  Mane  martyris  corpus  currui  impositam 
est.  Cumque  illud  deducerent  plures  ex  familia  episcopi, 
qui  timore  mortis  dispersi  fuerant^  deducentibus  adiuncti 
sunt.  Yenientibus  autem  ad  novum  castrum  quod  beatas 
episcopus  suis  expensis  ediflcaverat^  cum  intrare  vellent^  ut 
illic  corpus  lavarent  et  componerent ,  negatus  est  introitus^ 
timore  ut  estimo  Heinrjci  nunc  comitis  de  Monte.  Sed  Ran- 
dulphus  prior  Montensis  cenobii  ante  castrum  illis  occnrit; 
eoque  duce  ad  monasterium  festinatum  est.  Cumque  appro- 
pinquarent  monasterio^  fratres  cum  cruce  et  thuris  suffltu 
eis  obviam  processerunt.  Corpore  sacro  in  feretrum  de  curru 
deposito,  quidam  e  senioribus  Heinricus  nominC;  nunc  eius- 
dem  monasterii  prior^  linteamen  de  capite  martyris  removit; 
vultum  eius  cruentum  et  cohfractum  fratribus  ostendens. 
Quo  viso  lachrymati  sunt  valde ,  tam  dilecti  patris  morte  et 
tali  morte  plurimum  consternati.  Specialiter  enim  ille  di- 
lexerat  Montense  cenobium  y  utpote  ab  eius  proavis  funda- 
tum.  Heinricus  vero  cum  ob  cruris  inflrmatatem  uno  pede 


CAESARn  YITA  8.  EH6ELBBRTI.  317 

nufarct,  cogilans  bealum  viram  a  nocentibus  innocentftr 
occisum;  brachium  eius  nudum  nuda  manu  tetigit^  et  plena 
flde  eandem  benedictionem  ad  crus  nudum  transmittens^ 
gradum  pedis  vacillantis  roboravit.  Nam  sicut  ab  eius  ore 
nuper  audivi  ipsa  hora  cepit  lenius  habere  et  gradatim  pro- 
ficere.  Deinde  cum  vocibus  lachrymosis  corpus  in  oratorium 
illatum  est;  et  eadem  nocte  quibusdam  fratribus  mirifice  vi- 
siones  de  gloria  martyris  in  somnis  oblate  sunt.  Postea 
magno  studio  corpus  eius  in  cenobio  lotum  et  evisceratum 
est,  myrrhaque  et  sale  conditum^  et  vestibus  sacerdotalibus 
decanter  indntum.  Numerata  tum  sunt  in  roartyris  corpore 
qaadraginta  septem  vulnera^  exceptis  parvis  punctionibus^ 
nec  hoc  siue  sacramento.  Nam  quadragenarius  numerus  est 
penitentie^  septenarius  vero  spiritualis  gratie.  Accepit  igitur 
Christi  martyr  quadraginta  septem  vulnera ,  ut  iis  significa- 
retur  per  cordis  penitudinem  et  oris  confessionem  accepisse 
eam  septiformem  gratiam  spiritus  sancti  ^  cuius  dono  per- 
ducttts  est  ad  martyrii  gloriam.  Nulli  dubium  est  quin  vera 
contritio  et  vera  confessio  deleat  peccata  quoad  culpam  ^  et 
satisfactio  exterior  penam  ^  ila  tamen  si  contritio  sit  suffi- 
ciens.  Que  vero  satisfactio  dignior  et  eflicatior  martyrio? 
Nolla  prorsus.  Duo  sunt  per  que  plena  fit  remissio^  mediante 
contritione  j  in  adultis :  baptismus  aque  et  baptismus  san- 
gainis.  Utroque  satisfecit  deo  beatus  Engelbertns.  Quicquid 
enim  macularum  post  primum  contraxit,  secundo  ut  spera- 
mus  totum  diluit.  In  omnibus  siquidem  membris  in  quibus 
peccaverat  punitus  est.  In  capite  quidem  mnltipliciter  sicut 
apparet  in  eius  pileo,  scilicet  in  vertice  in  fronte  in  occipite 
in  temporibus  labiis  et  dentibuS;  idque  tam  graviter  ut  rivuli 
sanguinis  inundantes  et  decurrentes  fossas  oculorum  au- 
rium  narium  et  oris  implerent.  In  gutture  etiam  punitus  est^ 
itemque  in  collo  humeris  dorso  pectore  corde  vcntre  coxis 
crnribus  et  pedibus^  u(  cognoscas  lector^  quali  baptismo 
Christus  in  martyre  suo  diluere  dignatus  sit  quicquid  culpe 
contraxerat.  * 

1)  za  diesem  capitel  gehort  uoch  folgende  bei  Surius  fehlende^  vod 
Gelenias  aber  aas  einer  hs.  nachgeholte  stelle:  Sicut  testis  est  magister 
Johannes  abbas  sancti  Tradonis,  proposuerat  ante  mortem  suam  beatna 
martyr  renanciare  negotiis  regni,  et  pro  peccatis  suis  cruce  signari  at- 
qne  personaliter  transfretare.  Nam  circa  inad  tempus  quo  in  episcopum 
electus  est  signatus  fuerat>  sed  propter  necessitatem  communem  deten- 


318  CAESARII  VITA  S.  IRGELBERTI. 

'  Caputnonum.  Feria  secunda  [1225  nov.  10]  pontiQcis 
corpus  Coloniam  perducitur^  et  ad  gradus  ecclesie  sancte 
dei  genitricis  cum  merore  totius  civitatis  excipitur.  Quantus 
tum  illic  fuerit  gemitus  dolor  planctus  clericorum^  clamor  et 
ululatus  eorum  qui  erant  in  minisleriis^  plebis  diversi  sexus 
et  etalis  quanla  vociferatio  ^  pastoris  sui  mortem  deploran- 
tium ,  probitatis  eius  insignia  commemoranlium;  et  Friderico 
mille  mortes  imprecantium^  nuUius  vox  dicere^  nuUus  stylus 
conscribere  sufBcit.  Preferebatur  ferelro  interula;  martyris 
sanguine  purpurata,  que  ad  commiserationem  movit  imiver- 
sos.  Nec  mirum  si  Colonia  tanto  pastore  viduata  planxit. 
Erat  enim  ille  maxima  columna  templi^  honor  cleri^  inter 
proceres  regni  formosissimus ;  patrie  pater^  et  ut  breviter 
dicam  speciale  decus  sui  temporis.  Tam  autem  fidelis  fuerat 
ecclesie  sibi  commisse^  ut  quodam  tempore  uni  e  ministris 
suis  dixerit :  Non  in  iam  soHcitus  es  ul  liberis  tuis  quos  unice 
diligis  amplam  relinquas  hereditatem,  quam  ego  solicitus  sum 
ut  beatum  Petrum  et  ecclestam  eius  hereditate  ditem.  Rei- 
publice  quoque  tam  fuit  utilis  y  ut  neque  corpori  neque  ex- 
pensis  parceret^  modo  prodesset  multis.  Deportatnr  inde 
corpus  martyris  per  curiam  episcopalem  cum  lachrymis  mnl- 
tis  cum  crucibus  et  thuribulis  in  domum  beati  Petri  ibique 
deponitur^  multaque  ei  beneficia  per  multos  dies  tam  in  mis- 
sis  quam  in  psalmis  more  christiano  impenduntur.  Diu  eniro 
in  illa  ecclesia  mansit  corpus  inhumatum^  quod  per  futu- 
rum  antistitem  primores  et  qui  ministeriis  fungebantur  illud 
convenlui  principum  presentare^  et  de  percussoribus  eius 
conqueri  statuissent^  sicut  et  factum  est.  Ea  enim  causa  sa- 
crum  corpus  coquentes^  carnes  ab  ossibus  separaverunt.  Si- 
cut  autem  teslantur  qui  aderant^  ita  martyris  catvaria  gla- 
diis  cedentium  confracla  et  comminuta  fuerat;  ut  de  calda- 
rio  corpore  extractQ  particulatim  vix  posset  coniungi.  Cum 
tristis  rumor  occisi  pontificis  ecclesiam  perturbasset  ^  dux 
Walramus  de  Limburg^  socer  comitis  Friderici;  dolorem 
super  dolorem  eius  addens^  tertia  die  a  cede  eius^  antequam 
corpus  eius  venisset  Coloniam^  congregato  milite  copiosoet 
multis  rusticiS;  castrum  Yalantiam^  quod  beatus  vir  ad  ma- 
nimentum  terre^  non  longe  a  castro  Rodensi^  maximo  sumplu 

tns,  domino  Ilonorio  papa  dispensante,  pro  se  oiililcs  misit  cum  soinpti- 
bus  magnis.    Cerle  certc  non  sine  causa  ad  gloriam  martyrii  pervenerit. 


CAB8ARII  TITA   S.  ENGKLBERn.  319 

edificaverat;  absens  obsedit;  et  post  paucos  dies  cum  magno 
suorum  tripudio  deiecit.  Nam  propter  episcopi  repentinum 
interitum  et  Walrami  improvisum  adventum^  qui  in  castro 
erant^  propter  penuriam  aunone  arroorum  et  propugnatorum^ 
hostibus  se  dediderunt.  Walramus  ut  a  faoto  excusare  se 
posset;  sicut  et  fecit^  presens  adesse  noluit,  sed  fratrem 
suum  Gerardum  cum  filio  Walramo  ad  castrum  destruen- 
dum  misit.  Aiebat  euim  in  suam  ignominiam  illud  exstruc- 
tum.  Gerardus  vero^  qui  in  castro  diruendo  multum  ferve-* 
bat^  eodem  die^  quo  solemne  tricenarium  eius  qui  castrum 
exstnixerat  agebatur  Colonie;  vila  privalus  in  Wassenberg 
sepultus  est.  £um  post  quinque  menses  frater  eius  dux  Wal« 
ramus  secutus  eandem  viam  universe  carnis  ingressus  est. 
Post  cuius  mortem  duo  filii  eius  Walramus  iunior  et  comes 
Heinricus  gravi  admodum  infirmitate  correpti,  satis  vexati 
sunt,  uec  adhuc  plene  convaluerunt.  Causam  vero  tum  mor- 
tis  illorum^  tum  horum  male  valetudinis  deus  novit. 

Caput  decimum.  Sexta  illa  feria  [1225  nov.  14]  qua 
caslrum  fuit  eversum,  septenarium  martyris  agebatur.  Cuius 
rei  gralia  sacerdos  quidam  Ludevicus  nominC;  regularis  ca-* 
nonicus  sancli  Gabrielis  in  Rode/  eiusdem  vocabuli  castrum 
vicinum  pro  anima  martyris  missam  celebraturus  ascendit. 
Cumque  dictis  secretis  post  Sanctus  canonem  inchoaret^  ecce 
sanctum  episcopum  pontificalibus  indutum  vultu  hilari  sacro 
altari  adstare  videt^  et  cum  crucis  signa  exprimeret  super 
panem  et  calicem^  beatus  pontifex^  per  totum  canonem  sa* 
cerdoti  se  conformanS;  eedem  modo  et  iisdem  vicibus  sancta 
consignavit  dexteram  elevans.  Cum  aulem  ventum  esset  ad 
eum  locum  ubi  defuncti  nominantur^  et  eum  sacerdos  nomi- 
nasset^  expleto  sacramento  ait  illi  episcopus :  Frater,  non 
est  necesse  ut  inter  mortuos  me  nomines.  Sum  enim  cum  deo 
et  in  choro  martymm  gaudio  fruor  ineffabiH/ El  adiecit :  No^ 
veris  pro  certo ,  quod  omnes  illi  qui  me  occiderunt  vel  quo- 
rum  consilio  occisus  sum  male  perilmnt,  idque  citius  quam 
credipossit.  His  dictis  disparuit.  Ludevicus  vero  missa  com- 
pleta  omnibus  que  viderat  indicavit^  teslem  deum  adhibens 
ita  se  habere. 

Caput  undecimum.  Sequenti  die^  id  est  sabbato  [nov.  1 5] 
castro  Valantie  destructo^  turris  a  clero  Colonie  erecta  est 

1)  Kloslerrode  uordlich  voii  Achen. 


320  CAEdARtl  YITA  S.  ENGFLBERTI. 

contra  faciem  Damasci.  Cum  aalem  status  regionis  ex  morte 
pontificis  valde  turbatus  esset^  timerentque  primores  et  cle- 
rus  ne  forte  cives  cum  Walramo  propter  privilegia  que  do- 
minus  Engelbertus  communis  utilitatis  causa  confecerat;  ali- 
quid  contra  ecclesie  libertatem  molirentnr;  sicut  eis  postea 
dure  satis  impositum  est  ^  diem  qui  est  decimusseptimus  ka- 
lendas  decembris^  qui  nonus  erat  a  cede  pontificis^  electiooi 
prefixerunt.  Quo  die  y  mediante  et  cooperante  domino  Theo- 
derico  Trevirensi  archiepiscopo^  Heinricus  Bonnensis  pre- 
positus  in  pastorem  et  archipresulem  consensu  unanimi  elec- 
tus  est.  Quo  iuxta  morem  in  episcopi  sede  residentO;  clamo- 
res  ministrorum^  id  est  eorum  qui  ministeriis  fungebantur, 
de  nece  domini  sui  conquerentium  renovati  sunt^  et  ab  eis 
interula  martyris  in  sinum  eius  deposita  est.  Ille  vero  ut 
aiunt  mox  iuravit^  se  sanguinem  eius  quoad  viveret  vindi- 
caturum.  Quam  studiosus  aulem  et  fervens  hactenus  et  fue- 
rit  et  sit  in  ea  vindicla  persequenda ,  ita  ut  neque  corpori 
neque  pecuniis  parcat^  sequentia  declarabunt.  Eo  quidem 
die  quo  sacerdotio  initiatus  est^  ad  gloriam  martyris  dila- 
tandam  coram  altari  beati  Pelri  exiguitati  mee  humiliter  sa- 
tis  iniungere  dignatus  est^  ul  que  ab  eo  insigniter  gesla 
sunt  et  miracula  que  per  eum  Dominus  operatur^  ad  poste- 
rorum  notiliam  scripto  transmitterem.  Cumque  me  excusa- 
rem  et  dicerem^  mihi  id  non  licere;  priori  meo,  qui  presens 
erat^  precepit^  ut  me  cogeret  obedire.  Quod  et  fecit.  Itaque 
cnm  multos  in  sua  diocesi  habeat  viros  sapientes  et  elo- 
quentes^  ulpote  theologos  rhetores  et  philosophos^  qui  beali 
antecessoris  eius  vitam  martyrium  et  miracula  eleganti  styio 
scribere  et  floribus  rhetoricis  ornare  possent^  si  materia 
ladde  digna  y  sermone  incullo  a  me  tractata  fuerit  et  expli- 
cata^  non  mihi  quem  cogit  obedientia^  sed  illi  potius  qui 
iniunxit  imputandum  est. 

Caput  duodecimum.  Cum  in  ea  electione  presentes  ad- 
essent  dux  Walramus  et  filius  eius  HeinricuS;  in  taDtum 
commotus  est  archiepiscopus  electuS;  ut  feuda  que  Walra- 
mus  a  beato  Petro  habebat  et  que  filius  eius  habiturus  erat, 
porrigere  recusaret^  idque  ob  supradicti  castri  destructionem. 
Civibus  etiam  negavit  gratiam  suam  ob  privilegiorum  con- 
cremationem  et  societatem  cum  Walramo  initam  atque  eliam 


CAKSARII  VITA  S.  ENGKLBItRTI.  321 

ob  aUa  quedam^  de  quibus  omnibus  non  est  huius  temporis 
texere  historiam. 

Caput  decimumtertium.  Ascendens  inde  Frankenvord  ad 
colloquium  regis^  eiectus  episcopus  corpus  martyris  duobus 
abbatibus  ordinis  Cisterciensis  dererendum  commisit^  puta 
Godefrido  abbati  Montensi  et  Heinrico  abbati  vallis  sancti 
Petri.  Cumque  presentatum  esset  corpus  Heinrico  regi  atque 
principibus  y  et  cuin  eo  mortis  eius  insignia :  interula  diplois 
et  pileus,  iis  qui  corpus  precedebant  districtis  gladiis,  ut 
habent  legum  iura,  contra  Fridericum  latronem  vociferanti- 
buS;  turbatus  est  rex  et  omnes  qui  cum  illo  erant.  Maxime 
autem  rex  puer^  qui  perinde^  ut  lugere  solet  filius  patrem 
et  puer  tutorem  suum^  extinctum  planxit  episcopum.  Pro- 
scriptionem  vero  Friderici  in  celebri  conventu  Norinbergensi 
factam  renovavit^  omnibus  ei  abiadicatis  tam  allodiis  quam 
feudis.  Feuda  libera  abiudicata  sunt  dominis  suis^  allodia 
proximis ,  ministeriales  ^ive  ministri  et  homines  a  iurainento 
ei  prestito  absoluti.  Uxor  eius  vidua^  liberi  eius  orpbani  sunt 
iudicati^.  Electi  quoque  archiepiscopi  nomine  illic  denun- 
ciatum  est^  quicunque  Fridericum  captivum  ci  exhiberet,  illum 
mille  marcas  colonienses  ab  co  recepturum.  Infeudatus  indo 
a  rege  electus  archiepiscopus  cum  corpore  martyris  Mogun* 
tiam  descendit^  ubi  dominus  Coiiradus  Portuensis  episcopus 
etlegatus  in  adventu  domini  [1225  nov.  30]  concilium  ce- 
lebravit  \  Ibi  eius  prccepto  congregati  erant  diversarum  ur- 
bium  episcopi  et  abbates  multi.  Is  ob  necem  presulis  mul- 
tum  constematus^  in  sermone  suo  multis  eum  in  eodem  con- 
citio  preconiis  extulit^  martyrem  predicans^  et  ceteris  epis* 
copis  qui  bonis  ecclesiarum  suarum  cognatos  et  nepotulos 
suos  infeudant;  vel  dum  ea  diripiunt  dissimulant,  exem- 
plum  eum  statuens.  In  eodem  concilio  ab  illo  totius  Ger- 
manie  legato  Conrado  Fridericus  comes  etiam  spirituali  gla- 
dio  punitus  est.  Cum  enim  eum  excommunicaret  cum  univer- 
sis  ecclesiarum  prelatis  illic  congregatis^  precepit  per  omnes 
provincias  legationis  sue^  id  est  Moguntinensem  Colonien- 
sem  Trevirensem  Bremensem  et  Magdeburgensem,  in  omni- 
bus  ecclesiis  per  omnes  dominicas  cum  extinclione  cande- 

0  diese  worte  enlsprechen  j^enau  den  in  solchen  f&llen  ublichen 
rechtsforineln ,  vergl.  uas  urthril  Heinrichs  V|[  uber  Johann  Parricida 
vom  18  sept.  1309.  2)  naheres  uber  die  handlungen  des  cardinals  bei 
Enio  et  Menco  apod  Hngo  1,486  oder  apud  Maihaeum  ed.  II.  2,85. 

BOEBMEH  FONTES.  2.  21 


322  CAESARII   VITA   S.   EKGELBERTI. 

larum  eum  excommunicar];  nec  eum  solum  sed  etiam  omnes 
eias  adiutores^  a  quibus  vel  quorum  consilio  occisus  est 
presul  y  itemque  omnes  qui  reos  necis  eius  foverent  vel  eis 
communicarent.  Exhibite  quoque  in  eodem  concilio  sunl 
Gonrado  legato  litere  Theoderici  Monasteriensis  episcopi  et 
Engelberti  electi  Osnaburgensis  ^  germanorum  fratrum  Fri- 
derici ;  quorum  prior  de  sacrilegio  se  excusavit ,  paratum  se 
dicens  canonice  se  purgare^  alter  episcopum  ordinari  se  pe- 
tiit.  Respondit  legatus :  se  proniorem  ad  parcendum  quam  ad 
puniendum^  modo  se  excusare  possint.  Diemque  eis  prefixit 
quo  se  purgarent  in  concilio  Leodiensi.  Quo  cum  venissent, 
nobilibus  conductum  eis  ex  mandato  cardinalis  legati  pre- 
stantibuS;  nec  se  canonice  cum  septem  episcopis  purgare 
posseut^  primoribus  Coloniensibus  multisque  aliis  eos  ac- 
cusantibuS;  legatus  ex  consensu  episcoporum  plurimorum 
qui  presentes  erant^  ad  dominum  papam  illos  transmisit.  Cui 
etiam '  inter  cetera  hec  scripsit :  Eaamim  vestro  dirigmus 
hos  duos  episcopos  gramter  de  dofnini  Engelberti  nece  infa' 
matos. 

Caput  decimumguartum.  Ut  autem  ad  superiora  redea- 
mus  corpus  martyris  a  duobus  supradictis  abbatibus  per 
Rheni  alveum  Coloniam  reducitur.  Cumque  venissent  contra 
Wesseling  pagum^  duobus  milliaribus  a  Colonia  distantem^ 
miles  quidam  x^rnoldus  nomine  e  litore  prospiciens,  ubi  di- 
dicit  ponliricis  Engelberti  ossa  revehi^  in  contumeliam  mar- 
ty ris  erupit  j  ita  dicens :  Multi  aiunt  dominum  hunc,  qm  com^ 
plures  lesit  damnis  a/feclt  et  exheredamt,  sanctum  esse  et  nU- 
racula  facere;  hoc  si  verum  estj  quod  tamen  ego  nan  credo, 
hec  mihi  deus  faciat  et  addat,  ut  antequam  moriar  insanus 
effidar.  Mulctaverat  illuyd  bealus  episcopus  quadraginta  mar- 
cis  ob  culpam  fllii  eius ,  qui  feminam  vi  oppresserat.  Qua 
tamen  in  re  multum  ei  pepercerat^  ut  facinus  morte  plecten* 
dum  tam  modice  pecunie  damno  mulctaret.  Ut  vero  osten- 
deret  deus  quam  periculosum  sit  homini  ponere  in  celum 
os  suum  y  eodem  die  maledico  vertiginem  capitis  immisit;  et 
cum  paulo  post  aliena  loqueretur^  uxorem  cum  ceteris  ce- 
dere  cepit;  itemque  sacerdotem^  qui  ad  confessionem  eius 
audiendam  vocatus  erat.  Quid  plura?  Tenetur  vincitur  ca- 
stoditur  tanquam  furiosus,  et  sequenli  die  post  mulla  blas- 
phemie  verba  sine  viatico  et  confessione  animam  insanus 


CAE8ARI1  VITA  8.  EHGELBeRTI.  323 

exspirat.  Induerat  enim  maledictionein  sicut  veslimeDtum^  et 
intravit  sicut  aqna  in  interiora  eius.  Itaque  nemo  debet  sibi 
malum  imprecari  y  quia  licet  benignus  sit  spiritus  sapientie, 
non  tamen  semper  liberabil  malediclum  a  labiis  suis.  Hec  mihi 
retulit  miles  quidam^  qui  has  Arnoldi  blasphemias  audivit, 
nec  taroencompescerepotuitblasphemantem.  £t  vix  est  quis* 
quam  in  vicinia  quem  tantum  lateat  miraculum.  Audiant  re- 
centem  militis  huius  penam^  atque  uiinam  non  etiam  eternam 
damnationem^  qui  quacunque  ex  causa  martyri  detrahentes 
et  glorie  eius  invidentes  dicere  solent:  Nequaquam  credere 
possumus  frirum  superbum  ODorum  et  prorsus  mmdo  deditum 
mracula  posse  edere.  Considerant  illi  quid  aliquando  fortasse 
faorit^  sed  qutd  per  martyrium  factus  sit  non  attendunt.  Cre- 
dant  saltem  salvalnm  quem  demones  martyrum  confitentur. 

Caput  deanrnmqmntum.  Est  in  civitate  Magdeburgensi 
quidam  obsessns  a  demone  pessimo  j  qui  nuUius  timet  ex- 
orcismos^  nec  vult  respondere^  nisi  uni  sacerdoti  qui  specia- 
lem  gratiam  contra  illam  accepit  a  domino  ^  cui  etiam  sepe 
nova  et  occulta  dicere  consuevit.  Postridie  eius  diei  quo 
occisus  est  cpiscopus ,  precepit  illi  sacerdos  ut  aliquid  novi 
ipsi  diceret.  IIlo  diutius  reluctante  et  presbytero  instante^ 
miro  modo  cepit  demon  ridere  cachinnari  manus  complodere. 
Cumque  sacerdos  diceret:  Quidhabes  et  que  causa  est  tanti 
tripudH  iui?  respondet  ille:  Eia,  eia!  Sero  ille  Engelber^ 
ius  qui  Colome  episcopus  erat  ocdsus  est.  Stupente  sacer- 
dote  acdicente:  Jfeit/im  /  ille  respondit:  Cito  percipies.  hlt 
sacerdos :  Fuisti  in  morte  eius?  Fui,  inquit  illC;  imo  non 
sunt  tot  grammis  herbule  quot  ibi  congregati  fmmus.  Cum- 
qae  sacerdos  diceret:  Qmd  factum  est  de  arnna  eius?  lu- 
gubri  voce  respondit :  Quando  oculi  ems  sanguine  obducti  et 
oppressi  fuere,  anima  nobis  erepta  est,  et  quo  pervenerit 
ignoro.  Post  triduum  audientes  de  morte  pontificis  salis  ad* 
mirati  sunt ,  quibus  prius  verba  demonis  innotueranL  Civi-- 
tas  enim  Magdeburgensis  a  loco  cedis  pene  quatuor  abesl 
mansionibus.  Etsi  autem  diabolus  mendax  est  ab  initio  et 
pater  eius^  constat  tamen  ex  evangeliorum  testimonio  eum 
aliquando  vera  dicere  contra  suam  voluntatem,  maxime  cum 
exorcizalur^  uti  hoc  speramus  quod  subiungimus. 

Caput  decimum  sewtum.  In  diocesi-Trevirensi  est  ceno- 
bium  sanctimonialium  ordinis  Cisterciensis  quod  ad  sanctum 

2i* 


324  CAESARII  VITA   S.  ENGELBERTI. 

Thomam  vocatur.  Illic  ante  hos  dnos  menses  energiinieniis 
quidam  in  oratorio  eiusdem  marlyris  de  statu  quarundam  ani- 
marum  tam  secularium  quam  religiosorum  interrogatus  y  ra- 
tionabilit^r  de  omnibus  respondit^  ut  qui  illic  aderant  vera 
eum  dicere  non  ambigerent.  Cumque  dominaEIisabeth  eius- 
dem  domus  abbatissa  eum  interrogaret^  mm  mterfmsset  ct& 
episcopi  Engelbertij  et  ille  respondere  nollet,  adiuratus  va- 
lidissimis  exorcismis  ut  diceret  veritatem  sic  ait :  Queris  m 
fuerim  in  morte  eius  ?  Utique  fm^  imo  meo  consitio  interfec- 
tus  est,  Ego  Fridericum  et  satellites  eius  indtam,  ego  ad  fa- 
dms  illos  anbnavi,  ego  ut  re  ipsa  malitiam  conceptam  im- 
plerent  effeci,  Dicente  abbatissa :  IM  est  anima  dus  ?  re- 
spondit:  EheUy  eheu/  subtra€ta  est  mihi  et  sociis  meis  qm 
illic  conteneramus.  Ita  se  ante  mortem  preparaverat ^  ita  se 
laverat,  contritionem  et  conressioneih  significans^  ut  nostri 
iuris  nihil  esset  in  illo,  Et  adiecit :  Nostis  cur  tot  ille  mira- 
cula  fadat?  Respondentibus  Ulis:  Nos  idignoramus,  sed 
vobimus^  imo  precipimus  tibi  in  nomine  Christi^  ut  noUs  id 
indices^  subiunxit :  Quando  volutabatur  in  suo  sanguine  et 
iam  moriturus  erat^  percussoribus  suis  medullitus  ignovit,  ita 
dicens :  ^,  Pater  ignosce  illis  !^^  Propter  hunc  sermonem  tam 
potens  effectm  est  apud  altissimum  ut  non  negetur  ei  quic- 
guid  ab  illo  petierit.  Jdque  pro  comperto  habeatis,  nunquam 
ullum  Colome  sedisse  episcopum  in  pontificis  cathedra,  qm 
tantum  possit  apud  deum  tantique  apud  illum  meriti  sit  ut 
Engelbertus.  Sed  hic  foHassis  obiiciat  quisquam  Maternum 
et  Severinum^   aliosque  sanctissimos  ecclesie  Coloniensis 
episcopos ,  quorum  vita  fuit  irreprehensibilis  et  sanctitas  in 
Christo  probata.   Sed  respondetur  hunc  fuisse  martyrem^ 
illos  non  fuisse.  Consummatus  in  brevi  per  martyriuro  En- 
gelbertus  explevit  tempora  multa.  Totius  tabernaculi  pul- 
chritudinem;  per  cuius  cortinas  et  columnas  ecclesie  ordi- 
nes  prefigiirati  sunt^    pelles  tegebant  arietum    rubricate. 
Arietes  qui  duces  gregum  sunt  significant  ecclesie  prelatoS; 
qui  verbo  et  exemplo  sive  utriusque  testamenti  cognitioue; 
quasi  duobus  cornibuS;  gregem  sibi  commissum  custodire 
tenentur.   Quorum  pelles  rubricantur  cum  pro  subditorum 
salute  aut  zelo  iustitie  mortem  oppetenteS;  uti  beatus  Fngel- 
berlus^  lavant  stolas  suas  in  sanguine  agni.  Ipse  quidem 
Engelbertus  revera  fortis  aries  fuit^  quippe  qui  duobus  cor- 


CAESARII   VITA    S.   GNGELBERTI. 


325 


nibtis  suiS;  id  est  gemina  potestate^  spirituali  et  seculari^ 
hostes  ecclesie  Colonieusis  ventilavit.  Quod  si  obiiciatur  de 
sanctis  Evergislo  et  Agilolpho  episcopis  Coloniensibus,  etiam 
illos  passos  esse  ^  responderi  potest :  non  tanti  nieriti  fuisse 
causam  martyrii  eoram  sicut  £ngelberti.  Alter  enim  illorum 
noctu  a  latronibus  clam  occisus  esl^  alter  vero  palam  a  rap- 
toribus  qui  diocesis  eius  terminos  pervaserant.  Illos  mar- 
tyres  fecit  pietas  et  innocentia  vita,  hunc  vero  virlus  obe- 
dientie  et  zelus  iustilie.  Sicut  diverse  sunt  species  martyrii^ 
ita  et  cause  diverse.  Agnus  occisus  est  ab  origme  mundi  ait 
scripture  anthoritas.  Agnus  Christus  est^  qui  in  quibnsdam 
suis  membrts  occisus  est  propter  innoccntiam  ut  in  Abel, 
in  aliis  propter  iustitiam  ut  in  prophetis^  in  aliis  propter 
zelum  legis  ut  in  Machabeis ,  tn  aliis  propter  constantiam 
fidei  ul  in  apostolis.  Recentiori  tempore  in  sancto  Thoma 
Cantaariensi  episcopo  occisus  est  propter  libertatem  ecclesie 
conservandam.  Eadem  causa  mortis  extitit  in  presnle  nostro 
Engelberto.  Occubuit  ille  pro  libertate  ecclesie  Cantuarien- 
sis,  iste  vero  pro  defensione  ecclesie  Essendiensis.  Liberavit 
ille  ecclesiam  Anglicanam  sanguine  suo  de  gravi  iago  regis 
Heinrici^  liberavit  iste  eque  roorte  sua  ecclesiam  sue  de- 
fensioni  commissam  ab  intolerabili  exactione  comitis  Fride- 
rici.  Et  licet  beatus  Thomas  ante  passionem  muUa  perlulerit 
incommoda  damna  exiiia  que  non  pertulit  Engelbertus^  in 
ipsa  tamen  passione  plus  doloris  angoris  et  ignominie  cer- 
tum  est  Engelbertum  tolerasse.  Ille  enim  ut  legimus  in  ca- 
pite  una  ictu  cesus  a  sacrilegis  relictus  est  in  templo,  iste 
Yulneribus  permultis  loto  corpore  confossus  nudus  relictus 
est  in  sterquilinio.  Sanctus  Thomas  oocisus  est  ab  eis  qui 
aperte  eum  oderant^  sanctus  vero  Engelbertus,  quodmaio- 
rem  aiferre  solet  dolorem  et  augere  invidiam,  a  cognatis  et 
amiciS;  a  quibus  nihil  metuebat^  quosque  ipse  sublimarat. 
Philosophi  cuiusdam  sententia  est:  duplicari  dolorem  cum 
ab  eo  a  quo  bonum  merueris  venit,  itemque  tanto  ininriam 
magis  affligere  quanto  propinquior  est  qui  fecit.  Inde  eciam 
est  quod  David  propheta  dixit  in  psalmo :  Quomam  si  ini- 
miciis  meus  malediansset  mihij  sustinuissem  utique  et  cetera 
que  sequuntur.  Reportatum  denique  corpus  sacrum  gloriosi 
martyris  Engelberti,  angelica  libertate  donali;  Colonie^  in 
ecclesia  beali  Pelri   in  sepulchro  decentissime  prcparalo, 


326  CAES.iRII  TITA   S.   ENGELBERTl. 

iuxta  mausoleum  nobilissimi  presulis  et  archiducis  Philippi^ 
quod  est  in  dextera  ecclesie  parte  contra  portam  australem, 
sexto  kalendas  martii  [1226  feb.  24]  dominus  Conradus 
Portuensis  episcopns  ct  sedis  apostolice  legatus  curam  in- 
numerabili.  multitudine  diverse  dignitatis  ordinis  sexus  et 
etatis  sepelivit.  Quanta  illic  quotidie  miracula  fiant  in  libro 
virtutum  eius  partim  declarabitur.  Passns  est  autem  beatus 
martyr  anno  gratie  millesimo  ducentesimo  vicesimoquinto 
mensis  novembris  die  septimo^  anno  pontificatus  sui  deci- 
mo ;  sub  Honorio  papa  tertio  y  imperante  Friderico  secundo, 
monarchiam  celi  et  terre  obtinente  domino  nostro  Jesu 
ChristO;  qui  cum  patre  et  spiritu  sancto  vivit  et  regnat  per 
infinita  secula  ^seculorum.  Amen. 

Caput  decimum  sepHmum.  Superest  nunc  ut  dicamus 
quanta  celeritate  et  severitate  omnipotens  deus  famuli  siii 
sanguinem  tum  per  se  ipsum  tum  per  humanum  minislerium 
vindicaverit.  Quantum  enim  dispUcuerit  sacrilegorum  faci- 
nus^  licet  martyris  passio  placuerit^  pena  subsequens  mani- 
festat.  Vox  animarum  pro  Christo  inlerfectorum  eiusmodi  est 
in  Apocalypsi :  Usque  quo  dominus  sanctus  et  verus  non  iudi- 
cas  et  non  vindicas  sanguinem  nostrum  de  his  qui  habitant  m 
terra  ?  Non  diu  exspectavit  Dominus^  non  annum^  non  men- 
sem^  sed  statim  martyris  sui  Engeiberti  sanguinem  ad  se  de 
tcrra  clamantem  vindicare  cepit.  Vindicavit  autem  gladio  mat- 
eriali;  vindicavit  gladio  spirituali^  idque^  sicut  martyr  octavo 
die  ab  obito  suo  Ludevico  Rodensi  predixerat;  tam  celeriter  et 
tam  acriter  ut  a  nobis  credi  non  posset.  Noveris,  inquit^  pro 
certo ,  eos  omnes  qui  me  occiderunt  t>el  quorum  consUio  00- 
cisus  sum  male  perituroSy  et  hoc  citius  quam  credi  possil. 
Quarto  enim  die  unus  satelliium  funestorum  abHeinrico  co- 
mite  Tuitii  captus^  in  insula  Rheni  ante  civitatis  menia  rote 
supplicio  alTectus  est  sine  ulla  misericordia.  Non  multo  post 
alius  quidam  capitur  et  vinctus  Coloniam  mittitur,  ubi  pedi- 
bus  ad  equos  ligatus  cum  per  plateas  civitatis  horrendum 
in  modum  tractus  esset^  membris  omnibus  securi  confractis, 
iii  rota  extra  muros  positus  est.  Aiunt  duos  alios  aUbi  con- 
similes  dedisse  penas.  Ceteri  vero  tam  nobiles  qnam  sem 
eorum  timore  morlis  natale  solum  cum  possessionibus  snis 
reiinquentes  ^  cum  duce  suo  Satana  usque  hodie  circumeunt 
terram  et  perambulant  eam.   Ipse  autem  totius  mali  capnt 


CAESARII   VITA  S.   ENGELBERTI.  327 

Fridericiis  cum  duobus  fratribus  suis  Wilhelmo  et  Godefrido^ 
ut  supra  djctum  est^  excommunicatus  ac  deinde  proscriptus, 
proiectus  a  facie  Domini  sicut  Cain  qui  fratrem  suum  occi* 
derat^  vagus  et  profugus  factus  est  super  terram ,  nusquam 
acceptus^  nusquam  tutus^  ita  ut  dicere  possit  cnm  Cain: 
Omnis  qui  ifwenerii  me  octidit  me.  Inlerim  castrdm  eius  Isen* 
targ,  quod  inexpugnabile  videbatur,  in  ultionem  pontificis 
obsidetur  deditur  et  soloteuus  destruitur.  Cumque  obsessi 
multi  essent  et  vite  necessariis  abundarent;  tantus  eos  ti- 
mor  invasit^  ut  castrum  diu  tenere  non  auderent.  Inde  an- 
tem  uxor  Friderici  cum  liberis  educta  est,  ut  ei  merito  con- 
graeret  quod  de  Juda  traditore  scriptum  est :  Ftant  filu  eius 
orphani  et  uxor  eius  vidua.  Nutantes  transferantur  filH  eius 
et  mendicent,  eHciantur  de  habUationibus  suis.  Scrutetur  fe^ 
nerator  omnem  substantiam  eius,  et  diripiant  alieni  labores 
eius.  Non  sit  illi  admtor  nec  sit  qui  ndsereatur  pupUiis  eius, 
Ex  omnibns  enim  bonis  suis  Fridericus  cum  uxore  liberis  et 
fratribas  eliminatus  est.  Theoderious  vero  episcopus  Mo- 
nasteriensis  cum  fratre  Engelberto  in  Osnaburgensem  epis- 
copum  electO;  in  concilio  Leodiensi  suspensi^  Romam  pro- 
fecti  sunt.  Profectus  est  etiam  cum  eis  Fridericus^  eadem  spe 
qna  et  ilti.  Cumque  aliquamdiu  in  curia  mansissent  episcopi 
nec  proficerent ,  eo  quod  se  sufficienter  purgare  non  pos- 
sent,  procuratoribus  ecclesie  Coloniensis  reclamantibus  ct 
literis  principum  eos  accusantibus ,  ambo  depositi  sunt,  et 
non  multo  post  tum  ex  dolore,  tum^  quod  credibilius  est^  ex 
divina  ultione  mortuus  est  Theodericus  y  et  in  solo  pere- 
grino  sepultus.  Mortui  sunt  ibidem  alii  ex  parricidis  tres. 
Mortua  est  etiam  uxor  Friderici  morte  subitanea^  cumque 
viscera  eius  eiecta  essent^  adeo  cor  eius  ex  dolore^  ut  aiunt^ 
emarcuerat^  ut  vix  fabe  quantitatem  excederet.  Mortuus  fuit 
ante  eam  pater  eius  dux  Walramus  cum  fratre  Gerardo^  viri 
potentes.  Ita  miser  Fridericus  spe  ubique  destitutuS;  cum  Rome 
non  impetraret  misericordiam  que  illi  placeret^  vel  indignus 
misericordia^  vel  quod  probabilius  est  ad  maiorem  indignio- 
rcmqaepenam  divinitus  reservatus,  digressus  ab  Urbe^  dis- 
simulata  persona  quanlum  quidem  potuit^  cum  duobns  Leo- 
dium  venit.  Ubi  a  quodam  qui  eum  Rome  videral  cognitus^ 
6t  quod  ipse  comes  Fridericus  esset  prodilus,  a  Balduino 
milite  Leodiensi  fraudulenter  satis  captus  est,  et  domino 


328 


CAESAHII  VITA  S.  EXGELBERTI. 


Heinrico  Goloniensi  archiepiscopo  plus  quam  duobus  miili- 
bus  marcarum  venditus^  ac  deo  dispensante  eodem  pene 
die  j  anno  evolutO;  quo  beatus  mflrtyr  Engelbertus  multoriun 
merore  civitati  est  mortuus  illatus^  multorum  desiderio  per 
portam  oppositam  captivusestintroductus^  atqueinde  quarto 
diC;  quo  fuefat  superiori  anno  primum  episcopi  septenariom 
celebratum^  turpissime  in  rotam  cum  tormentis  impositus  est. 
Videtur  ei  congruere  quod  a  Domino  per  Ezechielem  ad  re- 
gem  Egypti  dictum  est :  Expandam  super  te  rete  meum,  et 
extraham  te  in  sagena  mea,  et  proHdam  te  in  terram.  Super 
faciem  agri  abiiciam  te,  et  haMtare  super  te  fadam  amnia 
volatilia  agri,  et  implebo  colles  sanie  tua,  et  irrigabo  terrm 
fetore  sangmnis  tui.  Universa  hec  impleta  sunt  et  implentur 
in  Friderico.  Captus  est  venditus  extractus  et  vinctus^  in 
terram  proiectus  et  securi  confractuS;  sicque  super  rotam 
positus^  esca  factus  est  volatilibus  agri^  coUes  quibus  im- 
positus  est  implens  sanie  sua^  et  terram  subtus  irrigans  fe- 
tore  sanguinis  sui.  Per  triduum  illud  ^  quo  vinctus  tenebatar 
in  palatio,  extramuros  civitatis  in  monticulo^  qui  est  iaxta 
portam  sancti  Severini^  columna  ex  lapidibus  alta  satis  erecta 
est^  et  in  illam  rota  plaustri  plumbo  vestita  ut  durare  posset 
translata^  atque  in  eam  rotam  funibus  perlractus  est^  prius 
tamen  in  terra  brachiis  et  cruribus  eius  securi  coufractis. 
Erat  tum  anniversarius  dies^  quo  martyr  sacerdoti  Rodensi 
predixerat^  omnes  percussores  suos  mala  morte  perituros. 
Quod  accipiendum  est  vel  de  corporis  vel  anime  vel  utrius- 
que  morte.  Etsi  autem  mala  et  turpi  atque  ignominiosa  morte 
in  corpore  Fridericus  periit,  speramus  tamen  eam  penam  anime 
eius  fuisse  medicinam,  quandoquidem  bene  contritus,  et 
diligenter  atque  frequenter  tam  privatim  quam  publice  con- 
fessus  se  reum  clamavit^  et  penas  illatas  patienter  tulit, 
membra  singula  carnifici  confrigenda  ultro  offerens.  Cum  in 
dorso  eius  fabricaret  carnifex  ille  immisericors  ^  et  sedecim 
ictus  cum  securi  ei  inferret^  nullam  edidit  vocem;  ita  ut  om- 
nes  mirarentur.  Inde  usque  ad  matutinas  preces  in  corpore 
durans,  fertur  tantum  orasse^  et  circumstantes  ut  proipso  ora- 
rent  deprecatus  esse.  Fortassis  ex  merito  martyris  Engel- 
berti ,  qui  moriens  oravit  pro  innimicis ,  gratia  hec  illi  pre- 
stita  est.  Cum  autem  ex  omnia  que  iam  diximus  intra  pri- 
mum  fere  annum  acciderint^  haud  dubium  quin  de  aliis  sa- 


CAESARII  YITA  &  ENGBLBBRTI.  329 

crilegis  his  similia  vel  etiam  roaiora  audituri  simus.  Sed  de 
his  satis.  Nunc  porro  de  miraGulis  et  beneficiis  que  ob  eius 
merita  declaranda  prestantur  infirmis  quedam  dicenda  sunt 
ad  honorem  domini  nostri  Jesu  Christi  y  cui  cum  patre  et 
spiritu  sancto  houor  et  imperium  in  secula  seculorum.  Amen. 


EXCERPTA  EX  CHRONICA  GODEFRIDI  COLONIENSIS. 

H98  —  1238. 


Anno  dominice  incarnalionis  m.c.xc.viii.  werra  roa^na  ^^^ 
et  dissensio  nimis  timenda  oritur  inter  principes  Theutoni- 
cos  de  imperio.  Nam  Coloniensis  et  Trevirensis  archiepis- 
copi  electionem  regis  sui  iuris  esse  firmantes  ^  habito  con- 
silio  apud  Andernacum  cum  Bemhardo  dtice  Saxonie  et 
aliis  episcopis  et  comitibus  et  nobilibus  plurimis^  curiam 
omnibus  principibus  in  Colonia  habendam  prefigunt  in  do- 
minica  Oculi  mei  [roSrz  1],  evocantes  eodem  et  ducem  Za- 
ringon  Bertolfum;  quem  ipsi  eciam  deliberaverant  regem 
creare.  Ad  quam  curiam  cum  pauci  occurrerent^  et  ideo  tale 
negocium  ad  efi^ectum  non  possent  perducerC;  nunciatur  eis 
orientales  marchiones  cum  duce  Saxonie  Bernhardo  et  Mag- 
daburgensi  archiepiscopo  et  aliarum  superiorum  partium 
principibus  ad  electionem  novi  regis  Erspfort  convenisse. 
Qni  mox  Herimannum  Monasteriensem  episcopum  et  alios 
honoratos  viros  ad  eosdem  qui  convenerant  principes  mi«- 
serunt,  rogantes  ne  absentibus  eis  aliquam  electionem  ce- 
lebrarent ,  sed  ad  aliquem  denonatum  locum  ipsis  occurre- 
rent,  electuri  cum  eis  idoneum  et  dignum  deo  imperatorem 
et  advocatum  ecclesiarum.  Dam  ergo  iam  dicti  nuncii  ad 
eandem  curiam  venissent^  cognoverunt  illos  in  Philippum 
ducem  SueviC;  imperatoris  fratrem^  concordasse,  et  eum  in 
regem  elegisse.  Unde  n^oti  redierunt,  et  predictis  episcopis 
que  Tacta  fuerant  retulcrunt.  Qui  vehementer  indignati;  eo 
quod  numquam  aliquis  rex  in  Saxonica  lerra  electus  ab  hiis 


330  EX  GODEFRIDO  COLONIEKSI. 

ii98  principibus  faisset^  mox  duci  Bertolfo  de  Zaringon  fidem 
fecerunt;  quod  ipse  repatrians  exeroitum  secum  duceret^  et 
statuto  sibi  die  Andemacum  rediret  j  eum  ibi  remota  omni 
dubitatione  regem  crearent.  Hoc  et  ipse  promisit  et  iuravit^ 
et  insuper  obsides  dedit. 

Designato  igitur  die  cum  apud  Andernacum  ab  episco- 
pis  et  omni  multitudine  cum  apparatu  et  desiderio  maxiino 
exspectaretur^  ecce  rumor  pessimus  et  eius  ignavie  dignus 
intonuit^  ipsum  scilicet  cum  duce  Suevie  concordasse^  et  ut 
ipse  regno  et  electioni  renuntiaret  undecim  millia  marcarum 
et  ducatum  ab  eo  accepisse.  Hic  ergo  rumor  et  inhonestus 
eventus  primores  inferiorum  partium  graviter  afflixit^  eo 
quod  indignum  sibi  et  intollerabile  videretur,  si  contra  suam 
volnntatem  Philippus  dux  regnasset.  Constat  tamen  quod 
ipse  nuncios  suos  ad  archiepiscopum  Coloniensem  cum  pre- 
cibus  transmisit  ^  multa  offerens  sed  plura  promittens  ^  si  ad 
suam  electionem  animum  veliet  inclinare.  Sed  episcopus 
hoc  sibi  tutum  non  credens  vel  honestum,  hec  facere  peni- 
tus  recusavit.  Habitoque  consilio  Ottonem  comitem  Pictavie, 
filium  Heinrici  ^uondam  ducis  Saxoriie;  in  regem  eligil. 

Episcopus  Argentine  et  comes  de  Dasburg  Suevo  omnia 
sua  devastant,  eique  in  tota  Suevia  cuncla  diripiunt  usquc 
ad  urbem  imperialem  que  Haginove  dicitur.  Causa  discordie 
inter  eos  fuit^  quod  Otto  frater  dueis  predicii  episcopi  fra- 
trem  captum  suspendio  necaverat.  Idem  ergo  episcopus  et 
sui^  cum  diutina  dissensione  Suevo  restitissent^  data  tandem 
civitate  sub  conditione  satisfecerunt. 

Predictus  itaque  dux  causam  suam  agens  ^  et  ut  neces- 
sitas  eum  compulit  ab  omnibus  auxilium  petenS;  omnes 
pene  principes  muneribus  sibi  conciliat;  urbes  regias  snsci- 
pit^  fidem  sibi  fieri  ab  omnibus  iubet^  nomen  regium  sibi 
ascribit;  et  apud  civitatem  Wangionum  in  albis  paschali- 
bus  ^  coronatus  progreditur.  In  ^  inCerioribus  vero  partibus 
nobiles  Lotharingie  ad  favorem  suum  soUicitat.  Ex  quibus 
Walramus  Heinrici  ducis  de  Limburg  filius  ad  eum  declinat; 
castrumque  regium  quod  Berinstein  ^  dicitur  ab  ipso  sasci- 
pit.  Ducem  quoque  Boemie  sibi  allicit^  eique^  ut  favorero 

i)  dieses  nur  hier  vorkonimcnde  datum  denCe  ich  anf  dte  uocbe  nach 
ostern  (damals  marz  29)  in  welcher  die  neophyten  weisse  kleider  Irogen. 
2)  In  habe  ich  erganzt.  3)  diese  burg  lag  unniittelbar  vor  der  siadt 
Achen. 


EX  60DEFBIDO  CO|,0NIENSI.  331 

eiusetopempropensiashabeat^noinenregiainindalget;  quem  ii98 
et  in  presentia  sua  consecratum  Bopardie  coronari  consentit. 

Circa  idem  tempus  stella  Colonie  visa  est  circa  lioram 
nonam^  sumentibus  inde  omnibus  letum  auspicium  de  rege 
suO;  qui  tertio  die  post  visam  stellam  ibidem  electus  est. 

Cum  autem  Aquisgrani  ad  regiam  sedem  consecrandus 
properaret^  invenit  sibi  eam  oppositam  et  mililibus  Philippi 
ducis  septam  cum  predicto  Walravo.  Expugnare  igitur  eam 
aggressus  j  multis  expensis  et  gravi  labore  consumpto^  tan- 
dem  eam  in  deditionem  accepit;  et  ingressus  ab  Adolfo  Co- 
loniensi  archiepiscopo  consecratus  intronisatur.  Sepedictus 
eciam  Walravus  in  gratiam  eius  venit,  et  castrum  Berinstein, 
quod  a  duce  Philippo  acceperat^  ab  eo  quoque  suscipit  in 
signum  reconciliationis.  Sed  episcopus  hoc  tutum  terre 
existimans^  idem  castrum  expugnatum  destruxit.  Unde  et 
WalravuS;  a  rege  Ottone  deflciens,  ad  Philippum  ducem 
ilerato  se  contulit^  et  in  omnibus  malis  que  Germania  post* 
modum  passa  est  ipse  dux  et  auctor  fuit. 

Nam  circa  initium  octobris  Philippus  rex  collecto  copto- 
sissimo  exercitu  cum  rege  Boemie  et  aliis  suis  auxiliariis 
ripas  Moselle  obsedit^  volens  transire  in  partes  inferioreS; 
et  vastare  episcopatum  Coloniensem.  Sed  Otto  rex  et  epis- 
copus  Coloniensis^  contractis  ex  adverso  partibuS;  in  alia 
ripa  castra  metati  sunt.  Burgenses  quoque  Colonie  cum  ap- 
paratu  et  ornatu  multo  navium  illo  advenerant.  Stabatque 
anceps  prelium;  nec  superioribus  ad  inferiores  ^  nec  inferio- 
ribus  ad  superiores  transire  audentibus.  Tandem  Philippus 
rex  et  sui^  concepta  audacia^  transitum  facere  conati  sunt^ 
quibus  Lotharingi  in  alveo  fluminis  obstiterunt.  Ibi  ab  utra- 
que  parte  in  ancipiti  pugnatum,  donec  nocte  prelium  diri- 
mente  Lotharingi  sequenti  mane  ad  castra  sua  redicrunt; 
tntum  sibi  non  arbitrantes  cum  infinita  illorum  multi*- 
tudine  in  sua  paucitate  congredi.  Quo  viso  illi  statim  flu- 
men  transierunt^  et  LotharingiS;  apud  Andernacum  col- 
lectis  et  cum  eis  congredi  volentibuS;  copiam  Martis  non 
fecerunt^  sed  quaquaversum  omniam  vastantes,  incendia 
perroiscebant. 

Exustum  cst  eodem  teropore  Regimagium  et  Bunna  cum 
mQltis  circa  iacentibus  villis.  Nec  erat  qui  furentibus  et 
vastantibus  occureret  aut  resisteret^  omnibus  ad  loca  muni- 


332  EX  GODEFRIDO  COLONIENSr. 

1198  tissima  se  conrerentibus ;  ita  quod  iUi  iuxta  Coloniam  pene 
ad  duo  milliaria  accesserant.  Multa  nefanda  et  misera  relatu 
impurissiiiia  illa  barbaries  patravit.  Quorum  unum  ponam^ 
ex  quo  plura  conici  possunt.  Sanctimonialem  quandam 
omnibus  indumentis  spoliatam  melle  perungentes  in  plumis 
lectualibus  volutabant^  sicque  monstrose  hirsutam  caballo 
imposuerunt;  versa  eius  facie  ad  caudam  caballi.  Cumque 
ridiculosum  hoc^  imo  miserabile  spectaculum  per  aliquot 
dies  circumduxissent^  regi  Phihppo  tandem  res  innotuit ;  qui 
zelo  dei  tactus^  omnes  sceleris  huius  reos  aque  bullienti 
tradi  iussit.  Cum  ergo  satis  in  episcopatu  Coloniensi  dese- 
vissent^  iubente  deo^  qui  ponit  terminum  tenebris  et  in  se 
facit  confringi  fluctus  maris^  inopinate  nulloque  fugante^  se 
ad  sua  retulerunt^  in  itinere  exurentes  Andernacum. 

Interea  Otto  etiam  rex  post  discessum  alterius  in  infe- 
rioribus  partibus  omnia  sibi  pro  posse  subiugans^  episcopos 
comites  et  nobiles  Lotharingie  sibi  conciliabat,  et  sacra- 
menta  ac  fidelitatem  ab  eis  exigit  et  accipit;  que  tamen  in- 
flrma  erant  et  infldelia.  Nam  plures  ex  eiS;  in  exiguo  ponen- 
tes  mendacium  aut  periurium,  contra  conscienciam  suam  ve- 
nire  non  timebant,  ore  quidem  sacramenta  preslanles  et 
fidem  iurantes  regi  Ottoni  j  cum  cor  eorum  longe  ab  eo  re- 
motum  cum  Philippo  rege  magis  rectum  videretur  quam  se- 
cum.  Venit  eciam  predictus  rex  Otto  versus  Saxoniam  ten- 
dens  Goslariam^  eam  et  adiacentes  civitates  expugnare  a*^- 
gressus;  superveniente  Philippo  rege  a  proposito  cessare 
coactus  est. 

Heinricus  palatinus  comes  Rhcni ,  frater  Ottonis  regis, 
et  lantgraviuS;  ac  dux  Brabantie  de  Jherosolimis  revertun- 
tur^  infecto  omni  negocio  apud  ethnicos.  Moguntinus  quo- 
que  archiepiscopus  inde  redienS;  in  Italia  moram  facitau^ 
diens  discordiam  que  iu  regno  orta  fuerat  inter  Philippum 
et  Oltonem. 

Richardus  rex  Angiie  dum  quoddam  castrum  Limogie 
scilicet  obsederet^  ct  circuiens  quereret  ubi  assultus  opor- 
tunius  faceret^  telo  letaliter  percutitur.  Quod  non  sine  iudi- 
cio  dei  factuni^  hoc  modo  probatur.  Siquidem  episcopus 
quidam  dum  sine  causa  oiTensam  eius  incurrisset,  in  tanlum 
eum  persecutus  est  ut  a  propria  sede  eum  exturbaret,  pre- 
cipiens  ei  ne  deinceps  eius  se  ocutis  ofl*erret.   Ille  Romam 


EX  GODEnilDO  COLOHIBNIS.  333 

progressus  ad  apostolicum  se  contulit.  Qui  dum  quadam  ii98 
die  astaret  altari^  ipso  momento  quo  Richardus  obiit  telo, 
videt  ipsum  telum  secus  altaris  crepidinem  lapsum^  cui 
karta  fuerat  innixa  secundum  valicinium  Merlini  olim  pre- 
dictum :  Telum  limogie  ocddit  leonem  AngHe.  Sic  mortuo 
rege  Richardo  frater  eius  Johannes  in  regem  eligitur. 

Episcopus  Remensis  obiit.  In  Gallia  Fulco  mirabilium 
operator  valde  clarus  habetur.  Penuria  annoue  magna. 

Anno  dominice  incarnationis  m.cxc.viiii.  regum  quisque 
suis  in  partibus  natalem  domini  celebrat. 

Constantia  imperatrix  in  Apulia  moritur,  reliclo  parvulo 
FridericO;  filio  imperatoris^  cui  in  regem  electo^  vivente  ad* 
httc  patre^  principes  imperii  fidem  et  sacramenta  fecerant. 
Marquardus  itaque  marchio  Anconie  ex  consensu  et  ius- 
sione  Philippi  regis^  qui  patruus  erat  pueri^  regnum  Apulie 
relinquit  servandum  puero. 

Werre  plurime  et  graves  inter  episcopum  Wormacie  et 
suos  complices ,  et  Wernerum  de  Bolant  et  comitem  de  Li- 
ninch  et  eorum  sequaceS;  itemque  inter  lantgravium  et 
Cunonem  de  Mincinberg^  omnes  superiorum  partium  civi- 
lates  et  villas  cenobia  et  ecclesias  pessumdant,  ita  ut  nihil 
usquam  reliqui  sit^  quod  non  fuerit  in  urbibus  aut  in  locis 
munitis  absconsum. 

Ottoni  regi  desponsatur  Alia  ducis  Brabantie.  In  estate 
eciam  movens  in  superiores  partes  exercitum^  auxilio  Colo- 
nien$is  archiepiscopi  et  predicti  ducis  generi  sui^  exusla 
parte  Contluentie  viilisque  aliquibus^  Bobardiam  accessit. 
Ibi  ergo  cum  principes  quidam  et  nobiles  illarum  partium 
qui  eum  evocaverant^  eique  per  scripta  et  nuncios  opem 
spoponderant^  ad  eum  et  eius  partem  non  accederent^  victus- 
que  exercilui  deficeret^  ad  sua  cum  suis  reversus  est. 

Philippus  autem  rex  hoc  cognito  collectis  copiis  cum  mi- 
litibus  et  eorum  sequela ,  itemque  cum  curribus  et  apparatu 
navium  cum  victualibus^  transita  Mosella  denuo  descendit^ 
et  episcopatum  Coloniensem  pro  libitu  devastat  et  exurit. 
Contra  quem  dux  Brabantie  coUigit  exercitum  magnum  ni- 
mis^.tam  equestris  quam  pedestris  ordinis^  cum  comitibus 
lerre^  paratis  omnibus  vel  hostes  finibus  suis  arcere  vel 
pro  patria  occumbere.  Atilli;  nescio  nutu  dei^  qui  cum  vult 
ponit  frenum  in  maxillis  populorum ,  sive  terrore  aut  limore 


334  CX  GOOEFRIDO  COLOICrENSI. 

1199  insequentiam^  celerrime  se  ad  sua  contulenint^  nostrisque 
congressionis  facultatem  non  dederunl. 

Inter  hec  omnia  fama  Goloniensis  archiepiscopi  non  erat 
integra^  et  suspectus  habebatur  quod  negociis  manum  va- 
lentius  non  apponeret^  cum  tamcn  revera  gravissimum  et 
impossibile  ipsi  fuisset  cunctis  principibus  contraire,  et  con- 
tra  eorum  voluntatem  et  consensum  pro  suo  velle  Romanum 
imperiumdisponere.  Gonstabat  enim  quiaOttorex^  omni  pene 
terreno  auxilio  et  humano  solatio  destitutuS;  quantum  ad 
respectum  adverse  partis^  regnum  aut  imperium  nunquam 
obtinere  posset,  nisi  adiutorio  solius  dei^  qui  dominatur  in 
regno  hominum  ^  et  cuicunque  voluerit  dabit  illud. 

In  Pannonia  etiam  super  regno  illo  discordia  sevit  inter 
duos  fratres^  quod  in  hoc  modo  accidisse  ferebatur.  Bela 
rex  Ungarie  vita  decedens  duos  reliquit  filios :  Hemmeradnm 
et  Andream.  Quorum  priori  regnum  dedit  et  filiam  principis 
Antiochie ;  alteri  quedam  castella  et  predia  magna^  atque  ad 
peregrinationem  Jherosolimitanam^  quam  ipse  voverat;  per- 
agendam^  infinitam  pecuiiiam.  Adolescens  autem  post  de- 
cessum  patris^  cum  libera  usus  fuisset  potestate^  sicul  etas 
illa  sepius  prodiga  est  et  improvida;  acceptam  pecuniam 
cito  dilapidavit.  Quo  facto^  cum  ad  consuetum  luxum  copia 
non  afflueret,  cepit  consilio  suorum  regnum  fratris  sibi  usur- 
pando  invadere.  Gui  cum  rex  resisteret,  orto  inter  eos  bello, 
victoria  potitus  est  Andreas  auxilio  ducis  Austrie  Lupoldi. 
Quo  successu  elatus^  sicut  res  est  inquieta  felicitas^  se- 
cundo  contractis  copiis  fratrem  invadit.  Ille  accitis  Theu- 
tonicis^  quorum  ibi  copia  magna  est^  qui  et  hospites  ibi 
vocantur^  fratrem  devicit^  occisis  ex  eius  parte  multis  et 
captis. 

Eodem  anno  ^  descendit  Gunradus  Mogontinus  arclu- 
episcopus  ab  Italia^  et  cum  eo  Bonifacius  marchio  de  Mon- 
teferreo^  ut  discordiam  que  in  regno  orta  fuerat  ex  elec- 
tione  Ottonis  et  ducis  Philippi  sedarent^  et  si  nequirent  islud 
efficere  ut  alteruter  eorum  cessaret^  ex  consilio  principum 
per  quinquennium  pax  firmaretury  et  hoc  elaboraretur  ut 
alter  cederet.  Sed  quid  intenderint^  vel  quid  contulerint  com 
Philippo  licet  non  innotuerit;  rex  Otto  invitatus  a  marchione 
iit  Bobardiam  veniret,  renuit,  quoniam  quidem  dedecoro- 

1)  irrig!  was  bier  erzahlt  wird  gehOrt  schou  ins  iahr  1200. 


£X  GODEFRIDO   COtONIENSI.  335 

sum  arbitratus  est  si  ullo  pacto  regno  cederet^  cum  legitime  iaoo 
in    regem    consecratus   esset.     Cunradus  eciam  episco- 
pus  Coloniam  veniens  cum  episcopo  Coloniensi  et  burgen* 
sibus  coUoquium  super  hoc  habuit^  sed  infecto  negocio 
rediit. 

Post  hec  Cunradus  episcopus  Ungariam  intravit^  ut  dis* 
cordiam  fratrum  sedaret^  et  ab  utroque  honoriflce  susceplus 
est.  Inito  consiiio^  et  habito  consensu  utriusque  et  ducis 
Auslrie  Lupoldi  omniumque  principum  Ungarie^  pacem  fali 
modo  statuit^  ut  signati  cruce  mare  transirent  et  regnum 
Ungarie  predicto  duci  Austrie  commendarent^  ut  si  quis  il- 
lorum  morte  prevenlus  in  transmarinis  partibus  debitum  car^ 
nis  exsolveret^  supervivens  rediens  ad  patriam  regnum  pos-* 
sideret. 

Anno  domini  incarnationis  m.co.  Moguntinus  ^  pace  re- 
formata  inter  fratreS;  regressus  ad  partes  Austrie^  in  territo- 
rio  Pataviensi  carnis  debitum  solvit  [oct.  27].  Episcopus 
autem  Wolferus  predicte  dvitatis  iam  defunctum  suscepit 
et  exequias  celebravit^  et  corpus  cum  magno  comitatu  Mo- 
guntiam  devexit^  sepultoque  pro  pace  componenda  inter 
regem  Ottonem  et  Philippum  inter  Andernacum  et  Confluen- 
tiam  venit.  Ad  quod  colloquium  se  contulerunt  Coloniensis 
archiepiscopus  et  Herimannus  Monasteriensis  et  Trevirensis 
et  alii  quam  plures.  Sed  quod  consiliati  sunt^  processum 
non  habuit. 

Interea  gravis  tumultus  oritur  in  Mogontia.  Quidam  enim 
ex  favore  et  voluntate  Philippi  Lupoldum  Wormaciensem 
in  episcopum  elegerunt;  quidam  in  Sifridum  prepositum  con* 
senserunt  ut  eligeretur.  EtexeuntescivitatemveneruntBinge 
et  electionem  quam  ceperant  de  preposito  Sifrido  ibidem 
confirmaverunt.  Quod  audiens  Lupoldus  venit  in  mann  va~ 
lida  ex  precepto  et  favore  Philippi;  et  Sifridum  et  elec- 
tores  eius  exturbavit  de  Binge.  Cernens  aulem  Sifridus  et 
sui  quod  minus  proflcerent;  ad  Ottonem  regem  se  cum  suis 
contulit.  A  quo  clementer  susceptus  regalia  suscepit^  et  cum 
exercitu  fretus  eius  auctoritate  et  copiis  Binge  regreditur^ 
expugnato  et  fugato  Lupoldo  multos  suorum  cepit^  vix  ipso 
elapso. 

Eodcm  anno  cum  Waldeverus  baculum  pastoralem  co- 
ram  prioribus  resignasset^  et  destituta  esset  ecclesia  sancti 


336  El  GODEFRIDO   COLONIENSI. 

1200  Panlaleonis  abbate  y  fratribus  discordautibuS;  ex  consHio 
domni  archiepiscopi  et  prioruni  convenerunt  in  prepositum 
Heinricum  ecclesie  sancti  Luthgeri  de  Werdene. 

Anno  dominice  incarnationis  m.cci.  ad  dilatandas  ter- 
minos  suos  rex  Olto  contracta  manu  valida  ad  superiores 
partes  se  transtulit^  et  usque  Wicinburj^  pervenit^  episcopo 
Coloniense  et  Palatino  comite  Sirrido^  cum  suis  complici- 
bus  auxilia  prebentibus. 

Venit  eciam  Coloniam  circa  festnm  apostolorum  Petri 
et  Pauli  [iuni  29]  Guido  cardinalis  Prenestinus  episcopus  a 
sede  missus  apostolica^  Philippum  et  quoslibet  eius  fauto- 
res  excommunicalos  pronuncians^  et  ad  determinatum  diem 
lid  colloquium  omnes  episcopos  invitans  regni  Theutonici^ 
venientes  ut  obedirent  Ottoni  regi  ex  auctoritate  precipiens 
apostolici^  nolentes  vero  obedire  excommunicans.  Cuius  pre- 
sentie  se  Sifridus  exhibens^  ab  eo  in  sacerdotem  et  episco- 
pum  consecratur^  et  cum  ipsius  et  Ottonis  regis  commen- 
datitiis  literis  Romam  progressus  ab  Innocentio  papa  ac- 
cepto  pallio  confirmalur. 

Per  idem  tempus  Alexius  ^  patre  suo  eiecto  et  incaree- 
rato  de  Grecia  fugiens^  venit  in  Alemanniam  ad  Philippum 
regem  sororium  suum^  et  ibi  per  aliquot  tempus  demoratur 
et  honorifice  tractatur. 

Eodem  anno  Baldewinus  comes  Flandrie  cum  multo  ap- 
paratu  Jherosolimam  tendit.  Veniensque  ad  mare  cum  Bo- 
nifacio  marchione  de  MonteferreO;  qui  ei  in  via  sociatus 
fuerat^  maximam  pecuniam  in  exstructione  navium  ibidem  ex- 
pendit.  Cum  aulem  diu  ibi  morarentur  propter  adventantium 
peregrinorum  exspectationem  et  propter  datam  pacem  in 
transmarinis  parlibus  inter  christianos  et  ethnicos^  cotidie- 
que  pecunia  deficiente  egere  inciperent^  dux  Venetianim 
eosdem  adiit^  plurima  munera  obtnlit^  et  ad  expugnandam 
quandam  civitatem  regis  Ungarie  nomine  Sadram  ^  ubi  idem 
cecatus  fuerat^  invitavit.  Qui  necessitate  inopie  compulsi 
mox  cum  illo  profecti^  civitatem  aggrediuntur  et  expugnant, 
ingentem  predam  inibi  repertam  inter  se  dividunt^  et  cum 
maximis  spoliis  nimium  locupletati  recedunt.  Quapropter  a 
papa  excommunicantur.   Sed  postea  intervenlu  Alexii  filii 

Ij  d.  h.  als  der  bischof  Adolf  von  Coln   und   der  pfalzgraf  HeioriGh 
deni  erwahJteu  vou  Maiuz  Sifrid  hulfe  lcistelen. 


E\  GODEFRIDO   COLONIENST.  337 

Tyrsacis  imperatoris  Grecie  solvantnr  et  ad  subdendam  ec-  1201 
clesiam  orientalem  Romane  cum  eo  diriguntur. 

Anno  domini  m.cc.ii.  Otto  rex  et  Adolfus  Coloniensis 
archiepiscopus  cum  aliis  qnibusdam  prineipibus  colloquium 
habuerunt  apud  Traiectum  que  supra  Mosam  sita  est  de  re- 
publica  et  de  diversis  negociis  que  ipsos  tunc  temporis  ur- 
gebant.  Una  tamen  de  precipuis  causis  huius  coUoquii  fuit 
de  inimicitiis  que  inter  ducem  Brabantie  et  comitem  de 
Gelre  pullulabant.  Siquidem  uterque  manum  validam  con- 
traxerat^  nec  sine  detrimento  pauperum  vel  oppidanorum 
conflicttts  eorum  terminari  poterat.  Tandem  pace  inter  utros- 
que  reformata^  et  rege  cum  episcopo  Coloniense  regresso^ 
oritur  inter  eos  gravissima  dissensio  coram  cardinali  et  prio- 
ribus  et  burgensibus^  et  vix  per  triduum  sedatur.  Causa  au- 
tem  huius  discordie  fuit  scilicet  de  teloniis  etmoneta^  et 
de  iniastis  vectigalium  exactionibus ;  et  de  violata  pace  ne- 
gociantibus.  Auditis  autem  allegationibus  utrorumque,  regis 
scilicet  et  episcopi^  mediante  leg-ato  sub  cuius  iudicio  hec 
agebantur  ipsorum  utriusque  dirempta  est  dissensiO;  tali 
condilione  ut  omnis  exactio  violenta  cassaretur  et  pax  ne- 
gociantibus  firmissima  stabiliretur. 

Cunradus  episcopus  Herbipolensis  in  festo  sancti  Nico- 
lai  [dec.  6]  a  quibusdam  pravis  hominibus  occiditur. 

Anno  domini  m.cc.iii.  Philippus  dux  Suevie,  exercilu  va- 
lido  congregato^  intravit  Thuringiam;  ut  Herimannum  lant- 
gravium  humiliaret^  ea  de  causa  quod  ipsum  reliquisset  et 
Sifrido  contra  voluntatem  suam  adhereret  et  foveret,  et  que 
in  partibus  Thuringie  reditus  et  iura  Moguntine  sedi  ess^nt 
attinentia  in  sui  hostis  usus  redegisset.  Perpendens  autem 
Palatinum  comitem  et  regem  Boemie  cum  copioso  exercitu 
ffli  in  auxilium  venisse,  rura  queque  proxima  incendio  con- 
sumpsit,  et  sic  profugus  cum  suis  Erpfort  se  contulit.  Quo 
lantgravius  comperto,cum  Boemo  etPalatino^  omnique  quem 
contraxerant  exercitu,  civitatem  vallaverunt,  speranles  illum 
^apere.  Philippus  autem  nocte  media  cum  paucis  exiens  ad 
orientales  marchiones  se  contulit,  ut  auxiliis  contractis 
([uoquo  pacto  milites  inclusos  liberaret.  Principes  autem 
^ius  discessum  audientes,  solula  obsidionO;  cum  novem 
diebus  ea  obsidio  viguisset,  habito  consilio  ne  darent  ipsi 
copiam  exercitum  congregandi,  perseculi  sunt  eum  unanimi 

BOEHMER  FONTES  2.  22 


338 


E\   eODEFRIDO   COI.ONIENSI. 


1203  consensa^  et  invadentes  terras  marchionum  omnia  rapinis 
incendiis  et  variis  calamitatibus  partes  ilias  everterunt. 

His  ita  patratis  rex  Otto  superveniens  cum  exercitu  a 
cunctis  favorabilitersuscipitur;  et  Boemus  fidelitate  promissa 
ab  ipso  coronatur  et  in  festo  sancti  Bartholomei  apostoli 
[aug.  24]  a  Guidone  ecclesie  Romane  legato  apud  Mars- 
burg  in  regem  sollempniter  consecratur.  Ibi  eciam  lant- 
gravius  Ottoni  regi  fidelitatem  quam  pridem  fecerat  iteravit  ji 
et  confirmavit^  presentibus  omnibus  qui  tunc  aderant  prin- 
cipibus. 

Ipso  anno  mortuus  est  Herimannus  Monasteriensis  epis- 
copus  j  et  facta  est  dissensio  pro  electione.  Nam  priores  et  j 
ministeriales  elegerunt  Ottonem  maioris  ecclesie  Bremensis 
prepositum ;  comites  autem  et  liberi  ipsisque  attinentes  ab- 
batem  de  Claolt  elegerunt.  Unde  continuo  episcopatus  di- 
versis  calamitatibus  et  miseriis  pessundatur. 

Eodem  eciam  anno  Gonstantinopolis  a  Constantino  magno 
constructa  invaditur  et  capitur.  Constantinus  enim  etc. 

Item  ipse  anno  Theodericus  confies  HoIIandie  moritur, 
et  traditur  icomiti  de  Los  provincia  cum  filia  sua.  Quod  gra- 
viter  ferens  Wilhelmus  frater  eius^  congregatis  militibus 
eundem  comitem  de  HoUandia  expulit  et  filiam  fratris  abs- 
tulit. 

Circa  kal.  aprilis  visus  est  per  tres  noctes  ignis  discur- 
rere  per  totum  celum^  ita  ut  tota  regio  ab  eo  illuminaretur.  ^ 

Anno  domini  m.cc.iiii.  Philippus  rex  cum  exercitu  Saxo-  | 
niam  intravit^  ut  castrum  quoddam  nomine  Harlinginberch 
a  rege  Ottone  constructum  deiceret  et  cives  Goslarie  de 
oppressione  eius  et  fratrum  suorum  liberaret.  Sed  ubi  eun- 
dem  in  forti  manu  sibi  occurrere  cognovit;  consilio  cum  suis 
habito  recessit ,  satius  ratus  ad  tempus  cedere  quam  cuni 
hoste  male  pugnare. 

Ciroa  ipsum  tempus  Thidericus  episcopus  Traiectensis 
cum  exercitu  et  plnribus  nobilibus  HoIIandiam  intravit,  et 
provinciam  comitis  de  Los  rursus  subiugavit  Sed  episcopo 
recedente^  cum  idem  comes  cum  suis  in  quodam  oppido  no- 
mine  Leidin  degeret^  prefatus  Wilhelmus  de  maritimis  par- 
tibus  contracta  muKitudine  tam  pedestris  quam  navalis  exer- 

i)  dieser   satz  ist  mit   currentschrift   um  die    mitte   des  dreizehnlen 
iahrh.  zugefugt. 


EX  60DEFRID0  COLOHIKNST.  339 

citus  plorimos  eorum  captivavit^  ceteris  in  palude  mersis  1204 
et  vix  paacis  evadentibus  cum  ipso  comite. 

Ipso  anno  circa  iulium  mensem  Philippus  rex  conlracto 
maximo  exercitu  Thuringiam  intrat^  quandam  civitatem 
lantgravii;  Wizense  nomine^  obsidione  vallat^  regem  eciam 
Boemie  cum  maxima  multitudine  in  auxilium  ei  venientem 
fngat^  omnia  per  circuitum  oppida  igne  exurit  et  vastat. 
Lanlgravius  vero  videns  eversionem  terre  sue  y  et  animosi- 
tatem  regis  se  ferre  non  posse^  interventu  quorundam  prin- 
cipnm  supplex  ad  eum  venit ;  et  eius  gratiam  promeruit. 

Post  hec  Coloniensem  archiepiscopum  per  Trevirensem 
Spirensem  et  Constantiensem  episcopos  apud  Andernacum 
sibi  conciliat^  et  ut  ducem  Brabantie  et  reliquos  Lotharin- 
gie  nobiles  fideles  sibi  efliciat  ^  plurima  promittens  rogat. 
Coloniensis  vero  episcopus  sacramenlum  quod  dudum  Ot- 
toni  fecerat  parvipendens ,  et  periurium  et  excommunicatio- 
nem  apostolici  non  metuenS;  post  festum  sancti  Martini 
nov.  11]  ad  eundem  Philippum  cum  duce  Brabantie  Con- 
iuentiam  venit;  et  ei  iuramentum  fidelitatis  cum  duce  ibidem 
fecit.  Ibi  etiam  rex  Philippus  celebrem  curiam  omnibus  qui 
aderant  principibus  in  epiphania  domini  [1205  ian.  6] 
Aqnisgrani  indicit^  et  Coloniensis  eum  ibidem  in  regem 
consecrari  et  ungi  promittit.  Quod  et  factum  est. 

Rex  igitur  ut  proposuerat  cum  pluribus  regni  principi- 
bas  Aquisgrani  venit^  ubi^  rursus  ab  omnibus  in  regem 
eligitur^  et  in  ecclesia  beate  Marie  a  Coloniensi  archiepis- 
copo  cum  Maria  uxore  sua  ungitur  et  consecratur. 

Hoc  anno  fuit  estas  calida  et  sicca^  et  hyemps  longissi- 
ma  et  nimis  asperrima. 

Anno  domini  m.cc.v.  Sifridus  Mogontiensis  archiepis- 

1)  novem  millia  marcarain  ei  donat,  Salevelt  eclam  et  alia  quedam 
ab  cpiscopio  ablata  redonat  ist  hier  «pater  doch  wohl  von  der  ursprung- 
Hchen  hand  zugesetzt.  2)  ubi  cum  maximo  apparatu  Golonieusis  ei  oc- 
carrit.  Ibi  rex  consilio  cnm  suis  habito^  ut  principes  suam  liberam 
eiectionem  secundum  antiquitatis  inslitutum  non  nerdant,  regium  nomen 
et  coronam  deponit ,  et  ut  concorditer  ab  omnious  eligatur ,  precatur. 
Qaod  et  factum  est,  et  a  Colonlensi  archiepiscopo  cum  Maria  uxoro  sua 
vngitor  et  consecratur.  Sirrido  Moguntino  et  Cameracensi  episco[)o  eii- 
dem  diebus  cum  literis  pape  Colonie  existentibus,  et  pro  hac  iniusta 
consecratione  excommunicationem  ei  intentantibus;  Ottone  eciam  rege 
languore  ibidem  detento  et  omnium  auzilio  destituto.  Hoc  etc.  so  ist 
aiese  stelle  snater  doch  wohl  von  der  ursprunglichen  hand  erweitert, 
wobei  der  schreiber  dasienige  was  nun  gleich  folgt  ubersehen  zu  ha- 
ocn  scheint. 

22* 


340  EX  GODEFRIDO  COLONIENSI. 

i205  copus  et  Cameracensisantistesasede  apostolica  indices  con- 
stiluli  Coloniam  venerunt^  et  in  ecclesia  beati  Petri  apostoli 
coram  clero  et  universo  populo  Adolfum  episcopum  excommu- 
nicatum  a  papa  pronunciaverunt^  et  per  omnes  conventuales 
ecclesias  et  parrochias  civitatiS;  ut  per  singulos  dominicales 
et  sacros  dies  excommunicaretur^  preceperunt.  Hoc  eciam  in 
mandato  habenteS;  ut  si  infra  mensem  post  denominationem 
sibi  factam  Romam  adsatisfactionem  se  non  conferret^  oflicio 
et  omni  beneficio  destitueretur  et  alius  dignus  in  loco  eius 
constilueretur.  CastrumHostade  a  rege  Ottone  et  Coloniensi- 
bus  obsidetur^  sed  obsidibus  datis  intactum  relinquitur^ 

Per  idem  tempus  Philippus  rex  circa  pentecosten  [mai 
29]  celebrem  curiam  Spire  habuit^  ubi  Adolfus  epicopus  de 
Coloniensibus  querimoniam  (acit.   Ibi  Philippus  rex  iudicio 
principum;  Adolfo  eciam  cum  suis  sequacibus  eum  rogante 
et  instigante^  expeditionem  Colonie  omnibus  qui  aderant 
principibus  indicit.    Sed  eodem  in  pertinacia  sua  perseve- 
rante ,  neque  de  excommunicatione  vel  mandato  pape  cu- 
rante^  prefati  iudices^  convocato  universo  clero  et  populo  in 
die  sanctorum  martyrum  Gervasii   et  Prothasii,  [iuni  19] 
•  coram  omnibus  in  maiori  ecclesia,  presente  Ottone  rege  et 
aliis  nobilibus  viris,  ab  officio  et  dignitate  pontificali  depo- 
suerunt^  et  ut  alium  episcopum  eligerent  apostolica  auctori- 
tate   preceperunt.    Sic  eo   deposito  secundum  sententiam 
summi  pontificis^  Bruno  Bunnensis  prepositus  in  episcopuin 
eligitur,    Unde  mox  per  tolura  episcopatum  werre  pluriine 
et  graves  per  episcopos  et  eorum  complices  oriuntur.  Fiunt 
incendia  ubique^  predones  emergunt  undique^  bona  eccle- 
siarum  rapiuntur^  curtes  earum  etville  comburuntur^  fiunt 
depredaliones  pauperum  et  oppidanorum^  exspoliationes  vi- 
duarum  et  pupillorum.   Civitas  eciam  ab  inimicis  undique 
vallatur^  nulli  ingredi  vel  egredi  liberexonceditur.  Tuiciense 
castrum  stipatum  sagittariis  et  militibus  comitis  AdoIQ  (ie 
Monte  ei  opponitur  et  adversatur.  Rhenus  superius  et  infe- 
rius,  ne  victualia  vel  mercimonia  per  naves  inferantur^  clau- 
ditur.  Sic  itaque  cives  undique  artati^  et  maxime  per  castruni 
ipsis  oppositum.   Sagittarii  enim  in  domo  predicti  comitis 
Adolfi  constituti;  cum  sepius  sagittis  suis  eos  impeterenl,  et 
maledicta  et  convicia  plurima  proferrent,    naves  maximas 

1)  Castrum-rclinquitur  ist  spaterer  randzusatz  der  ursprunglichen  haod. 


£X  GODEFRIDO   COLONIENSr.  341 

cum  propu^naculis  in  medio  Rheno  statuunt^  et  balistarios  1205 
etsariantos^  qui  illis  in  faciem  fortiter  resistant^  plurimos 
constituunt.  Naves  etiam  alias  instaurant  ^  per  quas  sepius 
transvecti  eundem  comitem  et  suos  impugnant.  Villas  quo- 
que  super  littus  Rheni  sitas  ipsi  subditas  rapinis  et  incen- 
dio  devastant.  Et  sic  per  annum  et  dimidium  vario  eventu 
simul  confligunt  et  dimicant. 

Post  nativitalem  vero  beate  Marie  [sept.  8]  Philippus 
rex  maximo  exercitu  congregato  Mosellam  transivit^  et  in 
festo  sancti  Michahelis  archangeli  [sept.  29]  ante  menia 
civitatis  Colonie  veniens  eam  impugnare  cepit.  Sequenti 
vero  die  in  superiori  parte  civitatis  tcntoria  sua  Qgii,  et 
tota  illa  die  eam  impugnat  et  impetit.  His  aulem  qui  intus 
erant  fortiter  repugnantibus,  et  adversariis  viriliter  resisten- 
tibus^  cum  per  quinque  dies  eam  impeteret  et  nichil  profice- 
ret^  sed  maximum  dampnum  suorum  precipue  equorum  ibi- 
dem  acciperet^  relicta  obsidione  recedit^  et  cum  universo 
exercitu  ad  expugnandam  Nusiam  procedit.  Quam  cum  acri- 
ter  impugnaret^  illi  de  viribus  suis  diffidentes  in  dedicionem 
venerunt,  civitatem  eius  precepto  Adolfo  episcopo  tradide- 
rant,  et  obsidibus  ei  datis  servire  promiserunt.  His  gestis,  ' 
totam  terram  concremando  devastando  pertransiens,  rediit. 

Littere  eciam  domini  pape  in  his  diebus  Colonie  pre- 
sentantur^  in  quibus  invasores  ecclesiarum  iubentur  excom- 
municari,  et  tota  terra  eorum  sub  interdicto  poni.  Unde  ma- 
gis  in  insaniam  versi  idem  raptores  omnem  furorem  suum 
in  clerum  exagitant,  curtes  et  predia  eorum  sibi  vendicant, 
reditus  omnes  per  biennium  diripiunt,  et  in  tantam  pauper- 
tatem  ecclesie  deveniunt,  ut  quicquid  ornatus  in  auro  et 
argento  et  gemmis  pretiosis  in  eis  ab  antiquitus  servatum 
faerat,  totum  distractum  et  venditum  sit. 

Anno  domini  m.cc.vi.  Philippus  rex  cum  exercitu  iterum 
ad  inferiores  partcs  descendens,  occurrente  sibi  Adolfo  epis- 
copo  cum  comitibus  et  ceteris  nobilibus  terre,  totum  epis- 
copatum  secundum  libitum  omnia  sibi  subiciendo  percurrit. 
Rex  autem  Otto  et  Bruno,  qui  ipso  mense  in  archiepiscopum 
ordinatus  fuerat  a  Sifrido  Moguntino,  presentibus  duobus 
episcopis  de  Britannia  a  rege  Anglie  missis,  cum  quadrin- 
^entis  militibus  et  duobus  milibus  peditum  de  Colonia 
exeuntes  cum  eodem  confligere  statuerunt.  Sed  traditione 


342  EX  GODEFRIDO  COLORIENSI. 

1206  Heinrici  de  Lyinburg  ad  castrum  quod  dicitur  Wassioberch 
eum  prosecuti^  et  in  palustria  loca  dedncti^  et  ab  hoslibiis 
circumventi;  terga  dantes  fugere  ceperunt.  Quos  mox  ad- 
versarii  insequenteS;  et  omnia  que  secum  detulerant  depre- 
danteS;  plures  eciam  ibi  milites  ceperunt.  Rex  vero  cum 
episcopo  castrum  ingressus,  sed  statim  ab  inimicis  undique 
vallatus^  occulte  inde  egrediens  cum  tribus  sociis  evasit 
Episcopus  autem  ibidem  capitur  et  Philippo  regi  oiTertur.  Qaem 
manicis  ferreis  constrictum  secum  duci  iubet.  Multi  eciam 
ibi  de  vita  diffidentes  paludes  et  aquosa  loca  ad  occultan- 
dos  se  ingrediuntur;  cetera  multitudo  armis  spoliati  et  vesti- 
bus  nudati  turpiter  revertuntur. 

Post  hec  ambo  reges  mediante  Heinrico  de  Kalinthin 
familiare  colloquium  iuxta  Coloniam  habuerunt.  Sed  quid 
simul  contulerint  vel  consiliati  fuerint,  non  omnibus  illo  in 
tempore  innotuit. 

Philippns  igitur  rex  revertens  quendam  montem  nomine 
Landzcron  iuxta  Regiomagum  occupat^  et  ad  detrimentum 
tocius  provincie  ibidem  castrum  collocat.  Colonienses  vero 
considerantes  sibi  totum  imperium  adversari  et  ubique  suos 
•  conatus  frustrari^  consilio  et  auxilio  ducis  Brabancie  et  ce- 
terorum  nobilium  terrC;  Philippum  regem  Bobardie  adierunt 
et  ibidem  ei  reconciliati  graciam  eius  meruerunt.  Qui  eciam 
postea  misso  Spirensi  episcopo  Coloniam  fidelitatis  ab  eis 
iuramentum  exigit. 

Per  idem  tempus  Otto  rex  de  Colonia  exiens  Brunes- 
wich  venit;  ibique  rebus  suis  ordinatis  per  mare  navigio 
Angliam  intravit.  Ubi  a  rege  Anglie  avunculo  scilicet  sao 
et  cunctis  eius  baronibns  cum  magno  honore  suscipitur  et 
per  aliquot  tempus  detinetur^  et  postea  dimissus  ab  eodem 
accepta  magna  pecunia  revertitur. 

Eclipsis  solis  facta  est  ii.  kal  martii  hora  diei  de- 
cima.  Nam  plurimi  humanum  caput  in  sole  se  vidisse 
testantur. 

Anno  domini  m.cc.vii.  Philippus  rex  Sinceche  colloquinm 
cum  quibusdam  principibus  et  primoriis  terre  illins  haboit. 
Ubi  a  Coloniensibus  invitatus  in  vigilia  pasche  [apr.  21] 
Coloniam  venit^  et  cum  maxiroo  honore  et  favore  tam  a 
clero  quam  a  cuncto  populo  suscipitur.  Qui  eciam  ibi  per 
novem  dies  demoratus^  omnes  iniustas  exactiones  vectiga- 


EX  GODEFRIDO  COLONIENSI.  343 

lium  et  iniastas  monetas  abiurare  ei  pacem  firmam  stabilire  1207 
et  iurare  precepit. 

Eodem  anno  duo  cardinales^  Hugo  scilicet  Ostiensis 
episcopus  et  Leo  sancte  Crucis  presbyter^  ad  regem  Pbi- 
lippum  in  Alemanniam  a  curia  Romana  missi  venerunt^  ut 
ipsum  et  Ottonem  regem  ad  pacem  et  concordiam  revoca- 
rent^  inordinata  in  regno  ordinarent,  et  pro  Brunone  Colo- 
niense  archiepiscopo ,  quem  iam  per  annum  captum  tenebat; 
intercederent.  Philippo  igitur  rege  circa  feslum  sancti  An- 
dree  apostoli  [nov.  30]  apud  Augustam  civitatem  Suevie  ce- 
lebrem  curiam  habente^  prefali  cardinales  aifuerunt.  Ubi 
plurima  coram  eis  et  principibus  de  pace  et  compositione 
regni  inter  reges  tractata  sunt.  Ibi  eciam  Adolfus  Colonien- 
sisquondani  archiepiscopus  eosdem  cardinales  adiens^  inter- 
ventu  regis  a  banno  solvitur^  e(  ut  ad  satisfactionein  Romam 
procedat  ipsi  indicitur.  Rex  eciam  consiiio  et  pelilionibus 
cardinalium  acqujescens,  Brunonem  vinculis  absolvit ,  et  ip- 
sis  revertentibus  ad  graciam  summi  pontificis  eum  Romam 
transmisit. 

Anno  domini  m.cc.viii.  Philippus  rex  patriarcham  Aqui- 
leiensem  cum  aliis  honoralis  viris  ad  sedem  apostolicam  mi- 
sit  pro  confirmatione  federis  et  composilionis  que  per  car- 
dinales  inchoata  fuerant^  pro  consecralione  imperiali^  pro 
restitutione  domni  Adolti.  Apostolicus  autem  ipsum  Adol- 
fum  ad  se  cum  legatis  regis  supplicem  venientem  in  osculo 
pacis  suscepit^  sed  tamen  quod  circa  Brunonem  fecerat  ra- 
tum  esse  volenS;  cum  per  biduum  coram  eo  ab  ulrisque  sa- 
tis  allegatum  fuisset^  ipsum  Brunonem  in  episcopaiu  confir- 
oiavit^  litteras  suas  Coloniam  ad  clerum  et  populum^  et  ad 
quosque  nobiles  terre  illius  transmittens  ^  omnes  ad  eius  fa- 
Yorem  et  obedientiam  sollicitavit.  Formam  eciam  pacis  et 
compositionis  ^  pro  qua  prefati  legali  advenerant^  cum  suis 
consecretalibus  approbans,  rursum  predictos  cardinales  re- 
misit^  ut  ad  unguem  ipsum  negotium  perducerent  imperavit. 
Quibus  alpibus  transcensis  cum  ad  exequendum  mandatum 
ipsius  in  Tfaeutoniam  pervenissent,  rumor  pessimus  percre- 
buit,  scilicet  Philippum  regem  a  palatino  comite  de  Witti- 
linsbach  Ottone  apud  Bavinberg  peremtum. 

Nam  cum  idem  rex  in  festo  sancti  Albani  [iun.  21]  filiam 
f^rairis  sui  Otlonis  de  Burgundia  nuptam  tradidisset  duci 


344 


£X  GODEFRIDO   COLONrESSI. 


i208Meranie^  et  cum  maxima  gloria  ad  deducendam  puellam 
processisset,  et  reversus  in  civitatem,  meridiano  tempore  om- 
nibus  recedentibus^  solus  in  quodam  lobio  cum  episcopoSpi- 
rensi  et  aliis  duobus^  scilicet  camerario  et  dapifero  suo,  re- 
mansisset^  ille  nefarius  homo  cum  sedecim  militibus  armatis 
adveniens  introitum  peciit.  Qui  cum  iussu  regis  intromissus 
fuisset^  aliis  foris  remanenlibus  ^  gladium  latenter  de  inanu 
cuiusdam  armigeri  tulit^  et  quasi  regem  salutaturus  acces- 
sit;  quem  cum  audacter  in  caput  eius  vibrasset ,  unoictu 
eum  interfecit.  Quo  statim  mortuo^  episcopo  Spirensi  se  oc- 
cuUante,  alios  duos  in  eum  irruere  volentes  fortiter  vulnera- 
vit,  el  mox  egressus  ascenso  equo  cum  suis  fugere  cepit. 
Sic  rex  Philippus  cum  per  decem  annos  circumquaque  prin- 
cipes  et  nobiles  subdidisset;  provincias  et  civitates  perdo- 
muisset^  papam  eciam  sibi  iam  reconciliatum  haberet;  se- 
cundum  dispositionem  dei^  in  cuius  manu  sunl  omnium  po- 
testales  et  iura  regnorum,  et  qui  transfert  regna  atque  con- 
stituit^  undecimo  anno  vitam  cum  regno  perdidit.  Sepultus 
est  ibidem  sequenti  die  x.  kal.  iulii^  scilicet  in  festo  sancti 
Albini  [iuni  22]. 

Sifridus  igitur  Moguntinus,  capto  apud  Wassinberg  Bru- 
none  archiepiscopO;  occuKe  de  Colonia  exiens^  Romam  ad 
apostolicum  se  transtulit.  Ubi  per  biennium  in  ecclesia  sancte 
Sabine,  ubi  cardinalis  erat,  degens,  Philippo  rege  occiso 
a  papa  ad  sedem  propriam  remittitur,  et  auctoritate  ipsius 
eiecto  LupoIdO;  a  cunctis  Mogontie  cum  gloria  suscipitur. 
Cum  quo  eciam  Bruno  archiepiscopus  a  papa  honoriflce  di- 
missus  redienS;  in  festo  sanctorum  martyrum  Proti  et  Ja- 
cyncti  [sept.  11]  cum  maximo  tripudio  et  gaudio  a  cundo 
clero  et  populo  Colonie  suscipitur.  Sed,  proch  dolor,  gau- 
dium  illud  in  brevi  mutatum  est  in  merorem  et  luctum.  Narn 
terrore  adventus  eius  cum  tota  provincia  a  predonibus  pur- 
gata  quiesceret,  Adolfus  eciam  quondam  Coloniensis  archi- 
episcopus,  gratia  reconciliationis  ad  eum  Coloniam  veniens, 
secundum  preceptum  pape  eius  obediencie  se  submisisset; 
ceteri  quoque  eius  fautores  comites  et  nobiles  certatim  ad 
eum  venientes  fidelitatis  iuramentum  prestitissent  et  obe- 
dientiam  promittcrent:  languore  corripilur,  elin  castro  quod 
dicitur  Blankinberg  per  aliquot  dies  in  lecto  decubans,  se- 
quenti  die  post  feslum  omnium  Sanctorum  [nov.  2]  morte 


£\  60DEFRID0  COLONfENSI.  345 

prevenittir.  Corpus  eius  Coloniam  reporlatum  in  maiora  ec-  1208 
clesia  sancti  Petri  apostoli  cum  planctu  et  lacrimis  plurimo- 
rum  sepelitur. 

Item  anno  domini  m.cc.viii.,  ab  urbe  autem  condita 
m.dcccc.I.viiii^  completis  ab  origine  mundi  annis  sex  milli- 
bus  quadringentis  septem^  in  festo  sancti  Martini  [nov.ll] 
apud  Frankinvort  celeberrimus  conventus  principum  fuit^  et 
ut  plures  testati  sunt  qui  presentes  aderant^  non  in  pluribus 
annis  tot  nobiles  tot  potentes  in  simul  convenisse.  Ubi  Oito 
rex  nonagesimo  tercio  loco  ab  Augusto  ab  omnibus  in  re- 
g:em  eligitur,  diademaque  cum  lancea  imperiali  ei  assigna- 
tur^  filia  Philippi  regis  cum  universis  que  possederat  in  do- 
tem  ei  datur.  Que  eciam  coram  rege  et  principibus  de  morte 
patris  conquesta;  iudicio  omnium  predictus  Palatinus  et  eius 
fautores  proscribuntur  et  dampnantur.  Ibi  rex  primo^  deinde 
ceteri  principeS;  iurant  firmam  pacem  terra  marique  servan- 
dam^  omnes  iniustas  exactiones  vectigalium  deponendas^ 
omnia  eciam  iura  a  Karolo  magno  instituta  observanda  et 
tenenda. 

Generali  igitur  electione  Colonie  habita^  prioribus  non 
concordantibuS;  rex  missis  litteris  adventum  suum  prestolari 
deposcit.  Qui  eciam  ante  natale  domini  Coloniam  veniens 
cum  honore  maximo  suscipitur.  Ubi  Theodericus  prepositus 
sanctorum  Apostolorum  eius  consilio  et  auxilio  ab  omnibus 
in  episcopum  eligitur,  et  a  cunctis  nobilibus  terre  ipsa  elec- 
tio  approbatur.  Regalia  quoque  de  manu  eius  suscipiens^ 
ducatum  Angarie,  PhUippo  felicis  memorie  Coloniensi  ar- 
chiepiscopo  a  Friderico  imperatore  traditum,  expulso  Hein- 
rico  duce  Saxonie  patre  ipsius  regis ,  cum  ducatu  Lotharin- 
gie,  coram  Heinrico  palatino  comite  Rheni  fratre  eius  et 
principibus  qui  presentes  aderant  ^  ipsi  assignavit. 

Ipso  eciam  anno  audicns  papa  per  totam  Provinciam 
plurimas  civitates  cum  baronibus  et  nobilibus  terre  et  clero 
a  fide  catholica  recessisse  et  in  heresim  decidisse ,  cardina- 
lem  quendam  virum  sapientem  et  religiosum  illuc  transmi- 
sit,  ut  predicatione  et  exhortatione  sua  illos  ad  fidem  re- 
vocaret.  Qui  mox  ut  fines  eorum  attigit  et  eis  evangelium 
pacis  obtulit;  illi  infelices  ut  aspides  obdurantes  aures,  eun- 
dem  virum  sanctum  apprehendentes  crudeliter  interemerunt. 
Cuius  corpus  a  fidelibus  collectum  et  ad  cenobium  mona- 


346  EX  GODBFRIDO  COLORIENSI. 

1208  ohornin  sancti  Egidii  translatum^  ibidem  ab  abbate  et  fra- 
tribus  sepultum  est.  Sed  transacto  anno  cum  ex  iussione 
summi  pontificis  sepulchrum  aperiretur^  ut  corpus  martyris 
in  ecclesiam  translatum  in  loco  decentiori  iuxta  tumbam 
sancti  Egidii  poneretur^  ita  recens  carne  et  sanguine  sinc 
aliqua  corruptione  inventum  est,  ac  si  eodem  die  ibi  posi- 
tum  fuisset.  Tanta  eciam  illic  fragrancia  suavissimi  odoris 
emanavit^  ut  qui  presentes  aderant;  totam  ecciesiam  plenam 
aromatibus  esse  putarent. 

Otto  palatinus  comes  ^  interfector  Philippi  regis  j  iuxta 
Danubium  in  quadam  curti  monachorum  de  Evera  latens, 
Heinrico  de  Kalinthin  proditus^  et  mox  a  militibus  eius  cir- 
cumventus,  crudeliter  occiditur^  et  ut  decuit  digna  morle 
vitam  finivit. 

Item  ipso  anno  iii.  id.  aprilis  allate  sunt  nobis  reliqaie 
capitis  beati  Pantaleonis  patroni  nostri.  Que  per  Heinricum 
de  Ulmene  de  Constantinopoli  cum  aliis  innumeris  reliquiis 
transIatC;  et  ab  eo  per  domnnm  Albertum  abbatem  de  Lacu 
nobis  transmisse^  et  cum  maxima  veneratione  tooius  cleri 
et  populi  suscepte^  recondite  sunt  cum  aliis  pretiosissimis 
reliquiis  in  capite  argenteo  et  deaurato. 

Anno  domini  m.cc.viiii.  Innocentius  papa  audicns  prin- 
cipes  tocius  imperii  Ottonem  in  regem  elegissC;  et  eorum 
consilio  Philippi  regis  filiam  quamvis  consanguinitate  ei 
iunctam  propter  bonum  pacis  et  concordie  illi  in  matrimonio 
sociasse ,  iterum  supradictos  cardinales  ^  scilicet  Hugonem 
Ostiensem  episcopum  etLeonem;  in  Alemanniam  ad  regem 
et  principes  misit^  et  quod  faclum  fuerat  auctoritate  sua 
confirmavit.  Qui  eciam  singulas  civitales  tam  Saxonie  quam 
Alemannie  visitantes^  et  iusticiam  undique  ecclesiis  facien- 
tes,  post  pascha[marz  29]  Coloniam  venerunt.  Ubi  a  Theo- 
.  derico  Coloniensi  archielecto  et  universo  clero  cum  gloria 
suscepti  et  magno  honore  per  dies  quindecim  sunt  detenti. 

Theodericus  igitur  Coloniensis  electus  sabbato  post  pen- 
tecosten  [mai  23]  a  Theoderico  Traiectensi  episcopo  in 
presbyterum  ordinatur^  et  sequenti  dominica^  id  est  octava 
pentecosteS;  a  Goardo  Leodicensi  antistite  presentibus  suf- 
fraganeis  suis  in  archiepiscopum  consecratur. 

Ipso  siquidem  anno  abbas  Cistercieiisis  et  alii  abbates 
eiusdem  ordinis  ilerum  a  papa  in  Provinciam  convertendi 


\ 


HX  60DEFR1D0  C0LONIIN8I. 


347 


gracia  Begginos  ad  fidem  mittantnr;  sed  ab  eis  contempti  1209 
et  cum  ignominia  repulsi  sunt. 

Eodera  eciam  anno  Otto  rex  Italiam  cum  magno  appa- 
ratu  intravit.  Ubi  principes  tocius  Longobardie  ei  occurren- 
tes  cum  gloria  susceperunt^  civitates  et  castella  eius  domi- 
nio  subdidemnt,  infinitam  pecuniam  vestigalium  et  tributo- 
mm  y  a  temporibus  Heinrici  imperatoris  reservatam  ^  tradi- 
derunt.  Post  hec  Romam  progr^ssus^  occurente  sibi  papa 
cum  cardinalibus  et  senatu  ^  cum  honore  suscipitur ,  et  se- 
qnenti  dominica  post  festum  sancti  Michahelis  archangeli, 
id  est  iiii  non.  octobris  [oct.  4]  in  ecclesia  maiori  beati  Petri 
apostoli  in  imperatorem  consecratur. 

Quo  consecrato  oritur  inter  eos  controversia  propter 

marchiam  domne  Methildis.  Que  quondam  fuit  fllia  Rutgeri 

principis  Sicilie^  viri  famosissimi  y  et  uxor  Cunradi  regis  filii 

Heinrici  imperatoris  quarti^  viri  catholici  et  apostolice  sedi 

subiectissimi^  qui  contra  voluntatem  patris  per  quasdam  Ita* 

lie  partes  et  uomen  et  dignitatem  regis  annis  fere  novem 

obtinuit  et  terram  spatiosissimam  possedit.  Post  cuius  mor- 

tem  illa  turturina  predita  fide  secundos  detestabatur  am- 

plexus^  et  in  viduitate  permanens  marQhiam  sibi  a  viro  relic- 

tam  ut  vir  sapientissimus  gubernabat.  Que  ad  senilem  per- 

veniens  etatem^  circumventa  a  papa  tunc  temporis^  mar- 

chiam  imperium  attinentem  quam  regebat,  magistratibus  et 

potestatibus  insciis  et  inconsuItiS;  beato  Petro  tradidit.  Que 

tamen  post  mortem  eius  ab  imperatoribus  sedi  apostolice 

ablata  et  imperio  restituta  est.  Hanc  igitur  terram  papa  anle 

consecrationem  sibi  restitui  postuIanS;  imperator^  ut  novus 

homo  et  rei  nescius^  annuit  et  promisit  Sed  post  consecra- 

tionem^  a  potestatibus  et  magistratibus  revocatus  etprohi- 

bitus,  minime  restituit. 

Hoc  anno  erat  estas  tonilruis  fulminibus  et  imbribus 
valde  tempestuosa  et  hyemps  nimis  asperrima. 

Anno  domini  m.ccx.  Novus  imperator  in  Italia  commo- 
ratnr,  que  ordinanda  et  disponenda  per  provincias  et  civi- 
tates  erant  ordinans  et  disponenS;  Apuliam  eciam  imperio 
restituere  volens^  quam  Siculus  a  papa  in  feado  se  tenere 
afrLrmabat,  quam  eciam  quidam  Rutgerns  nomine  quondam 
imperio  vi  ablatam  invaserat.  Exercitum  satis  copiosum  per 
^iuosdam  primores  terre  illius  in  eam  transmisit^  quos  postea 


348  EX  GODEFRIDO  COLONIENSL 

1210  subsecntus  iuxta  Capoam  commoratur.  Hinc  gravissime  dis- 
cordie  inter  papam  et  ipsum  oriuntar.  Imperator  a  papa  ex- 
communicatur.  Imperator  per  civitates  et  castella  custodibus 
deputatis^  ne  cui  adeundi  papam  pro  aliquo  negocio  liceat 
interdicit. 

Hoc  anno  in  adventu  domini  quidam  heresiarcha  Bern- 
hardus  nomine  etc. 

Anno  domini  m.ccxi.  Otto  imperator  prosperis  utens 
successibus  totam  sibi  Apuliam  et  Calabriam  subiecit^  civi- 
tates  in  deditionem  accepit^  castra  militibus  suis  munivit 
Ibi  etiam  quidam  principes  Sicilie  cum  Sarracenis  qui  for- 
tissima  castra  in  montanis  tenebant  eum  invitantes  y  totam 
Siciliam  eius  ditioni  subdendam  promittebant. 

Ipso  anno  multitudo  nobilium  ex  diversis  partibus  etc. 

Ipso  eciam  anno  Sifridus  Mogontinensis  archiepiscopns 
et  legatus  a  papa  constitutus  cum  Herimanno  lantgravio  et 
rege  Boemie  et  quibusdam  principibus  et  nobilibus  terre 
apud  Bavinberg  colloquium  habuit^  ubi  episcopum  ipsius 
civitatis  propter  necem  Philippi  regis  expulsum  restituenjnt. 
Causa  etiam  huius  negocii  fuit^  ut  secundum  preceptum 
pape  Ottonem  imperatorem  relinquerent^  et  Fridericum  re- 
gem  Sicilie^  filium  Heinrici  imperatoris^  eligerent.  Sed  cnro 
plures  assensum  non  preberent^  infecto  negocio  recesse- 
runt.  Ibi  eciam  Sifridus  episcopus  Ottonem  imperatorem 
excommunicavit^  et  missis  literis  suis  ad  omnes  archiepis- 
copos  et  episcopos  ut  ipsum  ^  facerent  auctoritate  aposto- 
lica  precepit.  Unde  commotus  palatinus  comes  Rheni  Hein- 
ricus  frater  imperatoris  cum  duce  Brabantie  et  ceteris  no- 
bilibus  Lotharingie  et  superiorum  partium  totum  episcopa- 
lum  Moguntiensem  circa  festum  sancti  Michahelis  [sept.  29] 
incendio  et  rapina  vastavit,  nichil  preter  civitates  et  castra 
intactum  relinquens. 

Tunc  eciam  circa  quadragesimam  ^  imperator  de  Italia 
rediit. 

Aniio  domini  m.cc.xii.  Imperator  apud  Nurinberg  cele- 
berrimam  curiam  circa  pentecosten  [mai  13]  habuit;  ubi 
omnibus  qui  presentes  erant  principibus  causam  werre  inter 
ipsum  et  papam  innotescit.  Regnum  eciam  Boemie  abiudi- 
catum  Odoacrio  regi  per  sententiam  prinoipum  ^  filio  ipsiuS; 

O  dasselbe,  ein  gerinanismus  statt  idem.    2)  zu  ende  februars  1212. 


EX   GODEFRIDO   COLONrENSI.  349 

prcsentibus  supanis  et  pluribus  nobilibus  terre;   cum  sex  1212 
vexillis  assignat.    Nam  matrem  iuvenis^    sororem  scilicet 
raarchionis  de  Missene^  repudiaverat;  et  filiam  regis  Un- 
gari  duxerat. 

Leodium  in  die  ascensionis  Domini  [mai  3]  a  duce  Bra- 
bantie  H.  fugato  Huardo^  episcopo  capitur^  et  maxima  preda 
el  plures  divitie  a  militibus  et  sariautis  ibi  diripiuntur. 

In  ipsa  eciam  vigilia  ascensionis  [mai  2]  Adolfus  quon- 
dam  Coloniensis  archiepiscopus  Coloniam  veniens^  prioribus 
et  clero  se  a  papa  investitum;  et  Theodericum  officio  et  be- 
neBcio  destitutum  affirmabat^  pro  eo  quod  a  Sifrido  Mogon- 
tiense  archiepiscopo  et  legato  sedis  apostolice  propter  Otto- 
nem  imperatorem  excommunicatus  missas  celebrasset  et 
chrisma  confecisset.  Clerum  eciam  sibi  obedire  apostolica 
auctoritate  precepit.  Theodericus  vero  archiepiscopuS;  cer- 
nens  se  a  clero  derelictum;  ad  salisfactionem  Romam  pro- 
greditur,  ubi  per  longum  tempus  demoratur. 

Eodem  anno  multitudo  populi  ex  omni  Saxonia  et  West- 
falia  etFresia  et  diversis  partibus  cruce  signati  ad  expugnan- 
dos  Begginos  proficiscunlur.  Quorum  multi  terrore  exercitus 
relictis  civitatibus  et  castris  fugerunt;  alii  miseratione  dei 
per  cardinalem ,  qui  a  sede  Romana  illuc  missus  fuerat ,  re- 
licto  errore  ad  fidem  catholicam  revocantur,  ecclesie  ape- 
riuntur  et  mundantur,  officia  divina  resumuntur ,  misse  pu- 
blice  coram  peregrinis  celebrantur.  His  ita  patratis  quidam 
ad  natale  solum  revertuntur,  quidam  cum  duce  Austrie  Lut- 
poldo  ad  Hispanias  contra  ethnicos  pugnaturi  progrediun- 
tur.  Ibi  enim  infinita  multitudo  Sarracenorum  et  ceterorum 
gentilium  a  Massamuto  rege  Marroch  missa  navigio  mare 
transierat^  ut  illi  totam  Hispaniam  subiceret  et  omnes  Chri- 
slianos  ex  ea  eliminaret.  Commisso  itaque  bello  a  rege  Hi- 
spanie  et  ceteris  Christianis  cum  eo,  domino  deo  populo 
suo  victoriam  conferente,  innumerabilis  multitudo  eorum 
prosternitur ,  ceteri  autem  ad  naves  fugientes  in  mare  de- 
merguntur. 

Ipso  eciam  anno  ex  omni  Francia  el  Theutonica  pueri 
diverse  etatis  et  conditionis  cruce  signati  ad  subventionem 
sancte  terre  Jherosolimam  proficisci  divinitus  sibi  impera- 
tum  affirmabant.    Quorura  exemplo  multitudo  iuvenum  et 

1)  Hugone  sollte  es  heissen, 


350  EX  GODEFRIDO  COLONIENSI. 

1212  mulienim  cruce  se  signantes  cum  eis  ire  disponunt.  Quibus 
eciam  quidam  malighi  homines  admixti  y  ea  que  extulerant 
et  a  fidelibus  cottidie  accipiebant  nequiter  et  furtive  sub- 
trahentes  ^  occulte  recesserunt.  Quorum  unus  Colonie  com- 
prehensus  suspendio  vitam  finivit.  Multi  eciam  iliorum  iii 
sylvis  et  desertis  locis  eslu  fame  et  siti  periernnt^  alii  alpes 
transgressi^  mox  ut  Italiam  intraverunt  a  Longobardis  spo- 
liati  et  repulsi  y  cum  ignominia  redierunt. 

Circa  idem  tempus  Otto  imperator  Thuringiam  cnm 
exercitu  intrat^  et  ad  iniuriam  Herimanni  lantgravii  totam 
terram  illam  igne  et  ferro  vastat.  Northusin  eciam  nupcias 
celebravit;  ducens  filiam  Philippi  regis  que  sibi  desponsata 
fuerat.  Que  quarta  die  rebus  excessit  humanis.  ' 

Item  ipso  anno  Fridericus  rex  Sicilie  ^  filius  Heinrici  im 
peratoriS;  Romam  veniens  a  papa  cum  honore  suscipitur;  et  i 
quorundam  principum  auxilio  Italiam  transiens  in  Aleman- 
niam  venit^  ubi  a  cunctis  principibus  et  nobilibus  superio- 
rum  partium  letus  suscipitur.  Otto  vero  imperator  cum  exer- 
citu  illi  occurrere  statuit^  sed  videns  infirmiorem  partem 
suam^  dimisso  exercitu  occulte  ad  inferiores  partes  se  trans- 
tuIiL  Ipse  autem  Fridericus  Mogontiam  veniens^  in  festo 
sancti  Andree  apostoli  [nov.  30]  celebrem  curiam  habnit, 
ubi  plurimi  principes  ab  eo  inbeneficiati  fidelitatis  iuramen- 
tum  prestiterunt. 

Theodericus  Traiectensis  episcopus  in  die  sancti  Nicho- 
lai  obiit  y  pro  quo  Otto  frater  comitis  de  Gelrin  succedit. 

Anno  domini  m.cc.x.iii.  Simon  de  Monteforti  cnm  Chri- 
stianis  qui  ei  in  auxilium  venerant^  Tolosam  civitatem  con- 
tra  comitem  sancti  Egidii  et  Begginos  profectus^  bellom 
instituit.  Ubi  congressione  facta  rex  Arragone^  qui  Begginis 
in  auxilium  venerat^  occiditur,  et  Christiani  victoriam  con- 
secuntur. 

Eodem  anno  Philippus  rex  Francie  cum  maximo  exercita 
Flandriam  intravit  ut  Ferrandum  comitem  expelleret  et  ter- 
ram  suo  dominio  subiugaret.  Sed  non  secundum  voluntatem 
suam  evenit.  Nam  plurimis  suorum  ibidem  occisis  cnm 
magno  detrimento  et  ignominia  victus  rediit. 

Circa  autumnum  eciam  dux  Brabantie  oum  episcopo 
Leodicense  dimicans  superatur;  ubi  omnes  fere  sui  aut  oc- 
cidantur  aut  capiuntur. 


EX  GODEFRIDO  GOLONIENSI.  351 

Item  ipso  anno  Otto  Monasteriensis  episcopus  Coloniam  1213 
veniens  a  quibusdam  fautoribus  imperatoris  capitnr  et  Wer* 
dene  missus  iussu  ipsius  vinculis  mancipatur.  Quapropter 
civitas  a  Sifrido  sedis  Romane  Jegato  excommunicatur;  di- 
vinaque  ofDcia  in  ecclesiis  celebrari  prohibentur. 

Anno  domini  m.cc.x.iiii.  domnus  papa  dolens  sanctam 
terram  tanto  tempore  sub  potestate  et  ludibrio  pagano* 
rum  constitutam^  missis  litteris  suis  per  omnes  fines  Chri- 
stianorum  quoslibet  idoneos  magistros  predicare  crucem 
precipit.  Unde  per  diversas  provincias  innumerabilis  mul- 
titudo  pro  amore  Christi  et  liberatione  sancte  lerre  cruce 
se  signat. 

Eodem  anno  Otto  imperator  terram  comitis  de  Gelrin 
igne  et  ferro  vastat.  Circa  iulium  eciam  mensem  idem  im- 
perator  cum  comite  Flandrie  Ferrando  et  duce  Brabantie  et 
plurimo  exercitu  contra  regem  Gallie  ad  bellum  proficisci- 
tur.  Ubi  iuxta  Tornacum  prelio  commisso  rex  Gallie  victo- 
riam  obtinuit.  Ferrandus  cum  pluribus  nobilibus  tam  Flan- 
drie  quam  Lotharingie  ibidem  capitur^  et  Parisius  missi  vin- 
culis  mancipantur. 

Ipso  eciam  tempore  Fridericus  rex  Sicilie  cum  validis- 
simo  exercitu  Mosellam  transivit;  et  terrore  suo  quoslibet 
nobiles  terre  illius  ad  favorem  suum  inclinavit.  Deinde  Mo- 
sam  transiens  ducem  Brabantie  peciit.  Qui  celeri  adventu 
eius  territus  supplex  ad  eum  venit^  fidelitatem  promisit^  in- 
super  filium  suum  et  alios  nobiles  viros  obsides  dedit. 

Item  ipso  anno  ii.  non.  martii  cometa  stella  apparuit^  et 
xvi  kal.  aprilis  eclipsis  lune  fuit. 

Anno  domini  m.cc.x.v.  Fridericus  rex  apud  Andernacum 
colloquium  kal.  maii  cum  nobilibus  terre  illius  habuit^  ubi 
dux  Baioarie  et  plurimi  nobiles  cruce  signantur. 

Otto  itaque  imperator  Colonie  diu  cum  uxore  commo- 
ratus  et  ab  omnibus  derelictus^  cum  nullas  preces  pro  ab- 
solulione  episcopi  quem  Werdene  captum  tenebat  admitte- 
ret^  Adolfus  comes  de  Monte  ipsum  castrum  quo  tenebatur 
obsedit.  Quod  dum  per  plurimos  dies  impugnaret  el  parum 
proficeret;  tandem  per  fossores  maximas  cavationes  per  fun- 
damentum  turris  faciens^  ipsos  defensores  castri  in  despera- 
tionem  induxit.  Qui  necessitate  compulsi  episcopum  cum 
ipso  castro  tradiderunt^  liberum  recessum  cum  suis  omnibus 


352  EX   GODEFRIDO   COLONIENSI. 

1215  ab  eodem  impetrantes.  Quod  factum  est  in  vigilia  beati  Ja- 
cobi  apostoli  [iuli  24]. 

In  ipsa  eciam  vigilia  Fridericus  rex  Sicilie  cum  quibus- 
dam  principibus  et  nobilibus  totius  Lotharingie  Aquisgrani 
veniens^  sequenti  die  scilicet  in  festo  sancti  Jacobi  [iuli  25] 
a  Sifrido  legato  apostolice  sedis^  Colonie  archiepiscopo  non 
existente^  in  regem  ungitur^  et  in  regali  sede  collocatur.  Quo 
mox  consecrato ,  Johanne  Xantensi  scholastico  crucem  ibi- 
dem  predicante^  ad  subventionem  sancte  terre  cruce  signa- 
tur.  Post  quem  Sifridus  MogonUensis  archiepiscopus^  Leo- 
dicensis  Bavinbergensis  Pactaviensis  Argentinensis  episcopi, 
dux  Meranie,  dux  Brabanlie,  H.  dux  de  Lynburg,  dux  dc 
Ancei;  palatinus  comes  de  TuingeU;  marchio  de  Bade^  S. 
comes  de  Los,  W.  comes  de  Juliaco^  H.  comes  de  Seine, 
H.  comes  de  Monte^  et  alii  plurimi  nobiles  et  magna  eques- 
tris  ordinis  mullitudo  cruce  signantur. 

Post  hec  Trebirorum  archiepiscopus  T.  Coloniam  ve- 
niens  y  cives  ad  concordiam  et  subiectionem  Friderici  regis 
hortabatur.  Quod  dum  cum  duce  Brabantie  elaborasset^  in 
octava  sancti  Pantaleonis  [aug.  4]  missas  in  ecclesia  sancti 
Petri  celebravit,  clerum  et  populum  a  nodo  excommunica- 
tionis  absolvit.  Nam  civitas  per  annum  et  quinque  menses 
propter  imperatorem  excommunicata  et  sub  interdicto  posita 
fuerat  et  divina  in  ecclesiis  officia  omissa.  In  ipsa  eciam 
die  Fridericus  rex  civitatem  ingressus  a  civibus  et  clero  sus- 
cipitur^  et  per  septem  dies  ibidem  demoratus^  omnes  pre- 
sentes  nobiles  tam  superiorum  quam  inferiorum  partium  fal- 
sas  monetas  et  iniustas  exactiones  vectigalium  abiurare  et 
firmam  pacem  firmare  precepit. 

Ipso  anno  v.  kal.  septembris  circa  horam  primam  diei 
terre  motus  fuit. 

Eodem  eciam  anno  papa  Rome  concilium  habuit.  Ubi 
tam  de  transmarinis  partibus  quam  de  cunctis  Christianoruin 
finibus  patriarchis  archiepiscopis  episcopis  abbatibus  pre- 
latis  ecclesiarum  congregatis^  in  ecclesia  sancti  Johannis 
baptiste  concilium  in  festo  sancti  Martini  [nov.  H]  in- 
choatum  et  usque  ad  festum  sancti  Andree  [nov.  30]  pro- 
tractnm.  Nichil  dignum  memorie  quod  commendari  possit 
ibi  actum  est^  nisi  quod  orientalis  ecclesia^  quod  anteain- 
audilum  fuit^  se  subditam  Romane  ecclesie  exhibuit.  Nam 


EX  GODEFRIDO    COLONIENSI. 


353 


Constantinopoli  duo  in  patriarchas  electi  Romam  venerunt  1215 
et  iudicio  pape  se  submiserunt.  Qui  ambos  consilio  cardi- 
nalium  deposuit,  et  tertium  substituit  et  investivit  et  ad  se- 
dem  propriam  remisit. 

Theodericus  igitur  Goloniensis  archiepiscopus  diu  ibi- 
dem  demoratuS;  cum  officii  sui  restitutionem  minime  impe- 
trare  posset^  priores  ecclesie  acceptis  a  papa  literis  alium 
eligere  iussi  sunt.  Qui  Coloniam  redeuntes ,  et  secunda  fe- 
ria  post  dominicam  Invocavit  [1216  feb.  29]  in  ecclesia 
beati  Petri  convenientes^  Engilbertum  maiorem  prepositum 
in  episcopum  elegerunt. 

Anno  domini  m.cc.x.vi.  Fridericus  rex  in  festo  aposto- 
lomm  Philippi  et  Jacobi  [mai  1]  curiam  apud  Nurinberch 
habuit.  Ubi  Petrus  cardinalis  sancte  Potentiane  a  domino 
papa  missus  affuit.  Huic  curie  Engilbertus  Coloniensis  elec- 
tus  se  exhibuit;  et  a  domno  Pelro  cardinale  confirmatus  re- 
galia  a  Friderico  vege  suscepit. 

Eodem  anno  a  venerabili  Tiderico  Heistorum  episcopo 
consecrata  est  ecclesia  sancti  Pantaleonis  v.  kal.  maii.  Nam 
quondam  scilicet  anno  dominice  incarnationis  dcccclxxx  con- 
secrata  fuerat  a  Warino  venerabili  Coloniensi  archiepiscopo. 
Sed  propter  violata  cornua  altarium^  prlncipale  altare  cum 
aliis  duobus  ex  utraque  parte^  scilicet  beatorum  Petri  et 
Pauli^  ibidem  destructis  et  novis  reparatiS;  consecrata  sunt 
cum  capellula  sanctuario  contigua;  que  in  honore  sancte 
Katerine  virginis  consecrata  est. 

Ipso  eciam  anno  post  octavam,  apostolorum  Innocencius 
papa  obiit.  Cui  Cincius  cardinalis  quatuor  Coronatorum  suc- 
cedit^  et  dictus  est  Honorius. 

Item  ipso  anno  Johannes  rex  Anglie  etc. 

Anno  dominice  incarnationis  m.cc.x.vii.  Andreas  rex  Un- 
garie,  Lupoldus  dux  Austrie^  cum  episcopis  et  comitibus  et 
copiosa  multitudine  signatorum,  mare  transierunt.  Item  Wil- 
helmus  comes  HoIIandie  et  Georgius  comes  de  Wide,  cum 
aliis  cruce  signatis  Teutonie  ad  terram  sanctam  navigio  pro- 
ficisci  desiderantibus^  super  unum  de  nobilioribus  terre  flu- 
viis  fluvium  Mosam  congregati  sunt  apud  Vlerdinge.  Quarto 
igitur  kal.  iunii  etc. 

Anno  domini  m.cc.x.viii.  Navalis  exercitus  qui  apud  Uli- 
xibonam  hyemaverat  etc. 

BOEHMER  FONTES.  2.  23 


354 


EX  60DEFRID0   COLONIENST. 


1218  Eodem  anno  Otlo  imperator^  iam  per  annos  octo  vincnlo 
excommunicationis  a  duobus  apostolicis  innodatns^  cum  se- 
pius  honoratos  viros  pro  impetranda  venia  Romam  mitteret; 
sed  tamen  stare  mandato  eorum  non  admitteret^  post  pascha 
[april  15]  febre  corripitur.  Peinde  ingravescente  morbo^ 
ubi  sibi  diem  mortis  imminere  cognovit  y  episcopum  de  Hil- 
densheim  et  alios  religiosos  et  sapientes  viros^  scilicet  ab- 
bates  et  sacerdotes,  convocat,  et  cum  gemitu  et  lacryrois 
quid  sibi  agendum  foret^  vel  qualiter  a  nodo  excommuni- 
cationis  absolvi  posset^  consulit.  Ad  quorum  consilium  cum 
mandato  apostolici  stare  iurasset^  ab  episcopo  absolvitur. 
Deinde  ordinato  testamento  suo^  factaque  confessione  cum 
perceptione  sancte  communionis  et  sacre  unctionis^  cum  mag- 
na  contritione  cordis  in  castro  quod  dicitur  Harzberg  idas 
maii  [mai  15]  moritur.  Corpus  Bruniswich  translatum  et 
imperialibus  indumentis  et  ornamentis  indutum  iuxta  patrem 
suum  et  matrem  in  ecclesia  sancti  Blasii  sepelitur. 

Post  captam  siquidem  turrim  in  profundoNili  fluminis  elc. 

Anno  domini  m.cc.x.viiii.  Regina  civitatum  Jherosolima  elc. 

Anno  dominice  incarnationis  m.cc.xx.;  ab  urbe  autem  con- 
dita  mdcccclxxi;  completis  ab  origine  mundi  annis  sex  mi- 
libus  quadringentis  decem  et  novem^^  mortuo  Ottone  im- 
peratorC;  Fridericus  rex,  nonagesimo  quinto  loco  ab  An- 
gusto  in  regno  confirmatus^  Frankinvort  curiam  habuit^  ubi 
commendato  filio  suo  Heinrico  principibus,  et  ab  eis  licen- 
tia  accepta^  Romam  proficiscitur^  ibique  a  Romano  pontifice 
Honorio  et  omni  senatu  honorifice  susceptus  in  festo  sancte 
CecOie  [nov.  22]  in  imperatorem  consecratur. 

Anno  domini  m.cc.xx.i.  Lamentabilis  rumor  et  tristis  turba 
omni  orbe  christiano  insonuit^  Damiatam  etc. 

Anno  domini  m.cc.xx.ii.  Heinricus  septimus  filius  Fride- 
rici  imperatoris  adhuc  puer  consecratus  est  in  regem  Aquis- 
grani  ab  Engilberto  Coloniensi  archiepiscopo  dominica  ante 
ascensionem  domini^  scilicet  viii  id.  maii  [mai  8]. 

Eodem  anno  iii  id.  ianuarii  terremotus  magnus  fuit  Co- 
lonie  hora  prima  diei.  In  Longobardia  eciam  talis  terremo- 
tus  fuit  ipsa  die  natalis  domini  per  duas  ebdomadas  quoti- 

i)  Eodem  anno  mortuus  estHeinricus  secundus  istius  loci  abbas,sQC- 
cessit  tertins  Heinricus  frater  eiusdem  looi  ist  hier  in  der  hs.  spaterer 
aber  achter  zusatz. 


EX  GODBFRIDO  COLONIENSI.  355 

die  bis  perdurans  ^  nt  in  pluribus  locis  edificia  et  ecclesias  1222 
everteret^  homines  cum  sacerdolibus  opprimeret^  Brixiam 
quoque  civitatem  fere  totam  cum  populo  obrueret^  rupes  de 
montibus  evelleret;  castra  deiceret;  et  sic  inauditas  calami- 
tates  et  miserias  perpetraret.  Rome  etiam  terra  mixta  san- 
guine  Yisa  est  de  nubibus  pluere. 

Ipso  eciam  anno  Waldimarus  rex  Dacie  a  comite  Hein- 
rico  de  Sciurinh  cum  filio  suo  mirabiliter  capitur^  et  in  quo- 
dam  fortissimo  castro  ab  eodem  custodie  mancipatur. 

Anno  domini  m.cc.xx.iii.  Honorius  papa  missis  predica- 

toribus  circumquaque  crucern  predicare  fidelibus  iterum  iu- 

bet^  denuntians  omnibus  utpost  biennium  in  nativitate  sancti 

Johannis  baptiste  [iuni  24]  cum  glorioso  imperatore  Fride- 

rico  parati  sint  mare  transire.  Imperatori  Friderico  desponsa- 

tuT  filia  Johannis  regis  Jerosolimitani.  Eodem  anno  mortuus 

est  Philippus  rex  FranciC;  ad  liberationem  terre  sancte  c  et  I 

milia  marcarum  legans.  Item  ipso  anno  Heinricus  iunior  rex 

Northusin  curiam  habuit.  Ubi  ab  Engilberto  Coloniensi  archi- 

episcopo  pro  absolutione  regis  Dacie  multum  laboratum  fuit. 

Anuo  domini  m.cc.xx.iiii.  Heinricus  iunior  rex  circa  me- 

dium  maium  Frankinvort  curiam  habuit.  Ubi  nuncii  impera- 

toris  cum  litteris  ipsius  afiuerunt;  intimantes  regi  et  princi- 

pibus  Herimannum  magistrum  hospitalis  sancte  Marie  Teu- 

tonicorum  in  epiphania  domini  in  Sicilia  ad  imperatorem  ve- 

nisse^  et  de  succursu  terre  sancte  ad  hoc  eum  induxisse  y  ut 

continuo  Pharum  disponeret  transire  et  versus  Teutoniam 

venire;  et  cum  principibus  de  processu  suo  et  terre  sancte 

negotio  ordinare.  Yerum  audiens  imperator^  Sarracenos  qui 

in  monte  Platano  habitant^  velle  se  sue  gracie  subiugare, 

misit  pro  marescalco  suo  in  obsidione  constituto^  volens  ab 

eo  investigare  de  statu  Sarracenorum  diligencius.  Ob  quam 

causam  Pharum  transire  distulit^  ipsum  Herimannum  pre- 

dictum  pro  sancte  terre  principali  tuicione  ac  imperii  nego- 

ciis  in  Alemanniam  premittens.  Hoc  eciam  inter  cetera  in- 

timanteS;  quod  dominus  imperator  ad  succursum  terre  sancte 

quinquaginta  naves  fecerit  preparari  que  usserie  nuncupan- 

tnr^  quarum  magnitudo  tante  capacitatis  erit;  ut  duo  millia 

militum  cum  dextrariis  suis  et  omnium  armorum  suorum  per- 

tinentiiS;  et  preterea  decem  millia  aliorum  hominum  valen- 

tium  ad  pugnam  et  ad  bella  cum  armis  suis  in  eisdem  us- 

23* 


356 


EX   GODEFRIDO   COLOMFNSf. 


1224  seriis  yaleant  transferri.  Ad  unum  quodque  usserium  Get 
ponS;  ut  milites  si  necesse  fuerit  armati;  et  ascensis  dex- 
trariis  suis  in  navibus  commode  absque  lesionis  discrimine, 
per  ipsos  pontes  valeant  exire  quasi  iam  ordinatis  aciebus 
in  prelium  processuri,  et  si  opus  fuerit  erectis  velis  intrare 
possint  flumen  Damiate  vel  aliud  aliquod  flumen. 

Eodem  anno  Cunradus  Portuensis  episcopus  et  sancte 
RuGne  cardinalis  a  sede  apostolica  pro  utilitate  sancte  terre 
in  Theuloniam  mittitur,  et  sexta  feria  post  pentecoste  [iuni 
7]  Colonie  cum  honore  suscipitur. 

Item  ipso  anno  Johannes  rex  Jerosolimitanus  causa  pc- 
regrinationis  limina  sancti  Jacobi  visitat.  Cui  in  reditu  filia 
regis  Hispanie  desponsatur.  Inde  divertens  versus  Teuto- 
niam  ad  Heinricum  regem  fllium  imperatoris  et  cum  eodem 
Coloniam  profectus ,  ab  Engilberto  archiepiscopo  et  tota  ci- 
vitate  in  vigilia  assumptionis  beate  Marie  [aug*.  14]  cum 
magno  honore  et  gaudio  suscipitur. 

Per  idem  tempus  Heinricus  rex  cum  Engilberto  Colo- 
niensi  archiepiscopo  et  Cunrado  legato  sedis  apostolice  et 
quibusdam  principibus,  pro  liberatione  regis  Dacie.  et  re- 
stitutione  terre  imperii  ab  eodem  iniuste  possesse^  Saxoniam 
intravit.  Ubi  per  biennium  a  comite  Heinrico  de  Scuirinh  in 
firmissimo  et  inaccessibili  castro  nomine  Danenberch  idem 
rex  cum  filio  suo  captus  tenebatur.  Venientes  itaque  ad 
Alvium  fluvium  predicti  principes^  Herimannum  magistrum 
hospitalis  Teutonicorum ;  qui  ab  imperatore  in  Teutoniam 
missus  ftierat  causa  reconciliationis  et  composilionis  facien- 
de,  ad  utrosque,  scilicet  regem  et  comitem,  premittunt.  Quo 
mediante  ad  hoc  inductus  est  idem  rex,  ut  totam  terram 
quam  imperio  abstulerat  reddere,  et  coronam  de  manu  im- 
peratoris  suscipere,  insuper  centum  milia  marcarum  pro  ab- 
solutione  sua  dare  promitteret.  Quod  cum  acceptarent  prin- 
cipes  qui  cum  rege  presentes  aderant,  Albertus  comes  de 
•  Urlemunde  filius  sororis  ipsius  regis  et  barones  Dacie  hanc 
compositionem  reprobanteS;  et  ea  que  promissa  erant  cas- 
santes ,  ascensis  navibus  cum  indignatione  recesserunt,  in- 
finitam  pecuniam  quam  ad  redimendum  regem  attulerant 
secum  deferentes.  Unde  predicti  principes  infecto  negocio 
confusi  discesserunt.  Albertus  igitur  de  Urlemunde  post  na- 
tale  domini  congregato  exercitu  Heinricum  comitem  adgredi 


EX  GODEFRIDO   COLONIENSI.  357 

statait.  Qiiod  ut  cognovit  Heinrious  comes  in  obsidione  cu*  1224 
iusdam  castri  positus^  relicta  obsidione  illi  occurrit.  Ubi 
pugna  commissa  cum  magna  animositate  et  multorum  san- 
guinis  effusione  ab  hora  diei  prima  usque  ad  vesperam  di* 
micatum  est^  multis  ibi  oorruentibus.  Ipse  eciam  Albertus 
ab  Heinrico  cum  pluribus  nobilibus  captus^  et  in  castrum 
Danninberch  ad  avunculum  suum  perductus  ibidem  custodie 
mancipatur.  Hoc  anno  erat  hyemps  longissima  et  valde  as- 
perrima;  fames  eciam  magna  et  inaudita  per  biennium  per- 
darans. 

Anno  domini  m.cc.xx.v.  Heinricus  rex  curiam  habuit 
Frankinvort.  Ubi  quidam  episcopus^  missus  a  rege  Anglie 
cum  ceteris  ipsius  legatis  afluit^  laborans  ut  ipse  rex  ma- 
trimonium  contraheret  cum  sorore  regis  Anglie.  Sed  cum 
talis  contractus  displicuisset  principibus  nec  potuisset  ha- 
bere  processum^  nuntii  inacte  revertuntur. 

Eodem  anno  quidam  heremitico  habitu  indulus  a  Flan- 
drensibus  et  Hanaugiensibus  propter  similitudinem  vultus 
putatus  est  fuisse  comes  ipsorum  Balduinus^  qui  ante  mul- 
tos  annos  Constantinopolitanum  adeptus  imperium  in  Gre- 
cia  perierat;  sicut  docet  historia,  et  ab  ipsis  ad  honorem 
comitie  rapitur.  Qui  per  duos  menses  magnam  partem  terre 
occupans^  ornatu  imperiali  purpuratus^  precedente  se  cruce 
sicut  mos  est  iraperatofibus  Constantinopolim;  a  rege  Fran- 
cie  Ludewico  apud  Peronam  castellum  Viromandie  exami- 
natur.  Ubi  detecta  eius  fallacia  a  rege^  parte  tamen  suorum 
sibi  adherente,  proficiscitur  versus  Coloniam,  dicens  se 
auxilium  querere  ab  Engilberto  archiepiscopo,  qui  lunc  regni 
Teutonici  gubernacula  tenebat.  Ubi  se  furtim  subtrahens  a 
suorum  consortio  solivagus  aufugit,  archiepiscopo  nunquam 
viso.  Post  modicum  in  Burgundia  agnitus  et  detentuS;  in 
Flandriam  reductus  apud  Risle^  castellum  Flandrie  patibulo 
elevatus  laqueo  vitam  finit^  magna  parte  plebis  etiam  post 
mortem  ipsum  fnisse  verum  comitem  contendente. 

Item  ipso  anno  vii.  id.  novembris  [nov.  7]  Engilbertus 
venerabilis  Coloniensis  ecclesie  archiepiscopus,  pater  nostre 
patrie  et  decus  Theutonie,  heu  a  comite  de  Isenberg  cognato 

0  W.  bischof  von  Carlisle,  vergl.  sein  beglaubigungsscbreiben  vom 
3.  ian.  1225  bei  Rymer,  und  scinen  bericht  an  den  konig  von  England 
^^^  Champonion  Lettres  des  rois  de  France  1,44.    2)  Lille. 


358  EX  GOBEFRIDO  COLONlEXSI. 

1225  ipsius  miserabiliter  trucidatur.  Siquidem  iam  dictus  comes 
regalem  ecclesiam  in  Esende,  cuins  idem  advocatus  erat, 
violenta  oppressione  lacerabat^  homines  dicte  ecclesie  dn- 
rissimis  angariis  et  parangariis  aflligendo.  Quem  cum  ab 
hac  iniuria  prohiberet  archiepiscopus  ^  qui  tunc  Teutonici 
regni  tutelam  gerebat,  comes  non  ferens  frenum  sue  tyran- 
nidis^  mortem  archiepiscopi  machinatur^  ad  hoc  eciam  ut  di- 
citur  a  multis  nobilibus^  quorum  superbiam  fortissimus  pre- 
sul  contriverat^  animatus.  Denique  domnum  archiepiscopam 
redeuntem  versus  Coloniam  a  Sosatia  oppido  Westfalie  co- 
mitatus  infelici  grassatione^  habens  secum  vigintiquinqne 
scutarios  ad  tantum  scelus  expeditoS;  nil  tale  suspicantem, 
quia  huiusmodi  suspicionem  et  ingenita  audacia  et  naturale 
fedus  consanguinitalis  ab  archiepiscopo  removebat,  licet 
ante  paucos  dies  per  quasdam  htteras  sibi  transmissas  fue- 
rit  premonitus.  ttaque  arrepto  loco  'et  tempore  opportuno 
non  longe  a  villa  que  Suelme  nominatur^  presulem  idem  co- 
mes  cum  quibusdam  suis  consiliariis  cruentis  carnificibus, 
latere  eius  perfosso  sceleratos  sicarios  in  mortem  ipsius  ex- 
hortatur.  Qui  in  eum  irruentes  gladiis  et  pugionibus  triginta 
octo  plagis  ipsum  confodiunt.  Hoc  faclo  recipit  se  comes 
cum  suis  in  castrum  Isenberg.  Jacet  nobile  corpus  deser- 
tum  ab  omnibus.  Nam  tota  familia  conterrita  fam  inopinato 
scelere  aufugerat,  excepto  parvo  servulo  qui  solus  cadaver 
domini  custodivit.  Nocte  adveniente  duo  indigene  in  biga 
corpus  deferunt  reponendo  in  ecclesia  Suelme ;  quam  ipse 
sequenti  dominica  erat  consecraturus.  Quam  ob  rem  et  ea 
die  qua  occisus  est  confessionem  de  peccatis  suis  fecerat. 
Postera  die  ducitur  ad  cenobium  Bergense.  Ubi  a  fratribus 
loci  corpus  cum  ingenti  fletu  receptum  aromatibus  conditum; 
et  luctuosis  vigiliis  addita  psalmorum  melodia  est  custodi- 
tum.  Ubi  qnidam  fratrum  testantur  se  angelicas  voces  au- 
disse.  Quidam  eciam  frater  eundem  eadem  hora  sibi  in  somp- 
nis  apparentem  vidit  et  dicentem :  se  pro  iusHtia  triumpha- 
lem  martyrii  lauream  meruisse.  Inlestina  eius  ibidem  sub- 
terrata  sunt.  In  vigilia  sancti  Martini  preciosum  corpus  Co- 
loniam  adducitur.  Ubi  cum  inenarrabili  fletu  et  eiulatn  a 
clero  et  populo  est  receptum  et  in  ecclesia  beati  Petri  de- 
positum.  Ubi  eidem  gloriosa  tumba  est  erecla ,  crebrescen- 
tibus  ad  tumbam  eius  cotidie  miraculis  et  virtutibus ,  non- 


El  60DEFRID0  COLONIESSf.  359 

nuUis  egris  ibi  optatam  recipientibus  sanitatem.  Conslanter  1225 
enim  speratur  ipsum  martyrii  premia  meruisse  ^  quia  equis- 
simus  iudex  et  stfennuus  patrie  et  ecclesiarum  dei  defensor 
fuit  et  pro  earum  occubuit  defensione.  Inter  cetera  eciam 
eius  laudabilia  gesta^  et  pacem  flrmissimam  elaboravit  ^  ca- 
strum  Tnrunh  super  Mosellam  situm  latibulum  predonum  ad 
maximum  oommodum  ecclesiarum  et  patrie  comparavit  et 
ecclesie  Coloniensi  reliquit  possidendum. 

Cuius  morte  audita  Heinricus  comes  de  Scuirinh  pro- 
fflissum  in  resignatione  regis  Dacie  cassat^  et  mediante  com- 
positione  et  acceptis  obsidibus^  et  copiosa  pecunia  regem 
absolvit^  et  absolutum  permittit  ad  propria  remeare. 

Postea  xvii.  kal.  decembris  Heinricus  prepositus  Bun- 
nensis  natione  de  Mulnarken  prettcitur  sedi  viduate.  Qui 
statim  post  electionem  in  vindictam  necis  sui  piissimi  pre- 
decessoris  coram  prioribus  prestitit  iusiurandum.  Nec  longa 
mora  intervenit ,  cum  ad  mandatum  eiusdem  elecli  a  vasal- 
lis  Coloniensis  ecclesie  castrum  Isenberg  obsessum  in  de- 
ditionem  acceptum  est  et  solo  coequatum.  Idem  accidit  de 
alio  castro  eiusdem  comitis  quod  dicitur  Novus  Pons.  In  na- 
tali  domini  sequenti  Cunradus  Portuensis  episcopus  aposto- 
lice  sedis  legatus  advenit  Coloniam^  qui  terribili  anathemate 
nefandos  illos  Fridericum  ct  suos  complices  prophanavit. 

Anno  domini  m.cc.xx.vi.  Honorius  papa  de  consilio  fra- 
trum  legatum  in  Franciam  mittit  etc. 

Eodem  anno  imperator  Fridericus  solempnem  curiam  Cre- 
mone  indicit  pro  staiu  imperii  reformando  et  negotiis  sancte 
ierre.  Ad  quem  cum  multi  principes  Teutonici  properarent^ 
una  cum  (ilio  imperatoris  rege  Heinrico  apud  Tridentum  per 
sex  hebdomadas  commorantur^  non  valentes  progredi  prop- 
ter  rebellionem  Veronensium;  qui  clusas  Yeronensium  tunc 
optinuerunt.  Quidam  autem  principes  de  Saxonia  alia  via 
per  Austriam  sunt  ad  imperatorem  ingressi.  Rex  autem  a 
TridentO;  non  viso  imperatore^  cum  principibus  in  Aleman- 
niam  inacte  revertitur;  in  quorum  discessu  Tridentum  civi- 
tas  casuali  incendio  concrematur.  Imperatore  autem  a  Cre- 
mona  usque  ad  burgum  sancti  Domnini  declinante  ,  Cunra- 
dus  episcopus  Hildensemensis^  qui  tunc  verbi  crucis  mini- 
sterio  fungebatur^  excommunicationis  sententiam  in  Lon- 
gobardos  imperatori  cruc   signato  rebelles  tulit^  annueuti- 


360  E\   GODEFRIDO   COLONIENSI. 

1226  bus  et  approbantibus  universis  Longobardie  prelatis.  Sed 
eandem  sententiam  postea  papa  Honorius  reyocavit^  mit- 
tens  Alatrinum  capellanum  suum;  cuius  suggestione  Me- 
diolanum  et  multe  civitates  complices  contra  imperatorem 
coniuraverunt^  facientes  coUegium  quod  Longobardorum  so- 
cietas  per  multa  tempora  est  vocatum. 

Ipso  anno  Heinricus  Coloniensis  electus  in  archiepisco- 
pum  a  Treverensi  archiepiscopo  Colonie  in  vigilia  Mathei 
apostoli  [sept.  20]  cum  magna  solempnitate  consecratur, 
presentibus  omnibus  suifraganeis  suis  ^  nec  non  et  Jacobo 
Aconensi  et  Herimanno  Lealensi  episcopis. 

Item  ipso  anno  Fridericus  comes^  impii  auctor  bomicidii, 
per  totum  annum  proFugus  et  occultatus^  a  quodam  milite 
nomine  Balschun  capitur,  et  pro  duobus  mUibus  marcarum  et 
centum  marcis  venundatuS;  Coloniensi  archiepiscopo  assigna- 
tur.  Qui  in  festo  Martini  sequenti  scilicet  die  anno  sequentj, 
qua  corpus  lacerum  gloriosi  archiepiscopi  Coloniensis  est 
receptum;  quamque  idem  episcopus  adhuc  vivens  pro  forma 
compositionis  agenda  ipsi  preGxerat^  Colonie  presenlatus 
est^  et  tertia  die  facta  confessione,  et  proditis  complicibus 
huius  facti;  extra  muros  civitatis  in  rota  positus  super  mo- 
-dicam  piramidem  est  elevatus.  Postea  convenientibus  epis- 
copis  et  nobilibus  terre  vasallis  sancti  Petri^  nobiles  quidain, 
qui  pro  huiusmodi  interfectione  suspecti  habebantur;  licet 
difficulter^  ab  archiepiscopo  et  prioribus  Coloniensibus  ad 
expurgationem  obiecti  criminis  sunt  admissi. 

Anno  domini  m.cc.xx.vii.  Helnricus  rex,  filius  Friderici 
imperatoriS;  Aquisgrani  venienS;  celeberrimam  curiam  cum 
nobilibus  totius  Teutonie  habuit  dominica  Judica  me  [marz 
28].  Inter  quos  precipui  erant  Salzburgensis  Mogonciensis 
Trevirensis  Coloniensis  archiepiscopi,  Austrie  Bavarie  Ka- 
rinthie  Brabancie  Lotharingie  duces,  lantgraviuS;  Ferran- 
dus  comes  FlandriC;  qui  per  duodecim  annos  Parisius  in 
captivitate  a  rege  Francie  detentus  fuerat  et  priori  anno 
absolutus.  Ibi  eciam  convenerunt  alii  quam  plures  episcopi 
ct  comiles  et  tocius  Teutonie  nobiles.  Ubi  a  Coloniensi  ar- 
chiepiscopo  Heinrico  uxor  ipsius  regis,  filia  ducis  Austrie, 
regali  benedictione  consecrata  et  coronata  in  sede  regia  col- 
localur. 

Eodem  anno  Honorius  papa  cum  undecim  annis  pre- 


EX   GODEFRIDO   COLONIENSI. 


361 


fuisset;  moritur.   Cui  Hugo  Hostiensis  episcopus  succedit^  1227 
et  Gregomis  nominatur. 

Ipso  anno  in  die  Marie  Magdalene  [iuli  22]  rex  Dano- 
rani;  prevaricator  fidei  et  iuramenti  pro  absolutione  suapre- 
stili;  vindicare  se  parat^  et  contracta  infinita  multitudine 
comitem  de  Zuirin  bello  lacescit.  A  qno  y  adiutorio  archi- 
episcopi  Bremensis  et  ducis  Alberti  de  Saxonia^  idem  rex 
superatus^  per  fugam  vix  evadit^  ex  parte  sua  quatuor  mi- 
libus  virorum  interemptis. 

Ipso  eciam  anno  Otto  episcopus  Traiectensis  electam 

militiam  congregat^  castrum  Kuvorde  expugnaturus  propter 

rebellionem  eiusdem  castri  possessoris,  qui  ei  iure  homagii 

tenebatur.   Gumque  in  die  beati  Pantaleonis  [iuli  28]  idem 

episcopus  et  comes  Gelrensis  cum  electis  et  famosis  militi- 

bus  minus  caute^  locus  enim  totus  paludosus  est^  castrum 

impetissent^  in  talem  difPicuItatem  devenerunt  unde  non  pos- 

sent  procedere  nec  reverti.  Quo  viso  castri  defensores  su- 

bito  descendentes  universos  comprehendunt,  episcopum  cum 

fratre  preposito  nefandissime  decapitant^  inclitos  mililes  illos 

se  defendere  non  valentes ,  utpote  luto  super  genua  deten- 

tos^  partim  submergunt  partim  transfixos  crudeliter  occidunt. 

£odem  anno  electa  expeditio  cruce  signatorum  ab  om- 

nibus  mundi  partibus  mota  cassatur  et  dissipatur^  Friderico 

imperatore  sicut  dudum  promiserat  non  transfretante.   Ob 

quam  causam  a  Gregorio  papa  excommunicatur.  Hoc  anno 

in  decembri  ventus  validus  partes  edificiorum  stravit,  arbo- 

res  radicitus  eruit.  Hiemps  nimis  erat  pluviosa.  Ipso  anno 

dominus  Heinricus  tercius  abbas  obiit.  Cui  dominus  Simon 

successit. 

Anno  domini  m.cc.xx.viii.  ^  Fridericus  imperator  tandem 
mare  transit ,  et  recuperata  Jerusalem  et  parte  terre  sancte 
cum  Sarracenis  usque  ad  certum  terminum  treugas  facit. 
Sed  quia  quasi  inobediens  et  excommunicatus  transivit,  fac- 
tum  suum  Gregorius  papa  non  approbat  nec  ipsum  absolvit. 
Sed  reditum  eius  metuens,  terram  suam  et  castra  per  Jo- 
hannem  socerum  imperatoris  impugnat  et  occupat^  pluribus 
civitatibus  Longobardie  et  aliis  locis  sibi  contra  imperato- 
fem  confederatis  et  auxilium  ferentibus  militare.  Romanis 

i)  hier  sind  in  der  hs.  vier  zeilen  nnd  eine  halbe  ausradiert^  die  mit 
grosscr  muhe  wohl  noch  gelesen  werden  kdnnten. 


362  EX  GODEFRIDO  COLONIENSI. 

1228  autem  imperatori  adherentibns^  papa  Romam  eg^editar^  et 
cautelam  sui  habens  Perusii  moratur^  et  per  omnes  provin- 
cias  publice  mandat  imperatorem  excommunicatum  denun- 
ciari;  missis  nunciis  et  maxime  Predicatoribus  ad  id  ex- 
equendum.  Quorum  unus  dictus  Otto  cardinalis  de  carcere 
Tulliano  legatione  accepta  in  Teutoniam  et  Daciam  mittitur^ 
cuius  intentio  erat  imperatoris  gravamen  procurare  et  super 
hoc  consilium  expetere  Oltonis  ducis  de  Lunimburg.  Sed 
idem  Otto  contra  imperatorem  renuit  aliquid  attemptare.  Qoi 
legatus  Leodium  civitatem  Hazbanie  veniens,  ab  advocato 
Aquensi  et  Arnoldo  de  Gimmenich  et  aliis  fautoribus  impe- 
ratoris  fugatur^  et  vix  evadens  in  castro  Hoyo  recipitur.  Pro 
qua  iniuria  sibi  illata  excommunicationis  sententiam  in  Leo- 
diensem  civitatem  promulgat,  exire  precipiens  totum  cle- 
rum.  Eadem  eciam  excommunicatione  postea  Aquenses  li- 
gat^  pro  eo  quod  episcopum  Mutinensem  de  Prucia  post  le- 
gationem  suam  redeuntem  dicti  fautores  imperatoris  Aquis- 
grani  ceperant  et  captum  detinuerant^  magna  quantitate  auri 
ablata.  Qui  malefactores  pro  huiusmodi  excessu  Colonie  sH' 
tisfactione  peracta  veniam  meruerunt. 

Eodem  anno  episcopus  Traiectensis  castrum  Kuvorde 
iterum  impugnat.  Sed  defensoribus  sibi  diffidentibus  castrum 
in  deditionem  recipit  et  nefariuin  Rudolphum  dominum  castri 
eicit  et  exulare  precipiL  Qui  exilium  simulans  occulte  re- 
vertitur,  et  castrum  dolo  captum  possidet,  eiectis  illis  quos 
episcopus  ibi  posuerat. 

Anno  domini  m.cc.xx.viiii.  Fridericus  imperator  de  trans- 
marinis  partibus  revertitur;  et  reputans  papam  tempore  sne 
peregrinationis  sibi  graviter  iniuriatum^  quedam  castra  et 
terram  suam  ab  exercitu  pape  captam  manu  Teutonica  re- 
cuperat^  fugato  rege  Johanne  socero  suo.  Inter  que  civita- 
tem  Soram  appellatam  uno  die  impugnans  capit  et  funditos 
incendio  evertit. 

Ipso  anno  cives  Colonienses  infamibus  mulierculis  per 
quendam  Rudolphum^  falsum  fratrem  ut  postea  patuit^  quia 
culpis  suis  exigentibus  postmodum  a  domno  papa  missas 
est  in  caveam^  conversis  et  congregatiS;  domum  in  fundo 
ecclesie  sancti  Pantaleonis  prope  vineam  eiusdem  ecclesie 
construunt^  et  fratribus  dicte  ecclesie  contradicentibus  et 
novum  opus  nunciantibus  grave  dampnum  inferunt;  domos 


EX  GODEFRIDO  C0L0NIEN8I.  363 

eorum  infra  Goloniam  sitas  infringentes.  Super  quo  errore  1229 
domibus  reparatis  dicte  ecclesie  postmodum  satisfecerunt 
Hoc  anno  erat  hyemps  longa  et  aspera. 

Aniio  domini  m.cc.xxx.  In  Hispania  rex  Legionensis  et 
filius  suus  rex  Gastelle  arma  contra  Sarracenos  sumunt^  et 
magnam  partem  terre  occupant^  capta  civitate  que  Emerita 
dicebatur.  Ipso  anno  rex  Arragone  insulam  que  Maiorica 
dicitur  multis  annis  a  Sarracenis  occupalam  capit^  expug- 
nando  ibidem  quandam  civitatem  famosam^  capto  eius  rege 
et  tota  domo  regia. 

Eodem  anno  domnus  Simon  abbas  obiit^  et  ei  domnus 
Heinricus  quartus  succedit. 

Eodem  quoque  anno  oritur  dissensio  inter  archiepisco- 
pum  et  ducem  de  Limburg  super  advocacia  cenobii  Siber- 
gensis.  Unde  castrum  Tuiciense  dicti  ducis  ab  archiepiscopo 
diniitur  ^  et  castrum  ducis  dictum  Bensbura  longa  obsidione 
vallatur  a  copioso  exercitu  archiepiscopi  et  comitis  Senen- 
sis.  Sed  Ucet  acriter  impugnaretur  non  capitur^  hiis  qui  in- 
tus  erant  se  viriliter  defendentibus  et  ingeniose.  Ex  altera 
parte  castrum  archiepiscopi  dictum  Tulpetum  casuali  incen- 
dio  concrematur,  et  propter  hoc  a  complicibus  ducis  capi- 
tur;  ubi  multi  homines  igne  perierunt.  Multo  eciam  exer- 
citu  hinc  inde  congregato  ad  pugnam  non  est  progressuih^ 
sed  incendia  villarum  et  depredationes  et  vastationes  civi- 
tatum  et  castrorum  fiunt.  Jussu  regio  bello  treuge  succc- 
dunt. 

Otto  cardinalis  a  Dacie  partibus  Goloniam  veniens  ibi- 
dem  natalem  domini  celebrat^  sollempniter  receptus  et  ho- 
noratus.  Inde  recedens  apud  Herbipolim  concilium  provin- 
ciale  indicit.  Sed  renitentibus  principibus  laicis^  et  paucis 
ecclesiarum  prelatis  venientibus  ^  iratus  recessit. 

Eodem  anno  imperator  a  papa  absolvitur  mediante  duce 
Austrie  Lupoldo.  Qui  tractatu  pacis  peracto  inter  papam  et 
imperatorem^  apud  sanctum  Germanum  in  Gampania  mori- 
tur.  Cuius  viscera  et  carnes  in  capitulo  sancti  Benedicti 
montis  Gassinensis  tumulantur;  ossibus  in  Austriam  repor- 
tatis. 

Anno  domini  m.cc.xxx.i.  Imperator  facta  pace  cum  papa 
ad  eandem  mensam  convivatur  in  civitate  pape  que  Anagnia 
dicitur  in  cenaculo  pape  super  paternum  fundum  constituto. 


364  EX  GOOEFRIDO   COLONIENSI. 

1231  Inde  imperator  in  Apuliam  reverlitur.  Padus  fluvius  in  Ita- 
lia  mirabiliter  exundat.  Eclipsis  solis  particularis  facta  est 
circa  ortum  solis  secundo  id.  iunii. 

Eodem  anno  iraperator  Ravenne  curiam  celebrat  die  na- 
talis  domini;  ibidem  imperiali  diademate  insignitus.  Ante 
hanc  curiam  circiter  tres  menses  Ludvicus  dux  Bawarie  a 
quodam  Sarraceno  nuncio  vetuli  de  montanis  in  medio  suo- 
rum  est  occisus.  Nam  idem  vetulus  de  montanis  imperatori 
confederatus  multas  iniurias  quas  idem  dux  imperatori  into- 
lerat  intendit  vindicare.  Hoc  autem  conscientia  imperatoris 
creditur  gestum  esse^  quia  imperator  ipsum  ducem  paulo 
ante  diffidaverat  in  rebus  et  in  persona^  misso  ad  hoo  nun- 
cio  speciali. 

Archiepiscopus  Coloniensis  cum  capitulo  sancti  Petri  dis- 
sentit;  que  dissensio  multorum  malorum  seminium  fuit.  Kn- 
dolphus  de  Kuvorde  et  sui  complices  a  Traiectensibus  in 
rotis  confrinffuntur. 

Anno  domini  m.cc.xxx.ii.  Imperator  apud  Ravennam  ma- 
nens  bellum  molitur  contra  Longobardos  sed  non  profecit; 
Longobardis  viam  precludentibus  filio  suo  regi  et  militie 
Germanorum.  Circa  mediam  quadragesimam  imperator  Ra- 
venna  relicta  navali  cursu  tendit  Aquilegiam.  Inde  ilinere 
transiens  per  Yenetias  ibidem  honorifice  suscipitur^  etin- 
gressus  ecclesiam  beati  Marci  super  altare  eiusdem  dona 
oifert  regalia  auro  et  gemmis  decorata.  Apud  Aquilegiam 
pascha  [apr.  H]  celebrat,  filio  suo  rege  ad  ipsum  veniente 
et  quibusdam  principibus  Alemannie.  Circa  ascensioneni 
[mai  20]  imperator  in  Apuliam  regreditur  navali  itinere,  iu 
via  plurimos  piratas  capit^  quos  vinculis  mancipat. 

Soldanus  Babilonie  imperatori  mittit  tentorium  mirifica 
arte  constructum,  in  quo  imagines  solis  et  lune  artificialiter 
mote  cursum  suum  certiset  debitis  spaciis  peragrant;  et 
horas  diei  et  noctis  infallibiliter  indicaut.  Cuius  tentorii  va- 
lor  viginti  millium  marcarum  pretium  dicitur  transcendisse. 
Hoc  inter  thesauros  regios  apud  Venusium  est  reposituni. 
Accedente  pascha  Sarracenorum  in  die.  Marie  Magdalene 
[iuli  22]  imperator  nuncios  soldani  et  vetuli  de  montanis 
ad  convivium  vocat,  et  eis,  multis  episcopis  assidentibus  et 
multis  nobilibus  Teutonicis,  festivas  epulas,  parat. 

Messanenses  contra  imperatorem  rebellionem  excitant. 


EK   GODErRlDO   COLONIENSI.  365 

Johaiines  de  Berito  imperatori  in  terra  transmarina  repugnat.  1232 
Qui  dum  incaute  se  gerit  noctu  superveniente  manu  militari 
spoliatis  omnibus  cum  paucis  vix  evadit.  Non  multo  post 
Johannes  recuperata  manu  valida  Cyprum  occupat,  et  regem 
Cypri  filium  sororis  sue  sibi  associat.  Mittitur  contra  illum 
Richardus  marschalcus  imperialis.  Qui  congressus  cum  ipso 
vincitur^  multis  militibus  de  exercitu  imperiali  captis. 

In  Teutonia  multe  hereses  deteguntur  et  heretici  flam- 
mis  puniuntur.  ^  Ipso  anno  bellum  oritur  inter  archiepisco- 
pum  Mogontinum  et  lantgravium  Thuringie.  Opidum  dictum 
Vritstlare  a  lantgravio  concrematur ,  ubi  episcopus  Worma- 
ciensis  et  omnes  canonici  illius  oppidi  cum  multis  aliis  no- 
bilibus  capiuntur.  Eclipsis  solis  particularis  post  meridiem 
visa  est  eodem  anno  ^  non  tamen  multum  notabilis.  Colo- 
niensis  archiepiscopus  in  Westfaliam  cum  militia  transit;  et 
hostibus  in  dedilionem  receptis  prospere  revertitur.  Qui- 
bus  hostibus  cum  Waleramus  de  Limburg  cum  suis  fau- 
toribus  in  succursum  venisset^  ab  episcopo  Monasteriensi^ 
per  cuius  diocesin  transire  intenderat^  retruditur  et  redire 
compellitur. 

Anno  domini  m.cc.xxx.iii.  Imperator  Messanam  civita- 
tem  Sicilie  ingreditur^  et  captis  suis  rebellibus  eos  igni  cre- 
mat.  Miranda  res  et  nimium  stupenda^  quod  hiis  temporibus 
ignis  contra  genus  mortalium  sic  invaluit.  Nam  eodem  fere 
tempore  et  rebelles  imperatori  in  Sicilia  et  in  Germania  in- 
iinitus  numerus  hominum  et  multa  menia  incendio  perierunt. 
Nam  et  propter  veras  hereses  et  propter  fictas  multi  nobi- 
les  et  ignobileS;  clerici  monachi  incluse  burgenses  rustici 
A  quodam  fratre  Conrado  ignis  supplicio  per  diversa  Teu- 
ionie  loca^  si  fas  est  dici;  nimis  precipili  sententia  sunt  ad- 
dicli.  Nam  eodem  die  quo  quis  accusatus  est;  seu  iuste  seu 
iniuste^  nullius  appellationis  ^  nullius  defensionis  sibi  refu- 
^io  proficiente^  est  dampnatus  et  flammis  erudelibus  iniec- 
ius.  Ob  quam  causam  frater  Conradus ,  huius  persecutionis 
^ereticorum  minister;  a  quibusdam  nobilibus^  nullum  locum 
^cnie  vel  gralie  apud  ipsum  invenientibus^  iuxta  Marburg 
Bst  occisus.  Anle  cuius  morlem  modico  tempore  comes  Sei- 
lensis  super  heresi  falso  fuit  infamatus.  Pro  cuius  expur- 
^atione  seu  defensione  rex  Heinricus  conventum  multorum 

1)  hier  sind  in  der  hs.  vier  zeilen  ausradiert. 


366  EX  GODEFRIDO  CQLOlflENSI. 

1233  principnm  apnd  Mognntiam  habnit.  Ubi  eciam  collecla  mi- 
litia  idem  rex  contra  dncem  Bawarie  proficiscitur.  In  cam- 
pis  itaque  Lici  secns  Augnslam  Tere  sex  milia  militum  in 
exercitn  regio  sunt  inventa.  Inde  profectns  brevi  tempore 
Baowariam  subiugat  et  ducem  in  deditionem  recipit.  ^ 

Anno  domini  m.cc.xxx.iiii.  Verbnm  crucispredicaturcon- 
tra  Stagingos  per  inferiores  partes  Tentonie  et  Flandrie. 
CoUecto  itaqne  nniverso  exercitu  cruce  signatorum  in  cra- 
stino  ascensiottis  [iuni  2]  iidem  Stagingi  superantur  et  a 
terra  sua  funditus  extirpantur.  Fuerunt  autem  Stadingi  po- 
puli  in  confinio  Frisie  et  Saxonie  siti^  paludibus  inviis  et 
fluminibus  circumcincti  y  qui  pro  suis  excessibus  et  subtrac- 
tionibus  decimarum  multis  annis  excommunicati^  contemp- 
tores  clavium  ecclesie  snnt  inventi.  Qui  cum  essent  viri 
strenui;  vicino  spopulos,  immo  et  comites  et  episcopos^  bello 
pluries  sunt  aggressi^  sepe  victores  raro  victi.  Ob  quam 
causam  auctoritate  popnli  ^  verbum  crucis  contra  eos  fuit  per 
multas  dioceses  predicatum.  Quorum  in  predicto  bello  cir- 
citer  ad  duo  milia  perierunt;  paucis  superstitibus  ad  vicinos 
Frisones  confugientibus. 

Imperator  vocatur  a  papa  in  auxilium  contra  Romanos^ 
et  secum  aliquamdiu  Reate  moratnr;  milites  in  civitate  Vi- 
terbio  collocavit.  Quorum  cotidianis  insullibus  et  depreda- 
tionibus  Romani  adeo  sunt  vexati^  ut  non  multo  post  cum 
papa  pacem  subirent.  In  hoc  famen  conflictu  periit  quidam 
nobilis  comes  Suevie  dictus  de  VeingiU;  sed  plurimi  capli 
fuerunt  nobilium  Romanomm. 

Ipso  anno  comes  Hollandie  in  torneamento  suffocatur 
apud  Corbiam  in  Ambianensi  diocesi.  Castrum  de  Mplinna- 
kin  obsidetur  in  odium  archiepiscopi  Coloniensis  a  comite 
Juliacense  et  suis  complicibus.  Comes  Seinensis  collecta 
manu  valida  una  cum  archiepiscopo  Coloniensi  obsessores 
castri  impetit^  qni  relicto  castro  ordinant  acies  contra  ipsam. 
Qui  cum  utrinque  instructis  aciebus  iuxta  villam  Norvenicb 
diu  morarentur^  post  longum  tractatum  pax  intervenit^  ca- 
strum  liberatur  ab  obsidione. 

Rex  Heinricus  Bobardie  conventum  quorundam  princi- 
pum  habuit.  Ubi  a  quibusdam  nefariis  consilium  accepit  ut  se 
opponeret  imperatori  patri  suo.  Quod  et  fecit.  Nam  ex  tunc 

1)  hier  sind  iu  der  hs.  zeha  zeilen  ausradiert.    2)  papali? 


£1  GOBEFRIDO  COLOKIEHSI.  367 

cepit  sollicitare  quoscunque  potuit  minis  prece  ct  pretio  ut  1234 
sibi  assisterent  contra  palrem^  et  non  paucos  invenit. 

Anno  m.cc.xxx.y.  Imperator  ab  Apulia  Aquilegiam  per- 
venit.  Inde  cum  multa  turba  el  multis  thesauris  versus  Au- 
striam  intrat  Germaniam ;  filium  eciam  suum  regem  rebellem 
invenit^  sed  impotentem.  Nam  consilio  habito  vi.  non.  iulii 
[iali  2]  apud  Wormaciam  in  gratiam  patris  recipitur.  Sed 
non  persolvens  que  promiserat,  nec  resignans  castrum  Dri- 
vels  quod  habuit  in  sua  potestate  y  iussu  patris  imperatoris 
est  custodie  mancipatus. 

Eodein  tempore  soror  regis  Anglie  rogatu  imperatocis 
ab  archiepiscopo  Goloniensi  et  duce  Brabantie  ab  Anglia 
adducitur ,  ipsi  imperatori  nuptura.  Que  ab  omnibus  civita- 
tibus  et  oppidis,  per  que  eam  transire  contigit^  honorifice^ 
sed  a  civibus  Coloniensibus  maiore  pre  aliis  tripudio  quinla 
feria  proxima  ante  penlecosten  [mai  24]  suscipitur.  Apud 
qaos  in  domo  preposili  sancti  Gereonis  per  mensem  in  magna 
honorificentia  continue  moratur.  Indeprogrediensapud  Wor- 
maciam  imperatori  assignatur.  Ubi  imperiales  nuptie  debito 
cnm  honore  celebrantur.  Imperator  suadet  principibuS;  ne 
hislrionibus  dona  solito  more  prodigaliter  efTundant^  iudi- 
cans  maximam  dementiam  si  quis  sua  bona  mimis  vel  hi- 
strionibus  fatue  largitur. 

Curia  celeberrima  in  assumptione  beate  Marie  [aug.  1 5] 
apud  Maguntiam  indicitur.  Ubi  fere  omnibus  principibus  regni 
Teutonici  convenientibus  pax  iuratur^  vetera  iura  stabiliun- 
tnr^  nova  statuuntur  et  Teutonico  sermone  in  membrana 
scripta  omnibus  publicantur^  excessus  regis  contra  impera* 
torem  cunctis  aperiuntur.  Otto  de  Luninburch;  nepos  magni 
ducis  Heinrici;  novus  dux  et  princeps  efficitur.  Quem  diem 
rogavit  imperator  omnibus  annalibus  asscribi ,  eo  quod  tunc 
Romanum  auxisset  imperium  novum  principem  creando^  con- 
sensu  omnium  priucipum  accedente.  Fuit  autem  dies  illa  vi- 
gilia  Timothei  [aug.  21].  In  die  Timothei  scilicet  in  octava 
assumptionis  [aug.  22]  imperator  diademate  imperiali  in- 
signitus  in  ecclesia  Moguntiensi^  Tere  omnibus  principibus 
aslantibus,  debito  honore  refulsit;  post  missarum  sollcmpnia 
invitans  principes  omnes  et  omnem  comitatum  eorum  ad  fe- 
stivas  epulas ,  que  in  loco  campcstri  magnis  sumptibus  fue- 
runt  preparate.  Non  multo  post  archiepiscopus  Bisenlinus 


368  EX  GOPEFRIDO   COLOllIENSr. 

1235  apud  Maguntiam  diem  claiisit  extremum.  Hiisdem  tempori- 
bus  rex  Ungarie  Auslriam  ingreditur^  et  vaslata  terra  muUa 
milia  marcarum  a  duce  pro  pace  recepit.  Nam  idem  dux 
ante  hoc  tempus  fines  vastaverat  Ungariorum^  nuUi  parcens 
sexui^  nuili  parcens  etati. 

lu  festo  omnium  sanctorum  [nov.  1]  imperator  conven- 
tum  principum  habuit  apud  Augustam.  Ubi  rex  Boemie  af- 
fuit;  recipiens  ab  imperatore  decem  milia  marcarum  pro 
parte  Suevie  que  iure  hereditario  suam  uxorem^  contingit. 

Inde  imperator  se  contulit  ad  oppidum  Haginhowe  in 
quo  hyemavit.  Ibi  aifuerunt  comes  Tolosanus  et  comes  Pro- 
yincie.  Recepit  autem  comes  Tolosanus  marchiam  Provincie 
ab  imperatore^  homagium  sibi  prestans.  Comes  autem  Pro- 
vincie  quinquagenarius  ideo  tunc  primum  ab  imperatore  ad 
gradum  militie  est  provectus^  quia  comites  sue  parentele  se 
non  credunt  diu  posse  vivere  postquam  gradum  militie  sunt 
adepti.  Nec  adhuc  miles  factus  esset;  nisi  rex  Francie  et 
rex  Anglie^  quorum  uterque  suam  duxerat  filiam  in  uxoreni; 
ipsum  ad  hoc  prece  multimodo  compulissent;  indignum  re- 
putantes  suum  socerum  militem  non  esse.  Ibidem  nuncii 
regine  Hispanie^  affuerunt  qui  pulcherrimos  dextrarios  et 
magnifica  munera  cesari  attulerunt.  Nec  multo  post  eiusdem 
regine  mors  est  nunciata  imperatori;  unde  plurimum  doloit 
quod  patruelis  eius  fuit.  Ipso  anno  post  pascha  domini  tres 
circuli  argentei  circa  solem  immense  quantitatis  apparue- 
runt;  quorum  primus  alium  includebat  contingentem;  ter- 
tius  autem  duos  intersecabat  transiens  per  corpus  solare. 
Qui  circuli  licet  a  populo  putentur  esse  prodigium;  tamen 
eorum  causa  ab  Aristotele  et  Seneca  in  meteoris  est  ex- 
pressa.  Eodem  quoque  anno  Constantinopolis  a  Grecis  est 
obsessa. 

Anno  domini  m.cc.xxx.vi.  Imperator  motus  bellum  Lon- 
gobardis  sibi  rebellibus  y  premittit  quingentos  milites  men- 
surnis  stipendiis  conductos^  quibus  preficit  nobilem  virun] 
et  rebus  bellicis  expertum  Geveardum  de  Harvesten  ^,  ut 
apudV.eronam  expectetimperatoris  exercitum  subsequenteni. 

Imperator  interea  descendit  usque  in  castrum  dictuni 

i)  Cunigunde  tochtcr  konig  Philipps.  2)  Elise  tochter  konig  Phi- 
Irpps  vermahlt  mit  Ferdinand  konig  von  Castilien  und  Leon.  3)  oder 
Harnesten. 


1 


EX  GOOEFRIDO   COi.O!IIENSI. 


369 


Marbarch;  ubi  in  kalcndis  maii  innumerabilis  populi  affuit  1236 
multiluda.  Nani  a  multis  pradentibus  duodecies  centum  mil- 
lia  hominum  promiscui  sexus  estimata  sunt  convenisse  ad 
memoriani  sancte  vidue  Elisabeth,  cuius  glorificum  corpus 
ad  oapsam  auream  est  translatum  auctoritate  summi  ponti- 
ficis^  qui  hoc  negotium  tribus  episcopis  commisit^  videlicet 
Maguntino  Treverensi  et  Hildesemensi^  quamquam  ibi  multi 
alii  episcopi  et  principes  affuissent.  Ipse  eciam  imperator 
primus  lapidem  de  sarcophago  levavit  et  coronam  auream 
de  suo  thesauro  sacro  capiti  sanctissime  vidue  imposuit. 
Ibi  preter  multa  miracula  oleum  de  sacro  corporc  efOuxit^ 
quod  religiosis  viris ,  basilicas  et  altaria  in  honorem  beate 
vidue  Elizabeth  constructuris  ^  per  fratres  hospilalis  Teuto* 
nicorum  est  pie  et  sagaciter  distributum.  Super  cuius  vita 
laudabili  et  virtutibus  specialis  historia  est  contexta. 

Inde  imperator  veniens  Confluentiam^  inferiorum  partium 
militiam  invocat  contra  Longobardos ;  sed  paucis  sibi  an- 
nuentibuS;  milites  de  Suevia  et  Alsacia  sibi  assumit.  Itaque 
ducens  exercitum  contra  Longobardos  ^  commisit  regi  Boe* 
miorum  et  duci  Bawarie  et  quibusdam  episcopis  terram  dn-^ 
cis  Austrie  expugnandam^  propter  multiplices  excessus  et 
facinora  quibus  idem  dux  fama  publica  laborabat.  Qui  Au- 
striam  ingressi;  adiunctis  sibi  nobilibus  terre  quos  ipse  dux 
antea  iniuste  oppresserat  et  de  terra  sua  eiecerat^  totam 
Austriam  devastaverant  et  imperatori  subiugaverunt;  preter 
pauca  castra  munitissima;  in  quibus  ipse  dux  profugus  se 
recepit. 

Interim  imperator  Augustam  veniens^  manum  militarem 
in  campis  Lici  colligit^  et  inde  profcctus  in  vigilia  sancti 
Jacobi  [iuli  24]  milie  milites  in  Italiam  secum  ducit.  Trans* 
actis  itaque  alpibus  militiam  suam  apud  Veronam  colligit, 
que  ibidem  extra  muros  plus  quam  per  mensem  perendina- 
vit.  Dehinc  Cremonensibus  qui  sui  faulores  erant  coniunc^ 
tus,  licet  Mediolanenses  et  sui  complices  frustra  resiste- 
rent  et  imperiali  agmini  terga  darent^  imperator  cum  Cre- 
monensibus  Mantnam  sibi  rebellem  invadit;  et  quecunque 
extra  muros  erant  devastat.  Duos  eciam  suorum  burgos  su- 
per  fluvium  qui  dicitur  Oyus  silos  potenter  capit.  Quorum 
unusMacharia  alterMosa  nominatur.  Impcratore  aulem  apud 
Cremonam  manente  Paduani  Tervisini  Vincenlini  nec  non 

BOEHMER  FONTES.  2.  24 


370  BK  GOD£FRIDO  C0L0NIEN8T. 

1236  Mantuani  in  odiuin  imperatoris  fines  invadunt  Veronensiuin, 
obsidentes  castrum  quod  dicitur  Ripa  alta.  Igitur  Ezelinus 
vir  militaris  inler  Yeronenses  maior,  nunciis  missis  auxi- 
lium  implorat  imperatoris.  Qui  respondit :  se  ipsi  personaliter 
succursurum.  Unde  incredibili  celeritate  a  Cremona  usqne 
Yeronam  unius  diei  et  noctis  spatio  suam  militiam  adduxit 
Mane  faclo  castra  movit  imperalor  adversum  hostes.  Appa- 
rentibus  autem  signis  imperialibus  tam  inopinato  tempore 
attoniti  sunt  hosteS;  et  relictis  tentoriis  ad  propria  cursu  pre- 
cipiti  remearunt.  Verum  imperator^  nil  credens  actum  cum 
quid  restaret  agendum ;  preveniens  cursum  hostium  ad  ci* 
vitatem  Vincenliam  pervenit  ^  et  primo  incautam  et  tanquam 
cives  proprios  milites  recipientem^  licet  postea  frustra  re* 
sistentem,  cepit  et  igne  incendit^  vulgo  ad  maiorem  eccle- 
siam  confugiente  ut  se  ibidem  salvarent.  Tandem  incendiis 
quiescentibus  imperatorquiete  civitatem  occupavit,  et  in  domo 
episcopali  pernoctavit.  Rebus  itaque  suis  ibidem  in  Longo- 
bardia  dispositis^  et  parte  exercitus  sui  relicta^  imperator 
regrediens  ad  Austriam  declinat^  et  apud  Wiennam  nobi- 
lem  Austrie  civitatem  hiemando^  de  statu  eiusdem  terre  sibi 
nuper  subiugate  sagaciter  ordinat  et  suis  munit. 

Anno  domini  m.cc.xxx.vii.  Patriarcha  Jacobitarum  orien* 
talium^  vir  venerabilis  etc. 

Ante  hoc  tempus  frater  Jordanus  magister  ordinis  Pre- 
dicatorum^  rediens  a  partibus  transmarinis^  naufragio  mor- 
tem  incurrit  cum  duobus  fratribus  et  aliis  fere  nonaginta.  Et 
in  littore  Barbarie  corpus  eius  est  inventum  ^  ubi  Doroinas 
per  ipsum  gloriosa  miracula  operatur. 

Eodem  anno  Fridericus  imperator  ab  Austria  ascendit 
usque  Ratisponam^  principibus  apud  Spiream  ad  coHoquium 
evocatis.  Ubi  cum  quidam  principes  convenissent  ab  eo  ad 
convivium  invitantur.  Filium  eciam  suum  Gunradum  adhac 
puerum^  prius  in  Austria  regem  Theutonie  designatum;  denuo 
ab  ipsis  obtinet  approbari.  Ducatum  eciam  Austrie  et  Stirie 
apud  Wiennam  Romano  imperio  adiecerat,  quorum  valentia 
transcendit  sexaginta  marcarum  millia  annuatim.  Sed  post- 
modum  eundem  ducatum  duci  Austrie  remisit  cum  ipsum  in 
gratiam  recepisset. 

Eodem  anno  Templarii  transmarini  quoddam  caslrum  a 
Sarracenis  obsessum  iuxta  terram  Halapie  volentes  redimere, 


EI  60DKFRID0   COLOlflENSI.  371 

quod  ad  eos  pertinebat^  volanlate  sua  completa^  Halapie  1237 
terram  vastaot.  Quos  Sarraceni  in  multitudine  gravi  impu^- 
nantes  et  cum  eis  congredientes,  occidunt  vel  capiunt  ex 
6]'s  circiter  centum.  Unde  iidem  pro  redemptione  fratrum 
suorum  suppiices  mittunt  litteras  imperatori^  qui  ad  eorum 
petitioaem  parum  dicitur  esse  motus. 

Imperator  itaque  transiens  alpes  statim  sibi  subiugat 
Mantuanos  et  comitem  de  sancto  Bonefacio.  Postea  coUecto 
copioso  exercitu  de  Tuscia  de  Romaniola  de  Long^obardia 
et  pluribus  Sarracenis  invadit  iines  Brixianorum;  et  castrum 
quoddam  quod  dicitur  Mons  Clarus  iuxta  Brixiam  obsidet^ 
et  captis  mille  quingentis  personis  castrum  solo  coequaL 
lude  se  movens  plurima  castra  capit.  Tandem  eo  obsidente 
caslrum  quod  dicitur  Pons  Vici;  Mediolanenses  cum  suis 
complicibus  in  manu  valida  et  carrocio  suo  strenue  munito 
iinperatori  audacter  occurrunt  et  ei  resistunt.  Sed  cum  ibi 
tractaretur  de  pace  et  labor  frustraretur^  imperator  voluit 
cum  eis  dimicare,  sed  accessum  ad  eos  non  habuit  propter 
loca  invia  que  fuerant  interposita  et  aquosa.  Unde  ponte 
subliliter  facto  super  Oyum  fluvium,  imperator  transmeat  si- 
mulans  se  recedere ,  et  Mediolanensibus  domum  redire  vo- 
lentibus  occurrit^  et  eos  incautos  in  castris  prosternit.  Qui 
cum  acriter  resisterent;  duravit  clades  usque  crepusculum. 
Nox  bellum  diremit.  Armatorum  autem  circiter  quinque  mil- 
lia  se  circa  carrocium  coadunant^  qui  omnes  noctu  metu  im- 
peratoris  fugiunt^  carrocio  et  multis  curribus  derelictis.  Si- 
militer  opidani  de  opido  quod  dicitur  Gurtis  Nova  una  cum 
eis  noctu  fugiunt^  opidum  reliquentes.  Mane  facto  impera- 
tor  castra  vacua  etcarrocium  simul  cum  potestate  capit^  et 
ipsum  potestatem  Mediolanensium^  filium  ducis  Venetiorum; 
in  eodem  curru  captivum  propter  spectaculum  cum  triumpho 
Cremonam  adducit.  Gapta  sunt  autem  in  hoc  conflictu  oc- 
cisa  vel  submersa  in  fluvio  Oyo  hostium  decem  milia.  Ex 
parte  imperatoris  paucissimi  perierunt.  Imperator  carrocium 
Romam  mittit  in  signum  et  memoriam  huius  triumphi.  Nata* 
lem  domini  agit  apud  Papiam,  et  quedam  civitates  in  suam 
veniunt  deditionem ,  Lauda  scilicet  et  Vercellis. 

Ipso  anno  in  die  beati  Albini  grando  in  quantitate  ovorum 
columbarum  viles  erbas  et  segetes  plerisque  in  locis  et  pre- 
cipue  prope  Goioniam  prosternit.  Quidam  eciam  afTirmabant; 

24* 


372  £X  GODEFRIDO   COLONIENSI. 

1237  se  vidisse  lapidem  grandinis  in  longitudine  dimidii  cnbiti  e( 
spissitudine  quatuor  digitorum.  Ventus  eciam  grandinem  sub- 
secutus  in  muitis  locis^  maxime  in  Westphalia^  arbores  radi- 
citus  eruit^  domos  destruit^  quosdam  suffocans  homineset 
iumenta. 

Turris  quem  venerabilis  archiepiscopus  Engelbertus  ante 
castrum  Turun  exstruxerat  dolo  capitur  a  fautoribus  Palatini. 

Hyemps  remissa  ventis^  nive  pluvia  distemperata.  In 
eadem  hyeme  circa  purificationem  beate  virginis  [1238  feb. 
2]  comes  Clivensis^  comite  Hollandie  sibi  navali  exercita 
succursum  ferente^  invadit  fines  archiepiscopatns  Colonien- 
sis  y  et  castrum  archiepiscopi  Haspele  prope  Res  situm  per 
traditionem  castellani  eiusdem  castri  capit  et  confringit  Ar- 
chiepiscopus  autem^  electa  manu  militari  celeriter  congregata, 
inopinatus  advolat  hostes  propulsurus.  Sed  mediante  comite 
Gelrense  et  instanter  supplicante^  eundem  comitem  Cliven- 
sem  in  deditionem  recipit^  habundanti  cautione  accepta  de 
castri  sui  longe  meliori  reparatione  et  iniurie  satisfactione. 
Per  idem  tempus  infra  quadragesimam  in  Coloniensi  Trevi- 
rensi  et  Moguntina  provinciis  et  maxime  in  diocesi  Leo- 
diensi  plurime  guerre  emergunt^  propter  quas  incursus  bel- 
lorum  depredationes  et  incendia  multa  fiunt.  In  fine  eius- 
dem  quadragesime  [1238  marz  26]  obiit  domnus  Heinricus 
Coloniensis  archiepiscopus. 


EXCERPTA  EX  CHRONICA  REINERI  LEODIENSIS. 

1197  —  1228. 


1197  Anno  domini  m.c.xc.vii.  . .  obiit  Heinricus  magnificus 
Romanorum  imperator^  vir  iuvenis  quidem  etate  sed  summe 
felicitatis  et  prudentie^  qui  in  diebus  suis  regnum  cum  im- 
perio  tenuit  Apulie  et  Sicilie^  quod  ei  provenerat  exparte 
uxoris  sue  Constantie  .  .  .  Pxincipes  regni  ad  regem  eligen* 
dum  diem  dominicara  qua  cantatur  Reminiscere  [1 1 98  feb. 
22]  Colonie  condixerunt.  Partes  autem  in  electione  facte 


EX  REINERO   LEODIEXST. 


373 


snnt.  Coloniensis  archiepiscopus  et  fautores  sui  ducem  de  fi98 
Cerenges  Bertoldum  elegit ;  alii  principes  regni  filium  Hein- 
rici  imperatoris  Rogerum  trium  annorum^   cui  legatarium 
avunculum  suum  Philippum  ducem  Suevie  dederunt .  . . 

Anno  domini  m.c.xc.viii.  orta  est  gravis  seditio  pro  im- 
perio^  regni  principibus  inter  se  discordantibus.  Postquam 
Berloldus  dux  de  Cerenges  electionem  quam  habuit  per  Co- 
loniensem  archiepiscopum  et  fautores  suos  reiecit^  et  in  par- 
tem  Philippi  ducis  Suevie  consensit^  archiepiscopus  cum 
fautoribus  suis  ^  comite  Flandrie  et  ceteris  plurimis  ^  comi- 
tem  Pictaviensem  nomine  Ottonem;  filium  ducis  Saxonie  et 
rilium  sororis  regis  Anglie^  iterum  eligit;  et  ut  episcopus 
Leodiensis  in  partem  eius  consentiat  inrra  dies  pentecostes 
[mai  1 7]  eum  Leodium  adducit.  Sed  episcopus  nec  mune- 
ribus  nec  precibus  frangi  potuit.  Predictus  autem  archiepis- 
copus  eum  Coloniam  deduxit^  et  a  Coloniensibus  honorifice 
est  susceptus.  Congregato  itaque  exercitu  oppidum  Aquense, 
ubi  caput  regni  et  sedes  noscitur  esse^  obsedit  xiiii  kal.  iulii 
[iuni  18]^  ubi  cxxx  millia  pugnatorum  dicitur  habuissC; 
Aquensibus  viriliter  resistentibus  et  plurimos  ex  parte  ipsius 
per  sagittarios  interflcientibus.  Exspectabant  autem  auxi- 
lium  ducis  Sttevie^  qui  non  venit  nec  eis  aliquod  auxilium 
destinavit.  Itaque  idus  iulii  [iuli  1 5]  se  in  manus  prefati 
Ottonis  reddiderunt^  et  portas  oppidi  ei  aperuerunt^  et  eum 
sicut  regem  susceperunt.  £t  in  cathedra  regali  sedit  coro- 
nattts  y  et  omnia  iura  que  regi  debentur  est  adeptus.  Se- 
quenti  autem  die  filiam  ducis  Lovanie  desponsavit^  patre 
ipsius  puelle  in  negotio  orientalis  ecclesie  efficaciter  com- 
morante  et  hec  omnia  ignorante.  Episcopus  Leodiensis  in 
Hoiense  castrum  se  transtulit^  nec  ei  adhuc  aliquo  modo 
consentire  voluit.  .  .  .  Circa  festum  sancti  Remigii  [oct.  1] 
Philippus  dux  Suevie  Noguntie  cum  uxore  coronatur^  dnci 
Bohemie  regalem  coronam  imponit ,  et  exercilum  innumera- 
bilem  congregans  Mosellam  transivit^  que  pre  siccitate  ni- 
mia^  qualis  ante  centum  annos  non  fuit^  transitum  liberum 
prebuit.  Andernacum  succendit.  Otto  rex  resistere  non  vo- 
lens  multitudini;  cum  suis  in  Coloniam  se  transtulit.  Pre- 
diclus  dux  Philippus  Suevie  usque  Bonnam  pervenit^  et  tam 
ipsum  oppidum  quam  universam  circa  regioncm  devastavit. 
Sed  subito,  nescio  quo  habito  consilio,  per  eam  qua  vene- 


374 


EX   REINEftO  LEODIERSf. 


ii98  rat  viam  recessit^  nec  Colonieiisibus  amplius  nocuil^  nec 
Aquis  ubi  sedes  est  regni  pervenit. .  .  Dux  Lovanie  et  co- 
mes  PalatinuS;  frater  predicti  Ottonis  regis^  ab  orientali  ne- 
gocio  inefficaces  revertuntiir.  .  .  Otto  rex  a  Saxonia  ineffi- 
cax  rediit  et  circa  Coloniam  se  contulit.  Philippus  adversa- 
rius  eius  a  Trevirensibus  suscipitur  honorifice  dominica  qua 
cantatur  Invocavit  me  sequentis  anni  [1199  marz  7]. 

Anno  domini  m.c.xc.viiii. .  .  Otto  rex  suggestione  comi- 
tis  Flandrie  et  ducis  Lovanii  a  Leodiensibus  suscipitur;  sed 
episcopi  cito  penitentis  prohibitione  negata  sunt  ei  venalia 
in  civitate.  Itaque  cum  magna  ira  et  indignatione  exivit; 
fidelitates  tamen  multomm  tam  clericorum  quam  laicorum 
accepit.  Otto  rex  ^  audita  morte  Richardi  regis  avunculi  sui 
[f  1199  april  6]  graviter  doluit^  nec  mullo  post  a  Johanne 
nihilominus  avunculo  suo  consolationem  sperandi  consilii  et 
auxilii  accepit.  Mense  septembri  dux  Lovanii  PhilippO;  filio 
Friderici  imperatoris^  venienti  Coloniam  cum  armata  militia 
occurrit;  eumque  recedere  ultra  Rhenum  coegit. 

Anno  domini  m.cc.  obiit  Albertus  episcopus  [feb.  1]; 
successit  Hugo  maior  preposituS;  et  ab  Ottone  rege^  qui 
presens  tunc  temporis  erat  in  civitate ,  est  investitus. . . 

Anno  domini  m.cc.i. . .  Guido  cardinalis  episcopus  Pre- 
nestinus  Leodium  venit  cum  Philippo  protonotario.  Inde  Co- 
loniam  transivit^  Philippum  Suevum  et  complices  suos  auc- 
toritate  summi  pontiflcis  excommunicavit^  et  sic  Colonie  per 
annum  integrum  et  in  vicinis  civitatibus  mansit^  et  parten) 
Ottonis  Pictaviensis  quantumcunque  ...  *  Dux  Brabantie 
Heinricus  HoIIandiam  armata  manu  intravit^  comitem  Hol- 
landie  cepit  et  eum  Lovanium  deduxit.  Cepit  etiam  comitem 
de  Gelre^  hominem  snum^  cum  venisset  ad  eum  infraLo- 
vanium.  Uterque  obsides  dedit. 

Annodominim.cc.ii. . .  Guido  cardinalis  Prenestinus  circa 
Goloniam  et  civitates  vicinas  cum  Ottone  Pictaviensi  mora- 
tur . . .  Otto  et  Philippus  adhuc  de  imperio  contendunt.  Guido 
cardinalis  terminare  volens  negotium  ecclesie  Leodiensis 
domino  Hugoni  electo  diem  citationis  Colonie  prefixit  feria 
sexta  ante  sanctum  pascha  domini  [apr.  12],  et  postmol- 
tas  allegationes  purgationem  eius  de  obiectis  criminaiibus 

1}  lucke,  vergl.  ubrigens  den  bericht  des  cardinals  aa  den  pabst  iin    j 
Reg.  Imp.  epist.  51  in  Innocentii  £p.  ed.  Balaze  1,710  ' 


EX  REINERO  LBODlENSr.  375 

in  curia  Romana  ab  adversariis  recepit.  Oui  assamptis  se-  1202 
cum  sex  abbatibus  j  se  vidente  et  assideute  clero  Colonie; 
tanctis  sacrosanctis  evangeliis  y  septima  manu  se  de  omni^ 
bus  obiectis  innoxium  per  sacramentum  reddidit.  Guius  eleo* 
tionem  cardinalis  stalim  confirmavit^  et  [eum]  soUempniter  oum 
magno  tripudio  in  ecclesiam  beati  Petri  induxit.  Quem  sacra-- 
lissima  nocte  resurrectionis  in  presbyterum  ordinavit^  et  in 
octavis  pasche  [apr.  21]  in  episcopum  consecravit;  neo 
multo  post  in  sedem  suam  cum  magna  letitia  firmavit. . . 

Anno  domini  m.cc.iii. . .  Obiit  oomes  HoUandie.  Cuius  filiam 
quam  habebat  unicam  comes  de  Los  statim  desponsavit^ 
fidelitates  hominum  terre  accepit,  et  cum  securum  se  in  ista 
patria  esse  crederet,  res  se  aliter  habuit.  Guillelmus  enim 
frater  comitis  HoUandie  visa  opportunitate^  conflsus  de  auxi-^ 
lio  hominum  terre,  comili  etuxori  insidias  posuit^  assump^ 
tis  eis  qui  fidelitatem  fecerant  comiti.  Comes  autem  vix  eva* 
sity  uxorem  eius  retinuit  et  totam  [Hollandiam]  suo  domi-^ 
nio  subiugavit^  comitem  se  appeUari  fecit^  multamque  a  duce 
accipiens  pecuniam  et  annuuin  feodum  y  homo  huius  est  ef-< 
fectus.  Ollo  rex  iterum  Saxoniam  ingreditur^  socium  habens 
Guidonem  cardinalem^  qui  a  summo  pontiOce  Innocentio 
missus  ut  eius  regnum  quantumcunque  posset  promoveret. 
Multi  principum  terre  obediunt  regi  qui  prius  ei  erant  ad- 
versarii.  Philippus  Suevus  cum  suis  obvius  venit  ei,  sed  in** 
efGcax  recessit.  Multe  civitates  oppida  ville  que  prius  erant 
eirebelleS;  maxime  Goslarium  et  Erbefort,  modo  fiunt  ei 
obedientes  et  tribules.  Circa  festum  omnium  sanctorum  [nov, 
1]  Coloniam  redierunt.  Ante  adventum  domini  cardinalis 
Leodium  rediit^  et  ordines  in  vigilia  sancti  Thome  [dec.  20] 
fecit;  paucos  tamen  ordinavit. . . 

Anno  domini  m.cc.iiii. . .  Comes  de  Los  assumptis  Flan- 
drensibus  et  universo  exercitu  suo  HoIIandiam  ingreditur. 
Qui  in  primo  conflictu  compos  voluntatis  sue  extitit;  sed 
postmodum  victus^  capta  multitudine  partis  sue  et  submersa; 
inglorius  rediit^  uxore  sua  in  captivitate  remanente.  Comes 
Flandrie  cum  Venetianis  Constantinopolim  ingreditur . . . 
Otto  Pictaviensis  et  Philippus  Suevus  adhuc  contendunt  de 
imperio,  sed  pars  Ottonis  infirmatur . . . 

Anno  domini  m.cc.v.  Philippus  rex^  filius  Friderici  mag- 
nifici  imperaloris,  adversarios  suos  Aigulfum  archiepisco- 


376 


E\   REINERO   1.K0DIENSI. 


1205  pum  Coloniensem  el  Heinricum  ducem  Lotharingiensem  sibi 
pacificavit;  et  frelus  consilio  corum  et  auxilio  Aquisgrani 
cum  multo  exercitu  [et]  cum  uxore  sua  venit.  Que  fuit  Tilia 
imperatoris  Constantinopolitani  ^  cui  frater  eius  oculos  eruit 
et  pro  eo  regnavit^  cuius  fratrem  comes  Flandrensis  resti- 
tuit  regno ,  et  cum  a  suis  domesticis  suffocatus  esset  ^  elec- 
tione  populi  post  eum  regnavit^  sicut  superius  memoriam 
feci.  Sedit  itaque  rex  Phitippus  in  regia  sede  in  die  epipha- 
nie  [ian.  6]  et  coronatus  est  cum  uxore  sua^  universo  populo 
applaudente.  Otto  Pictaviensis^  fretus  auxilio  Coloniensium 
et  ducis  Arderuie  et  filiorum  suorum^  curiam  suam  et  adven- 
tum  suorum  impedire  voluit;  sed  non  profecit  quia  [Philip- 
pns]  multitudiue  principum  stipatus  venit . . .  Colonienses 
ex  mandato  summi  pontificis  et  suggestione  Cameracensis 
episcopi;  qui  missus  erat  a  latere  domini  pape^  novum  creant 
archiepiscopum  Brunonem  Bonnensem  prepositum;  et  Ai- 
gulfum  qui  a  rege  Ottone  recesserat  abiiciunt;  civitatis  me- 
nia  muniunty  victualia  congregant^  obsidionem  Philippi  Suevi 
exspectant;  Oltone  rege  suo  honeste  in  civitate  retento.^Circa 
festum  sancti  Lamberti  [sept.  1 7]  Suevus  venit^  fretus  auxi- 
lio  multorum  Coloniam  obsedit^  Nussiam  cepit^  et  in  ea  mi- 
lites  snos  locavit^  nec  multo  post  inefficax  recessit.  Dux 
BrabantinuS;  qui  ad  auxilium  eius  copiosus  venerat,  fruslra- 
tus  desiderio  suo  et  falsis  promissis  quasi  confusus^  ad  sna 
cum  suis  rediit.  Episcopus  Leodiensis  petitione  comitis  Na- 
mucensis  et  comitis  Lossensis  inducias  adhuc  deliberandi 
utnim  in  eum  consentiret  usque  in  capite  ieiunii  obtinuit. 
Pbilippus  recessit;  curiam  celebrandam  Confluentie  in  ca- 
pite  ieiunii  [1206  feb.  15]  constituit.  Balduinus  qnondam 
comes  FlandrensiS;  nunc  autem  imperator  Grecorum  . . . 

Anno  domini  m.cc.vi. .  .  Colonienses  iterum  concorditer 
regi  Ottoni  confederantur.  Novus  archiepisc/dpus^  Bruno  vi- 
delicet^  a  summo  pontifice  pallium  sibi  missum  accipit  et 
conflrmatur  .  . .  Philippus  Suevus  congregato  exercitu  suo 
in  virtute  magna  in  partes  Colonie  revertitur.  Cui  Colonien- 
ses  occurrunt,  sed  in  primo  congressu  plurimi  capiuntur  et 
cadunt.  Colonienses  rabiem  certaminis  ferre  non  valentes^ 
non  sine  dampno  suonim  infra  muros  suos  se  recipiunt.  No- 
vus  archiepiscopus  Bruno  in  castro  quod  Wassenberc  dici- 
tur  obsessus,  virtute  armorum  capitur  et  a  Suevo  oneratus 


EX  REINERO  LEODIENSI. 


377 


ferro  in  Sueviam  dedacilur.  Necmulto  post  Colonienses  cum  1206 
rege  Philippo  componunt^  et  ab  Ottone  rege^-cui  diu  ad- 
heserant^  Rdelitate  postposita  recedunt.  Ipse  vero  a  Colo* 
nia  cum  paucis,  fingens  se  ad  curiam  Suevi  iturum^  callide 
exivit;  et  in  castrum  quondam  patris  sui  quod  Brunsvic  di- 
citar  se  contulit.  Rhenus  aperitur  el  libera  via  euntibus  et 
redeuntibus  conceditur  .  . 

Anno  domini  m.cc.vii.  in  puriflcatione  sancte  Marie  [feb. 
2]  a  rege  Phiiippo  curia  celebratur^  de  pace  Coloniensi^ 
tractatur.  Alia  curia  Letare  Jerusalem  [apr.  1]  nominatur. 
De  filia  Philippi  regis  et  filio  Heinrici  ducis  Brabanlie  ma- 
trimonium  ordinatur  et  iuramento  confirmatur .  . .  Duo  car- 
dinales  a  papa  Innocentio  in  Allemanniam  mittuntur  ut  con- 
cordiam  inter  regem  Ottonem  et  Philippum  Suevum  face- 
rent;  sed  non  profecerunt.  Colonienses  ex  integro  regi  Phi- 
lippo  reconciliantur^  exceptis  clericis,  et  via  Rheni  aperi- 
tur . . .  Ludewicus  comes  de  Los  Angliam  ingreditur^  re- 
gm  pro  uxore  sua  que  ibi  capta  lenebatur  alloquitur;  tan- 
dem  homo  suus  factus  et  datis  obsidibus  pro  hominio  con- 
servandO;  uxorem  suam  reduxit,  que  per  quinque  annos  cap- 
tiva  a  Guillelmo  avunculo  suo  detenta  fuit .  .  . 

Anno  domini  m.cc.viii.  rex  Philippus  circa  epiphaniam 
[ian.  6]  Metis  venit^  et  curiam.  celebrem  tenuit.  Aigulfus 
archiepiscopuS;  qui  a  summo  ponlifice  erat  destitutus,  et 
Bruno  novus  arohiepiscopus  ^  qui  ab  eodem  papa  erat  con- 
Ormatus  et  a  rege  Suevo  hactenus  captivus  detentus  ^  va- 
dunt  ad  curiam  domini  pape  y  discussionem  de  archiepisco- 
patu  facturi . .  .  Rex  Philippus  pentecosten  [mai  25]  Aquis 
celebravit^  curiam  celebrem  per  octo  dies  habuit  et  reces- 
sit . . .  0  nefas.,  0  scelus ,  0  crudele  scriptum  sed  verum ! 
Philippus  reX;  filius  Friderici  imperatoris^  pacato  summo  pon- 
tifice  et  omnibus  adversariis  suiS;  crudeliter  a  quodam  co- 
mite  de  Witrisbac  in  civitate  Bavembergensi;  tertia  die  in- 
unctionis  sue  [mai  21]  ex  insperato  tamquam  domestico 
suo^  crudeliter  occiditur^  capite  truncatur^  episcopus  Spi- 
rensis  qui  cum  eo  erat  vix  fuga  elabitur,  et  omnes  regales 
passim  dispersi  vix  a  gladiis  adversariorum  eripiuntur;  mul- 
tique  tam  episcopi  quam  nobiles  de  tam  crudeli  nece  infa- 
mantur.  Mortuus  est  autem  mense  iunii;  iam  inchoatis  kal. 

1)  cum  Coloniensibus  ? 


378  El  RBINEBO  LEOOIBNSI. 

1208  iulii^  passusque  est  totus  mundus  scandalum  qnod  pudeat 
fastos.  Remanserunt  autem  regine  regaiia  cum  castris  et  the- 
sauro  reg^io. . .  Eodem  anno  mense  septembri  mortua  est  regina 
dolore  partus  gemini^  precedente  dolore  gravissime  necis  ma- 
riti.  Itaque  Otto  rex  totum  obtinuit  regnum^  et  omnia  que  Phi- 
lippi  regis  erant  adeptus,  promisit  se  filiam  eius  accipere  in 
matrimonium.  .  .  Otto  rex  pacifice  totum  regnum  obtinuit. 
Obiit  Bruno  Coloniensis  archiepiscopuS;  cui  successit  Theo- 
dericus  sanctorum  Apostolorum  prepositus^  quem  ante  electio- 
nem  appellavit  ad  sedem  apostolicam  Aigulphus^  qui  propter 
dissensionem  regum  fuerat  ab  Innocentio  papa  desUtutus. 

Anno  domini  m.ccviiii. . .  Interfecto  crudeliter  Phiiippo 
rege  a  comite  scelerato^  Otto  rex  totum  regnum  obtinuit^  et 
de  consensu  principum  filiam  Philippi  primogenitam  ex  dis- 
pensatione  Innocentii  pape  per  duos  cardinales  qui  execu- 
tores  fuerunt^  de  quibus  mentionem  superius  fecimus^  licet 
propinquam  suam^  duxit  uxorem,  ut  securius  potiretur  regno 
et  rebus  regni.  Nec  mora  circa  festum  sancti  Johannis  [iuni 
24]  cum  exercitu  collecto  quali  potuit^  principibus  regni 
paucis  secum  euntibus^  transalpinavit  ^  Italiam  intravit^  Me- 
diolanum  venit^  a  Mediolanensibus  et  eorum  complicibus 
desideranti  devotione  est  receptus.  Paucisque  evolutis  die- 
bus^  subiugatis  sibi  civitatibus^  Romam  venit^  dominumpa- 
pam  adiit^  consecrationem  imperii  ab  eo  petiit  et  obtinuit^ 
utpote  is  qui  ab  eo  a  principio  electionis  sue  fuerat  protec*- 
tus  et  desideratus.  Consecratusque  est  quarto  nonas  octo- 
bris  [oct  4]^  de  quo  presentium  dictator  dixit:  Octobris 
quarto  nonas  rex  ungitur  Otto.  Cum  autem  in  ecclesia  beati 
Petri  consecraretur,  Mediolanenses  pontem  Tiberis  qui  vi- 
cinus  est  potenter  custodiebant^  ne  consecrationem  eios 
sicut  animo  ceperant  Romani  impedirent.  Consecratus  autem 
pacifice  Romam  exivit.  Cui  ad  portam  civitatis  Romani  ex 
adverso  occurrerunt^  alterutri  graviter  conflixerunt,  molti 
vulnerati  pauci  mortui  j  equi  multi  a  parte  utraque  cecide* 
runt.  Imperator  autem  vellent  nollent  in  pace  exivit,  Medio- 
lanum  rediit. 

IUud  autem  non  pretereundum  quod  idem  imperator  an- 
tequam  consecraretur  apostolico  promisit  et  iuravit^  quod 
bona  illa  non  repeteret^  que  idem  apostolicus  tampore  dis- 
sepsionis  regum  occupaverat  et  possederat  Otto  autem  po- 


£1  REIHIRO  LKODIIHSI.  379 

tifus  plenitudine  lionoris  sui  hoo  sacramentum  pro  nihilo  1209 
reputavit^  ul  possessiones  imperii  apostolico  [eriperet]  et 
fratri  suo  relinqueret^  et  conlra  sacramentum  quod  princi- 
pibus  in  Allmannia  fecerat  res  ad  imperium  pertinentes  suo 
tempore  diminutionem  [non]  paterentur.  Itaque  castella  et 
civilates  quas  papa  occupaverat  ad  deditionem  compulit,  et 
habilatores  eorum  eiecit  et  suos  imposnit.  Itaque  orta  est 
discordia  et  dissidium  inter  sacerdotium  et  imperium  ^  et  de 
incredibili  amicitia  orta  est  nefanda  discordia.  Procedente 
tempore  Innocentius  papa  tercius  scripsit  archiepiscopis  et 
episcopis  et  principibus^  sub  pena  excommunicationis  pre- 
cipieris  ^  ne  Ottoni  dicto  imperatori  obedirent  in  aliquo^  quia 
imperium  obtinuerat  in  cavillatione  et  dolo^  et  volebat  enm 
arguere  et  complices  eins  de  periurio.  Scripsit  eciam  regi 
Francie  litteras  querelis  plenas^  asserens  Ottonem  in  tan- 
tam  elationem  pervenisse  j  ut  tam  ipsum  quam  omnes  reges 
vellet  sibi  subiugare;  et  contra  dilectum  filium  suum  Fride- 
ricum  regem  Apulie  j  ad  occupandum  regnum  ipsius^  dispo- 
nebat  procedere.  At  contra  Otto  imperator  de  AUemannia 
mandat  auxiliatores  duces  et  comites  et  omnes  qni  tenentur 
ei  fidelitate  et  dominio  servire. . . 

Auno  domini  m.cc.x. . .  Discordia  inter  Innocentium  pa- 
pam  et  Ottonem  imperatorem  non  minuitur  sed  augelur. 
Papa  Ottonem  publice  excommunicat  et  omnes  fautores  suos^ 
et  archiepiscopis  et  episcopis  precipit^  ut  eum  excommuni- 
catum  denuncient  et  vitent.  Otto  autem  regnum  Apulie  in~ 
vadit^  sicut  dicitur  ad  contumeliam  domini  pape  et  ad  in- 
iariam  Friderici  regis  Apulie ... 

Anno  domini  m.cc.xi. . .  Denuntiatio  facta  in  Ottonem 
imperatorem  de  mandato  domni  pape  . .  .  Discordia  inter 
clericos  Colonienses  et  laicos^  sed  cito  sedata.  Motus  Mo- 
guntini  contra  imperatorem. 

Anno  domini  m.ccxii. . .  Otto  imperator  ab  Italia  et 
Apulia  a  domino  papa  excommunicalus  revertitur.  Letare 
Jerusalem  [marz  4]  Frankenfort  curiam  habet  celebrem^ 
ubi  octoginta  principes  ei  occurrerunt^  multum  flenti  et  de 
rege  Francie  conquerenti.  Illi  curie  archiepiscopi  et  epis- 
copipauci  interfuerunt;  eo  quod  de  mandato  domini  pape 
eum  excommunicatum  denuntiaverant . . .  Archiepiscopus 
Moguntinus  et  comes  terre  qui  larUgrave  dicitur  et  War- 


380  EX  REINERO  LBODIENSI. 

1212  nerus  de  Bolant  et  Wormacienses  et  Spirenses  episcopi  et 
alii  multi  Ottoni  imperatori  fortitef  se  opponunt  de  mandato 
domini  pape.  Qualem  habet  dominus  papa  potestatem^  talem 
contttlit  Moguntino  in  Alemannia^  et  ut  eisdem  vestibus 
utatur  quibus  dominus  papa  utitur,  et  equumalbum  habeat... 
Aigulfus  archiepiscopus  in  Coloniensem  archiepiscopum  re- 
stituitur^  qui  temporePhilippi  regis  a  domino  papa  fuit  desti- 
tutus  .  . .  Uxor  Ottonis  imperatoris  moritur  iuvencula  mense 
angusti ,  Alia  Philippi  regis  Bavenberc  crudeliter  interfeeti, 
anno  desponsationis  sue  primo  sine  herede^  nocte  sana 
mane  mortua.  Puer  Apulie  Fridericus  Alemanniam  ingredi- 
tur  cum  favore  domini  pape  et  regis  Francie  et  maiore  parte 
partis  Italie  mense  septembri.  Fridericus  rex  Apulie  ab 
omnibus  charus  habetur^  Haghenon  ingreditur  octobri  men- 
se  .  • .  Friderico  puero  procedente  et  Moguntiam  veniente, 
Otto  imperator  destitutus  auxiliis  prioribus  cessit^  et  circa 
Coloniam  se  contulit.  Inter  Fridericum  regem  Apulie  et 
regem  Francie  ^  ad  coUoquium  conveniunt  in  loco  qui  dici- 
tur  Valliscolor  in  octavis  sancti  Martini  [nov.  1 8]  maxima 
turba  principum  et  militum  comitati.  Fridericus  puer  Fraii- 
kenfort  revertitur  dominica  prima  adventus  domini  [dec.  2] 
eligendus  in  imperatorem.  Otto  Aquis  venit,  auxiiiatores  qiie- 
sivit  sed  non  invenit^  electionem  predicti  Friderici  impedire 
voluit  sed  non  perfecit^  et  ita  cum  paucis  recessit.  Domiuica 
prima  adventus  domini  maximus  conventus  principum  convc- 
nit^  et  Fridericum  puerum  imperatorem  elegit.  Inter  quos 
fuerunt  nuncii  domini  pape  et  nuncii  regis  FranciC;  et  sicat 
nobis  relatum  est  fuerunt  ibi  quinque  millia  militum  . .  . 

Anno  domini  m.cc.x.iii.  .  .  Otto  humiliatus  dei  iudicio 
usquequaque  latet  circa  Coloniam  et  in  castro  quod  VVer- 
dene  vocatur  in  extremis  partibus  regni ,  aliquando  vero  iti 
Saxonia.  Fridericus  autem  totum  dominatum  imperii  obti- 
net  inAIemannia  et  favorem  principum  .  .  .  Otto  cumAquen- 
sibus  et  comite  Juliacensi  comitem  Hollandie  impetit  et 
maximam  partem  terre  sue  incendit.  Cui  ille  viriliter  resis- 
tit . .  .  Episcopus  . .  .  regi  Apulie  ^  qui  apud  Confluentiam 
curiam  ordinaverat  tenendam^  occnrrit  cum  multitudine  iu- 
fra  dies  pasche  [apr.  14]  ...  .  Curia  nominata  Confluentie 
non  fuit^  licet  multi  principes  convenerant^  quia  Fridericus 

1)  Interea  Fridericiis  rex  Apulie  et  rex  Francie  ? 


EX  REINERO  LEODIENSr.  381 

rex  Apulie  occupalus  maioribus  negociis  non  venit.  Itaque  1213 
principes  sicut  convenerant  apud€onfluentiam  se  ad  presen- 
tiam  eius  transtulerunt  ^  inter  quos  fuit  H.  Leodiensis  epis- 
copus^  [qui]  remissa  maxima  parte  suorum^  se  transtulit 
cum  paucis  . . .  Otto  cum  paucis  ad  Coloniam  recessit^  et 
in  Saxoniam  se  transtulit . .  .  Inter  Ottonem  et  Fridericum 
de  imperio  magna  discordia.  Fridericus  puer  coUectis  fau* 
toribus  suis  ^  inter  quos  fuit  dux  Bohemie  et  langravius ,  qui 
comes  terre  dicitur^  multisque  aliis  Saxoniam  ingreditur, 
quam  devastat  bello  et  incendio^  Ottone  non  valente  re- 
sistere  sed  infra  Brunswic  se  detinente.  Marchio  de  Mince 
se  confederat  Friderico  puero,  relicto  Ottone  . . . 

Anno  domini  m.cc.x.iiii . . .  Fridericus  rex  Apulie  et 
Alemannie  curiam  celebrem  habet  Spire  in  natale  [1213 
dec.25].  Qui  de  consilio  amicorum  suorum  corpus  patrui 
sui  Philippi  regis  de  Bavenberg ,  ubi  ab  impio  comite  fuit 
interfectus  et  sepultus,  fecit  deferri  Spire,  et  ibi  sepeliri  in 
ecclesia  honorifice,  ubi  imperatorum  et  regum  corpora  plu- 
rima  sunt  tumulata  .  .  .  Dictus  imperator  Otto  Aquis  in  pal- 
mis  [marz  23]  venit,  fautores  suos  collegit,  congressusque 
comiti  Gelrensi  villam  eius  optimam  Ruremonde  spoliavit  et 
combussit.  Episcopus  Leodiensis  et  L.  comes  de  Los  feria 
tercia  post  palmas  stipati  multis  Traiectum  vadunt^  pontem 
frangunt^  timentes  Ottonem  et  suos  fautores ,  ne  ex  impro- 
viso  pontem  transeant  et  dampnum  eis  inferant ,  trabes  que 
solive  vocantur  ad  villam  que  Nivella  vocatur  deducunt . . . 
Ferrandus  comes  Flandrensis  dominum  suum  episcopum 
humiliter  exorat^  quatenus  regem  Ottonem  transire  permit- 
tat^  qui  ei  auxilium  contra  regem  Francie  ferat.  Episcopus 
petitione  ipsius  motus^  petitioni  eins  annuit  et  ut  pons  repa- 
retur  concedit^  et  datis  obsidibus  predictus  Otto  ut  pacifice 
transeat  et  pacifice  redeat  concedit.  Itaque  rex  Traiectum  ve- 
nit  et  ex  altera  parte  Mose  sedit.  Ad  quem  comes  Ferrandus 
et  comes  Bolonie  et  dux  Brabantie  comesque  de  Los  conve- 
nenint^  et  diu  de  negotiis  suis  trnctaverunt.  Interea  episcopus 
fraudem  eorum  timens  et  se  fidei  eorum  non  credens^  sano 
fretus  consilio  de  episcopatn  suo  homines  suos  convocat^  et 
duo  millia  peditnm  congregat  et  septingentos^  quos  omnes 
Vitalis  martyris  [apr.  28]  habuit  congregatos.  Qui  omnes  ad 
pugnam  se  preparaverunt  et  menia  civitatis  ad  resistendum 


382  U  REIKERO   LEODIENSK 

1214  viriliter  munierunt.  Interea  comes  Ferrandus  partem  suain 
interposoit  et  de  consensu  utriusque  partis  treugas  us- 
que  in  octavis  sancti  Johannis  impetraviL  Et  sic  exereilus 
nosler  pridie  kal.  maii  [apr.  30]  ad  propria  loca  recessit. 
Predictus  vero  Otto  cum  duce  Brabantino  de  matrimonio 
filie  sue  tractavit  et  confirmavit^  quam  parvulam  in  ex- 
peditione  Aquensi  desponsavit  et  secum  coronavit^  sicut  in 
precedentibus  annis  lector  invenire  poteris.  In  vigilia 
pentecostes  [mai  17]  dux  cum  filia  sua  Maria  Traiectufn 
venit,  quam  predictus  Otto  in  secunda  feria  peutecostes 
[mai  19]  desponsavit^  non  per  episcopum  vel  per  sacerdo- 
tem^  sed  per  Wilhelmum  HoUandie  comitem.  Quam  statioi 
Aquis  deduxit  et  ibi  nuptias  suas  celebravit . . .  Otto  Picta- 
viensis  et  Ferrandus  comes  Flandrensis  et  comes  Bolonien- 
sis  et  compiices  eorum^  adunato  innumerabili  exercitu  re- 
gem  Francie  impugnare  volentes,  positis  insidiis  a  rege 
debellantur  et  capiuntur.  Otto  fuga  et  dux  Brabantinus  e( 
plures  alii  eripiuntur.  Comes  vero  Fiandrensis  et  Bolo- 
niensis  et  plures  alii  tam  de  Flandria  quam  de  Brabantia 
et  diversis  ^ocis  perpetuo  carcere  (enuntur.  Ista  confusio 
si  eis  nocuit  nos  iuvit.  Quia  si  fortuna  eis  favisset  ^  nos 
exterminare  disposuerant^  et  adventam  Friderici  regis  una- 
nimiter  impedire  volebant . . . 

Adventus  Friderici  regis  diu  desideratus  cum  innumera- 
bilibus  principibus.  Similis  exercitui  eius  non  fuit  aliquando 
in  terra  ista  visus.  In  veniendo  ducem  Baubarie  perdidit. 
Quem  Walerandus  comesque  Juliacensis  et  quidam  alii  in 
dolo  acceperunt  et  in  castro  quod  Yideke  vocatur  detinue- 
runt.  In  vigilia  sancti  Bartholomei  [aug.  23]  regales  ad 
portam  Aquis  venerunt^  et  impetum  magnum  in  Aquenses 
fecerunt;  quosdam  suorum  perdiderunt  quosdam  illonim 
detinuerunt.  Walerannum  sagitarii  septem  vulneribus  vul- 
neraverunt  in  festo  sanoti  Bartholomei  que  dominica  dies 
fuit.  In  Traecto  ex  insperato  summo  diluculo  in  loco  qui . . . . 
dicitur  papiliones  suos  statuit^  et  cum  pons  non  sufficeret 
eis  ad  transeundum^  vada  congrua  seous  molendina  inve- 
nerunt.  Feria  secunda  [aug.  25]  in  Wuno  et  Basenges  leo- 
toria  sua  fixit^  et  quomodo  predicta  loca  vastaverit  per  hos 
versus  presencium  scriptor  exprimit^  qui  eo  lempore  prepo- 
situs  loci  iUius  fuit : 


KX  RKIRKRO  LKODIKNSL  383 

Regalis  turma  consumpsit  nocte  sub  una  12I4 

Nostrum  far  totum^  lar  fregit^  etomnia  secum 
Atque  pecus  traxit^  ubi  rex  tentoria  fixit. 
Tercia  feria  et  quarta  in  loco  qui  Cuisnon  et  Hamal  dicitur 
iacuit.  Et  quia  in  Brabanliam  ire  disponebat^  H.  dux  ierrore 
perterritus  -ad  eum  venit^  captivum  se  reddidit  quousque 
filium  suum  obsidem  daret  et  alios  de  terra  sua  quos  rex  ha-^ 
bere  vellet.  Idem  fecit  dux  Ardenne.  Sic  rex  deduxit  secum 
ntrumque.  Feria  quinta  [aug.  28]  regalis  exercitus  castris 
rediit.  Feria  sexta  Mosam  transiit  et  in  altera  ripa  Mose 
sedit.  Sabbato  episcopus  Leodiensis  cum  innumerabili  exer* 
citu  suo  similiter  Mosam  transivit  et  se  regali  exercitui  con- 
iunxit.  Falkebor  obsidetur^  terra  devastatur^  et  treuge  us*^ 
que  ad  festum  sancti  Remigii  accipiuntur.  In  nativitate 
saocte  Marie  [sept.  8]  Juliacum  ab  exercitu  regis  et  Leo* 
diensi  obsidetur  et  devastatur.  Comes  Juliacensis  regi  paci* 
ficatur.  Walerannus  et  comes  de  Clevia  et  de  Casial  pacem 
cum  rege  faciunt.  Fridericus  rex  victualibus  suis  per  Rhe- 
num  venientibus  bccurrit^  ducem  Austrasie  pedibus  infir- 
mantem  in  terram  suam  redire  permittit^  quamdam  tamen 
partem  suorum  retinuit.  Nec  multo  post  ipse  rex  in  terram 
suam^  id  est  Sueviam^  revertitur^  et  filium  ducis  Brabanlie 
obsidem  deducit/  Coloniis  et  Aquis  remanentibus  sibi  con* 
trariis  et  intactis.  A  Coloniensibus  Otto  detinetur  cum  sua 
uxore  y  sed  numquam  domum  suam  audet  exire. 

Anno  domini  m.€c.x.v.  mirabiliter  augetur  signatorum 
numems  et  indulgentie  a  magistris  augentur.  Curia  Friderici 
Mettis  habita  in  epiphania  [ian.  6]  . . .  Principes  Saxonie 
Friderico  regi  pacificantur  exceptis  paucis  . . .  Comes  de 
Senh  ^  Friderico  regi  reconciliatur.  Episcopus  Monasterien* 
sis  per  Ottonem  adhuc  captivus  detinetur  . . .  Otto  Coloniam 
non  audet  exire  . . .  In  kal.  mai  [mai  1]  curia  Friderici  ha-* 
bitaapud  Andernacum^  ibique  tractatum  et  iuraturo  a  prin«* 
cipibus  de  obsidione  Coloniensis  civilatis  etAquensis  oppidi. 
Que  obsidio  diiata  est  usque  ad  festum  sancti  Johannis  .  • . 
Aquenses  qui  diu  Ottoni  adheserant  et  Fridericum  ignora- 
bant^  sano  habito  consilio^  nec  immemores  beneficiorum  que 
ab  avo  et  patre  predicti  Friderici  acceperant,  et  quod  op- 
pidum  suum  auxilio  utriusque  erat  optime  firmatum  et  ho^ 

OSain? 


384  EX   REINERO   LBODIENSI. 

1215  noratuitt;  ab  Ottone  reccdunt^  Friderico  adherentes;  cam 
tamen  haberent  plurimos  tam  de  oppido  quam  de  vicinis 
locis  in  hoc  sibi  non  consentientes.  Nec  mora.  Seras  quas 
Arnulfus  iudex  in  portis  fecerat  frangunt^  et  eum  in  munitio- 
nem  quam  iuxta  palatium  fecerat  impeliunt;  regi  Friderico 
scribunt  ut  veniat  pacitice;  quia  parati  sunt  eum  tamquam 
dominum  suscipere.  Sicque  factum  est  ut  predictus  Fride- 
ricus  rex ,  collectis  principibus  et  optimatibus  regni  y  cum 
magna  gioria  Aquis  veniret  in  vigilia  beaii  Jaoobi  [iuli  24]. 
Sequenti  vero  die  in  ecclesia  beate  Marie  est  in  regem 
consecratus  et  coronatus  et  in  cathedra  regali  sublimatus  a 
Moguntino  archiepiscopo  ^  quia  Coloniensis  ecclesia  tunc 
carebat  suo  patrono.  Nec  mora.  Post  missam  idem  rex  ex 
insperato  signum  vivifice  cuscis  accepit,  et  omnes  optimates 
et  principes  regni  tam  per  se  quam  per  predicatores ,  qiii 
verbum  crucis  predicabant^  ammonuit  ut  idem  facereni. 
Sicque  plurimos  ad  consensum  suum  convertit  Sequenti 
vero  die^  que  est  dominica;  rege  a  primo  mane  usque  hora 
nona  sedente  in  ecclesia,  predicatores  fortiter  instant  ver- 
bum  crucis  pi  edicare ;  sicque  muUi  gratia  dei  sunt  signati 
non  solum  principes  sed  eciam  inferiores.  Feria  secunda, 
missa  sollemniter  celebrata;  item  rex  corpus  beati  Carlo- 
manni ,  quod  avus  suus  Fridericus  imperator  de  terra  leva- 
verat;  in  sarcofagum  nobilissimum;  quod  Aquenses  fecerant^ 
auro  argenlo  contextum^  reponi  fecit^  et  accepto  martello 
depositoque  pallio  cum  artifice  machinam  ascendit ,  et  vi- 
dentibus  cunctis  cum  magistro  clavos  infixos  vasi  firmiter 
clausit;  reliquum  diei  predicationi  cessit.  Eadem  die  Mona- 
steriensis  episcopus  ad  curiam  venit^  qui  diu  ab  Ottone  in 
Werda  fuerat  detentus.  Fuit  itaque  celebris  Aquis  curia, 
Ottone  adhuc  residente  in  Colonia.  Nec  multo  post  rex  Fri- 
dericus  vadit  Nussiam  et  redit  Coloniam.  Otto^  audito  eius 
adventU;  se  transfert  in  Saxoniam,  licentiatus  a  Colonien- 
sibus.  Sicque  Fridericus  est  in  Colonia  honorifice  a  piuribus 
susceptuS;  multis  qui  Ottoni  adherebant  non  leviter  feren- 
tibus.  Fridcricus  Coloniam  exivit;  et  Mettis  venit,  paceni 
inter  eos  non  sine  dampno  eorum  qui  dissidebant  fecit. . . 

Anno  domini  m.cc.x.vi. . .  Septimo  lial.  augusti  obiit  papa 
Innocentius,  vir  sumine  literature  et  eloquentie,  vir  alli 
cordis  et  magni  consilii ,  qui  in  diebus  suis  Ottonem  exal- 


£X   REINERO  LRODIEXSI.  3S5 

tavit^  etvisa  eiu^elatiohe  humiliavit^  Siculumque  et  Apulie  i2i6 
Fridericura  regem,  quem  multo  tempore  exosum  habuerat, 
paterne  revocavit;  et  eum  in  Alemanuiam  misit  et  paterno 
imperio  restituit  etc. .  .  Uxor  Friderici  regis  navigio  descen* 
dens  a  Sicilia  et  Apulia  venit  Januam^  et  sic  per  Cremonam 
transiens  primo  intravit  Alemanniam  cum  Heinrico  filio  suo 
et  multa  frequentia  tam  hominum  quam  mulierum.  Orta  est 
seditio  inter  Fridericum  regem  et  ducem  Bawarie  et  mar* 
chionem  de  Minse^  sed  cito  sedata.  Ottone  in  Saxonia  ma* 
nente^  omni  auxilio  destitutO;  excepto  de  Brandenburc  mar* 
chione. 

Anno  domini  m.ccx.vii. . .  Classis  de  Rheno  et  aliis  flu- 
minibus  armata  in  mare  descendit  mense  maii^  et  post  au- 
gustum  in  Hispaniam  pervenit. . .  Fridericus  rexAIemannie 
CQriam  habet  celebrem  Bobardie. . .  Fridericus  rex  Roma- 
nonim  coadunato  exercitu  suo  Saxoniam  ingreditur.  Otto- 
nem  infra  Brunswic  arctatum  claudit^  terram  devastat  et  in- 
cendit.  Principes  et  potentes  ei  reconciliantur^  et  sic  in  Ale^^ 
mannia  revertitur.  Obiit  Bertholdus  dux  de  Cerenges ,  dives 
terre  et  potentissimus^  sine  herede^  cuius  ducatum  obtinuit 
Fridericus  rex  Romanorum  et  Apulie  ex  sanguinis  propin* 
quitate.  Nam  avia  Bertholdi  amita  fuit  avie  Friderici  ex  Na- 
mncensi  progenie.  Clementia  enim  ducissa  de  Cerenges.ct 
Gomitissa  de  ReteS;  que  fuit  avia  Constantie^  avie  matris 
Friderici^  sorores  fuerunt  Heinrici  comitis  Namucensis^  qui 
postea  caligans  oculis  multo  tempore  vixit.  Cuius  filia  fuit 
Erminsindis^  quam  postea  comes  Theobaldus  de  Bar  par- 
Yulam  mprtuo  patre  desponsavit.  Mortuo  vero  Theobaldo 
Walerandus  filius  ducis  Ardenne  iterum  eam  in  uxorem  ac- 
cepit  et  hereditatem  paternam ,  id  est  Namucum  y  quantum 
potnil  reclamavit.  Dux  de  Nancei  Friderico  regi  cognato  suo^ 
pravo  ductus  consilio^  rebellat.  Quem  Fridericus  rex,  fre- 
tus  auxilio  suorum  et  maxime  H.  comitis  de  Bar  et  comitisse 
Campanie^  fortiter  impugnat^  et  castra  eius  capit^  villas  suc- 
cendit  et  devastat^  ad  ultimumad  deditionem  compellit;  ct 
secum  in  Alemanniam  ducit. 

Anno  domini  m.cc.x.viii. . .  Obiit  Otto  dictus  imperator. 
Qni  cum  fuisset  potentissimus  et  ab  Innocentio  papa  su- 
blimatus  ct  consecratuS;  factis  suis  exigentibus  ab  ipso 
est  humiliatus  et  deslitulus^  et  per  sententiam  in  gene- 

BORUMER  FONTES  2.  25 


386  m  REIMERO  LEODIENSI. 

1218  rali  concilio  depositus  ^  Fridericus  in  regem  Romanornm 
confirmatus. 

Anno  domini  m.cc.xx. . .  Fridericus  rex  curiam  habuit 
celebrem  prioribus  dissimilem  in  Frankenfort.    Ibi  omnes 
principes  filio  suo  Heinrico  fidelitatem  fecerunt.  Ibi  ordinata 
est  via  de  consecratione  imperii  Rome  suscipienda^  de  tran- 
situ  ad  orientalem  ecclesiam  liberandam  de  potestate  Aga- 
renonuU;  utpote  qui  signatus  erat^  et  per  virtutem  potentie 
sue^  videlicet  per  Apuliam  et  Siciliam^  ultra  omnes  reges 
christiane  fidei  subiectos  liberare  eam  poterat.    Coguntur 
eciam  omnes  signati  abire  tam  principes  quam  inferiores 
persone.  In  hac  curia  leges  sunt  renovate  et  iura  et  telonea 
indebita  deposita.   Engelbertus  archiepiscopus  Heinricnm 
puerum  filium  Friderici  regis  et  totum  regnum  in  tutelam 
suscipit. . .  Post  feslum  sancti  Johannis  [funi  24]  Frideri- 
cus  rex^  in  Alemannia  ordinatis  rebus  regni;  cum  virtute 
magna  Italiam  ingreditur,  a  Venetianis  pacifice  recipitur, 
Mediolanensibus  et  fautoribus  eorum  eif.  integro  recoiiGilia- 
tur^,..et  assumpta  maxima  multitudine  militum  taro  de  Me- 
diolano  quam  de  aliis  civitatibus  Romam  venit.  Quem  Ro- 
mani  plus  timore  quam  amore  cum  magna  gloria  et  tripu- 
dio  pacifice  susceperunt;  et  in  festo  sancte  Cecilie  [nov. 
22]  hoc  est  dominica  qua  cantatur :  Dicit  Dommus  ego  co- 
gito  cogitationes  pads,  m  ecclesia  sancti  Petri  a  domino 
Honorio  jn  imperatorem  est  consecratus  cum  sua  coniuge 
Margareta^  nomine.  £t  ipsa  die  multa  munera  equorum  fere 
ad  duo  millia  de  Apulia  et  de  Sicilia  et  de  Calabria  et  aliis 
terris  ei  subiectis  sunt  missa^  de  quibus  eodem  die  plus 
quam  sexcenta  ^lonavit.  £t  quingentos  milites  qui  eum  pre- 
cederent  in  orientali  negocio  ordinavit^  et  tam  armis  quam 
sumptibus  et  naviculis  iter  eorum  in  martio  accelerari  pre- 
cepit.  tPostea  tribus  diebus  Rome  mansit;  et  sic  Apuliam 
intravit. . . 

Anno .  domini  m.ccxx.iiii.  domnus  Conradus  filius  ducis 
deCerengeS;  quondam  sancti  Lamberti  canonicus^  postWil- 
lariensis  abbas^  modo  cardinalis  episcopus  legatus  in  Ale- 
mannia^  Leodium  veniens  Vallem-benedictam  dedicat. 

Anno  domini  m.cc.xx.v.  . .  mense  novembri  Fridericus 
comes  de  HisebergC;  gener  Galeranni  ducis  de  LemburC; 

1)  Constantia  sollte  es  heissen. 


EX  REINERO  LEODIENSI.  387 

benefaclorem  cons^nguineum  dominum  suum  et  patrem  spi-  1225 

ritualem  Engrelbertum^  magnificum  Coloniensem  archiepis- 

copum^  de  ipso  tamquam  de  cognato  et  conviva  bene  con- 

fidentem  y  in  itinere  cuja  paucis  interceptum  per  se  et  suos 

compIiceS;  triginta  septem  vulneribus  inflictis^  crudelissime 

trucidavit.  Qui  super  tam  enormi  scelere  in  curia  regis  Hein- 

rici^  Friderici  imperatoris  filii;  iudicio  optimatum  tocius  im- 

perii  dampnatus  est^  domicilia  et  castella  eius  ad  solum 

diruta^  hereditates  disperdite  sunt^  etipse  vagus  etprofu- 

gus  et  ab  omni  fldelium  societate  excomnmnicatus  ^  nulla 

certa  sede  consistit  Prelerea  duo  fralres  sui  Monasterien- 

sis  et  OsnabrugensLS  episcopi,  quos  idem  archiepiscopus 

promoverat^  de  conscientia  mortis  eius  infamati^  et  ad  pur-^ 

gationem  a  domino  Gonrado  sedis  apostolice  legato  apud 

Leodium  vocati^  cum  in  probatione  defecissent  ad  papam 

remissi^  documentis  evidentibus  per  sententiam  depositi  et 

condempnati  sunt^  et  alii  in  ipsas  sedes  substituti.  Quorum 

unus  statim  in  reditu  moritur  infra  anaum  tam  detestabilis 

parricidii.  Moritur  Gerardus  de  Horne  et  frater  eius  Gale- 

rannus  dux  iVrdennie^  et  fllia  eius  uxor  Friderici  proditoris 

ludificatione  demonum  cum  parvulo  fllio  extincta.  Conse- 

quenter  idem  Fridericus  prope  Hoyum  in  habitu  mercatoris 

cum  aliis  duobus  a  Balduino  milite  de  Geneffe  comprehen- 

dilur^  et  post  aliquot  dies  apud  Visatium  comiti  de  Gelre  et 

summo  advocato  Colonie  aliisque  baronibus  sub  custodia 

vinctus  traditur.  A  quibus  Coloniam  perductus^  et  per  vicos 

et  plateas  vinctus  et  eques  circumductus^  publica  confes- 

sione  sui  sceleris  multos  movit  in  lacrymas.  Ad  ultimum 

confractis  brachiis  et  cruribus^  patientissime  sustinens  cru- 

ciatus  y  in  eminentissimo  ligno  sublevatus  et  in  rota  disten- 

lus  defecit.  • . 

Anno  domini  m.cc.xx.viii.  inter  papam  Gregorinm  et  im- 
peratorem  Fridericum  orta  est  gravissima  discordia  y  pro  eo 
quod  idem  imperator  ad  liberationem  sancte  terre  sicut  iu- 
raverat  nec  quando  debuit  nec  sicut  potuit  deo  et  christiani- 
tati  se  devotum  exhibuit  y  sed  potius  confederatus  est  Sar- 
racenis  et  pacem  ignominiosam  et  abominabilem  fecerit  cum 
eis^  et  terram  transmarinam  in  maximo  reliquit  periculo  et 
ecclesiam  dei  impugnare  non  cessat:  pro  his  et  aliis  pluri- 
bus  a  domino  papa  generaliter  excommunicatus  est. 

25* 


388 


CHRONICON  ERPHORDIENSE.     1223  —  1254. 


1223  Anno  dbmiui  m.cc.xx.iii.  Sifridus  Moguntinus  archiepis- 
copus  habuit  concilium  Erphordie  in  ecclesia  beate  Marie. 
Hoc  anno  in  vigilia  pasche  celebrati  sunt  ordines  in  hospi- 
tali  a  Wilhelmb  episcopo.  Hoc  anno  ^  Heinricus  filius  im- 
peratoris  in  Frankenevurt  kal.  maii  [mai  1]  a  principibus 
in  regem  electus  est.  Hoc  anno  in  festo  Martini  Minores 
fratres  Erphordiam  venerunt. 

Anno  domini  m.cc.xx.vi.  inundatio  maxima  fuit  in  Thu- 
ringia  vi.  kal.  septembris«  Hoc  eciam  anno  Norinberc  in 
nuptiis  Heinrici  regis  irupta  crepa  ^  triginta  milites  et  viginti 
servi  cadentes  interierunt. 

Anno  domini  m.ccxx.vii.  generale  passagium  ad  terram 
sanctam  factum  est^  qua  expedilione  eciam  imperator  Fride- 
ricus  transfretavit.  ^  Sed  Ludewious  lantgravius  in  eadem 
expeditione  iii.  idus  septembris  [sept.  ll]decessitin  Apulia 
in  civitate  Otrant.  Hoc  eciam  anno  iii.  kaL  augusti  maxima 
tempestas  iuxta  cenobium  Sychen  fuit^  que  magnam  cladem 
proxime  ville  que  Ysleiben  dicitur  intulit^  per  torrentem  do- 
mos  ipsorum  abducendo  ac  plurimos  homines  submergendo. 

Eodem  anno  xv.  kal.  ianuarii  [dec.  1 8]  Erphordie  tri- 
partitos  celebraverunt  ordines  hi  episcopi:  Moguntinus  ad 
sanctum  Fetrum^  Halverstatensis  ad  sanctam  Mariam;  Livo- 
niensis  ad  capellam  sancte  Marie  Magdalene  in  claustro 
sancti  Petri.  Qui  sequenti  dominica  [dec.  1 9]  pariter  Pra- 
gensem  electum  in  episcopum  consecraverunt. 

Anno  domini  m.cc.xx.viii.  ^  Predicatores  venerunt  Erphor- 
diam  ac  cenobium  ibidem  edificare  ceperunt. 

Anno  domini  m.ccxxx.,  v.  idus  septembris  [sept  9]  £r- 
phordie  obiit  Sifridus  Moguntine  sedis  archiepiscopus  ac 
honorifice  sepultus  est  in  ecclesia  beate  Yirginis  ab  Engel- 

i)  richtiger  1220.  2)  dieses  wort  kommt  nur  an  dieser  einzigen  stelle 
vor  und  heisst  wohl  so  viel  als  crepido.  3)  ricbtiger  1228.  4)  1229 
Chron.  Sampetr. 


CHRONICON  ERPHORDIENSE.  389 

hardo  Nuwenbargense  episcopo.  Cui  successit  Sifridus  pa*  i23o 
truelis  ipsius^  qui  eodem  anno  cuidam  fratri  Danieli  ordinis 
Predicatorum  auctoritatem  clerum  suum  visitandi  in  prepo- 
situris  sancte  Marie  Erphordie  et  Giecheburg  commisit.  Qui 
negotium  strenue  peragens  y  et  ut  plerisque  videbatur  dis- 
trictius  exequenS;  quosdam  clericos  suspensos  disciplina 
corporali  misericorditer  punivit;  quosdam  vero  officiis  et  be- 
neficiis  privavit^  aliquos  eciam  episcopatum  exire  compellebat. 
Hoc  anno  circa  feslum  palmarum  Giselbertus  cantor  sancte 
Marie  Erphordiensis  transtulit  se  ad  vallem  beati  Georgii. 

Anno  domini  m.cc.xxx.i.  secundo  kal.  iunii  in  Thuringia 
in  tribus  caistris  y  scilicet  Glichen  Wassenberc  et  MuhlberC; 
turres  et  propugnacula  uno  fulmine  pariter  succendebantur. 
Hoc  eciam  anno  v.  kal.  septembris  com6s  Albertus  de  Wie 
predam  innumerabilem  in  iiimentis  et  gregibus  abstulit  £r- 
phordiensibus.  Hoc  anno  oapitulum  provinciale  Predicato- 
rum  fuit  Erphordie. 

Anno  domini  m.cc.xxx.ii.  in  Alemannia  perfida  heresis 
que  ibidem  diu  occulte  pullulaverat  est  manifestata.  Qua- 
propter  circa  Rhenum  nec  non  et  alibi  innumerabiles  here- 
tici  per  magistrum  Cunradum  de  Marburc  auctoritate  aposto- 
lica  examinati  ac  per  sententiam  secularem  dampnati  igne 
combusti  sunt.  Fueruntque  eciam  presente  eodem  Cunrado 
Erphordie  iii.  non.  maii  [mai  5]  quatuor  combusti. 

Hoc  anno  discordantibus  archiepiscopo  Moguntino  et 
Cunrado  fratre  landgravii  pro  monte  Heiligi^nberc  in  Hassia 
sitO;  et  bella  moventibus^  idem  Cunradus  xvii.  kal.  octobris 
[sept.  1 5]  civitatem  Yritslar  contra  multorum  opinionem  in- 
cendio  cepit^  secum  captivos  abducens  episcopum  Worma- 
ciensem  ac  Gumbertum  eiusdem  loci  prepositum,  Heinricum 
Heiligenstadiensem  prepositum  et  quosdam  canonicos  cum 
aliis  fere  ducentis  militibus.  Fridericus  itaque  de  Drivordia 
ac  sui  complices^  ruptis  violenter  armarii  ostiis^  magnam 
inde  pecuniam  a  civibus  ibidem  depositam  manu  sacrilega 
auferentes^  libros  calices  ac  ecclesie  ornatum  cum  sancto- 
mni  reliquiis  distraxerunt.  Fertur  eciam  a  quibusdam ,  quod 
dictu  est  horrendum^  ipsum  sacrosanctum  corpus  Dominicum 
a  maleficis  ibidem  in  terram  ignominiose  deiectum.  Quot 
autem  ibi  occisi  vel  quot  igne  consumpti  novit  deus  arbiter 
6vi,  qui  eidem  loco  per  suam  modicam  presentis  ire  stillam 


390  CHRONICOIf  ERPH0RDIER8E. 

1232  eternnm  tonitrai  sui  coniminalus  est  corruscationem.  Hoc 
eciam  anno  fratres  Minores  infra  muros  Erphordienses  ce- 
nobium  ediOcare  ceperant  dum  extra  muros  ibidem  per  no- 
vem  annos  resedissent. 

Hoc  anno  xii.  kal.  iunii  [mai  21]  supra  Stetingos  insu- 
lanos  plaga  iudicii  consummata  est.  De  quibus  dicitur  quod 
in  ipsorum  terra  comes  Otto  de  Aldenberc  castrum  habuerit^ 
cum  sui  habitatores  incolas  terre  taliter  sepius  oiTenderant: 
siquidem  in  eadem  terra  pauce  sunt  ecclesie^  et  ex  hoc 
diffuse  atque  distente  parrochiC;  quapropter  matrone  cum 
filiabus  suis  ad  ecclesiam  in  festivis  diebus  curribus  advecte 
veniebanty  quod  famuli  de  castro  videntes^  petita  a  domino 
suo  licentia  et  obtenta  ^  violenter  sibi  in  uxores  rapiebant. 
Hac  de  causa  incole^  castrenses  comitis  expngnantes^  de 
tma  eiecerunt.  Quapropter  episcopus  Bremensis  fratrem 
suum  comitem  de  Lippia  ad  impugnandum  ipsos  transmisit^ 
qui  incerto  ....  iudicio  ibidem  occubuit.  Unde  cum  epis- 
copus  illos  denuntiasset;  illique  denuntiatores  de  terra  sua 
expulissent;  heresis  crimen  impositum  est  eisdem.  Sicqne 
dictus  episcopuS;  accepta  a  domino  papa  licentia;  super  illos 
multum  populum  cruce  signavit.  Tandem  dux  Brabantinus 
et.  comes  HoIIandie  cum  magno  exercitu  terram  illam  intran- 
teS;  omnes  cum  uxoribus  et  liberis  peremerunt. 

Hoc  anno  ^  idus  februarii  validissimus  ventus  et  iuxta 
Simena  audita  sunt  tonitraa  et  fulgura  visa.  Hoc  anno^  iiii 
kal.  martii  [feb.  26]  Erphordie  in  ecclesia  sancti  Petri  Mo- 
guntinus  ordines  celebravit.  Hoc  eciam  anno  idus  aprilis 
Erphordie  obiit  frater  Gerhardus  de  ordine  Predicatorum. 

Anno  domini  m.cc.xxx.iii.  octavo  kal.  augusti  [iuli  25] 
rex  et  Moguntinus  et  magister  Cunradus  de  Marburc  Mo- 
guntie  conventum  episcoporum  et  comitum  atque  clericorum 
fecerunt  pro  quibusdam  infamatis  de  heresi.  Inter  quos  co- 
mes  de  Seine  accusatus  inducias  expurgationis  ulteriores 
obtinuit.  Super  reliquos  vero  qui  non  comparuerunt,  nec  sc 
legitime  excusaverant^  predictus  Cunradus  de  Marbnrc  ibi- 
dem  populum  cruce  signavit.  Quapropter  illi;  felle  amaritu- 
dinis  commoti ,  iam  dicto  Cunrado  in  reditu  insidias  ponen- 
teS;  iuxta  Marburc  ipsum  una  cum  Gerhardo  Minoris  ordinis 
fratre^  probate  vite  viro  iii.  kal.  augusti  [iuli  30]  crudeliter 

1)  1233  im  Chron.  Sampetr.    2)  1233  im  Ghron.  Sampetr. 


CHRONICOR  ERPHORDIEIfSE.  391 

occidenint  Gui  post  hunc  Hildesheimensis  episcopus  Dde-  f233 
liter ....  super  perfidos  hereticos  eodem  anno  in  Thnrin- 
gia  atque  Saxohia  populum  «ruce  signavit.  Post  hec  autem 
ii.  kal.  decembris  [nov.  30]  hi  quos  magister  Cunradus  bone 
memorie  pro  hereticis  totonderat^  fere  quinquaginta  viri, 
Offlues  pari  animo  sine  qualibet  contradictione  /  subiecerunt 
S6  ac  omnia  sua  tam  spirituali  quam  seeulari  potestati.  Sex 
enim  ex  ipsis^  qui  occisioni  supradicti  Cunradi  interfuerunt; 
quantum  ad  causam  hereseos  ecclesiastico  ^  quantum  vero 
ad  causam  interfectionis  seculari  se  iudicio  similiter  spon- 
tanee  tradidierunt,  presentandos  eciam  ipsos  publico  exa- 
mini  in  curia  solempni  Frankenevurt  in  purificatione  [feb. 
2]  celebranda  y  proponentes  firmiter  omnes  eos  qui  pro 
hereticis  tonsf  ^  postmodum  confessi  sunt  iniuriam  sibr  fac- 
tam. 

Hoc  eciam  anno  Sifridus  Mo^ntinus  habito  consilio 
cum  canonicis  Moguntinis  pro  sui  predecessoris  debitis^ 
qoibus  episcopatus  iamdudum  Rome  fuerat  obligatus^  in 
tota  sua  diocesi  redituum  vicesimam  partem  a  personis  ec- 
clesiasticis  colligi  mandavit^  ac  super  hoc  dato  privilegio  se 
nunquam  a  clero  suo  diebus  suis  quicquam  amplius  petitu- 
rum.  Canonici  eciam  matricis  ecclesie  Mognntine  fide  iura- 
toria  confirmaverunt^  se  de  cetero  nullum  pontificem  electu- 
ros^  nisi  in  idem  privilegium  consensurum. 

Hoc  anno  iii.  idus  martii  [marz  1 3]  Sifridus  Moguntine 
sedis  archiepiscOpus  Moguntie  concilium  celebravit^  ponti- 
ficatus  sui  anno  tercio.  Hoc  anno  maxima  fuit  inundatio  que 
magnnm  intulit  dampnum  Erphordiensibus. 

Anno  domini  m.cc.xxx.iiii.  rex  Heinricus  curiam  sol- 
lempnem  Frankenevurt  in  purificatione  [feb.  2]  celebravit; 
mnltis  ibidem  principibus  et  episcopis  congregatis  ac  mul** 
torum  ordinum  fratribuS;  scilicet  Cisterciensibus  Predicato- 
ribus  atque  Minoribus  et  ceteris  religiosis  personis.  Itaque 
multis  consiliis  super  fidei  negotio  prehabitiS;  tandem  de 
litteris  domini  pape  nuper  ad  curiam  delatis  disceptacio  non 
modica  fuit.  Siquidem  plerisque  per  Teutoniam  prelatis  ac 
clericis  seu  eciam  laicis  magistri  Cunradi  visitandi  hereticos 
sen  examinandi  forma  displicuerat^  videlicet  ut  aliquis  infa- 
matus  ab  heresi  publico  examini  presentaretur  ^  et  confessus 
errorem  ac  reverti  volens  tonderetur;  suam  vero  innocenfiam 


392  CURONICON   ERPHORDIENSE. 

1234  fide  iuratoria  defendens  postea  coiiviotus  per  hereUcuffl  cre- 
maretur.  Quapropter  post  concilium  anno  preterito  Moguntie 
celebratum;  rex  et  Moguntinus  ac  Trevirensis  archiepiscopi 
Cunradum  scholasticum  Spirensem  ad  curiam  Romanam  des- 
tinanteS;  domini  pape  consilium  super  huiusmodi  forma  scisci- 
tatisunt.  Super  quibus  papa  valde.turbatus  et  a  cardinalibus, 
quibus  negotium  periam  dictum.Cunradum  scholasticum  in- 
notuerat^  inductus^  magistri  Cunradi  de  Marburc  formam 
novis  litteris  irritam  iudicaverat.  Sed  antequam  nuncius  Con- 
radi  redeundi  licentiam  assumptis  litteris  accepisset^  ecce  qui- 
dam  ordinis  Predicatorum^  Torso  agnomine^  veniens^  mortem 
magistri  Cunradi-de  Marburc  pape  nuntiavit.  Quo  audito  papa 
nimis  conturbatus  litteras  contral  formam  magistri  Cunradi 
nuper  scriptas  disceipehs^  regis  nundum  beAeficiis  eccle- 
ciasticis  privare  disppnebat  Sed  per  cardinalium  et  Predi- 
catorum  interventum  adiutus^  acceptis  aliis  supradictis  litte- 
ris  reversus  est.  Nunc  itaque  ad  supradictia  revertamnr. 

Igitur  rex  in  conventu  principum  Hildensheimensem  epis- 
copum  accusare  cepit^  pro  eo  quod  supra  hereticos  populum 
cruce  signavit.  Qui  se  probabiliter  excusans  y  exhortatione 
competenti  facta  pro  crucis:  negotio^  omnibus  poscentibus 
se  [cruce  signari,  se]  constanter  exsolvebat^  ac  cum  fratre 
Ottone  ordinis  Predicatorum  partem  magistri  Cunradi  de- 
functi  diligenter  tuebatur.  Tandem  absente  jege  et  laicis 
personis^  soli  episcopi  cum  ceteris  quibiisdamiprelatisinloco 
speciali  de  fidei  negotiis  tractare  ceperunt.  Cuihque  multa 
contra  defuncti  Cunradi  partem^  at  aliqua  pro  ipso  fuissent 
allegata^  unus  ex  prelatis  in  hec  prorupit  verba^  dicens :  ma- 
gistrum  Cunradum  de  Marburc  dignum  fdre  extumulandum 
ac  vehit  hereticum  concremandum.  POst  hec  autem :  interve- 
nientibus  illis  infamatis,  qui  anno  preterito,.  ut  supradictum 
est^  se  ecclesie  examini  dedidcraut^  atque  crucem  ante  se 
ferentibus^  insuper  de  defuncti  Cunradifactis^  clamosis  vo- 
Cibus  miserabiliter  querelantibus^  tantus  subito  cepit  oriri 
tumultus  et  turbatio^  ut  hi  qui  ex  parte  magistri  Cunradi 
exstiterant  se  manus  adversariorum  desperarent  evadere. 

Deinde  feria  secunda  [feb.  6]  rex  cum  omnibus  princi- 
pibus  ac  prelatis  qui  aderant  civitatem  egrediens^  in  campo 
presedit  iudicio  ^  ibique  comes  de  Seine  se  cum  octo  epis- 
copis  et  dnodecim  grisei  ordinis  abbatibus  ac  totidem  Mi- 


CHRONfCON    EBI^HORDIENSE.  393 

naribns  fratribus  et  tribus  Predicatoribus  ac  eciam  nigrorum  1234 
abbatibus^  et  clericis  seu  nobilibus  laicis  personis  non  pau- 
cis,  publice  et  confldenter  expurgavit.  Idemque  comes  de 
Solmis  cum  suis  fecit;  obortis  lacrimis  publice  fatendo :  se 
tantum  morlis  metu  heresim  fuisse  professum.  £t  quoniatn 
legitimi  accusatores  non  aderant,  ad  infamie  expurgationem 
admitti  iure  debuerant. 

Hoc  anno  Erphordienses  ingratitudinem  domini  sui  Mo^ 
^untini  et  offensam  graviter  incurrebant.  Quoniam  anno  pre- 
terito  dum  in  regis  quadam  fuisset  expeditione  ab  ipsis  in 
curribus  et  militibus  iuvamen  petierat  et  subsidium;  quod 
dum  ipsi  renuerent^  dominum  suum  graviter  exacerbave- 
Tunt.  Postea  vero  ipsum  in  adventu  domini  per  compositio-* 
nem  Erfordiam  invitantes^  concordare  non  poterant.  Qua- 
propter  Moguntinus  Erphordia  cum  gravi  indignatione  egres- 
suS;  ipsos  coram  rege  in  Frankenevurir  proxima  curia  con- 
venit^  in  pluribus  eos  accusans.  Erphordienses  autem  ad 
eandem  curiam  a  rege  citati ,  nuucios  illuc  direxerunt  y  ra- 
lum  habituri  quicquid  cum  rege  ac  domino  suo  de  forma 
compositionis  obtinuissent.  Quid  plura  ?  Nuncii  regis  arbi- 
trio  negocium  committunt.  Sed  rex  compositionis  formam 
arbitratus  nuncios  fide  constrinxit  iuratoria^  quod  si  cives. 
Erphordienses  eandem  refutarent  formam,  revertentes  seMo- 
gunlino  presentarent.  Qui  domum  reversi  civibus  suis  con- 
ceptam  a  rege  compositionis  formam  litteris  et  verbis  refe- 
rebant.  Quam  formam  cum  Erphordienses  recusassent^  nec 
iidem  nuncii  statuto  termino  reversi  fuissent^  archiepiscopas 
in  ipsos  excommunicationis  tulit  sententiamj  quos  eciam 
rex  proxima  curia^  circa  festum  Udalrici  [iuli  4]  in  Alden- 
burc  habita,  suo  banno  ac  regie  proscriptioni  sententialiter 
innodavit.  Quapropter  illi  de  Erphordia  a  quarta  feria  ante 
palmas  usque  iii  kal.  augusti  [apr.  12 — iuli  30]  divinis  ca- 
ruerunt^  quo  die,  mediantibus  lantgravio  atque  prelatis  Er- 
phordiensibus  ^  compositio  statuebatur  et  satisfactione  pe- 
cuniaria  confirmabatur.  Sicque  divina  resumpta  sunt. 

Hoc  anno  hiems  asperrima  fuit^  adeo  ut  in  mediterraneo 
mari  institores  Venetiam  cum  oneratis  summariis  pedestri 
itinere  per  glaciem  transirent ;  que  nempe  hiems  non  par- 
vam  per  totam  Italiam  in  vineis  et  olivetis  intulit  cladem. 

i)  grtsei  sind  CisCercienser,  nigrj  BenedicUuer. 


394 


CRROiaCON  KRPH0BDIEN8E. 


1234  Hoc  anno  xv.  kal.  iunii  lantgravins  cepil  castnun  Vel- 
seche  comitis  Heinrici  de  Glychen,  ac  ibidem  vigintitres  cap- 
tos  decollari  precepit.  Hoc  anno  Heinricus  lantgravius^  per- 
tesus  malorum  que  passus  est  ab  Heinrico  comite  de  Gly- 
chen^  ipsum  tandem  legitime  bjtatum  ac  postea  proscriptuiD; 
novissime  eciam  omni  suo  iure  feodali  privavit.  Quapropter 
Moguntinus  Erphordiensem  advocaciam  a  lantgravio  sol- 
vendo^  commntans/  episcopales  reditus  in  Guteren^  vide- 
licet  sexaginta  ^  talenta  ^  eidem  iure  feodali  porrexlt  tamdia 
quottsque  per  alia  bona  advocatie  restaurum  faciat.  £t  hec 
pacta  viii.  kal.  augusti  faota  sunt. 

Hoc  anno  ii.  kal.  octobris  obiit  Ludevicus  scriptor^  ca- 
ttonicus  sancti  Severi  Erphordie. 

Hoc  anno  ii.  non.  iunii  regia  viUa  Northusen  in  parle 
maiori  cum  conventualibus  ecclesiis  sancte  Grucis  et  Mino- 
rum  fratram  incendio  consumpta  est.  Quem  eciam  ignem 
dum  fere  viginti  homines  in  quodam  cellario  evadere  nite- 
rentur  ^  ex  eiusdem  domus  ruina  pariter  oppressi  sunt 

Hoc  eciam  anno  xiiii.  kal.  decembris  Cunradus  Saxonie 
eomes  palatinus  cum  duobus  clericis  et  novem  militibus  con- 
tulit  se  ordini  domus  Theutohicein  Marburc  cum  annuis  red- 
ditibus  mille  et  centum  maldrorum  annone  et . . .  .  argenti. 

Hoc  eeiam  anno  orta  est  discordia  inter  imperatorem 
et  iilium  suum  Heinricum  regem  ^  qui  consiliis  paternis  ac- 
quiescere  nolens  manifeste  se  ei  opponere  attemptavit^  qai- 
busdam  principibus  et  baronibus  ad  se  per  pecuniam  in- 
clinatis. 

Hoc  ecian^  anno  circa  festum  Michahelis  Gregorius  papa 
corpus  novorum  decretalium  autenticavit;  veteribus  repro- 
batis. 

Anno  domini  m.cc.xxx.v.  dominus  papa  directis  in  Ale- 
manniam  nunciis  ab  omnibus  episcopis  atque  regalibus  ab- 
batibus  milites  ac  subsidium  ad  Romanos  impugnandos  po- 
stulavit. 

Hoc  anno  Moguntini  maioris  ecclesie  canonici^  archi- 

episcopi  auctoritate  freti^  per  totam  Moguntinam  diocesin 

.  edictum  promulgaverunt^  videlicet  ut  in  omni  ecclesia  con- 

ventuali  una  venderetur  prebenda;  hoc  pretio  debita  epis- 

cppatus  solvendo. 

1)  solvendam  Chron.  Sampetr.    2)  quadraginta  Ghron.  Sampetr. 


CHRONICON  KRPflORDlEllSE.  395 

Hoc  anno  mense  maio  imperator  egressns  ab  Italia  par-  1235 
tes  Teutonie  a^greditur^  quam  fere  in  sedecim  annis  non 
visitaverat.  Transiens  vero  Austriam;  discordiam  que  inter 
reg^em  Boemie  ac  ducem  Austrie  fuerat  exorta  conabatur 
sopire^^  non  valebat  propter  intoUerabilem  superbiam  ducis 
ac  stultitiam^  rege  tamen  parato  ad  compositionem.  Sed 
dum  flecti  non  valuisset^  rex  idem  Boemorum  regem  Unga- 
rie  cum  ceteris  quatuor  regibus  in  auxilium  advocans,  ter- 
ram  ducis  ingressus  est^  cum  eodem  committens  in  mense 
iulio.  In  qno  conflictu  strages  maxima  pugnatonim  atque  in 
Danubio  submersorum  facta  est^  rege  triumphum  obtinente. 

Imperatore  in  Alemanniam  veniente;  fautores  Glii  sui 
Heinrici  regis  valde  turbati,  fere  omnes  ipsum  deserentes 
patri  adherere  ceperunt.  Quapropter  sepedictus  rex  Heinricus 
veniam  a  patre  ipsius  in  Wimphe  postulans ,  gratie  sue  se 
suaque  omnia  contradidit^  sed  patre  compositionis  et  satis- 
factionis  formam  in  Wormaciam  diff^erente.  Itaque  xvii.  kal. 
augusti  [iuli  16]  imperator  sororem  regis  Anglie  ibidem 
Wormacie  imperiali  matrimonio  sibi  sollempniter  copulavit. 
Ubi  rex  Heinricus  y  audita  compositionis  forma  a  patre  prb- 
muIgatU;  fugam  inire  paravit.  Quem  pater  captivum  castro 
Heidelberc  custodiendum  tradidit;  et  post  hunc  ipsum  ab« 
sumens  in  Rethia  castro  Alreheim  servandum  commisit.  Tan- 
dem  imperator  adhuc  timens  per  ipsum  ab  emulis  suis  im- 
perii  turbationem  moliri^  per  episcopos  Salzburgensem  et 
Babenbergensem  ac  postea  per  patriarcham  Aquilegiensem' 
eundem  in  Apuliam  transmittens^  castro  Balerne  recipi  man- 
davit.  Eodem  anno  imperator  sollempnem  curiam  circa  as- 
sumptionem  [aug.  15]  Mogontie  celebravit;  ibidem  coro* 
natus  incedendo. 

Hoc  eciam  anno  dominus  papa  Gregorius^  missis  per 
universam  ecclesiam  litteris^  crucem  constituit  predicari^  per 
biennium  ad  terram  sanctam  expeditionem  protelans. 

Hoc  anno  Erphordie  in  vigilia  pasche  Willehelmus  Ha- 
velbergensis  episcopus  in  ecclesia  Scotorum  ordines  cele* 
bravit.  Hoc  anno  viii.  kal.  marlii  obiit  Ulricus  miles  de  Tul- 
lestein.  Eodem  anno  mense  maio  canonicus  quidam  quen- 

1)  sed  oder  attamen  oder  ein  ahnlicbes  wort  fehlt  bier.  2)  ac  postea 
per  patriarcbam  Aqailegiensem  and  korz  vorber  absomens  babe  ich  atia 
dem  Gbron.  Sampetr.  erg&nzt. 


396  CHRONICON  ERfHORSIENSE. 

1235  dam  suum  confralrem  in  dormitorio  dormientem  cultello  mi- 
serabiliter  peremit.  Hoc  eciam  anno  in  die  pentecosfes  magna 
tempestas  pluvie  et  grandinis  in  Thuringia  non  modicam 
ovibus  et  segetibus  intulit  cladem. 

Hoc  anno  M oguntinus  Erphordie  a  festo  Martini  usqae 
ad  natalem  domini  [nov.  11  — dec.25]  moram  faciens  fruc- 
tum  prebendarum  suarum  in  Thuringia  ibidem  collectum  ad 
Rhenum  traduci  mandavit.  Celebravit  et  idem  pontifex  ibi- 
dem  ordines  sollempnes  in  ecclesia  sancti  Petri  xi.  kal.  ia- 
nuarii  [dec.  22]. 

Hoc  eciam  anno  circa  kal.  decembris  in  villa  Wolfes- 
heim  [Judei]  numero  octodecim  ut  dicitur  sunt  occisi  prop- 
ler  quendam  Christianum  quem  miserabiliter  interemerunt, 
quia  dignum  videtur  ut  qui  sanguinem  sitit^  sanguis  ipsius 
fundatur^  secundum  hoc  propheticum:  cum  sanguimm  ode- 
ris,  sangnis  persequelur  te.  Hoc  anno  episcopus  Mantuanus 
a  suis  civibus  occisus  est. 

Hoc  eciam  anno  in  die  pentecostes  [mai  27]  papa  cum 
maxima  soUempnitate  beatam  Elizabeth  flliam  regis  Ungarie 
ac'Ludevici  landgravii  uxorem  canonizavit. 

Hoc  anno^  kal.  novembris  Meinhardus  comes  de  Myl- 
berc  quendam  civem  Erphordiensem  cognomine  Legatum 
in  sancta  nocte  omnium  sanctorum  ad  matutinas  euntem 
captivum  deduxit.  Quapropter  Moguntinus  apud  imperato- 
rem  querimoniam  deponens  ipsum  Meinhardum  imperatoris 
prescrjptioni  ac  sue  excommunicationis  sententia  innodari 
procuravit. 

Anno  domini  m.cc.xxx.vi.  quarto  non.  februarii  obiit  Cun- 
radus  prepositus  sancteMarie  in  Erphordia.  Hoc  eciam  anno 
X.  kal.  martii  obiit  Heinricus  comes  de  Schwarzburc.  Hoc 
eciam  anno  vi.  non.  maii  obiit  Erphordie  Ludewicus  cano- 
nicus  et  custos  Nuwenburgensis.  Cunrado  Erphordiensium 
preposito  Arnoldus  maior  prepositus  Trevirensis  successit. 
Qui  veniens  Erphordiam  iiii.  non.  octobris^  a^  clero  eiusdem 
civitatis  in  processione  fuit  gloriose  cum  crucibus  et  canti- 
lenis  susceptus  ^  ^  et  a  decano  in  looo  suo  installatus  can- 
tando  interim :  Abna  redemptoris  mater  et  Te  deum  laudamus, 

Hoc  anno  kal.  maii  Marburc  translatio  sollempnis  facta 

1)  1236  GhroQ.  SampeCr.    2)  gloriose  —  susceplus  aus  dem  Ghroii. 
Sampetr.  erganzt. 


CHIIONICON  ERPH0RDIEN8E.  397 

est  sancle  Elisabeth^  presente  Friderico  imperatore  ac  Iribus  1236 
archiepiscopis  Moguntino  Coloniensi  Bremensi.  Ubi  ex  iliius 
ossibus  oleum  evidentissime  desudavit.  ^ 

Hoc  anno  v.  kal.  ianuarii  in  Fulda  Judei  ulriusqne  sexus 
trigintaquatuor  a  cruce  signalis  Ghristianis  sunt  perempti^ 
quoniam  duo  ex  iisdem  Judeis  in  sanclo  die  Christi  cuius- 
dam  molendinarii  ^  extra  muros  habitantis  et  interim  in  ec- 
clesia  cum  uxore  sua  manentiS;  quinque  pueros  miserabiliter 
interemerant ;  ao  ipsorum  sanguinem  in  saccis  cera  linitis 
susceperant^  igneque  domui  supposito  recedentes.  Cuius 
rei  veritate  comperta  et  ab  ipsis  reis  Jndeis  confessa^  puniti 
snnt  ut  supra  dictum  est 

Hoc  anno  adeo  calida  fuit  hiems^  ut  vix  sededm  dies 
glaciales  in  ea  computari  potuerint;  in  qua  et  audita  sunt 
tonitrua  vi  idus  martii. 

Hoc  anno  Fragensis  episcopus  in  mense  augusto  obiit; 
cui  scholasticus  eiusdem  ecclesie  succedens  electuS;  domini 
Moguntini  auctoritate  Erphordie  in  ecclesia  sancte  Marie 
ab  his  tribus  persdnis  abbate  sancti  Fetri,  decano  et  scho- 
lastico  supradicte  ecdesie  confirmatus  est. 

Anno  domini  mxc.xxx.vii.  imperator  Langobardomm  per- 
tinacem  videns  contumaciam ,  iterum  ipsis  magnum  super- 
induxit  exercitum.  In  qua  expeditione  Faduanos  in  dedi- 
tionem  recepit;  cum  Mediolanensibus  vero  confligens  decem 
millia  prostravit^  ac  mille  de  melioribus  captivos  abduxit^ 
victoriaque  politus  carrochium  ipsorum  Romanis  transmisit. 

Hoc  anno  pridie  nonas  maii  [mai  6]  in  Babenberc  dedica- 
tum  est  monasterium  ab  his  episcopis :  Erbipolense  Eysta- 
tense  Nuwenburgense  Merseburgense ;  domino  papa  ibidem 
magnam  faCiente  indulgentiam.  ^ 

Eodem  die  Moguntinus  ab  imperatore  ^  Erphordiam  ve- 
niens  sollempniter  a  clero  susceptus  est.  Qui  proxima  se- 
quenti  dominica  in  ecclesia  sancti  Fetri  Lutolfum  in  Haiber- 
stadensem  et  Bernhardum  in  Fragensem  consecravit  episco- 
pum^  cooperantibus  sibi  istis  presulibus:  Merseburgense 

1)  presente  —  dcsudavit  ist  aus  dem  Cont.  Lamb.  erganzt.  2)  diese 
for  die  ^eschichte  der  baukunst  wichtige  nachricht  von  der  einweihang 
des  munsters  zu  Bamberg  wird  durch  eine  vom  bischof  Engelhard  von 
Naumburg  damals  in  Bamberg  verliehene  indulgenz  besfStigt.  Vergl  Rcg. 
Botc«  2.265.  3)  den  der  erzbischof  auf  deni  zuge  nach  Oestreich  bis 
Wien  begleitet  hatle. 


398  CBRONICOlf  nPBORDUifB. 

1237  Havelbergense  ac  Peregprino  anliquo  Pragense.  Aderant 
etiam  eidem  consecrationi  Hermannus  lantgravius  et  Ber-  i 
toldus  comes  de  Hennmberc  cum  ceteris  comitibus  ac  in-  i 
nummera  plebe  propter  indulgentiam  illio  congregata.  ^ 

Hoc  anno  frater  Jordanus  magister  ordinis  Predicatorum;  i 
pridie  idus  februarii  [feb.  12]  in  mediterraneo  mari  sub- 
mersus,  in  terra  sancta  honorifice  sepultus  est. 

Hoo  eciam  anno  Erphordie  consummata  est  aquilonaris 
turris  ecclesie  beate  Virginis  ^  fere  post  consummationem 
australis  interiectis  trigintasex  annis. 

Anno  domini  m.cc.xxx.viii.  ^  vi  idus  iulii  obiit  Sophia  i 
mater  Heinrici  lantgravii  in  Isenach;  ac  in  ecclesia  beale 
Catharine  sepulta  est. 

Hoc  anno  mense  februario  in  marchia  Stirensi  Nova  Ci- 
vitate  Heinricus  Thuringie  lantgravius  sororem  ducis  Austrio 
sibi  iunxit  malrimonialiter.  -i 

Hoc  anno  adhuc  electis  illis  daobus  prepositis  Magdeii-  i 
burgensibus,  Alberto  videlicet  et  Brunone^  inter  se  confligeo- 
tibus^  nec  iiUo  consilio  vel  arbitrio  cedentibus^  contigit  ser-  .| 
vos  Brunonis  in  Magdeburc  manentes  ad  castrum  vicinum  | 
in  quo  predictus  morabatur  insidias  ponere  ac  predam  ve-  j 
nari;  quos  ipse  fugando  persecutus  usque  ad  muros  civitatis  ;i 
unum  ex  eis  graviter  vulneravit.  Quod  videns  quidam  par- 
tis  adverse  y  stans  in  muro  y  sagittam  direxit  ^  ac  Albertum  | 
lethaliter  vulneravit.  Qui  mox  accito  confessore  confessQS  | 
ac  defunctus  est  v.  idus  martii  [marz  11]. 

Hoc  anno  circa  dominicam  Letare  [marz  14]  Mogunti- 
nus  ex  parte  imperii  principes  Teutonie  quosdam  Erphordiam 
citaverat.  Quo  dum  nuUus  laicorum  principum  pervenisset 
nec  episcoporum  exceptis  Halberstadense  etHildesheimense 
episcopis  y  suspecta  quorundam  principum  conspiratio  coii- 
tra  imperatorem  declarala  fuit.  Ibidem  eciam  in  ecclesia 
beati  Petri  supradictus  HUdesheimensis  ex  mandato  Magun- 
tini  xUi  kal.  apriUs  [marz  20]  ordines  celebravit.  Post  hec 
idem  Moguntinus  dominica  palmarum  [m&rz  28]  Moguntie 
Curiensem  consecravit  episcopum. 

1)  Hermannos,  Bertoldas  und  propter  ^  congregata  habe  ich  »» 
Gttden  God,  dipl.  1,542  erganzt.  2)  Hoc  anno  hat  hier  Schannat,  was 
ich  abanderte,  weil  sich  ans  dem  Chron.  Sampetr.  nnd  andern  qnellen 
nachweisen  lasst,  dass  die  nun  folgeuden  thatsachcn  ins  iahr  1238  ge- 
horen. 


CHBOHICON  ERPHORDimSC.  399 

Eodeitt  anno  ^  imperator  curiam  suam  quam  principibus  i238 
Xeutonicis  indixerat  civitale  Veronensi  kal.  maii  celebravit 
Quo  tamen  dum  nulli^  pervenissent^  per  internuntios  a  con- 
spirationis  infamia  excusabant  se  diligenter.  Post  bec  impe-* 
rator  totam  hanc  estatem  in  Longobardia  peragens,  ac  ipsoa 
rebelles  bellicis  exercitiis  infestans,  civitatem  Brixiensem  in 
deditionem  recepit.  Dein  flliam  suam  Hermanno  lanlgravio 
per  manum  Moguntinensis  episcopi  in  Aschaffenburc  de« 
sponsavit 

Hoc  anno  iii.  kal.  septembris  dedicata  est  ecdesia  fra«- 
trum  Predicatorum  Erphordiensium  ab  Engelhardo  Nuwen** 
burgense  episcopo. 

Hoo  anno  frater  Gunradus  domus  Teutonice ,  germanus 
scilicet  Heinrici  lantgravii ,  reminiscens  malorum  que  in  op- 
pido  Fritzlariensi  perpetrata  sunt^  et  maxime  corporis  Do- 
mini  ut  dicitur  in  pavimentum  dispersi ,  nec  non  eciam  ec- 
clesiarnm  incendii^  tactus  dolore  intrinsecus^  ac  super  his 
dominum  placare  cogitavit.  Quapropter  magna  hominum 
multitudine  in  festo  apostolorum  Petri  et  Pauli  [iuni  29]  in 
predicta  civitate  congregata;  dictus  Conradus  cum  aliis  duo« 
bus  sui  ordinis  confratribus  in  loco  predicationis  se  exuens, 
ac  vilissimos  saccos  circa  femoralia  sibi  circumdans^  ex  ore 
predicatoris  ab  omnibus  in  hoc  loco  per  eum  lesis  veniam 
petivit.  Post  hec  autem  prefati  tres  viri  nobileS;  nudi  in  pro« 
cessione  incedentes,  tribus  sacerdotibus  cum  scopis  ipsos 
sequentibus  el  disciplinaliter  corrigentibus ;  monasterium 
usque  pervenerunt;  ibique  misericordiam  divinam  humiliter 
cum  lacrymis  exorantes  y  frater  Cunradus  pro  posse  munera 
devotus  obtulit^  alias  ecclesias  incensas  eodem  modo  visi-- 
tans  honestis  muneribus  honoravit;  sicque  revertentes  ad 
stationem ,  in  ipsius  fratris  Cunradi  corpore  non  signa  ver- 
berum  sacerdotum^  sed  carnificum  comparuerunt.  Quantum 
autem  lacrymarum  ipso  die  ibidem  a  populo  fusum  sit^  solua 
ille  novit  qui  corda  contritorum  ponderat. 

Hoc  anno  xvii.  kal.  decembris  [nov.  15]  Moguntinus 
dampnum  fere  irrecuperabile  el  iacturam  gravissimam  epis- 
copatus  in  castri  Rustenberc  amissione  fuisset  passus  ^  si 

1)  eret  hier  wird  bei  Schannat  das  iahr  1238  eingefuhrC,  w&hrend 
Gaden  Ck>d.  dipl.  1^7  der  schon  den  vorhergehenden  absatz  richlig 
zom  iahr  1238  rechnet,  hier  nur  so  lieat  wie  ich  in  den  text  aafgenom- 
Dien  habe.     2)  non  hat  Guden. 


400  CHROHTCON  fiBPBORDreKSe. 

1238  merita  beati  Martinl  non  interveiiissenL  Nam  Heinricus  pre- 
posittts  Heiligenstadensis  Heinricum  comitem  de  Glychen, 
dicti  caslri  frattdulentum  invasorem^  favente  divina  gratia 
cepit,  ac  castrum  recuperans  eundem  in  eodem  vinculis 
iniecit. 

Hoc  anno  in  episcopatu  Meydenburgensi  per  [Alberli] 
prepositi  interfectionem  male  seminatum  fuerat^  ^  adeo  pes- 
sime  pullulavit^  ut  cives  Meydenburgenses  pontifici  ac  do- 
mino  suo  se  contumaciter  opponerent^  ipsum  armis  bellicis 
impugnando.  Nec  hac  pertinacia  contenti  omnes  religiosos 
ac  clericos^  nonnuUus  etiam  pauperes ,  ab  urbe  propellentes, 
iram  summi  iudicis  sibi  gravius  accumulaverunt ;  hanc  tamen 
eodem  anno  contumaciam  grandi  pecunia  cum  domino  suo 
componendo  sopiverunt 

Hoc  anno  imperator  fllium  suum  Heinricum  a  captivitate 
Hberans  gracie  sue  restituit.  Quo  eodem  aiino  in  autumpno 
defunctO;  alteri  filio  suo  Cunrado  regni  gubernacula  in  Teu- 
tonia  commisit.  ^ 

Hoc  anno  die  palmarum  [marz  28]  dominns  papa  im- 
peratorem  denuntiavit.  Quapropter  ab  ipso  imperatore  circa 
kal  iunii  in  Egra  principum  conventus  procuratus  est.  Quo 
ipse  imperator^  manens  in  Longobardia^  nuncios  dirigenS; 
illatam  sibi  a  papa  sententiam  ipsis  significavit.  Principes 
autrai  presente  Gunrado  rege  cautione  iuratoria  se  impera- 
tori  obliganteS;  papam  ipsi  reconciliare  promiserunt.  Hnic 
tamen  curie  rex  Boemie  et  marchio  Brandenburgensis  non 
interessenteS;  ipsi  non  sunt  obligati. 

Anno  domini  m.ccxxx.ix.  adeo  lenis  exstitit  hiems  ut  a 
festo  Thome  fere  usque  ad  purificationem  exceptis  montanis 
nix  visa  non  fuit  neo  glacies. 

Hoc  eciam  anno  principes  qui  anno  preterito  contra  im- 
peratorem  conspiraverant  eidem  reconciliantur^  Auslrieqoe 
insuper  dux  honori^  satisfactione  taxala^  restituitur. 

Hoc  anno  mense  maio  in  Campania  Francie  iuxta  civi- 
tatem  Pervisinam  ^  heretici  combusti  sunt  numero  cc  minas 
xvi.  Qui  ut  ipsi  confessi  fuerant  ex  eorum  progenie  erant 
quos  imperator  Theodosius  temporibus  Augustini  de  Africa 
expulerat;  quieciam  de  secta  Manicheorum  fuisse  creduntar. 

1)  aaod  wird  fehlen.    2)  unricbtig,  koni^  Beinrich  ist  damals  weder 
begnaaigt  worden  nocb  gestorben.    3)  Provisinam  Chron.  Sampetr. 


CHRONICON   KRPHORDIENSE.  401 

Eodem  tempore  ^  Theobaldus  rex  Grecorum  de  Francia  1239 
veniens,  iussu  Cunradi  noslri  regis,  ab  Sifrido  Moguntino 
in  loco  qui  dicitur  Wisebad  benigne  ac  honoriQce  suscep- 
tus  est  Siquidem  Gonstantinopolitani  ac  quidam  alii  ipso* 
rum  fautores,  catholice  atque  Romane  ecclesie  nec  non  ipsi 
regi  Grecie  contradicentes  ^  per  scismatis  vitium  manifeste 
so  opponere  non  verentur.  Quapropter  dominus  papa,  a  pre- 
dicto  Grecorum  rege  interpellatus ,  duo  millia  peregrinorum 
in  Francia  ad  terram  sanctam  signatorum  ipsi  in  auxilium 
assignari  mandavit,  iter  terre  sancte  sic  circa  eosdem  dis- 
pensative  commutans. 

Hoc  anno  Moguntinus  in  Thuringia  ad  annonam  Mo- 
guntiam  deferendam  a  cenobiis  vecturam  exegit. 

Hoc  anno  vi.  nonas  iulii  [iuli  2]  civilate  Moguntina  ce- 
lebratum  est  conoilium ,  presidente  Cunrado  rege  imperato- 
ris  filio  ac  eiusdem  sedis  Sifrido  archiepiscopo  cum  novem 
ceteris  episcopis.  In  quo  scilicet  concilio  episcopus  Eista- 
tensis  querelando  miserabiles  exhibuit  litteraS;  in  quibus 
continebalur  qnomodo  sui  ministeriales  ac  cives  Eistatenses 
iam  fere  per  annum  pertinaciter  in  excommunicatione  ma- 
nentes,  diabolica  atque  heretica  presumptione  ac  perver- 
sione  ipsum  episcopum  cum  clero  sibi  favente  cnideliter 
expellendo  abiecissent,  et  laicas  personas  in  episcopum  ac 
prepositum  et  decanum  elegissent,  ac  eiusdem  matricis  ec- 
clesie  sacristiam  infringendo  spoliaverint;  quomodo  eciam 
ipsorum  errorem  magnates  et  potentes  quidam  de  terra  fo- 
ventes,  perniciose  in  malicia  confortaverint,  ac  qualiter  suos 
fautores  si  decesserint ,  cum  musicis  inslrumentis  ad  sepul- 
turam  conducentes,  letanter  sepeliant. 

Hoc  anno  Meydenburgensis  et  Halberstatensis  episcopi 
a  Warthone  Misnense  contra  ordinis  sui  dignitatem  salario 
conducti  contra  raarchionem  Brandeburgensem  bella  mo- 
verunt.  Ubi  alter  ipsorum  in  Meydenburc  ut  dicitur  vulne- 
ratus^  alter  captus  fuisse  memoratur. 

Hoc  anno  ^  tempore  autumpnali  Moguntinus  in  qualibet 
ecclesia  Erphordiensi  unam  campanam  vel  ipsius  redemptio- 
nem  accepit. 

1)  Einsdem  concilii  tempore  heisst  es  bei  Gaden  Cod.  dipl.  1,555  und 
folgt  daselbst  der  satz  iinmittelbar  auf  die  erwahnung  dcs  am  2.  iuli  ge- 
baltenen  concils.    2)  1240  Chron.  Sampetr. 

EQEHJIER  FONTES.  2.  26 


402 


CHRORICON   ERPHORDIENSC. 


1239  EodeiD  anno  iii.  non.  decembris  Siboldus  sacerdos  et 
canonicus  ecclesie  sancte  Marie  in  Erphordia  y  mundo  vere 
morluus^  Predicalorum  ordini  se  tradidit. 

Anno  domini  m.cc.xxxx.  perniciosa  adhuc  ecclesie  intei 
papam  et  imperatorem  discordia  cunctis  fldelibus  non  mo* 
dicum  incussit  timorem^  maxime  cum  frater  Cunradus  ma* 
gister  domus  Teutonice^  qui  principum  Alemannie  consilio 
ad  ipsos  concordandos  missus^  occulto  dei  iudicioRome  vi.^ 
kal.  augusti  [iuli  27]  diem  clauserit  extremum. 

Hoo  anno  Rimundo  ma^istro  ordinis  Predioatorttm  ab- 
soluto^  fraler  Johannes  episcopus  quondam  Ungarorao) 
successit. 

Anno  domini  m.cc.xl.i,  die  scilicet  tercio  aprilis  ohiit  m 
Dacie. 

Eodem  anno  ^  in  villa  regia  Frankenevurt  cuiusdam  Judei 
tilius  christiane  fidei  baptismum  suscipere  desiderans,  a  pa- 
rentibus  et  amicis  prohibitus  est.  Qua  propter  altercacione 
inter  Chrisiianos  atque  Judeos  exorta  xi.  kal.  iunii  [mai  22] 
valide  inter  ipsos  dimicatum  est.  Tandem  paucis  Christianis 
occisis  j  Judeorum  circiter  clxxx  gladio  et  igne  quem  pro- 
priis  domibus  imposuerant  consumpti  sunt.  Ipsoque  igae 
post  hec  invalescente  media  fere  pars  eiusdem  civitatis  est 
concremata.  Yidentes  itaque  reliqui  Judeorum  sibi  mortis 
imminere  periculum;  baptizati  sunt  numero  xxiiii^  inter  qaos 
eciam  ipsorum  quidam  episcopus  iraditur  exstitisse. 

Anno  domini    m.cc.xl.ii.  circa  festum  Michahelis  rex 

Francie  propter nimiam  studii  sui  iactantiafD 

vigintiquatuor   carratas  librorum  suorum  Parisiis  incendio 
iussit  cremari. 

Hoc  anno  Moguntinus  Erphordiensibus  offensus^  ibideoi 
a  festo  pentecostes  usque  ad  assumptionem  tertii  anni  di- 
vina  suspendit. 

Anno  domini  m.cc.xl.ii.^  quarto  nonas  ianuarii  [ian.  2] 
obiit  lantgravius  Hassie  filius  sancte  Elisabeth  in  CmcebarO; 
sepultusque  est  Reinhartsburn.  Eodem  anno  in  vigilia  pa- 
sche  Wilhelmus  episcopus  Havelbergensis  Erphordie  apud 
Predicatores  ordines  celebravit,  Eodem  anno  Tartari  in  Un- 

13  vii.  GhrOD.  Sampetr.  2)  1240  Add.  ad  Lamb. ,  dagegen  ebenfiHs 
1241  im  ChroD.  Sampetr.  3)  1240  Cont.  Lamb.,  1241  Chroa.  Sampetr. 
woselbst  auch  die  beiden  folgenden  satze  zu  1241. 


CHRONTCON   ERPHORBIfiKSE.  403 

garia^  terra  scilicet  Sep(,pincastrorum,  ciYitatem  dictam  Her-  1242 
manni-yillam  in  aprili  expugnantes  usque  ad  centum  per* 
emerunt;  Predicalorum  cenobium  ibidem  incendentes.^ 

Anno  domini  m.ccxl.iii.  seplimo  kal.  iulii  [iuni  25]  In- 
nocentius  papa  electus  est^  cum  sedes  vacasset  anno  et  octo 
mensibus.  Qui  statim  Fridericum  imperatorem  denunciavit. 

Hoc  anno  viii.  idus  iunii  Rudolfus  Mersburgensis  epis- 
copus  in  Liptzigk  ordines  celebravil.  £odem  anno  obiit 
marchionissa. 

Anno  domini  m.cc.xl.iiii.  Moguntinus  ^  ut  Erphordienses 
adhuc  durius  arceret,  in  octava  epiphanie  omnem  derum 
cum  religiosis  civitate  exire  compuisit.  Qui  postmodum  in 
proxima  sequenti  dominica  Letare  [marz  1 3J  in  villa  Wi- 
maria  cleri  ac  populi  conventum  statuens^  Fridericum  im- 
peratorem  cum  Erphordiensibus  denuntiavit.  £t  post  hoo 
iii.  kal.  iunii  [mai  30]  in  Vrizlaria  concilium  faciens  eadem 
confirmavit. 

Hoc  eciam  anno  dominus  papa  Innocentius  Lugduaam 
Gallie  urbem  veniens^  ibidem  septem  annos  continuavit  us- 
que  ad  mortem  Friderici  quondam  imperatoris. 

Hoc  anno  capitulum  provinciale  ordinis  Predicatorum 
in  Hildensheim  celebralum  est^  presidente  eidem  magistro 
ordinis.  £odem  anno  in  villa  regia  Muhlhusen  magnum  fuit 
incendium^  maximaro  eidem  civitati  inferens  cladem.  Hoc 
anno  iii.  uon.  septembris  [sept.  3]  obiit  Sophia  comitissa 
mater  comitis  Heinrici.  ^ 

Anno  domini  m.cc.xl.v.  in  mense  iulio  Lugduno  Gallie 
celebratum  est  concilium;  presidente  papa  Innocentio  cum 
ccl  episcopis.  Ubi  per  sententiam  Friderico  quondam  im- 
peratori  omne  ius  regni  ac  regnandi  abiudicatum  est.  £t  ea- 
dem  sententia  Predicatoribus  atque  Minoribus  denuncianda 
commissa. 

Hoc  anno  in  adventu  domini  captus  est  episcopus  Ba- 
benbergensis  a  G.^  comite  de  Kevernberc. 

Anno  domini  m.cc.xlvi.  dux  Austrie  in  bello  quod  inler 
regem  Bohemie  et  imperatorem  fuerat  occisus  est. 

£odem  anno  xi.  kal.  iunii  £rphordie  magnum  fuit  in- 

1)  terra  —  inceiidentes  ist  ans  dem  Chron.  Sampelr.  ergaozt.  2}  ma- 
ter  eomitis  Heinrici  habe  ich  tus  dem  Chron.  Sampetr.  erganzt.  3)  Ber« 
toldo  Chron.  Sampelr. 

26* 


404  CHRONICON   ERPHdRDIENSE. 

1M6  cendium ,  incomparabilem  eidem  civitati  inferens  cladem. 
Eadem  eciam  nocte  Magdeburgensis  non  dissimili  dampno 
per  incendium  punita  fuisse  credebatur. 

Hoc  anno  xi.  kal.  iunii  [mai  22]  dum  ille  Fridericus 
qnondam  dictus  imperator  adhuc  in  sua  perduraret  pertina- 
cia,  Heinricus  landgravius  iuxta  Herbipolim  in  villa  dicta 
Hocheim  domini  pape  auctoritate  a  M oguntino  et  pluribas 
episcopis  ac  principibus  in  Romanum  principem  fuit  electus. 
In  cuius  adiutorium  multa  hominum  milia  cruce  signabantur 
ad  catholice  fidei  defensionem^  quam  ille  iam  dictus  Fri- 
dericus  ab  ecclesia  precisus  impugnaturus  timebatur. 

Post  hec  Heinricus  rex^  magna  a  domino  papa  recepta 
pecunia^  quosdam  principes  atque  barones  per  eandem  illis 
distributam  sibi  conciliavit.  CoIIectoque  preclaro  concitus 
exercitU;  cum  Conrado  filio  supradicti  Friderici  sibi  resistere 
conante^  iuxta  fluvium  Mogum  non  longe  ab  opido  Fran- 
kenevurt  valida  manu  nonis  augusti  [aug.  5]  conflixit.  Et 
auxiliante  sibi  de  celo  dei  gracia  victor  existens  ad  millc 
fere  viros  captivos  abduxit.^ 

Eodem  anno  in  cena  domini  castrum  Kevernberc  incen- 
dio  consumptum  est^  turrisque  magna  et  fortis  corruens 
quosdam  suos  oppressit^  illeso  tamen  episcopo^  ibidemde- 
tento. 

Anno  domini  m.cc.xl.vii.  Heinricus  rex  dum  secundam 
in  Bavariam  atque  Sueviam  fecisset  expeditionem ,  ex  nimio 
motu  passus  emorroidas,  celeriter  in  Thuringiam  ad  castmm 
Warberc  revertebatur.  Ubi  morbo  invalescente  xiii.  kal.  mar- 
cii  [feb.  17]  diem  clausit  extreraum,  sepullusque  estinmo- 
nasterio  sanctimonialium  sancte  Katherine.  In  quo  nimirum 
sine  herede  defunclo  nobilis.  illa  principalis  prosapia  terrai- 
nata  est,  que  a  primo  Ludevico  per  cxlvii  annos  in  Thurin- 
gia  tenuerat  principatum. 

Post  cuius  obitum  mox  in  eadem  terra  muUipIicala  sunt 
mala.  Nam  vicini  quidam  principes  iure  propinquitalis  here- 
des  fieri  cupientes  ipsam  invaserunt.  Quorum  marchio  Mis- 
nensis  castrum  Eckehardesberc  et  oppidum  Wizense  sibi 

i)  In  cuius  —  abduxit  habe  ich  aus  Guden  God.  dipl.  1,593  erganzt. 
2)  Babenbergensi  vergl.  vorher.  Das  Chron.  Sampetr.  welches  von  hier 
an  unsere  chronik  verlasst  und  sich  mehr  an  den  Cont.  Lamb.  hak,  fiigt 
noch  bei:  Quem  episcopum  postea  landgravius  Ueinricns  in  regem  elec- 
lus  a  vinculis  absolvit. 


CHRONICON   ERPIIORDIENSE.  405 

valenter  usurpans^   non  modicam  huius  terre  partem  sibi  1247 
subiugavit.  Comes  eciam  de  Anhalt^  sue  partis  non  imme- 
inor^  montem  qui  claustro  Odelsleiben  imminet  occupans 
potenter^  incastellavit  ^  adiacentem  vastando  viciniam. 

Hoo  eciam  anno  Willehelmus  dux  HoIIandie  in  regem 
electus  est;  vir  utique  pacificus  ac  modestia  et  continentia 
ut  dicitur  insignitus. 

Anno  domini  m.cc.xl.viii.  secundo  non.  februarii  obiit 
Richmondis  mater  fratrum.  Hoc  anno  Erphordie  celebratum 
esl  capitulum  provinciale  Predicatorum. 

Post  mortem  principis  intestinum  Thuringie  bellum,  quod 

iara  fere  biennio  inter  H.  comitem  de  Glychen  et de 

Mulhusen  et  fratrem  suum  R.  pincernam^  duraverat^  ad  pau- 
perum  probationem  durius  inilammatur;  quare  dum  super- 
biunt  ipsi;  pauperes  incenduntur.  Hoc  anno  vi.  kal.  ianuarii  ' 
obiit  Heinricus  comes  de  Orlamunde. 

Anno  domini  m.ccxl.viii.  rex  Willehelmus  in  octava  pa- 
sche  [apr.  26]  Aquisgranum  regiam  scilicet  villam  obsedit. 
Ad  cuius  auxilium  multitudo  Fresonum  cruce  signatorum 
veniens,  navali  bello  ipsum  oppidum  impugnabat.  Tandem 
xiiii.  kal.  novembris  [oct.  19]  civitatem  ingressus  a  duobus 
cardinalibus  primo  kal.  eiusdem  mensis  regalem  coronatus 
accepit  benedictionem.  Eodem  anno  circa  pentecosten  [iuni 
7]  obiit  dux  Meranie  et  Burgundie  immatura  morte,  dum  vi- 
cesimum  vix  complevisset  annum,  et  apud  cenobium  Lanc- 
heim  sepultus  est. 

Hoc  anno  quidam  pestilentes  de  castro  Harmanstein^ 
Hermannus  videlicet ....  Heinricus  de  Balstede^  in  die  as- 
censionis  domini  [mai  28]  nefaria  temeritate  ingressi  quod- 
dam  allodium  monachorum  de  valle  beati  Gregorii;  omni 
suppellectili  cum  pecoribus  spoliaverunt,  Cunradum  ipso- 
rum  cellerarium;  devotum  sacerdotem^  cum  aliis  conversis 
ac  famulis  circiter  octodecim  graviter  vulnerantes ,  adeo  ut 
eciam  unus  conversorum  extremum  exhalaret  spiritum.  Quo- 
rum  cladem  totus  Erphordiensis  clerus  miserans^  illisque 
compatiens^  proxima  quarta  sequenti  feria  generalem  per 
civilatem  fecerunt  processionem,  in  qua  ad  sceleris  osten- 
sionem  dicti  fralris  occisi  lunica^  sanguine  cruentata,  pro 
lamentabili  vexillo  deferebatur. 

1)  Rudolfum  pinccrnam  de  Varila  nach  Chron.  Sampetr. 


406  CHRONICOS  ERPHORDIEKSE. 

1248  Hoc  anno  in  septimana  pentecostes  [iuni  7  — 13]  rex 
Francie  cum  uxore  sua  fratribusque  ipsius  cum  uxoribus 
snis  ad  terram  sanctam  cum  magna  devotione  iter  de  Pari- 
sio  arripuerunt.  Nam  in  capitulis  fratrum  Predicatorum  at- 
que  Minorum  flexis  genibus  ipsorum  orationibus  humiliter 
se  commendaverunt  Habebant  eciam  in  comitatu  Romane 
sedis  legatum  cum  quibusdam  episcopis  necnon  magistrum 
ordinis  Predicatorum. 

Eodem  anno  vii.  idus  iulii  [iuli  9]  Albilaci  ^  oppidum  a 
Saxonibus  expugnatum  est.  Sed  illi  de  castrO;  ne  ipsorum 
adversarii  ibidem  tutum  haberent  receptaculum^  eiusdem  ci- 
vitatis  furtivum  procurarunt  incendium^  se  satis  yiriliter  de- 
fendentes.  Undecimo  tandem  post  hec  die  marchio  ^  yeniens 
dictum  oppidum  obsedit.  Quod  videntes  Saxones  latenter 
egressi  residuum  civitatis  incenderunt.  Dein  marchio  pluri- 
mis  comitum  villis  vastatis  incendio^  x.  kal.  augusti  iuxta 
Erphordiam  castra  metatus  est^  indeque  tercia  die  recedens 
quoddam  castellum  Heinrici  militis  de  Baldestete  in  villa 
Husen  continuo  expugnando  destruxit^  ipsumque  castelli 
dominum  cum  aliis  viginti  quatuor  captivavit.  Sicque  com- 
plurium  viduarum  pupillorumque  maledictionibus  in  terram 
suam  ingressus  est. 

Hoc  eciam  anno  x.  kal.  septembris  [aug.  23]  Mogunti- 
nus  archiepiscopus  Herbipoli  predicans  plures  super  sancte 
fldei  invasores  cruce  signavit.  Pronuncians  ibidem  quod  Fri- 
dericus  quondam  imperator  in  Longobardia  quendam  religio- 
sumpontiflcem  tamignominioseatque  crudeliter  caude  caballi 
alligari  precepit,  ut  eiusdem  iumenti  stercora  ipsius  ori  inci- 
derent  vel  incidere  potuissent^  sicque  miserabiliter  distrac- 
tum  suspendio  interire  mandavit.  Cuius  corpus  dum  quidam 
Minorum  ordinis  fratres  sepulture  sicut  dicitur  tradidissent^ 
eosdem  tyrannus  ille  confestim  vivos  sepeliri  mandavit. 

Item  anno  eodem  in  Thuringia  sub  tanta  bellorum  clade 
maxima  mortalitas  exstitit^  adeo  ut  in  quadam  rurensi  >illa, 
Gunnenstete  dicla^  multi  brevi  tempore  morerentur.  In  alia 
vero  quadam  villa  dum  sacerdos  duo  funera  sepeliret,  nun- 
ciantur  illi  iam  undecim  vitam  finivisse;  quo  audito  stupe- 
factus  vix  officium  complens  e  villa  fuga  elapsus  est. 

Hoc  anno  in  Thuringia  post  bellum  principale  ad  pla- 

1)  Weissensee.    2)  Misnensis  vergl.  Cont.  Lamb. 


CHRONICON   ERPHORDIENSE.  407 

gam  oumulandam  particulares  discordie  sunt  in  ipsa  mulli*  1248 
plicate  y  adeo  ut  ministeriales  suis  eciam  dominis  et  nobili- 
bus  contumaciter  rebellare  presumpserint.  Nam  Berengerns 
de  Meldingen  adiuncto  sibi  Giselhero  de  TuUestete  cum 
septuagpinta  armatis  burgravium  de  Kirchberc  et  illos  nobi- 
les  de  Lobede  impugnans^  dum  magnam  gregum  predam 
V.  kal.  octobris  iuxta  yillam  Gene  dictam  violenter  abegisset^ 
dictus  burgravius  in  Domino  confisus  cum  paucis  insecutus 
est  illum  iuxta  villam  Madala.  Ubi  viriliter  cum  eo  commit^ 
tenS;  victoriam  adeptus  est^  pluribus  ibidem  vulneratis^  ip- 
sumque  belli  auctorem  graviter  vulneratum  cum  aliis  viginti 
captivavit.  Hoc  anno  viii.  kal.  martii  obiit  Albertus  miles 
nobilis  de  Yipperh* 

Hoc  eciam  anno  iii.  idus  februarii  dum  pincerna  .... 
cooperantibus  sibi  marchionis  militibus  plures  villas  incen*^ 
dio  vastasset. . .  .  comes  de  Glychen  adiunctis  sibi  quibus- 
dam  comitibus  iuxta  villam  Muhlhusen  cum  eo  infeliciter 
conflixit.  Ubi  dum  iam  dictus  Heinricns  comes  pene  victo- 
riam  adeptus  fuisset.  burcgravius  superveniens  ipsius  gau- 
dium  convertit  in  luclum.  Nam  occulto  sed  non  iniusto  dei 
iudicio  quatuor  ibi  comites  G.  videlicet  de  Kevernbcrc  cum 
B.  filio  suo  et  G.  de  Blanckenberc  cum  fratre  suo  H.  de 
Swarzeberc  cum  aliis  viginti  militibus  et  suis  captivi  deducti 
sunt.  Hanc  itaque  vindictam  ille  de  Kirchberg  non  imme- 
rito  passus  creditur^  qui  ausu  temerario  Babenbergensem 
episcopum  captivare  non  verebatur. 

Hoc  anno  auctoritate  legati  mutotum  est  festum  dedica- 
tionis  ecclesie  fratrum  Predicatorum  Erphdrdiensium^  et 
transpositum  in  proximam  dominicam  post  ascensionem. 
Eodem  anno  et  die  dedicatum  est  ibidem  altare  beate  Yir- 
ginis  a  L.  Nuvenbergensi  episcopo. 

Hoc  anno  vii  kal.  februarii  villa  Novum-Forum  dicta  a 
fautoribus  marchionis  capta  est  et  incensa.  Qui  tercia  die 
iterum  reversi  ibidem  ecclesiam  violenter  intrantes  spolia- 
verunt^  ac  ipsum  plebanum,  dominicum  corpus  ferentem^ 
graviter  vulneraverunt.  Insuper  idem  supradictus  xi.  kal. 
martii  castellum  Eckenstede  dictum  ceperunt. 

Anno  domini  m.cc.xlviiii.  Sifridus  archiepiscopus  Mo- 
guntinus^  postquam  per  universam  diocesim  suam  omnes 
preposituras  ac  meliores  parrochiales  vacantes  auctoritate 


408  CHRONICON   ERPHORDIENSE. 

1249  dommi  pape  per  biennium  sibi  usurpando  recepisset^  dictus 
papa  non  his  contentus  apposuit  adhuc  ipsum  sublimare  ac 
legatum  Germanie  constituere.  Sed  terribilis  deus  in  con- 
siliis  super  filios  hominum^  cuius  iudicia  abyssus  multa^  qui 
humilem  respicit  et  alta  alonge  cognoscit^  huius  imroense 
dignitatis  gloriam  intercidit.  Nam  cum  esset  in  expeditione 
cum  rege  ante  curtem  regiam  Ingelnheim  dictam  ^  cepit  in- 
firmari ,  venitque  Pinguiam ,  ubi  vii.  idus  martii  [marz  9] 
diem  clausit  extremum.  Cui  Cristanus  maior  prepositus  Mo- 
guntinus  successit.  Hoc  eciam  anno  in  die  Palmarum  [marz 
28]  supradicta  regalis  curia  a  rege  Wilhelmo  viriliter  ex- 
pugnata  est. 

Hoc  eciam  anno  circa  partes  Burgundie  in  comitia  Sa- 
voya  quidam  mons  lapidosus  et  altus  scopulatim  scissus 
est,  et  corruens  unius  fere  leuce  spatium  occupavit,  ac  duo 
cenobia  nigrorum  videlicet  monachorum  ac  Premonstraten- 
sium  cum  decem  villis  oppressit^  occisis  ut  dicitur  ibidem 
fere  mille  hominum;  ipseque  eciam  eiusdem  terre  comes 
dictam  ruinam  vix  effugiens^  milites  et  servos  ibidem  amisit. 

Hoc  eciam  anno  cum  hi,  qui  de  parte  marchionis  erant; 
ante  Erphordiam  vii.  idus  septembris  venissent^  cives  qui- 
dam  de  pauperioribus  et  inermes  egressi^  dum  veluti  artis 
bellandi  ignari  hostes  propellere  niterentur^  quadragintasex 
ex  eis  captivi  abducti  sunt,  quidam  occisi;  non  pauci  vul- 
nerati. 

Hoc  eciam  anno  v.  kal.  ianuarii  flante  aquilonari  vento, 
mare  minoris  oceani  tanta  violentia  maritimis  terris  appul- 
sum  est^  ut  citra  villam  Hamburc  trecente  [naves]  periclitate 
referantur.  Quot  autem  in  HoIIandia  vel  Fresia  seu  ceteris 
maritimis  regionibus  perierint^  novit  deus,  qui  per  tales 
eventus  terrorem  hominibus  incutere  solet. 

Hoc  anno  cenobium  sanctimonialium  in  regia  villa ^ 

a  Gunthero  de  Arnsperg,  quia  cives  huius  ville  voluerant 
se  marchioni  tradidisse^  sicque  illa  nobilis  ecclesia  .... 
exigentibus  est  humiliata. 

Anno  domini  m.cc.I.  Cristanus  Moguntinus  archiepisco- 
pus  in  vigilia  nativitatis  domini  [1249  dec.  24]  Erphordiara 
veniens,  honorifice  a  clero  susceptus  est  et  a  civibus  in 
ecclesiis  sancti  Petri  ct  sancti  Scveri  et  in  ecclesia  beate 

1)  Eschenewege?  vergl.  unten  bcim  iahr  1251. 


CHRONICON  ERPHORDIENSE.  409 

Virginis,  preter  Lambertum  eiusdem  ecclesie  prepositum,  i25o 
cui  clerus  Erfordiensis  ac  tocius  prepositure  fecerat  obe- 
dientiani;  quem  prelerito  anno ,  defuncto  Sifrido  Moguntino, 
dominus  papa  eodem  investiverat  beneficio.  Tandem  huius- 
modi  controversia  sopita^  dictus  presul  Heinricum  sancti  Pe- 
tri  abbatem  iam  valetudinarium  absolvit,  Yolmanim  eiusdem 
ecclesie  quondam  monachum  sed  nunc  Bursfeldensis  ab- 
batem  subrogans  eidem.  Post  hec  divina  favente  clementia 
dominici  corporis  sacramentum^  quod  in  anni  preteriti  au- 
tumno  in  ecclesia  beati  Martini  hospitalis  a  quodam  male- 
fico  furtb  sublatum  fuerat,  ac  in  piscina  quodam  diabolico 
instinctu  submersum,  eodem  malefico  per  confessionem  pro- 
dente,  repertum  est.  Quapropter  dictus  pontifex  convocato 
toto  civitatis  clero  ad  locum  ubi  hoc  terrificum  sacramentum 
reconditum  fuerat  perrexit,  ac  inde  sumptum  sollempni  cum 
processione  in  ecclesia  beate  Marie  devote  collocavit. 

Hoc  eciam  anno  ii.  kal.  martii  [feb.  28]  marchio  Mis- 
nensis  in  Mulhusen  ^  provinciali  presedit  iudicio.  Ubi  pre- 
sentibus  multis  terre  baronibus  pacem  firmiter  atque  stabili- 
ter  iuramento  confirmavit.  Sicque  terre  eiusdem  principatum^ 
licet  a  Friderico  quondam  imperatore  nunc  autem  deposito 
festiva  vexillorum  exhibitione  sibi  contraditum^  violenter  ac 
ininsle  occupavit.  Dein  tercia  die  veniens  Ysenacum  a  du- 
cissa  Brabantie^  subnomine  tutoris  ipsius  filii^  nobile  illud 
castrum  Wartberc  cum  tota  Hassie  terra  ad  annos  decem 
commodatum  suscepit. 

Hoc  anno  novum  belli  genus  imo  dolose  traditionis  au- 
ditum  est.  Nam  cum  Bremensis  presul  et  comes  Holsacie 
contra  regem  Dacie  bella  moverent;  ipsius  germanum  no- 
mine  Abel^  ducem  videlicet  Tuscie^  sibi  quoquo  modo  as- 
sociaverunt.  Qui  fratri  suo  in  dolo  confederatus^  dum  in 
regia  villa  Slesvic  pacifice  convenissent,  non  sicut  Abel 
sed  sicut  maledictus  Cain  fratricida^  dictum  regem  in  vin- 
culaiecit,  ac  navi  impositum  atque  deductum  non  longe  a 
civitate  in  quodam  loco  decollari  precepit.  Qui  fratrem  quen- 
dam  ordinis  Predicatorum  advocans,  ubi^  melius  potuit  con- 
fessus,  deinde  lictorem  rogavit,  ut  se  primum  membratim 
tnmcaret,  ac  sic  decollaret.  Quod  faetum  est.  Corpus  ipsius 
armis  involutum  fluvio  immerserunt  v.  idus  augusti.  Post 

i)  Mittelhusen  wird  es  heisen  sollen.    2)  uti? 


410  CiiaO!IICO!f  BRPHORDIENSE. 

1250  hec  nutu  dei  idetn  corpus  quesitum  et  invenluni;  in  predicta 
civitate  in  ecclesia  fratrum  Predicatorum  houorifice  sepul- 
tum  est. 

Hoc  anno  perniciosa  discordia  inter  regnum  et  sacerdo- 
tium  iam  tredecim  annis  habita  ex  parte  fuit  sedata.  Nam 
Fridericus  quondam  imperator  idibus  decembris  [dec.  13] 
in  Sicilia  est  defunctus  ac  in  Palermo  sepultus. 

Hoc  anno  cunctis  ab  exercitu  fidelium  in  Damiata  ut  sibi 
videbatur  dispositis,  fecerat  enim  rex  Francie  in  illa  episco- 
patum  prebendas  et  canonicos  ob  cultum  divinum ;  sed  quia 
nemo  potest  dominis  servire  diversis,  deo  scilicet  et  carni, 
nam  rex  Francie  inani  gioria  elatus  solus^  exclusis  ceteris 
peregriniS;  bellorum  victoriam  sibi  suisque  voluerat  ad- 
scribi;  nec  pugnantium  predam  equaliter  dispertiri:  qna- 
propter  dum  in  quarta  feria  post  octavam  pasdie  [apr.  6] 
exercitus  domini  cum  Sarracenis  flducialiter  committeret, 
occulto  dei  iudicio  victus  est;  capto  regi  Francie  et  occiso 
quoque  fratre  ipsius  Ruberto^  ac^  sicut  narravit  Eberhardus 
magister  Alamannie  fratrum  domus  Teutonie  ^  qui  huic  pre- 
sens  interfuit  conflictui  ^  cesis  triginta  sex  millibus  et  quin- 
decim  millibus  captivatis.  Dixit  insuper  quatuor  millia  ad 
Persidos  ^  propter  victus  penuriam  transfugisse  per  aposta- 
siam.  Sic  itaque  reddita  Damiata,  rex  centum  miilibus  roil- 
lionum'  suam  redemit  captivitatem^  addens  insuper  fide  data 
se  non  amplius  suis  diebus  Sarracenos  impugnaturum. 

Anno  domini  m.cc.l.i.  domnus  papa  comperta  Friderici 
quondam  imperatoris  morte^  de  regni  negociis  diligenter 
deliberans^  quendam  Hugonem  cardinalem  ^  ordinis  fratrnro 
Predicatorum^  de  suo  latere  legatum  misit  in  Alamanniam 
ad  Wilhelmi  regis  conflrmationem.  Qui  veniens  Mogunliam 
eius  ecclesie  presulem  Cristanum^  cessionem  a  papa  noviter 
pelentem^  deposuit^  assignans  eidem  per  totam  Mogunti- 
nam  diocesim  in  qualibet  ecclesia  conventuali  prebendam, 
subrogando  nibilominus  ipsi  Gerhardum  Sylvestris  comitis 
fllium. 

Hoc  eciam  anno  sicut  olim  contigit  circa  tempora  Salva- 
toris^  ut  tangitur  in  actis  apostolorum  de  Theoda  mago 
falso  ....  qui  magno  Judeorum  exercitu  ad  Jordanem 
congregato  inani  spe  promisit  illos  post  triduum  se  per  Jor- 

1)  perfidos?    2)  millibiis  marcanim? 


CHRONICOir  ERPHORDIElfSE.  411 

danem  sicco  vestigio  transducturam,  quem  preses  Syrie  in-  1252 
secutus  ibidem  cum  multis  interimitur.  ^ 

Hoc  anno  iiii  idus  septembris  Erphordie  magnum  fait 
incendium  a  Novo-Opere  usque  ad  hospitale.  Hoc  anno  in 
ieiunio  autumpnali  sollempnes  celebrati  sunt  ordines  £r- 
phordie  in  ecclesia  sancti  Petri  ab  Heinrico  Hildesheimensi 
episcopo.  Hoc  anno  iiii.  kal.  ianuarii  regia  villa  Eschenewege 
fuit  expugnata  a  duce  Brunswicense^  expulsis  his  de  monte 
qni  dominarum  claustrum  incastellaverant^  turrim  unam  cum 
ecclesia  preter  sanctuarium  destruentes,  earumque  lapides 
ad  munimen  civitatis  distrahentes. 

Anno  domini  m.cc.l.ii.  Willeheimus  rex^  consilio  et  auxi- 
lio  legati  ut  creditur^  flliam  duois  firunswicensis  duxit  uxo- 
rem.  Cum  igitur  ipsas  nupcias  viii.  kal.  februarii  [ian.  25] 
in  quo  beati  Pauli  conversio  contingit  firunswic  celebraret 
propter  imminentem  quarto  die  septuagesimam^  fortuitu  can* 
dele  casu  ipsa  thalami  caminata  fuit  incensa  ^  multoque  ibi- 
dem  apparatu  regio  vel  ornatu  consumpto,  sponsus  cum 
sponsa  domino  auxiliante  quasi  nudi  periculum  mortis  vix 
evaserant.  His  denique  nupciis  dictus  legatus  ac  Magonti- 
nus  electus  cum  quibusdam  aliis  episcopis  interfuerunt.  Sic-- 
que  rex  magnum  huius  terre  ac  principum  sibi  conquisivit 
favorem. 

Hoc  anno  Gerhardns  Magontine  sedis  electus  in  domi- 
nica  Exsurge  [feb.  4]  Erphordiam  veniens^  ab  huius  civitatis 
clero  honorifice  susceptus  est.  Qui  ibidem  ieiunio  vernali 
diaconatum  et  sabbato  Sitienses  sacerdocium  adeptus^  sta- 
tim  predecessoram  suorum  sententiam  in  marchionem  Mis- 
nensem  et  firabantie  ducissam ,  pro  feudis  ex  obitu  Heinrici 
regis  episcopatui  solutis  et  a  iam  dictis  iniuriose  detentis 
promulgatam^  confirmavit;  omnes  civitates  et  villas  ipsorum 
iurisdictioni  per  Hassiam  atque  Thuringiam  subiectas  sub 
interdicto  ponens.  Qui  postea  vocatus  a  legato  Magdeburc 
pervenit,  ac  dein  Brunswic  cum  rege  veniens  in  die  Palma- 
rum  [marz  24]  ab  Ebredunensi  ^  archiepiscopo  in  pontifica- 
lem  sublimatus  est  dignitatem. 

Ubi  eciam  sequenti  die  rex  Willehelmus  a  marchione 

13  hicr  scheint  etwas  zu  fehlen.  2]  Eboracense  habon  Schannat  und 
Guden^  was  ich  besserte^  denn  es  war  nicht  der  erzb.  von  York  sondern 
der  von  Embrun. 


412  CHK03EIC09  ESPHOftDIOS. 

I2S2  BrandeBbnrgense  ac  duce  Saxonie  ceterisqae  hnius  terre 
magnatibns  in  Romannm  soUempniter  electus  est  principem. 
Eodemqne  tempore  cives  Goslarienses  fecemnt  similiter. 
Itaqne  prefatns  rex  Willehelmns^  de  die  in  diem  tam  coram 
Domino  quam  coram  hominibns  crescens ,  in  die  parasceves 
[marz  29]  magnnm  devotionis  et  hnmilitatis  prebuit  exem* 
plum^  ita  ut  per  civitatem  siipradictam  Bmnswicensem  la- 
neus  ac  nndis  incedens  pedibns  sanctoram  visitaret  eccle- 
siaS;  largasque  erogaret  elemosynas.  Multa  denique  de  eo 
prediicabantnr  virtutum  insignia.  Nam  pacis  amator^  iustus 
atque  districtus  iudex^  moribus  matnrus^  pius  ac  mitis  ap- 
parebat  et  humilis.  Quapropter  cooperante  sibi  dei  gracia 
per  Romane  sedis  legatum  omnium  fere  principum  sibi  con- 
ciliavit  favorem^  excepto  duce  Bavarie^  qui  genero  suo  Can- 
rado^  filio  quondam  imperatoris^  in  sui  honoris  ac  ditionis 
periculum  pertinaciter  adherebat.  Rex  eciam  Boemie  pre- 
tiosis  atqne  regalibus  [donis]  in  signum  electionis  ipsum 
honoravit.  Post  hec  iam  sepe  dictas  rex  Willehelmus  in  sep- 
timana  post  albas  [apr.  8  —  13]  Merseburc  venit,  ubi  Mag- 
deburgensis  archiepiscopus  et  marchio  Misnensis^  manus  ei 
danteS;  sua  ab  ipso  feuda  receperunt. 

Post  hec  sollempnem  rex  indixit  cariam  kal.  iulii  Yran- 
kenevurt  celebrandam^  in  qua  tamen  eodeni  fere  tempore 
defunctum  snum  graviter  lugebat  socerum.  £idem  itaque 
curie  isti  principes  interfuisse  referuntur:  episcopi  Magun- 
tinus  et  Coloniensis  Leodiensis  Spirensis  Argentinensis^  dnx 
Brunswicensis  naper  defuncti  flliuS;  preler  abbates  plures  et 
comites  et  barones.  Ubi  rex  ducem  Bavarie  sententia  pro- 
scriptionis  innodasset^  si  per  quosdam  interceptuni  non  fuisset. 

Hoc  eciam  anno  pridie  lial.  iulii  Abel  rex  Dacie  iusto 
dei  iudicio  a  Frisonibus  occisus  est.  Qui  non  solura  gernia- 
num  fratrem  sed  multos  Lubecensium  civium  nof  iter  in  dolo 
peremerat.  Hoc  anno  iii.  non.  novembris  obiit  in^  Argentina 
magister  ordinis  fratrura  Predicatorura  frater  Johannes  epis- 
copus.  Hoc  anno  Erphordie  instaurata  et  autenticata  fuit  ab 
electo  Moguntino  ecclesia  super  piscinara  sita^  in  qua  do- 
minicum  corpus  inventum  fuerat^  et  assignata  duobus  cle- 
ricis  ad  procurandum  ibidem  obsequiura  divinura.  Hoc  eciaiii 
anno  Moguntinus  a  clero  suo  vicesiraani  exegit. 

Hoc  anno  xviiii.  kal.  aprilis  quidara  viri  militares  ac  pre- 


CHRORICON  ERPIIORDIENSE.  413 

sumptuosi  contra  regiam  villam  Muhlhusen  conspiranteS;  1252 
quosdam  armatos  curribus  impositos  occulte  circa  solis  or- 
tum  eidem  ville  inducendos  procuraverunt^  annonam  super 
se  positam  ostendentes;  quibus  ingressis  ipsas  civitatis  por- 
tas  tamdiu  nitebantur  occupare^  donec  ipsorum  complices  in- 
troissent.  Quod  ut  cives  percaute  cognoverunt,  sonantibus 
campanis  ad  arma  conclamabant^  et  viriliter  se  defendentes 
tredecim  ex  adversariis  trucidabant^  eosdem  in  una  fossa 
simul  subterrantes  pluresque  ex  aliis  in  fuga  vulnerantes. 

Hoc  anno  infra  sexagesimam  [feb.  3]  soror  Margareta; 
regis  Heinrici  filii  Friderici  imperatoris  relicta,  relicto 
summo  sponso  suo  Jesu  Christo^  quem  in  facie  ecclesie 
publico  voto  emisso  habituque  religionis  assumpto  fideliter 
elegerat;  filio  regis  Boemie  F.*  duci  videlicet  Austrie  nup- 
sit^  cum  tamen  affinitate  forent  coniuncti. 

Hoc  eciam  anno  marchio  Misncnsis  Thuringiam  veniens 
vii  kal.  septembris  in  Miltelhusen  provinciali  presedit  iudi- 
ciO;  pacem(|tae  cum  terre  baronibus  confirmavit.  Dein  tercia 
die  .  . .  .  castrum  obsedit  ac  in  deditionem  suscepit^  ipsius- 
que  castri  dominum  captivum  abducens. 

Hoc  anno  in  cena  domini  sunt  invente  reliquie  beati 
Wicberti  abbatiS;  ac  postea  in  vigiliis  beati  Johannis  bap- 
tiste  auctoritate  domini  legati  atque  Maguntini  sub  transla- 
tionis  titulo^;  eadem  translatio  populo  sollempniter  est  ma- 
nifestata.  Eodem  anno  iiii.  kal.  octobris  obiit  frater  Helvi- 
cus  lector  Minorum  fratrum. 

Aiino  domini  m.cc.I.iii.  dum  supradictus  legatus  pro  quo- 
dam  theloneo  fere  per  annum  excommunicationis  sententia 
Moguntinum  innodasset^  ac  illius  sententiam  contra  mar- 
chionem  Heinricum  iatam  cassasset^^  circapascha  [apr.  20] 
reconciliati  sunt. 

Hoc  eciam  anno  non.  aprilis  [apr.  5]  obiit  Wildebran- 
dus  Magdeburgensis  archiepiscopus.  Hoc  eciam  anno  Cri- 
stanus  Moguntinus  archiepiscopus  hospitaliorum  ordini  se 
tradidit.  Hoc  eciam  anno  Moguntinus  cuidam  Theoderico 
episcopo  de  Minorum  fratmm  ordine  vices  suas  in  Thurin- 
gia  commisit.  Qui  Erphordie  septimana  pentecostes  ordines 

4)  0.  oder  P.,  Damlich  Otacharus  oder  Preniizl,  was  denselben  be- 
zeichnet,  sollte  es  heissen.  2)  reposite  odcr  etwas  ahnliches  scheint  zu 
fehleu.    3)  vergl.  den  brief  des  legaten  bei  Guden  Cod.  dipl.  1,636. 


414  CHRONICON  ERPfiORDlENSE. 

1253  celebravit^  ac  in  festo  apostolorum  ad  fratres  Predicatoresi 
sacras  Virgines  velavit. 

Hoc  anno  Flandrensis  comitissa  coadunato  copioso  exer- 
citu  Francorum  atque  Flandrensium;  scilicet  cl  miUia  pug- 
natorum  ^  direxit  contra  regem  Willeiielmum.  Qui  iiii.  nonis 
iulii  [iuli  4}  navigio  ex  mari  velut  locnste  prodenntes^  suo 
infortunio  ad  terram  Zelandiam  venerunt^  ac  ipsonim  ali-» 
qui  quandam  villam  vastabant  incendiis  et  rapinis.  Quibua, 
frater  regis  Florentius  cum  ipsius  consanguineb  dicto  . . 
qui  eodem  die  dictum  Florentium  gladio  accinxerat  mili 
tari;  potenter  accurrenS;  post  multos  et  diversos  conflictus 
contra  eos  victoriosum  obtinuit  triumphum.  Ita  quod  d 
tanta  multitudine  nullus  evaderet^  innumeris  in  mari  sub 
mersis  y  ac  quibusdam  ad  quinque  [millia]  trucidatis ,  inte 
quos  Guidonem  Flandrie  comitem  ^  Johannem  fratrem  ipsius, 
comitem  Barensem  et  fratrem  eius  comitem  de  Gines  et  quam| 
plurimos  nobiliores  Flandrie  y  nec  non  burgenses  ditissimos 
captivos^  rex  duris  mancipari  mandavit  vinculfs^  magnam 
insuper  plebis  multitudinem  regia  liberalitate  terre  sue  mi-*< 
sericorditer  remisit.  Sunt  autem  in  eodem  bello  que  in  po-» 
testatem  regis  concesserunt  ex  scyphis  et  scutellis  argeiH 
teis  trecentorum  marcarum  estimata^  preter  naves. 

Hoc  anno  in  oppido  Misnensi  quoddam  valde  commen- 
tabile  contigit  miraculum.  Nam  plebanus  dicte  viUe  dum  ad 
visitandum  in  vicinia  iniirmum;  cum  corpore  domini  de  eccle- 
sia  procederet  comitante  popuIO;  asinus  quidam  ad  viam 
depascens  inter  plures  more  solito  stabat^  qui  populo  spec- 
tante  atque  geniculante,  velut  animal  rationale  toto  corpore 
prostratus  suum  venerabatur  creatorem.  £t  ne  casus  hic  eciam 
non  miraculose  contigisse  videatur^  in  reversione  sacerdolis 
idem  factum  protinus  iteravit.  Huius  rei  testes  ipsum  facluin 
videntes  sunt  abbas  Cellensis^  lector  fratrum  Predicatorum 
in  Vriberc  et  magister  Christophorus  protonotarius. 

Hoc  anno  iii.  idus  aprilis  obiit  Fridericus  dictus  de  Tuna. 
Eodem  anno  Tbeodericus  diclus  episcopus  iiii.  idus  iulii  io 
claustro  beate  Marie  virginis  [ad]  capellam,  sequentique  die 
cum  soUempni  piocessione  cleri  y  iuxta  fontem  in  quo  domi- 
nicum  corpus  fuerat  inventum^  ad  ecclesiam  construendam 
primarium  posuit  lapidem.  Hoc  anno  iii.  non.  octobris  dedi- 
cata  est  basilica  beate  Virginis  Erphordie  ab  episcopo  Theo- 


CHRONICOll  ERPHORDIENSE.  415 

dericO;  tribus  aliis  episcopis  cooperantibuS;  quorum  nnus  1253 
erat  de   ordine  Cisterciensium;  alter  de  ortdine  Minorum^ 
tercius  de  ordine  domus  Teutonice. 

Eodem  anno  Gristanus  Mogontinus  quondam  episcopus 
Parisiis  defunctus  est^  ao  in  domo  hospitaliorum  sepultus. 

Anno  domini  m.cc.I.iiii.  illam  periculosam  discordiam  in- 
ter  episcopum  Ratisponensem  et  Bavarie  ducem  divina  volens 
clementia  consopirC;  cuidam  viro  plebeio  mandavit^  ut  eidem 
duci  constanter  intimaret^  quod  si  cum  dicto  episcopo  infra  oc- 
lavam  diem  non  componeret,  mortis  discrimen  non  evaderet. 
Quod  vir  ille  dum  intrepidus  dicto  duci  enarrasset^  et  ille  hec 
verba  quasi  deliramenta  ridendo  parvi  pendisset^  prefato  die 
idem  tyrannus  [cum]  in  suo  slratu  quiesceret  securus,  divine 
sententie  vindicta  contactuS;  voce  terribih*  clamans  exspiravit.^ 

1)  Vergl.  wegen  diesem  im  wesetitlicbeii  muweifeUMften  vorgaog  den 
Herm.  Altah.  ad  1253. 


416 


AUS  DER  REIMCHRONIK  DES  MELIS  STOKE. 

1247  —  1256. 


•Lro  de  van  DueriDghen  was  doot,  (3,791)  1247 

Die  kerstijn  heren '  de  ghenoot 
Berieden  hem  wien  men  kiesen  mochte. 
Dies  men  an  meneghen  raet  hesochte 
En  an  den  hertoghe  Heinrike, 
Die  moghende  was  ende  rike. 
Die  hem  bepensde  end  rieter  toe 
Dat  men  soude  luesen  doe 
Den  ionghen  grave  yan  HoUant, 
Willem  Florens  zone  ghenant 
Hi  was  s'hertoghen  zuster  zone. 
Verstaet  hoe  het  quam  dat  gone. 
Die  grave  was  stout  ionc  end  wreet, 
En  alle  valscheit  had  hi  leet, 
En  woude  sijn  lant  houden  te  rechte 
Jeghen  heren  end  tieghen  knechte, 
En  ieghen  alle  sine  ommesaten. 
Dit  ontsach  seer  utermaten 
Die  hertoghe,  en  riet  dat  sijn  neve 
Ummer  coninc  ghecoren  bleve. 
Dus  was  hi  coninc  ghecoren  daer, 
Als  men  screef  ons  heren  iaer 

XlYii  en  xii  hondert,  1247  sept  29 

Op  sente  Michiels  dach  wie  dat  wondert.^ 

Daer  na  over  enen  iare, 
AIs  men  recht  seghet  dat  ware, 

Men  screef  xii  hondert  xl  en  achte,  1248  noT.  1 

Doe  de  here  van  groter  machte 
Ghecroent  was  op  alre  heiligher  daghe, 
Ghesciede  ene  sware  plaghe. 
In  deen  selven  iare  mede 
Dorghinc  de  vloet  meneghe  stede 
Vlaendren  Zeelant  al  te  male 
En  oec  Hollant  also  wale... 

1)  keurheren  sollte  es   heissen.    2)  Mccxl  ende  sevene  Op  sente  Ma- 
chiels  dach  aileveue  hat  die  hs.  welche  Iluydecoper  niit  B  oezeicbner. 


AU8  MELIS  STOKE. 


417 


De  ionghe  grave  en  woude  niet  (3,872)  1247 

Laten  te  doene  dat  hi  soude. 
Hi  Yoer  Yoort  als  de  boude, 
Want  hi  was  stout  en  ionc  van  live 
En  hadde  ene  ioghet  te  wive, 
Jonc  scone  en  wel  gheboren, 
Van  Brunsewijc  als  wijt  horen 
Was  si  des  hertoghen  leint. 
Daer  de  grave  aen  wan  sint 
Enen  sone  de  Florens  hiet, 
Daer  ons  of  menich  verdriet 
Comen  es  van  sijnre  doot 
En  oec  iamer  alte  groot, 
AIs  ghi  hier  na  sult  verstaen. 

Doe  grave  Willam  hadde  ontfaen  ' 
De  ghifte  van  den  conincrike, 
Wilde  hi  voer  Aken  haestelike; 
Want  soude  hi  den  rike  ghenaken 
Hi  moeste  op  den  stoel  tot  Aken. 
En  is  ghetrect  rechte  voert 
Voer  Aken,  alse  ghi  hebt  ghehoert. 

1)  staCt  der  nun  folgenden  109  verse  von  887  bis  einschliesslich  994 
hat  die  hs.  B.  eine  kurzere  darsteUong,  in  welcher  das  brunnengraben 
fehlt,  wie  folgt: 

Die  gave  die  hem  was  gesent, 

Peinsde  hi  al  omtrent, 

Wat  hem  bedorfte.  £n  trac  voor  Aken, 

En  onboet  volc  tesen  saken 

Met  enen  craftighen  here. 

Die  stat  sette  hare  te  were 

Alsoe  langhe  dat  sijt  bedochten 

Dat  sijt  geweren  niet  en  mochten, 

Of  hadde  gedaen  dat  daer  toe 

Stont  te  doene.    £n  gaveu  doe 

Den  grave  Willem  op  die  stat 

By  voerwaerden,  en  op  dat 

Dat  hi  hem  vorwaert  laten  soude 

Al  hoer  recht.  £n  also  houde 

Dede  hi  dat  by  goeden  rade. 

£n  wart  ghecroent  bi  licver  stade 

Op  den  stoel,  sijts  ghew(^^ 

AIs  te  voren  bescreveft  es, 

Te  Heilichmisse  te  Ake&^^binncih 

Doe  pensede  hi  ih  sinen  sinnen 

Hoe  hi  dat  rike  dwingen  soude. 

£n  hi  ghinc  toe  als  die  boude 

Haren  entaer  op  ten  Rine. 

Voer  Keyserswacrde  doghedi  pine 

£er  men  hem  die  borch  op  gaf. 

Doe  keerde  hi  weder  af 

£n  voer  te  lande  als  hi  woude. 

BOEHMER  FONTES.  2.  27 


4^18  AUS   MELIS   STOKE. 

Met  groter  macbt,  met  slere  ghewelt,    (3,893)  1248 

Slouch  hi  daer  yoren  sijn  ghetelt. 

Dien  van  Alcen  hi  boden  sende 

En  bat  hem ,  dat  sine  lcenden 

Dat  hi  ware  haer  rechte  here. 

Desen  achten  si  mijn  noch  mere, 

En  seiden  tote  hem  openbaer, 

Dat  hi  haer  here  niet  en  ware. 

De  stat  woud  si  hem  niet  bekinnen, 

Hijn  soudse  teersten  op  hem  winnen. 

Maer  teersten  dat  hi  dat  verstoet, 

Pensede  hi  in  sinen  moet 

Dat  hijt  anders  wilde  maken. 

Dus  bleef  hi  ligghende  voer  Aken 

Al  omme  en  omme  met  sinen  heer. 

De  van  Aken  setten  hem  ter  weer, 

En  werden  hem  oec  langhe  wile. 

Hoert  hier  wonderlike  ghile, 

Ic  salt  u  segghen,  ic  bens  versonnen, 

Hoe  dat  Aken  was  ghewonnen, 

En  cort  maken  dese  dinc. 

Doe  voer  Aken  lach  de  coninc 
Quam  een  tote  hem  in  nauwen  rade 
En  sprac:  ConinCy  bi  uwer  ghenade 
Wildijs  mi  lonen  met  minnen, 
De  stad  van  Aken  doe  ic  u  winnen, 
Ja  ic^  sprac  de  grele  here, 
Ic  sal  u  danken  ummerm^ere^ 
Sech  mi  in  wat  manieren  ? 
Ic  salt  Uy  herCy  segghen  sciere 
Doet  mi  gravers  met  spaden 
Comen^  ic  sal  u  saen  beraden, 
Doe  hijt  seide  het  was  ghedaen, 
Men  dede  gravers  comen  saen 
De  goed  waren  te  sulken  werke, 
En  begonste  bi  des  mans  merke 
Enen  pit  te  makene  daer  hem  de  man 
Wijsde  in  enen  gheleghenen  dan. 
Daer  dolven  si  so  langhe  stont 
Dat  si  op  enen  steen  al  ront 
Quamen,  entoe  sprac  daer  een: 
Hier  leghet  onder  een  groot  steen. 
De  man  sprac:  Also  sout  sijn^ 
Ontgravetene  ^  doet  den  wiUe  mijn, 
Teerst  dat  de  steen  was  ontwracht, 
Hief  men  op  met  groter  cracht 
En  dede  hem  de  stede  rumen. 


AUS  MELIS  STOKI.  419 

Tmeeste  water  quam  daer  tumen  (3,940)  1248 

Dat  men  ie  ut  pit  sach  comen, 

So  dat  wel  naer  hadde  benomen 

Somighen  man  de  daer  stoet 

Sijn  leven  de  grote  vloet. 

Dat  water  liep  tot  Aken  binnen 

In  al  de  husen  met  omminnen, 

So  dat  si  waenden  verliesen  fleven, 

Doer  noot  mosten  si  hem  op  gheven 

De  stat  haer  lijf  en  haer  goet 

Dat  dede  hem  de  grote  vloet 

Tus  quam  hi  op  den  stoel  tote  Alcen. 

£n  liet  hem  daer  gheweldich  maken 

Van  den  Roomschen  conincrike. 

Alle  de  heren  ghemeenlike 

De  van  den  rike  hilden  leen 

Ontfinghent  van  hem  groot  en  cleen. 

Van  desen  willic  laten  staen, 
En  wille  de  redene  ane  vaen 
Te  segghen  wat  de  coninc  dede. 
Boden  sende  hi  en  brieve  mede, 
En  beval  dat  men  niet  enlate 
Men  voer  te  Waerde  an  den  borchsate, 
En  segghet  hem  met  staden  zinne, 
Dat  hi  mi  over  here  kinne 
En  t^huis  op  gheve,  want  hets  mine. 
Doe  si  dit  seiden,  verlorne  pine 
Waest,  en  al  omme  niet. 
En  alse  de  coninc  dat  siet 
Dat  bode  noch  brieve  endieden, 
Omboot  hi  saen  sine  lieden 
Ute  Hollant  en  wt  Zeelant, 
En  treckede  vor  Waerden  te  hant. 
Met  bliden  en  met  anderen  werke 
Laghen  si  vor  Waerden  so  sterke, 
Dat  daer  niemen  mochte  ontfaren 
Van  allen  de  der  binnen  waren. 
Ses  weken  min  dan  eer  iaer 
Laghen  si  vor  Waerden  daer 
Met  arbeide  harde  groot. 
Doe  moesten  si  dor  de  noot 
Dat  hus  rumen  en  opgheven 
Den  coninc,  soudhi  behouden  fleven. 

Van  den  huse  swigh  ic  siille. 
De  coninc  besette  fsinen  wille 
Dat  huys,  en  toech  opwaert 

27* 


420  AUS   MELIS  STOKE. 

So  hi  eerst  mochte  metter  vaert,  (3,986)  1249 

En  dwanc  de  lande  clein  en  groot. 

Bi  wilen  vant  hi  wederstoot 

Met  groten  wighe  bi  den  weghe; 

Maer  altoos  so  vacht  hi  seghen 

Met  sinen  lieden  In  oyerlant, 

So  dat  hem  al  ghinc  in  hant 

Op  de  Muesele  en  op  den  Rijn, 

Daer  hi  hadde  gheleden  pijn. 

£n  doe  hi  weder  keren  soude 
Doe  quam  hem  bootscap  also  houde, 
Dat  van  Vlaendren  de  gravinne 
Margriete  met  enen  hoghen  sinne 
Dede  gadren  maghe  en  man, 
En  woude  Zeelant  stoken  an. 
Haer  quam  te  helpen  menich  grave, 
Menich  man  yan  groter  have, 
Menich  ridder,  menich  seriant 
Quamen  daer  in  Vlaendren  lant, 
De  haer  alle  waren  hout, 
Want  si  gaf  mildelike  fsout. 
Borghengioene  en  Fransoise, 
Beide  Pikaerde  en  Vermendoise, 
Pottevine  en  Henewiere, 
Quamen  alle  met  haer  hiere 
Om  Zeelanl  te  conquereren. 
Si  ginc  te  rade  metten  heren 
Wat  si  haer  rieden  te  bestane. 
En  als  si  hem  aldus  sprac  ane, 
Rieden  si  haer  tot  dese  dinc, 
Dat  si  sende  ten  coninc 
En  dede  hem  vraghen,  of  hi  woude 
Doen  dat  hi  met  rechle  zoude, 
En  hi  Zeelant  yan  haer  onlfinghe. 
AIs  dit  quam  yoer  den  coninghe 
Sprac  hi:  Dit  ne  sceen  gheen  rechty 
Dat  ic  soude  wesen  knecht 
Mijns  knechts.     Want  si  van  mi 
Soude  houden  goet  hoe  dat  si, 
Van  haer  en  sal  ic  niet  ontfaen. 
Si  sal  met  rechte  onderdaen 
Mi  wesen  tan  sconen  lande. 
Word  ic  her  man^  et  waer  scande, 
Van  goede  dat  ten  rike  toe  hoert. 
Ic  hete  coninc!    Nu  doe  voert, 
Dat  haer  wisen  sal  haer  raet. 


AUS   MEUS  STOKE.  421 

AIs  de  grayinne  dat  verstaet  (3,10323  1253 

Wort  si  gram,  en  dede  ghebieden 
Met  haesten  groot  al  haar  lieden 
Dat  si  trecken  te  scepe  waert 
En  si  deden  t  ongespaert 
En  quamen  met  enen  groten  here 
Te  Water  dunen  an  dat  mere. 

De  coninc  was  ten  selven  stonden, 
AIso  als  ict  hebbe  ondervonden, 
Te  rechter  waerheit  in  Brabant 
Tote  enen  parlemente.    Want 
Hi  waers  herde  gherne  of  comen 
Met  eren  en  fsinen  vromen. 
Die  Yoer  de  vrouwe  hilden  fpleit 
Makedent  so  langhe  en  so  breit 
En  treckedent  willens  also  langhe, 
Misselic  hoet  in  Zeelant  ganghe; 
En  scriven  dit  der  vrouwen  in  rade 
Dat  si  haren  wille  dade, 
Si  souden  den  coninc  houden  daer 
Met  parlemente.    Want  si  Yorwaer 
Waenden,  waer  hire  selve  niet, 
Dat  tie  vrouwe  sonder  verdriet 
Zeelant  soude  winnen  wel. 
Dit  was  een  verraednesse  fel. 

Des  conincs  broeder,  ionghe  Florens, 
Lach  in  den  dunen  haer  en  ghens 
Met  sinen  vrienden  met  sinen  here 
En  was  altoos  op  de  were. 
Dat  HoIIansche  en  dat  Zeeusche  diet 
Ne  wildene  begheyen  niet. 
Oec  waren  daer  coene  man 
Van  buten  lanls,  die  hem  an 
In  staden  stonden  yan  alre  dinc. 
Dit  was  gheseit  den  coninc 
Tote  Antwerpen  daer  hi  lach, 
En  hem  des  wel  sere  onlsach 
Dattie  gravinne  lach  op  fmere 
Met  enen  onghelelden  here 
AIs  te  scepene  al  te  hant 
£n  over  te  yaerne  in  Zeelant, 
Daer  si  omme  dede  pine. 
De  coninc  voer  al  stillekine. 
Tliuus  Avaert  al  dat  hi  mochle. 
Nu  hoert  wat  de  vrouwe  dochie. 


422  AUS  MELTS   STOKE. 

Sy  haeste  seer,  als  ic  hoer  lien  (3,10773  1253 

Haren  zone,  haren  Ghyen, 
Hiet  si  there  leiden  ende  seide: 
Vaert^  %one,  in  de  goeds  gheleide^ 
En  wint  ons  Zeelanty  en  enlaets  niet. 
Hi  sprac:  Vrouwe  y  wats  ghesciet: 
Ic  wint  of  ic  hliver  dooty 
Nu  blijft  ghesont.   En  in  den  boot 
Stiep  hi  metteen  en  Yoer  te  scepe. 
Met  enen  sconen  gheselscepe 
Voer  hi  bi  Westcappel  an. 
Daer  ontscepede  menich  man, 
Die  wel  waenden  sonder  were 
Dat  lant  winnen.    £n  dat  here 
Van  Hollant  en  van  Zeelant  mede 
Slont  ghescaert  tot  ere  slede 
In  den  dunen,  ghereet  ten  spronghe* 
s'Coninx  broeder,  Florens  de  ionghe, 
Wort  ridder  op  den  selven  dach, 
Doe  hi  de  viande  voer  hem  sach, 
En  ghinc  hem  tieghen  met  slouten  moede. 
De  Vlaminghe,  de  des  sonder  hoede 
Waren,  sijn  op  tlant  ghetrect, 
Als  diere  niet  op  hadden  ghemect 
Dat  ter  enighe  liede  waren. 
AIs  si  saghen  ghene  scaren 
Worden  si  ontdaen  en  vervaerl, 
En  weken  weder  te  scepe  waert, 
En  begonsten  sere  te  vliene. 
Nu  staet  HoIIant  een  deel  siene 
Alse  de  voort  trecken  met  ghenende, 
Daer  d'andre  vloen  met  groter  scende. 

Die  grave  vau  Giesen  helt  nochtan 
En  bi  hem  oec  menich  man 
Wel  op  gheselen  met  scoonre  scare; 
En  hem  was  ghebrocht  niemare, 
Dat  tie  coninc  quame  van  achter 
Met  grofen  here.    Hel  dochten  lachter 
Souder  enich  hem  onlgaen. 
Die  grave  van  Giesen  gaf  hem  ghevaen, 
.    Ongesleghen  en  onghewont, 
En  in  den  wapen  al  ghesont. 
Oec  bleef  heer  Ghye  daer  ghevaen. 
Maer  ic  hebt  also  verslaen, 
Dat  hi  ontfinc  ene  wonde 
In  den  voet,  daer  hi  ghesonde 
Noit  daer  na  an  ghewan. 


AUS  MELIS  STOKE.  423 

Wat  waendi  hoe  menich  man  (3,1124)  1253 

Aldaer  bleef  ten  selveu  male? 

Daer  blever  doot  bi  ghetale, 

Onder  versleghen  en  verdronken 

£n  inde  zoule  zee  versonken, 

Heer  dan  vijflich  dusent  man. 

Hoe  mochte  men  gheweten  dan, 

Hoe  menich  daer  ghevanghen  bleef  ? 

Ic  hoerde  segghen,  dat  mense  dreef 

fHuys  met  hopen  oft  scape  waren. 

Daer  mochte  men  menich  moederbaren 

Naect  sien  lopen  achter  velde. 

Hine  leTet  niet  dese  ghetelde. 

De  coninc  selve  quam  met  desen 
Die  in  Brabant  hadde  ghewesen 
Tote  £rnemude  met  haeste  groot, 
£n  sloech  sijn  paert  uten  boot. 
£n  als  hi  op  den  lande  quam, 
Daer  yerhoerde  hi  en  yernam, 
Dat  te  Vlaminghe  verwonnen  waren. 
Hi  sach  se  lopen  bi  groten  scaren 
Naect  en  te  barenteert  sere. 
Des  danct  hi  gode  onsen  here. 
£n  als  si  sijns  worden  gheware, 
De  daer  liepen  haer  en  tare 
Naect,  dat  de  coninc  was, 
Worden  si  te  rade  das 
Dat  si  de  hant  boden  om  ghenade. 
De  coninc  wort  dies  te  rade 
Dor  gode  en  om  ontfarmichede, 
Dat  hi  hem  ghenade  dede, 
En  deedse  comen  met  groten  roten 
En  OTcr  Toeren  doe  met  boten 
AIso  naket  als  si  waren. 
Dus  mosten  de  Vlaemsche  scaren 
Tonder  bliTen  in  Walchren  lant. 
De  coninc  dede  al  te  hant 
De  gheTanghene  in  sijn  behout, 
Des  menich  was,  ionc  en  out. 
Des  de  coninc  was  wel  Tro. 
Dit  ghcTiel  recht  also, 
AIs  man  screef  ons  heren  iaer 

Dusent  twe  hondert  OTcr  waer  1253  iuli  4 

Vijftich  en  drie  oec  mede, 
Bi  Westcappel  teenre  stede, 
Recht  op  sinte  Martijns  daghe 
GhcTiel  den  Vlaminghen  dese  plaghe, 


424  AU8  MEUS  STOKE. 

In  den  zomer  als  bi  ghelach, 
En  was  op  enen  vridacb . . . 

Nu  sijn  de  stucken  aldus  comen  (3,1213)  1253 

In  Zeelant.    Dit  beeft  yernomen 
Yan  Vlaendren  de  gravinne, 
Die  des  rouwe  in  baren  sinne 
Hadde,  en  dreef  iamer  groot. 
Haer  dacbte  si  waer  lieTer  doot 
Dan  si  langher  bebelde  Vlijt 
Nu  hoert  wat  pensde  dat  goede  wijf. 

Haer  outste  zone  en  tie  eerste, 
Die  met  rechte  was  de  gbebeerste^ 
Van  Avenes  mijn  heer  Jan, 
Die  hadde  hem  ghenomen  an 
Vrou  Aleiden  van  HoIIant 
Daer  hi  altoos  trouwe  an  Yant 
Te  wive,  met  bliscepen  en  eren, 
Tote  Aken  voer  de  grote  heren, 
Daer  de  coninc  crone  ontfinc, 
Vrou  Aleyden  broeder.    Om  de  dinc 
Woudene  de  moeder  onterven 
En  goedeloos  laten  sterven, 
Want  sine  conste  ghepensen  treken, 
Hoe  si  haer  best  mochte  wreken 
Over  fgheslachte  van  HoIIant. 
En  si  onboot  al  te  hant 
V^n  Aniauwen  den  edelen  grave, 
Of  hi  goet  woude  en  have 
Hebben  over  sijn  verlies, 
Dat  hi  hem  bedochte  dies. 
Si  wilde  hem  Henegouwen  op  gheven, 
Dat  de  van  Hollant  niet  en  bleven 
In  haren  lande  gheervet  iet.  . 
Die  grave  Karel,  de  dat  siet, 
Quam  in  Henegouwen  te  hant, 
En  ontfinc  al  dat  lant, 
Dat  hem  de  vrouwe  van  Vlaendren  gaf, 
En  onderwant  hem  daer  af 
Recht  also  of  hi  here  ware; 
En  seide  oec  al  openbare, 
Dat  de  gheboorte  van  HoIIant 
Nenrtnermeer  ne  soude  in  bant 
Hebben  fgoet  van  Henegouwen. 

Nu  hoert  van  deser  goeder  vrouwen, 
Die  om  niet  onterven  woude 


AUS  HELIS  STOKE.  425 

Haren  zoen,  de  wesen  soude  (3,1256)  1254 

Met  rechte  haer  outste  erfname. 

Sine  hadde  dies  ne  ghene  scame 

Dat  si  den  ghenen  tlant  op  gaf, 

Diere  niet  met  rechte  helt  af 

En  dient  niet  mochte  comen  an. 

Doe  claghede  dit  mijn  heer  Jan 

Vrou  Aleiden  sinen  wive, 

Die  hi  ghelijc  sijns  selfes  live 

Minnede,  en  toghede  haer  mede 

Dat  hi  ghedoghede  dese  onsede, 

Dor  haren  wille  en  hoers  broeder, 

Haers  Tader  kijnt  en  haerre  moeder, 

En  dat  hi  onervet  bleve 

Alle  de  daghe  de  hi  leve; 

Het  ne  ware  oft  wesen  zoude, 

Of  hem  de  coninc  Willem  woude 

Te  helpe  comen  met  here  cracht, 

En  te  Valenchine  op  de  gracht 

Woude  logieren  met  sinen  here; 

Hi  hopede  dan  met  cleenre  were 

Wel  te  comene  te  sinen  erve. 

Hi  sende  doe  om  dese  bederve 

Sijn  vrouwe  sijn  wijf  om  dese  dinc, 

Die  hem  dit  claghede  den  coninc. 

Die  coninc  de  wort  des  te  rade, 
Dal  hi  screef  met  liever  lade 
An  heren  Kaerle,  den  riken  grave, 
Dat  hi  der  dinc  wilde  staen  ave, 
En  oec  niet  onderwinden  das, 
Dat  met  rechte  niet  sijn  en  was, 
Hi  wouts  hem  danken  al  sijn  leven. 

Heer  Kaerl  dies  niet  begheven 
Woude,  hi  screef  hem  weder  so: 
Hine  dede  door  hem  niet  een  ^troo. 
Hine  begheerde  els  ghene  saken, 
Dan  hi  de  tijt  mochte  gheraken, 
Dat  hine  op  een  velt  berede 
Op  sulke  plaetse  op  sulke  stede 
Dat  hine  opt  herde  mochte  beriden. 
Hi  soude  also  op  hem  striden 
En  hem  worden  doen  i|i  scine 
Of  hine  minnede  en  tie  sine. 
Oec  vermat  hi  hem  ene  dinc: 
Mochti  wel  den  waterconinc 
Uten  watre  opt  lant  ghecrighen, 


426  AUS  MELIS  STOKE. 

Hi  soudene  saden  so  met  wighen  (3,1302)  1254 

En  sinen  toren  an  hem  wrek:en, 
Hen  souder  ewelike  of  sprelLen. 
Dit  screef  hi  weder  an  den  coninc, 
En  overwant  hem  sulke  dinc^ 
Dat  hem  de  steden  ghinghen  in  hant 
*     En  trecte  vor  Adinghen  te  hant. 

Den  coninc  quam  hier  of  de  mare, 
En  weder  screef  al  openbare 
Aen  Kaerl  den  grave  in  desen  doene: 
Waer  hi  goet  man  en  koene, 
Dat  hi  quame  t*Assche  op  der  heide, 
En  hi  aldaer  sijns  ontbeide 
Eist  dat  hire  comen  mach. 
De  coninc  besciet  hem  enen  dach, 
Dat  hiere  soude  wesen  dan 
En  met  hem  menich  heghe  man, 
En  soude  daer  sijns  ontbeiden. 
Want  tote  Assche  op  der  heiden 
Es  een  herde  scoen  plein. 
Heer  grave  in  ben  nit  so  vilein, 
In  dar  wel  uten  watre  comen, 
Gaet  mi  te  scaden  of  te  vromen, 
Op  dat  ghi  beidet  enen  dach. 
Winne  daer  de  winnen  mach. 
So  we  behout  dat  velt  aldaer 
Hi  mag  wel  segghen  over  waer, 
Dat  hijt  met  stride  ghewonnen  heeft 
Hets  recht,  dat  men  hem  dan  gheeft 
Den  prijs  al  de  werelt  doer. 
Welc  onser  de  dan  comet  voer, 
Beide  des  anders  enen  dach. 

Alse  de  grave  hoort  ghewach 
Dat  hem  de  coninc  heeft  ghescreven, 
Omboot  hi  mannen  ende  neven, 
En  den  coninc  Lodewike, 
Sinen  broeder,  van  Vrancrike, 
En  bat  hem  sere  op  ghenaden, 
Dat  hi  hem  soude  staen  in  staden 
Met  volke  en  met  goede  mede. 
De  heilighe  Lodewich  screef  ter  stede 
Sinen  broeder  dese  wort: 
Niet  sone  heb  ic  ghehoeri 
Dat  Willam  de  ionghe  man 
Coninc  van  Rome  ie  ghewan 
WUle  te  doene  ieghens  miy 


AUS  HELIS  8T0KE.  427 

En  m  will  niet  hoe  dai  si  (S,\M9)  1254 

Jeghens  hem  dOen  enighe  sake, 

Des  hi  mach  worden  tonghemake, 

Also  langhe  als  hi  blivet 

In  sinen  lande,  en  niet  verdrivet 

Mine  liede  ute  minen  lande. 

Het  waer  lachter  en  scande 

Soude  ic  sijn  lant  berechten. 

Jeghens  hem  willic  niet  vechten 

Doer  eens  wives  overmoet. 

Doet  anders  dat  u  dinket  goet 

Kaerle  de  grave  heyet  dit  ghehort, 
£n  zeghet  der  gravinnen  voort 
Si  andworde  dus  ter  zake: 
Here,  en  weest  nit  tonghemakCy 
En  ne  hebt  en  ghenen  vaer^ 
Ghi  soud  hier  liggen  seven  iaer 
Eer  hi  uten  lande  quame 
De  coninCy  om  enighe  vrame, 
Mids  onder  sine  viande, 
Hi  souds  noch  bringhen  bloedighe  hande 
Die  onse  maghe  hebben  verslagheti^ 
Des  ne  derf  niement  vraghen, 
So  koene  wort  hi  nimmermere 
Weest  te  ghemake  ^  lieve  here. 
Ghi  sult  treken  op  dat  velt 
En  daer  slaen  u  ghetelty 
En  ligghen  daer  twee  daghe  of  drie, 
Ic  segghe  u  waer^  gheloves  mie^ 
Dat  hi  nummermeer  wort  so  coene 
Also  groot  duaesheU  te  doene. 
Ghi  blivet  van  Henegouwen  grave 
En  mijn  soen  sals  bliven  ave, 
Hi  nedarf  er  toe  hopen  nemmermere. 
Laet  u  ghenoegheny  lieve  here, 
En  scrijfl  hem  weder  uwen  willey 
En  blijft  hier  ligghene  al  stille 
Ghi  sullets  hebben  u  ghevoech. 

De  grave  Kaerl  op  haer  loech, 
Hi  dede  voert  dat  si  hem  riet. 
Oec  en  wildi  laten  niet, 
Hine  onboot  den  coninc  dan, 
Dat  hi  selve  en  sine  man 
Recht  tote  Assche  op  der  heiden 
Sijns  dre  daghe  wilde  verbeiden: 
Quame,  of  hi  so  coene  ware. 


^28  AUS  MEIJS  STOKE. 

Als  den  Goninc  quam  de  mare  (3,1394)  1254 

Wart  hi  uter  maten  blide, 
En  sende  ut  in  ellcer  zide 
Bede  an  mannen  en  an  maghen, 
£n  dede  dit  hem  allen  claghen 
Hoe  sere  dat  hi  was  yersproken. 
Hine  woude  niet  ten  waer  ghewrokeii; 
£n  bat  hem  allen,  dat  hi  mochte 
Dat  elc  om^sijn  ere  dochte 
£n  hem  nu  in  staden  stonde; 
£n  wie  dat  hi  ghetrouwe  vonde, 
Hi  souds  hem  lonen  mildelike 
£n  de  arme  maken  rike, 
En  den  riken  en  den  heren 
Soude  hijs  danken  met  groter  eren. 

Wat  holpe  hier  ?ele  of  gheseget? 
Hi  dede  also  als  men  noch  pleget 
En  gaderde  sine  liede  te  samen 
Die  ute  meneghen  lande  quamen. 
En  trac  ute  met  sconen  here 
Doer  Brabant  al  sonder  were, 
£n  quam  met  sijns  selves  gheleide 
Al  tote  Assche  op  der  heide, 
Op  den  Yoer  ghenoemden  dach. 
Als  heer  Kaerle  dat  ghesach, 
En  yernam  dat  de  coninc 
Wilde  yoldoen  al  de  dinc 
Die  hi  hem  hadde  yermeten, 
Hi,  de  Adinghen  hadde  beseten, 
Brac  op  en  ylo  sierre  yeerde, 
Bede  te  waghene  en  te  peerde. 
En  yoer  recht  also  yoort 
Tote  Valenchine  in  die  poort, 
£n  dede  hem  daer  besluten  yaste 
Jeghen  de  Hollansche  gaste, 
Die  hi  yersproken  hadde  te  yoren. 
Dit  quam  den  coninc  ten  oren. 
Doe  brac  hi  op  en  yolghede  niede 
En  yoer  doer  Adinghe  de  stede, 
Diene  seer  wel  ontfinghen 
En  tieghen  hem  blidelike  ghinghen. 
Hi  woude  yoert  en  deet  an  scine, 
£n  trac  yoer  Valenchine, 
En  dede  daer  slaen  an  den  yelde 
Sine  pauwelioene  en  ghetelde. 
Kaerl,  de  der  binnen  was, 
Hine  yermat  hem  doe  niet  das, 


AUS  MELIS  STOKE.  429 

Dat  hine  soude  te  velde  zoeken.  (3,1441)  1234 

Als  ic  versta  hine  wils  niet  roeken, 
Maer  hi  trac  ut  an  dander  zide, 
Dat  hi  ontquam  des  was  hi  blide 
En  hi  Yoer  weder  van  daer  hi  quam 

Als  de  gravinne  dat  vernam, 
Wort  si  droeve  en  sere  ondaen, 
£u  sende  boden  herde  zaen 
An  den  coninc  van  Hollant: 
Si  woude  hem  gaen  in  hant, 
£n  doen  dat  hi  haer  bevale. 
De  coninc  de  bedocht  hem  wale 
Ontfinc  de  vrouwe  aldaer. 
Doe  most  si  al  openbaer 
Haren  zone  gheven  te  hant 
Van  Henegouwen  al  dat  lant, 
En  flant  van  Aelst  en  vier  ambochte 
Want  den  coninc  goet  dat  dochte, 
Dede  hijt  beseghelen  en  bescriven, 
Al  mocht  hem  namaels  niet  blieven. 

Dus  ghesciede  daer  de  dinc. 
En  mijn  here  de  coninc 
Voer  thuus  te  lande  daer  na  saen. 
Dit  was  int  iaer  goeds  ghedaen 
Xij  bondert  vijftich  en  vier  mede, 
Dat  Toer  Valenchine  de  stede 
Coninc  Willem  dus  was  comen, 
Sinen  swagher  te  groten  vromen 
£n  sijnre  suster  kinder  na. 
Dus  ghevielt  als  ic  versta. 
Onghegoet  waren  si  bleven 
Hadt  de  coninc  niet  bedreven. 
Nochtan  sijn  somighe  Henewiere 
AIs  si  in  tlant  comen  hiere, 
Segghen  si,  HoIIant  moet  versinken; 
De  willen  qualike  dat  bedinkeu, 
Dat  he  van  HoIIant  haren  here 
Brochten  in  so  groter  ere. 

Binnen  deen  dat  de  coninc  lach 
Vor  Valenchine,  op  enen  dach 
Quam  hem  boolscap  openbare, 
Dat  hem  een  zone  gheboren  ware 
Van  siere  vrouwen  sinen  wive, 
De  oir  soude  zijn  na  sinen  live. 
De  coninc  verblide  sere 


430  KVS  NELIS  STOKE. 

En  dankets  gode  onsen  here.  (3,1486)  1254 

De  slicken  worden  doe  beweven, 

AIs  hier  Yoren  staet  bescreven, 

En  quam  fhuis  op  enen  dach 

Aldaer  sijn  vrouwe  van  kinde  lach. 

Doe  dede  hi  dopen  sinen  zone, 

Florens  was  gheheten  de  gone, 

Daer  men  of  mach  hoten  (elleu  . 

En  vertrecken  en  voerspellen 

Wonder  ende  iamer  groot, 

Dat  ghesciede  na  siere  doot, 

AIs  ghi  hier  na  sult  verslaen. 

De  coninc  Willam  heeft  ghedaen 

Feesie,  als  hem  selven  dochte, 

Dat  hi  met  eren  doen  mochte, 

En  bleef  ene  wile  in  ruste  daer; 

In  weet  boe  langhe  niet  vorwaer, 

En  ick  encan  niet  al  gheraken 

Te  vertreckene  zine  zaken. 


Tenen  tide  ghinc  hi  (e  rade 
Wat  hi  best  vort  ane  dade. 
Hen  riet  hem  al  sonder  sparen, 
Dat  hi  opwaert  soude  varen 
En  dwinghen  an  hem  wel  dat  rike 
En  besittent  moghendelike, 
So  mocht  hi  dan  onifaen  (e  lone  \ 

Van  Romen  de  keiserlike  crone, 
Dat  waer  hem  eerlike  harde  sere. 
Doe  pensde  selve  de  grote  here: 

Soud  ic  varen  in  vreemden  landen  \ 

En  dwinghen  tote  minen  handen  ^^ 

De  tiedeny  en  mifns  selfs  lant 

Soude  bliven  buten  miere  hant?  i 

Die  dat  doet  hi  moete  riesen^  J 

Sprac  hi ,  want  hier  sijn  de  Vriesen, 
De  woenen  in  dit  Wester  ende  \ 

En  mi  toe  horen.    Het  ware  scende^ 
Liet  ic  de  al  openbare, 
En  voer  hier  en  voer  dare 
Ander  liede  te  doen  tonder^ 
En  taten  de  mine  al  besonder 
Onbeduonghen  sonder  danc. 
Hi  wort  te  rade  eer  iet  lanc 
Dat  hi  de  Vreseu  in  aire  wise 
Soeken  wilde  op  den  yse. 


AU8  HEUS  StOKE.  4^31 

Het  gheTiel  als  hi  ghedochle.  (3,1531)  1256 

Ten  eersten  als  men  riden  mochte 
Over  ijs  en  over  al, 
Gheboot  hi  en  beval 
Dat  men  ghebode  herevaert. 
Men  deet;  en  hi  trac  darwaert 
In  den  winler,  op  enen  dach 
Na  Kors  avonde,  als  hi  lach 
In  ene  vorst  alst  god  woude 
En  het  ummer  wesen  zoude. 
De  coninc  voer  tote  Alcmaere 
En  te  Vronen  oec  daer  nare 
En  al  op  den  groien  yse. 
De  coninc,  stout  en  hoech  van  prise, 
Voer  voren  stout  en  onvervaert, 
Daer  hi  der  Vriesen  gewhare  waerr. 
Daer  hi  se  dicst  sach  met  hopen 
Liet  hi  forse  tot  hem  lopen, 
Of  hi  hadde  ghesijn  opt  velt 
Daer  de  Vriesen  onghelell 
Stonden  ghescaert  na  haerre  wise. 
De  coninc  waende  op  den  yse 
Vast  en  zeeker  hebben  ghereden. 
AIs  hi  sine  lieden  was  leden 
Volghede  hem  niement,  alst  wel  sceen, 
Daer  si  seder  omme  dreven  ween. 
Alse  dus  reet  de  here  van  prise, 
So  brac  dat  orse  door  den  yse, 
Dat  iamer  was  te  ziene  an, 
Dat  aldus  de  edel  man 
fOnghemake  was  van  den  live. 
Doe  quamen  de  Vriessche  kailive, 
De  den  coninc  waren  ghevee, 
Tue  of  dre  of  lettel  mee, 
En  sloeghene  doot  al  onbekent. 
D'ander  quamen  ommelrent 
En  saghen  sine  wapene  an 
Doe  seiden  si:  Dits  een  man 
Die  wel  vorhaer  mach  wesen, 
Doe  quam  daer  een  man  met  desen, 
Diene  kende,  en  seide  saen: 
Wapene!  wat  hebdi  ghedaen? 
Ghi  heht  den  coninc  selve  dootl 
Doe  dreven  si  alle  rouwe  groot. 
Het  moste  bliven,  hel  was  ghedaen. 
Doe  namen  si  de  coninc  saen, 
£a  groevene  daert  hem  goet  dochle 
So  si  alre  heimelicst  mochten. 


432  AU8  MELIS  STOKB. 

In  can  ghewelen  noch  gheraden  (3,1579)  1256 

Bi  wat  zaken  dat  zijt  daden 

Haer  si  groevene  onder  de  moude 

In  een  huis  fHoechoutwoude. 

Si  viere  wistent,  en  niet  mere, 

Waer  begraben  was  de  here. 

Heer  dan  xxYii  iaer 

Lach  de  coninc  begraven  daer, 

Eerne  zijns  selves  zone  wrac, 

Daer  hi  omme  onghemac 

Doghede,  eer  hine  yant  aldaer. 

Hen  screef  doe  ous  heren  iaer 

Xii  hondert  en  Iv  al  bloot,  1256  lan.  28 

Dat  de  coninc  daer  bleef  doot. 

Willem,  de  dus  zijn  lijf  yerloos, 

Was  twintich  iaer  out  doe  men  coos, 

En  Yijftien  iaer  mach  men  lesen 

Hadde  hi  graye  Tan  Hollant  ghewesen, 

En  bleef  doot  al  zonder  zaghe 

Op  sent  Agnieten  achtende  daghe« 


EXCERPTA  EX  CHRONICA  lOHANNIS  DE  BEKA. 

1247  —  1256. 


Occiso  Florentio  strenuissimo  principi  [1234  iuli  19] 
Blius  eius  Wilhelmus  nominis  huius  secundus^  comes  Hol- 
landie  decimusquartus^  hereditarie  sublimatus  est,  dacens  in 
uxorem  Elisabeth  filiam  ducis  de  Brunswic  preclaram  vir- 
ginem^  de  qua  genuit  Florenlium  succedentem  Hollandie 
comitem.  Hic  Wilhelmus  a  primevo  iuventutis  sue  tempore 
magis  adamavit  rigorem  ferri  quam  nitorem  auri.  Eisdem 
temporibus  Fridericus  imperator^  ab  Honorio  papa  dudum 
excommunicatus ;  per  Innocentium  quartum  ab  imperiali 
dignitate  destitutus  est^  et  lantgravius  Thuringie  per  oilG- 
ciales  imperii  Romanorum  rex  electus.  Sed  idem  lantgravius 
paucos  annos  supervixit,  et  Romanum  regnum  denuo  va- 
care  cepit.  Quapropter  idem  apostolicus  de  generali  consi- 


E\  lOHANNE   D£  BEKA. 


433 


lio  fratrum  suoram  dominum  Petrum  Capucium  ad  velum 
aureum  sancti  Georgii  diaconum  cardinalem  delegavit  in 
Germaniam^  monens  ut  ofliciales  iterato  celebrarent  electio- 
nem  regiam.  Electores  itaquO;  convenientes  apud  pagum 
Woringie  Coloniensis  diocesis^  elegerunt  in  regem  Wilhel- 
mum  domicellum  HoUandie^  protestantes  ipsum  potentiorem 
esse  principem  in  regno  Germanie.  £t  ecce  quam  primum 
publicata  fuit  eleclio  ^  totius  militie  solennis  erat  exaltatio^ 
nam  et  idem  electus  vicesimnm  agens  annum  adhuc  fuit 
imberbiS;  robore  decorus^  cute  candidus^  crine  nigerrimuS; 
statura  procerus  ac  in  dispositione  totius  corporis  coUau- 
dandus. 

Sed  quoniam  idem  adolescentulus  electionis  sue  tem- 
pore  fuit  armiger,  ideoque  cum  repentina  festinatione  pre- 
parata  sunt  omnia  quecunque  sibi  fuerint  necessaria^  ut 
secundum  ritum  christicolarum  imperatorum  miles  fleret  an- 
tequam  Aquisgrani  diadema  regni  susciperet.  £t  quoniam 
plerique  mililes  moderno  tempore^  parcimoniis  intendentes^ 
omissis  sumptuosis  solennitatibus  saltem  per  colaphum  mi- 
litarem  dignitatem  accipiunt  ^  ideoque  multi  regulam  eius- 
dem  ordinis  ignorantes  debite  militare  nesciunt:  quamobrem 
materiam  aliquantisper  prorogare  decrevimus^  et  presenti 
chronographia  dignum  annotare  duximuS;  qualiter  hic  Wil- 
helmus  secundum  christianam  institutionem  miles  est  ef- 
fectuS;  atque  regulam  militaris  ordinis  cum  summa  festivi- 
tate  professus  est;  ut  ex  eo  discant  moderni  milites^  quale 
iugum  in  ordine  suo  susceperint;  ac  certe  quale  votum  in 
professione  sue  regule  promiserint. 

Itaque  preparatis  in  ecclesia  Coloniensi  omnibus^  post 
evangelium  solennis  misse  prefatus  Wilhelmus  armiger  co- 
ram  cardinali  productus  est  per  regem  Bohemie,  dicentem 
in  hunc  modum :  Vestre  reverentie,  pater  almiflue,  presenta-^ 
nms  hunc  electum  armigerum,  devotissime  supplicantes  qua- 
tems  vestra  paternitas ,  votivam  eius  professionem  accipiat, 
ut  mlitari  nostro  collegio  dignanter  adscribi  valeat.  Dominus 
autem  cardinalis  in  pontificalibus  assistens  ornamentis^  ei- 
dem  dixit  armigero  secundum  etymologiam  eiusdem  nominis^ 
quod  est  miles:  Oportet  unumqU^que  militare  voientem, 
esse  magnanimum ,  ingenuum,  largifluum^  egregium  et  stre- 
nuum.  MagnAmmum  in  adversitate,  ingenuum  in  consan" 

BOEHMER  FONTES  2.  28 


434  KX  JOHANICE  DK  BEKA. 

guiwUate,  largiflmm  in  honestate,  egregmn  m  curiaBtate, 
et  strenuum  in  virili  probitate.  Verumtameny  antequam  votum 
professionis  tue  facias,  cum  maiura  deliberatione  iugum  re- 
gule  prius  audies.  Hec  est  itaque  regula  milUaris  ordims:  in 
primis  cum  devota  recordatione  dondnice  passionis  missam 
diurnatim  audire;  pro  fide  catholica  corpus  audacter  expo" 
nere;  sanctam  ecclesiam  cum  mimstris  eius  a  quibuscunque 
grassatoribus  liberare;  viduas  pupUlos  aut  orphanos  in  eo- 
rum  necessitate  protegerey  iniusta  bella  vitare;  iniqua  stipen- 
dia  renuere;  pro  liberatione  cuiuslibet  innocentis  duellum 
nUre;  tyrocinia  non  ni^  causa  mUitaris  exerdtH  frequentare; 
imperatori  Romanorum  seu  eius  patritio  reverenter  in  tem- 
poralibus  obedire;  rempublicam  ilHbatam  in  vigore  suo  per- 
mittere;  feudalia  bona  regni  vel  imperH  nequaquam  oHenare; 
ac  irreprehensibiliter  apud  deum  et  homines  in  hoc  mundo 
vivere.  Hec  staluta  militaris  regule  si  devote  custodieris,  et 
pro  posse  sive  nosse  diUgenter  adimpleveris ,  sdas  te  mereri 
temporalem  honorem  in  terris,  et  post  hanc  vitam  requiem 
eternam  in  celis.  His  autem  expletis^  dominus  cardinalis 
coniunclas  manus  eius  tyronis  clausit  in  missali  super  lectum 
evangelium^  ita  dicens:  Vis  ergo  militarem  ordinem  in  no- 
mine  Domini  susdpere  devote,  et  regulam  tibi  verbotenus  ex- 
plicatam  pro  tua  possibilitate  perficere?  Gui  respondit  ar- 
miger:  Volo.  Dominus  autem  cardinalis  subsequentem  ex- 
inde  professionem  .eidem  armigero  dedit^  quam  et  idem 
armiger  palam  omnibns  in  hunc  modum  legit :  Ego  Wilhel- 
mus  Hollandiensis  militie  princeps,  sacrique  imperii  vasaihis 
liber,  iurando  profiteor  regule  militaris  observantiam  in  pre- 
sentia  domini  mei  Petri  sancti  Georgu  ad  Velum  aureum 
diaconi  cardinali  et  apostolice  sedis  legati  per  hoc  sacro- 
sanctum  evangelium  quod  tnanu  tango.  Cui  cardinalis :  Hec 
devota  professio ,  peccatorum  tuorumsit  vera  remissio.  Amen. 
His  itaque  dictis  rex  Bohemie  grandem  dedit  ictum  in  collo 
tyroniS;  ita  dicens:  Ad honorem  omnipotentis  dei  temiktem  or- 
dino,  ac  in  nostro  collegio  te  gratulanter  acdpio  ;  et  memenfo, 
quod  salvator  mundi  coram  Ama  pontifice  pro  te  colaphisa- 
tus  et  illusus,  coram  Herode  rege  chlamyde  vestitus  et  derisus 
et  coram  omm  populo  nudus  et  vulneratus  in  cruce  suspensus 
est,  cuius  opprobria  te  meminisse  suadeo^  cuius  crucem  ac- 
ceptare  le  consulo,  cuius  etiam  mortem  uldsd  te  moneo. 


EX  JOHAJNNE   DB  BEKA.  435 

Quibns  tta  solemniter  adimpletis^  novus  tyro  post  dic-* 
tam  missam  cum  stridentibus  buccinis^  perstrepentibus  tym- 
panis  j  et  tinnientibus  cymbaUs^  contra  filium  regis  Bohemie 
tribus  vicibus  commisit  hastiludium;  et  exinde  cum  gladiis 
emicantibus  dimicando  tyrocinium  explevit^  celebravitque 
magnificis  expensis  triduanam  curiam;  ao  donis  largifluis 
cunctis  magnatibus  suam  manifestavit  honoriflcentiam. 

Sed  et  dominus  Petrus  cardinalis  interim  omnem  rem 
gestam  per  festinum  nuntium  literatorie  conscripsit  domino 
Apostolico.  £t  dominus  papa  plurimum  gavisus  ex  hac  fama 
dispensatori  suo  tenorem  subsequentis  epistole  destinavit : 

Innocentius  episcopus^  servus   servorum  dei^  rectori 

sancte  Marie  in  Cosmedin  salutem  et  apostolicam  benedic- 

tionem.  Confitere  nobiscum  fili;  qui  tanquam  vividum  cor- 

poris  membrum  sentire  nosti  cum  capite.  Nobis  igitur  tibi 

iucunda  scribentibus^  iucundus  agnosce^  quod  quinto  nonas 

octobris  in  curia  iuxta  Coloniam  solemniter  congregata^  cha- 

rissimus  in  Christo  filius  noster  Wilhelmus  comes  Hollandie 

communi  voto  principum;  qui  in  eleclione  cesaris  ius  habere 

noscuntur^  in  Romanum  regem  ceteris  principibus  applau- 

dentibus  est  electuS;  sicut  per  literas  regis  eiusdem^  et  di- 

lecti  fiMi  nostri  Petri  sancti  Georgii  ad  Vclum  aureum  dia- 

ooni  cardinalis  nobis  constitit  manifeste.  Porro  nt  super  gau- 

dium  quod  de  prospero  gesto  negotio  est  agendum^  tibi 

etiam  de  persona  electi  cumuletur  novum  gaudium^  idem 

rex^  sicut  eodem  cardinale  referente  percepimus  et  publica 

fama  testatur;,  est  fidelis  catholicus^  animo  prudens  ^  militia 

strenuus^  propriis  potens  viribus^  muUorum  principum  con* 

sanguinitate  et  affinitate  connexus^  iuventute  fervidus^  ex- 

perientia  moderatus^  grafus  moribus^  et  specie  corporis  in 

oculis  omnium  gratiosus.  Quapropter  speramus  in  Domino 

et  ipsius  potentia  maiestatis  ^  quod  sub  pedibus  eiusdem  re- 

gis  persectttore  calcato  velociter^  et  malignantium  capitibus 

conquassatis  7  fides  catholica,  pax  ecclesie,  tranquiliitas  or- 

bis^  ac  fidelium  status  debeant  ab  omnipotente  per  ipsuno 

magnifice  reparari^  nam  et  innumerabiles  magnates  huio 

electo  protinus  sua  capita  subdiderunt.    Hec  ergo  dic  eft 

manda  ftdelibus  quos  nosti  de  his  rumoribus  gavisuros. 

Datum  etc. 

Interea  cum  adbuc  electus  rex  in  exultatione  resideret 

28* 


436  SX  JOHAWNB  DE  BEKA. 

apud  Woriiigiam;  atque  tridaanam  iam  explevisset  curiam^ 
quarta  dehinc  exorta  luce^  cum  brumale  gelu  graminosam 
terre  superficiem  in  aurora  constringeret ,  tubicinalum  est 
castra  tollere  et  civitatem  Aquensem  obsidione  cingere.  Ci- 
ves  autem  Aquenses  contra  festinaverunt  extemplo  portas 
claudere  et  valvas  obstruere.  Nec  mora  quin  et  idem  elec- 
tus  cum  invictis  bellatoribus  papiliones  in  gyrum  erexit^  et 
cum  principibus  arcana  consilia  tractavit  qualiter  aliquod 
machinamentum  posset  excogitari  ^  quo  regia  civitas  absque 
tormentis  posset  obtineri.  Denique  per  quosdam  ingeniosos 
opifices  decretum  est^  ut  populare  vulgus  vallum  procere 
celsitudinis  extrueret^  ac  urbem  in  modum  aggeris  undicun- 
que  ciugeret.  Et  cum  eadem  civitas  in  convallibus  montium 
situata  plurimis  aquis  sulphuriis  est  irrigua^  multisque  fon- 
tibus  lympidissimis  superabinde  lluida^  ideo  semper  inun- 
dans  aqua  nullibi  defluentem  habens  meatum^  adeo  breviter 
exuberare  incepit^  ut  nullus  civium  absque  navigio  pro- 
prium  domicilium  commode  posset  exire.  Hoc  ergo  gravi 
dispendio  burgenses  aiHicti  y  promiserant  electo  regi  portas 
urbis  absque  rebellione  patefacere  y  et  eundem  pro  vero  do- 
mino  votive  suscipere  j  ut  circumseptum  vallum  infringi  pre- 
ciperet^  et  inundantem  aquam  consueto  meatu  manare  per- 
mitteret.  Igitur  infracto  vallo  rex  ultima  die  mensis  octo- 
bris  urbem  ingressus  est;  et  ab  universis  civibus  gloriose 
receptus. 

Postera  vero  die^  que  est  omnium  Sanctorum  festiva 
solemnitas,  universa  multitudo  prelatorum  et  principum  de- 
duxit  electum  regem  ad  basilicam  perpetue  virginis  Marie, 
ut  solemnem  benedictionem  acciperet  secundum  ritum  anti- 
que  consuetudinis.  Quem  Monasteriensis  et  Mindensis  epis- 
copi  simul  ordinarnnt  infra  sacrarium^  sed  eundem  Leodien- 
sis  et  Traiectensis  episcopi  vestitum  ornamentis  leviticis  in 
modum  diaconi  produxerunt  ante  regale  solium^  quem  ex 
tunc  Coloniensis  archiepiscopus  cancellarius  Italie  colloca- 
vit  in  sede  maiestatis^  ita  dicens :  Super  thromm  regfdglo- 
riose  sedenSj  iudicium  et  iusticiam  in  terra  fadas.  Archi- 
episcopus  vero  Maguntinensis  cancellarius  Germanie  cum 
oleo  sanctificato  dextram  eius  foras  unxit^  ita  dicens:  Con- 
secrare  te  dignetur  omnipotens  deus  in  regem  Romanorum, 
qui  David  per  manum  Samuelis  prophete  regem  inungi  ius- 


EX  JOHANN£  DE  BEKA.  437 

sU  super  papulum  Hebreorum.  Archiepiscopus  autem  Tre- 
verensis  cancellarius  Gallia  manus  illi  superimposuit  ^  ita  di- 
cens :  Descendat  m  te  spiritus  sapientie  intelHgentie  sdentie 
pietcUis  fortitudms  et  cansUH,  replearisque  spiritu  timoris 
Domini.  Marchio  quidem  Brandenburgie  regis  camerarius 
annulum  ei  tradidit  ^  ita  dicens :  Accipe  signaculum  monar- 
chie,  ut  Romanum  regmm  in  suo  vigore  consertes,  quod  ab 
incursione  barbararum  tneicta  virtute  defendas.  Dux  autem 
Saxonie  regis  iusticiarius  donavit  ipsi  gladium^  ita  dicens: 
Accipe  sceptrum  regium^  ut  rebelles  severa  correcHone  po- 
tenter  affiigas,  omnesque  benevolos  in  tranquitta  pace  guber" 
nes.  Dux  equidem  Bavarie  comes  Palatii  seu  dapifer^  dedit 
ipsi  globum  aureum^  ita  dicens :  Accipe  glabum  sphericum 
et  omnes  terre  natianes  Romano  regno  subiice,  ut  gloriosus 
mgustus  appellari  valeas.  Rex  dehino  BohemiC;  regis  pin- 
cema^  de  consensu  Coloniensis  archiepiscopi  coronam  ar* 
genteam  capiti  eins  superimpressit;  ita  dicens :  Acdpe  splen- 
dkdam,  et  sis  in  virlmsis  actibus  adea  choruscus  in  terris,  ut 
coronam  eteme  fetidtatis  habere  merearisin  celis.  Post  hec 
aulem  circumstantes  prihcipes  adorantes  maiestatem  regiam, 
acclamaverunt  ipsi  salutem  laudem  et  gloriam.  Accedentes 
quoque  singulatim  primates  ad  regale  solium  prestiterunt 
eidem  debite  fidelitatis  homagium. 

Tunc  his  mira  solemnitate  peractis  ^  idem  rex  per  ple- 
nam  hebdomadam  festivam  explevit  curiam^  cunctisque  prin- 
cipibus  sue  ditionis  patefecit  excellentiam.  Demum  octavo 
die  convenientes  oiBciales  imperii ,  statuerunt  arcanum  col- 
loquium ,  ut  de  ccHumoditate  regis  tractarent  speciale  con- 
silium;  quatenus  magnifici  viri;  scilicet  Otto  Traiectensis 
episcopus  eius  patruus ;  et  Heinricus  Brabantie  dux  ipsius 
avuncuIuS;  eiusdem  regis  consiliatores  et  auxiliatores  fo- 
rent;  et  iuveniiem  animum  eius  a  belli  strepitu  temperarent. 
Dominus  vero  Lubbertus  regalis  abbas  EgmondensiS;  vir 
maturus  et  egregius  y  constitutus  est  eius  vicecancellarius. 
Quibus  ita  gestis  rex  in  magna  gratitudine  cunctis  principi- 
bas  valedixit^  et  universa  castra  Romani  regni  studiosus 
perlustraviL 

Offlnes  ubique  castellanii  sibi  debitam  exhibuerunt  obe- 
dientiam^  preterquam  solus  castellanius  apud  Imperatoris 
Insulam.  Quapropter  ipse  rex  iam  dictum  castrum  cum  in- 


438  EX  JOHANNE  PE  BEKA. 

victis  circuniYallayit  armigeris^  impugnans  idein  diversornm 
tormentorum  ingeniis.  Nam  creberrimi  ictas  et  iactus  saxo- 
rum  quassaverunt  turres  et  menia  aliquoties,  et  aries  ferrate 
frontis  impegit  portas  et  antemuralia.  Econtra  vero  castel- 
lanius  victualibus  et  armis  abunde  premunitus  fuit^  qui  per 
annum  et  amplius  ipsum  castrum  honorifice  defensavit^  de- 
ficientibus  demum  victualibus,  idem  castellanius  expetivit 
veniam^  quem  et  ipse  rex^  obtento  castro^  recepit  in  gra- 
tiam^  ut  sibi  de  cetero  fidelis  esset^  nec  rebellionera  adver- 
sus  eum  aliquatenus  attentaret. 

Demum  appropinquante  epiphania  Domini  rex  nftigravit 
ad  Coloniam  ^  ut  ibidem  in  honorem  trium  regnm  solemnem 
immolaret  hostiam.  Fuit  enim  illis  diebus  regens  et  legens 
apud  Coloniam  dominus  Albertus  Ratisponensis  episcopas 
de  ordine  Predicatorum  ^  magnus  in  nigromantia ,  maior  in 
philosophia;  sed  maximus  in  thecdogia ;  qui  regem  humillime 
precabatur^  ut  in  die  solemni  secum  discumbere  dignaretur. 
Rex  autem  sperans  aliquod  prodigiale  signum  videre^  no- 
luit  eidem  reverendo  patri  preces  supplices  denegare.  Ce- 
lebratis  igitur  epiphanie  soIenniiS;  idem  episcopus  a  studo- 
rio  suo  progrediens  regem  cum  sua  familia  gratiose  susce- 
pit.   Quem  extra  cenaculum  in  viridarium  secum  adduxit, 
ubi  ministeriales  mire  pulchritudinis  aifuerunt^  qui  ad  con- 
vivalem  letitiam  quevis  necessaria  preparaverunt.  Fuit  uti- 
que  diebus  illis  hyems  asperrima  totaque  superficies  terre 
cooperta  nive  maxima.  Quapropter  universa  multitudo  pro- 
cerum  murmurare  cepit  adversus  episcopum;  quod  in  tam 
horrido  frigore  convivas  suos  absque  foco  prandere  iussis- 
set  intra  pomarium.  Sed  postquam  dominus  episcopus  futu- 
rorum  omnium  conscius  ^  una  cum  rege  resideret  ad  men- 
sam  y  et  omnis  conviva  secundum  statum  dignitatis  sue  lo- 
catus  exspectaret  escam,  ecce  glaciei  et  nivis  immensa  mo- 
les  in  momento  disparuit^  ac  estivalis  calor  emicantibus  so- 
lis  radiis  ferventer  invaluit^  terra  gramineum  germen  edidit, 
et  vemantes  flores  in  mira  venustate  protulit  Una  quevis 
arbor  frondibus  extemplo  viruit^  et  maturos  fructus  ad  ves- 
cendum  cunctis  exhibuit^  vinea  florens  odorem  suavitatis 
reddidit;  et  recentes  uvas  in  ubertate  magna  cito  prebnit, 
garritus  volatilium  applaudentibus  alis  illic  intonuit,  quarum 
grata  modulatio  cunctis  accumbentibus  magnam  exultatio- 


CX  J0I1ANX8  DB  BEKA.  439 

nem  intQlit.  Qoid  longius  algor  hyemalis  frigiditaUs  prorsus 
ievanuit^  et  fervor  estivalis  caliditatis  in  tantum  efferbuit;  ut 
•quidam  discumbentium  propter  aeris  intemperiem  exutis  du- 
plicibus  indumentis  seminudos  se  facerent^  et  plurimi  sub 
frondosis  arborum  frondibus  hinc  inde  refrigerium  appete* 
rent.  Ministeriales  vero  detulerunt  ubique  copiosam  epula* 
rum  plenitudinem^  ita  ut  abunde  satiarent  populosam  con- 
vivarum  multitudinem.  Et  letatus  est  rex  cum  simul  discum- 
'  benlibtts  in  eadem  curia  tot  et  tanta  cernens  inaudita  mira- 
biiia.  £xpleto  demum  convivio  turba  ministerialium  quasi 
fantasma  disparuit^  garritus  avium  omnino  siluit^  germen 
arboreum  confestim  evanuit^  florida  tellus  inarescens  exaruit, 
copia  nivis  iterato  rediit;  et  repetinum  gelu  truculenter  in* 
horruit^  ut  omnes^  qui  prius  exutis  vestibus  desudaverunt 
infra  convivium,  nunc  trepidantes  accelerarent  ad  ignem  in- 
fra  cenaculum. 

His  autem  mira  iucunditate  peractis^  Albertus  episcopus 
instanter  exoravit  regem^  quatenus  fratribus  suis  Predica- 
toribus  claustralem  aream  in  civitate  Traiectensi  vellet  ex«- 
petere^  et  eisdem  pro  stabilitate  regni  sui  munificas  eleemo-- 
sinas  attribuere.  Rex  autem  supplicatorias  preces  eiusdem 
reverendi  patris  clementer  exaudiens^  Traiectum  exinde  des- 
cendit.  Quem  Otto  pontifex  eius  patruus  cum  prelatis  et  ci- 
vibus  gloriose  suscepit^  qui  de  fidelium  suorum  consilio 
burgensis  effectus  est^  et  extunc  spaciosam  campi  plani- 
ciem  infra  civitatem  nemine  contraveniente  mercatus  est^ 
quam  ad  structuram  claustri '  donavil  antedictis  fratribus  in 
eleemosynam^  insuper  et  auri  fulvi  satis  magnam  copiam. 
Denique  confirmatis  ab  eo  libertatibus  civitatis  et  eoclesie^ 
idem  rex  gloriose  susceptus  est  intra  comitatum  HoIIandie^ 
qui  6t  in  Haga  regale  palatium  extruxit^  ubi  de  causis  ar- 
duis  regni  tribunale  consistorium  frequentavit. 

Civitatenses  autem  et  castrenses  iraperialis  camere  red- 
diderunt  eidem  benevole  censum  regium^  ita  quod  indefi« 
cienti  tfaesauro  suo  exuberaret  gazophylacium.  Qui  quoque 
pro  tractatu  generalis  pacis  convenerunt  apud  Maguntiam^ 
destinantes  eidem  per  solennes  nuntios  hanc  epistolam: 

Glorioso  domino  suo  Romanorum  regi  Wilhelmo  consu- 
les  et  iudices  plus  quam  septuaginta  civilatum  superioris 
Germanie  reverentiam  et  obsequium  perennale.  Excellentie 


L .mm^ 


440  £X  JOBAKRB   DE  BEKA. 

vestre  tenore  presentiom  declaramus^  quod  nobis  apud  Ha- 
gunliam  existentibus  die  decimonono  mensis  iunii  ad  gene* 
rale  coUoquium^  raediante  nobiii  viro  Alberto  de  Waldecke 
imperialis  aule  iustitiario  firma  pax  et  treuge  stabiles  super 
universis  guerris  et  discordiis  sunt  statute.  Quapropter  ma- 
iestatem  vestram  regiam  humiliter  exoramus  et  consulimns 
quantum  licet^  quatenus  pacem  terre  salubriler  inchoatum 
per  literas  magnipotentie  vestre  iam  dignemini  confirmare^ 
eo  quod  vestrum  commodum  utilitatem  salutem  importare 
dinoscitur  et  honorem ;  sdentes  quod  vestre  serenitatis  ad- 
ventum  nobis  salubrem  ad  partes  nostras  cum  ingenti  desi- 
derio  prestolamur.  Datum  apud  Maguntiam^  ultima  die  men- 
sis  iunii  [1255]. 

Rex  ergo  hac  epistola  gratulanter  accepta^  pacem  inchoa- 
tam  sub  banno  capitalis  sententie  firmiter  observari  prece- 
pit;  quinimo  prelibatos  ambasiatores^  ditatos  regiis  mune- 
ribus  y  ad  patriam  honorifice  destinavit. 

Eisdem  diebus  dominus  episcopus  cum  ecclesia  Tra- 
iectensi  glorioso  regi  conquestus  est,  quod  idem  episcopus 
a  comite  de  Ghore  tam  in  possessionibus  quam  in  homini- 
bus  iniuriatus  est^  quapropter  et  ipse  rex  eundem  comitem 
citari  fecit  ad  ipsius  presentiam.  Sed  et  idem  comes  nequa- 
quam  comparere  volens,  absenlavit  se  per  obstinatam  con- 
tumaciam.  Rex  autem  coram  altari  sancti  Martini  oonfesso- 
ris  arma  protinus  induens,  indesinenter  equitanS)  predictum 
comitem  capiens^  et  terram  eius  depopuIanS;  cum  victoriali 
laude  Traiectum  revenit^  captlvum  comitem  episcopo  dedit, 
ac  eundem  iure  debito  dignitate  sui  nominis  deprivavit 

Anno  domini  m.cc.xl.ix.  venerabilis  pater  dominus  Otto 
Traiectensis  episcopus  iii.  nonarum  aprilis  obdormivit  in  Do- 
mino ,  tumulatus  apud  ecclesiam  maiorem  honore  congruo. 
Hic  Otto  sedecim  annis  egregie  rexit  episcopatum^  quem  in 
introitu  suo  pauperrimum  invenit^  sed  superabundantem  in 
multis  divitiis^  suis  posteris  reliquit. 

Post  obitum  reverendi  patris  OttoniS;  Gosvinus  sancti 
JohannisinTraiectoprepositus  tricesimus  septimus  electusest 
episcopus.  Hic  Gosvinus  ab  Amstel  oriundus  saltem  ad  an- 
num  vel  paulo  plus  regens  episcopatum^  vir  erat  simplicitati 
dedituS;  et  de  rebus  ecclesie  minus  bene  sollicitus.  Qua- 
propter  totus  episcopatus  in  brevi  tempore  tantundem  pene 


EX  JOHAimS.  DE  BSKA.  44! 

distraotus  fnit^  quantum  paulo  prius  per  dQminum  Ottonem 
gloriose  sublimatus  fnit.  Provisores  autem  ecclesie;  totius 
episcoxmtus  utilitati  fideliter  intendenteS;  coadnnaverunt  ge^ 
nerale  capitulum^  ut  de  bono  statu  terre  tractarent  generale 
colloquium.  Convenerunt  enim  ad  hanc  synodum  Wilhelmus 
Romanorum  rex  egregius^  dominus  cardinalis  Petrus  Capu-* 
tius  et  Conradus  Coloniensis  archiepiscopus.  In  quorum  pre- 
sentia  Gosvinus  electus  astans  honori  cessit  et  oneri^  ac  in 
manus  regis  et  cardinalis  renunciavit  episcopatui.  Dominus 
autem  cardinalis  ad  postulationem  archiepiscopi  Coloniensis 
extunc  Heinricum  de  Vigena  cathedrari  iussit^  cui  similiter 
et  ipse  rex  per  pastoralem  baculum  et  annulum  ^  t^mpora- 
lem  iurisdictionem  dedit.  Fuit  etenim  Heinricus  eiusdem  ar- 
chiepiscopi  consanguineus^  vir  illustris  et  constans  et  mag- 
nanimuS;  ac  ecclesie  Coloniensis  archidiaconus  ^  pro  quo 
totus  episcopatus  Traiectensis  nimium  exultavit  et  oum  gra-* 
tianim  actione  deo  celi  devotissime  benedixit. 

Heinricus  itaque  tricesimusoctavus  ordinatus  episcopus^ 
quevis  ecclesiastica  ministeria  pia  solicitudine  sublimare  stu-* 
duit^  nihilominus  et  temporalia  iura  strenua  probitate  guber* 
nare  disposuit.  Sed  livor  et  indignatio  dominorum  de  Amstel 
et  de  Woerden  vehementer  inflammari  cepit  adver^us  eundem 
episcopum^  pro  eo  quod  Gosvinus  propinquus  eorum  destitutus 
esset  per  generale  capitulum.  Qui  conspiratorie  comiti  Gel- 
drie  federati  totum  episcopatum  assiduis  perturbaverunt  in- 
cursionibus  y  quibus  Heinricus  viriliter  se  opposuit  cum  qui*- 
busdam  suis  ministerialibus.  Denique  post  multas  incursio- 
nes  definitum  est^  ut  utraque  pars  in  planicie  pratorum  vi- 
rentium  conveniret  ad  bellum  campestre  ^  et  ibidem  sub  die 
determinata  pro  corona  victorie  decertarent.  Domini  siqui- 
dem  de  Amstel  et  de  Woerden  contractis  undecunque  mul- 
tis  preliatoribus  in  magna  superbia  devene^unt  ad  locum  oer- 
taminis,  ut  totis  viribus  disturbarent  exereitum  Heinrici  pon- 
tificis.  Econtra  vero  iam  dictus  episcopus  vasallos  suos  cum 
burgensibus  fideliter  admonuit^  et  arrogantiam  illorum  duo- 
Tum  potenter  edomare  disposuit.  Cum  itaque  preliandi  dies 
iam  instaret^  ut  idem  episcopus  cum  suo  exercitu  locum 
certaminis  adiret;  Coloniensis  archiepiscopus  diebus  illis 
existens  in  Traiecto  pretiosum  annulum  dedit  Henrico  pon- 
tifici ,  dicens  hec  verba  coram  innumerabili  turba  circum- 


442 


KX  JOHASNB  n  BCKA. 


astantis  popnli :  RH  y  preeordiaUs  securus  esto,  ^fuomam  ho- 
diemo  die  per  intercessUmem  beati  Marlini  confessoris  almi- 
fM  et  per  virtutem  presenMs  annuli  omnem  rebeUianem  ad- 
eersariorum  tuonm  egregie  coercebis,  et  victorialem  lau- 
dem  de  cunctis  ininuds  tuis  sine  dubio  reportabis;  ego  nam- 
que  dvUatem  hanc  cum  matronis  et  canonicis  fideHssime  tiU 
custodiam,  et  solemnem  orationem  interim  domino  deo  eser- 
cUuum  pro  labore  tuo  fadam.  Heinricas  igitur  episcopus  his 
auditis  in  Domino  confortatus  ^  cum  sonitu  tubaram  concre- 
pantium  et  exercitu  bellatorum  dec^ntium  urbem  egrediens, 
eampum  belli  decenter  adivit^  ac  acies  suas  ad  preliandam 
sagaciter  ordinavit. 

Interea  cum  hec  agerentur  apud  Traiectum,  Wilhelmus 
Romanorum  rex  festino  referente  nuncio  percepit  episco- 
pum  et  prefatos  dominos  contraxisse  populosum  exercitum^ 
ut  in  pratis  virentibas  committerent  exosum  prelium.  Qua- 
propter  et  ipse  rex  festinanter  adunavit  expeditos  equites 
et  elegantes  pedites  viam  celerem  versus  Traiectam  insti- 
tuens^  ttt  huiusmodi  belli  tumultum  interciperet^  et  pads 
amicitiam  utrobique  reformaret.  Et  ecce  regalis  exercitus 
per  borealem  portam  vix  urbem  intraverat^  cum  episcopalis 
exercitus  per  occidentalem  portam  civitatem  iam  exierat. 
Archiepiscopus  vero  Coloniensis  cum  matronis  et  canonicis 
circa  civitatem  curam  agens  ^  et  angulom  civitatis  in  gyram 
undecunqne  perlustrans,  claviculariis  urbis  indixit  valuas 
urbis  firmiter  obserari^  et  sibi  olaves  portarum  absque  dila- 
tione  deferri^  ignorans  quod  exercitus  urbem  recenter  esset 
ingressuS;  ac  infra  muros  sub  arcta  clausura  circumseptas. 
Rex  igitur  festinanter  episcopalem  exercitum  volens  inseqai^ 
nullibi  patentem  adinvenit  exitum^  et  cum  idem  rex  aliquan- 
tulum  moram  traheret ,  nemoque  valvas  urbis  cito  pateface- 
ret^  ex  animi  sui  vehementia  cepit  extemplo  seras  portarum 
evellere^  et  vectes  ferreos  atterere;  ut  incessanter  episco- 
palem  insequi  possit  exercitum;  et  iam  inchoatum  sequestrare 
prelium.  Archiepiscopus  vero  Colouiensis  hoc  intelligenS; 
vehementer  anxiatus  est^  credens  civitatem  a  rege  esse  cap- 
tam^  et  exercitum  per  davigerorum  ignaviam  intromissum. 
Quamobrem  et  ipse  cum  matronis  et  canonicis  urbis  excu- 
bias  observans  ^  regis  presentiam  confestim  aggressus  est^ 
ac  eidem  facto  silentio  taliter  allocutus  est:  Domine  rex,  au- 


EX  JOHAKNE  IMB  KKi. 


443 


iiat  maffmficentia  vestra  quedam  sermams  mei  bretnioquia. 

Regie  maiestatis  interest  stibiectum  si6i  populnm  in  tranquilla 

pace  regere^  equilalem  iudicium  et  iustitiam  in  terra  facerCy 

mnc^  ergoy  salva  vestra  reverentia  si  fas  est  dicerCy  vereor 

econtra ,  quod  hac  de  causa  cum  armatis  bellatoribus  cii^a^ 

tem  occupastis,  serasque  portarum  infringi  precepistis,  tU 

burgenses  a  propria  civitate  possetis  ea^cludere,  et  eandem 

intromissis  novis  inqmlinis  potestati  vestre  subUcere.  Si  au* 

tem  hoc  quod  absit  contra  iustitiam  attentare  presumpserilis, 

me  vestrum  cancellarium  confunditiSy  et  honorem  magnificen* 

tie  vestre  plurimum  diminuitis.  Quapropter  vestram  benigm- 

tatem  clementer  admoneo ,  quatenus  hanc  urbem  mihi  digne^- 

mim  restituere,  et  concives  a  violenta  molestatione  dmittere. 

Rex  autem  expletis  sermonibus  einsdem  episcopi^  tale  re- 

sponsum  dedit  iii  audientia  circumstantis  populi:  Venerande 

pastor  et  episcope,  sicut  tua  novil  industria  decet  regem  ubt" 

que  bella  supprimere  j  et  grassatores  austera  correctime  po-^ 

tenter  affligere;  discemas  igitur  quantum  nobis  dedecus  esset 

et  opprobrium  ,si  in  confimo  maiestatis  nostre  popiHare  com^ 

mitteretur  hoc  prelium.  Ideoque  cum  miMbus  nobis  adiunc^ 

tis  et  armigeris  dvitatem  hanc  potenter  introivimus,  et  epis^ 

copum  cum  ministeriaHbus  suis  reconciliare  decrevimus.  Post-- 

quam  autem  intelligimus  episcopum  foris  esse  cum  civibus  ad 

commttendum  campestre  prelium,  maturamus  iter  ut  festi^ 

nanter  eius  insequeremur  eserdtum.  Jgitur  nobis  aliquantis^ 

per  exspectantibus,  cum  nemo  compareret  qui  intrantibus  ur-- 

Us  patefaceret  esitum,  et  sic  hactenus  nostrum  bone  volun-' 

iatis  proposifum  impediretur;  securibus  et  malleis  vectes  et 

mkas  infringi  precepimus,  et  vestigia  precedentis  ewerdtus 

mequi  mandavimus,  quatenus  edictum  bellum  interdperemus 

aulhoritate  regia,  ut  utraque  pairs  sine  conflietu  cum  pace  ra- 

diret  ad  propria.  Non  enim  estimare  debes  quod  adversua 

Heinricum  pontificem  aliquo  modo  fellitum  geramus  aninfUm, 

quempaulo  pridem  ex  bono  fax)ore^  te  rogante,  poslulammus 

in  episcopum;  quimmo  dvifatem  hanc  sub  nosfram  protecfio-- 

nem  benigne  suscepimus,  cuius  iamdudum,  pronUssa  fidelifak, 

burgensis  effecti  sumus.  Uf  aufem  cognoveris,  quod  in  dolo 

tjhi  non  loquimur,  ef  episcopo  sive  civitafi  non  irascimur,  ecee 

iam  urbem ,  quam  inopinafe  cepimus  ^  ef  esckisis  dvibus  pos- 

sidere  possumus ,  tM  benigne  resfituimus ,  et  preconis  voce 


444  EX  lOUAHNE  l>E  BEKA. 

tiMcinan  precipimus,  quatems  nostri  commilitones  ad  hos^ 
pitiatendmt,  arma  deponant,  et  residuum  diei  in  letUia  de- 
ducant. 

Interea  dominas  episcopns  adversus  inimicos  suos.cra- 
dele  bellum  agens^  plerosque  fugavit^  multos  occidit^  et  do- 
minos  de  Ams.tel  et  de  Woerden  captivos  comprehendit^ 
quos  extemplo  funibus  alltgan  precepit^  atque  circa  dextra- 
rium  suum  trociiantes  infra  Traiectum  deduxit.  £t  quam- 
primum  vespertinum  cepisset  intonare  cymbalum^  idem 
episcopus  urbem  victoriosus  ingressus  est^  et  tam  a  rege 
quam  ab  archiepiscopo  gloriose  receptus  est.  Ad  quorum 
devotam  suppUcationem  idem  episcopus  prelibatos  captivos 
suscepit  ad  veniam^  quibus  etiam  relaxata  prisione  magnam 
abinde  fecit  gratiam.  Altera  vero  die  cum  aurore  iubar  ru- 
tilantes  cepisset  exaltare  radios^  rex  episcopo  vale- 
dfxit;  et  pro  quibusdam  regni  causis  expediendis  ad  Hol- 
landiam  properavit. 

Sed  quia  comes  Geldrie  iam  pridem  cum  prefatis  dominis 
de  Amstel  et  de  Woerden  adversus  Heinricum  pontificem  fe- 
dus  conspirationis  percusserat^  totamque  terram  Traiecten- 
sem  assiduis  perturbationibus  infestaverat:  ideo  dominus 
episcopus  cum  copiosa  turba  plebis  et  militie  potenter  in- 
travit  Veluvam ,  concrematisque  villis  plurimis  predam  con- 
traxit  abinde  maximam^  milites  autem  et  incole  de  terra  Gel- 
driensi  constanter  in  unum  conglobati  festinaverunt  econ- 
tra  captam  predam  violenter  excutere,  et  adversus  epis- 
copalem  exercitum  crudele  bellum  agere.  Sed  dominus  epis- 
copus,  ut  vir  imperterritus ,  cum  tubis  stridentibus  et  vexi- 
lis  fulgentibus  adversas  cohortes  horribiliter  aggressus  est, 
et  ipsis  profugatis  cum  captivis  et  spoliis  Traiectum  gloriose 
reversus  est.  Ex  quibus  idem  episcopus  adeo  ditari  cepit, 
ut  castrum  Yredelant  adversus  incursionem  domini  de  Am- 
stef  expensis  magniricis  edificaret,  quo  circumiacentes  ru- 
sticos  a  consueta  rebellione  consimiliter  absterreret. 

Anno  domini  m.cc.I.iii.  Theobaldus  de  Ghysen  et  Wolfar- 
dus  de  Berro  comites  cum  Guidone  et  lohanne  de  Dampier  filiis 
Margarite  comitisse  Flandriensis ,  collegerunt  inhumerabilem 
exercitum  ex  Flandria  Francia  Picardia  et  Pictavia,  magnam 
expeditionem  insistentes  pro  subiuganda  Walacria.  Wilhel- 
mus  autem  rex  econtra  Florentium  fratrem  suum  cum  exercitu 


EX  JOHANNK  DS  BEKA.  445 

valido  destinavit  ad  Zelandtam^  nt  Margarite  commitisse 
contumeliosam  edomaret  arrogantiam.  Dux  vero  Brabantie^ 
reg-is  avunculus  ^  controversiam  hanc  reconciliari  disponens^ 
diein  instituit  ad  inlerloquendum  de  concordia,  quatenus 
utriusque  partis  exercitus  sine  conflictu  rediret  ad  propria. 
Cum  autem  apud  Antverpiam  triduanum  tractaretur  interlo** 
quium^  Margarila  comitissa^  perperam  intendens^  occulta 
legatione  maudavit  exercilus  sui  capitaneis^  ut  extemplo 
Walacriam  introirent,  et  in  absentia  regis  cum  Florentio* 
preside  bellum  anticiparent.  Ac  illi  mandatis  comitisse  festi^ 
nanter  oplemperanteS;  cum  centum  et  quinquaginta  millibus 
armatorum  transfretaverunt  ad  Walacriam^  minime  difiTiden** 
tes  contra  Florentium  obtinere  victoriam.  Econtra  vero  FIo- 
rentius  preses  cum  tubis  stridulis  et  cornibus  horrisonis  in 
Westcapel  adversos  hostes  viriliter  agressus  est^  de  qnibus 
inopinatum  Iropheum  die  quarto  mensis  iulii  potenter  adep- 
tus  est.  Fuit  etenim  in  eodem  bello  tam  cruenta  strages  et 
horrendum  excidium^  ut  HoIIandie  et  Zelandie  populi  per- 
maximam  multitudinem  Flandriensium  et  Francorum  interi- 
merent;  et  usque  ad  talos  in  occisorum  cruore  pugnando 
subsistereni.  Interea  rex  omnem  rem  gestam  per  festivum 
nuntium  intelligens^  et  Margarite  comitisse  dolosam  tradi- 
tionemintuenS;  deseruit  Antverpiam;  etrepentino  remigio 
profectus  est  in  Walachriam.  Et  ecce  fugitivi  Flandrienses 
et  Franci  depositis  armis  humillima  prece  regis  adiere  pre- 
sentiam.  Quos  et  ipse  ex  misericordia  motus  suscepit  in  gra- 
tiam.  Istud  prelium  contigit  anno  prefato  in  die  translationis 
beati  Martini^  et  eodem  de  parte  Flandriensium  et  Gallorum 
quinquaginta  millia  sunt  occisa^  quinquaginta  millia  sub- 
mersU;  et  quinquaginta  millia  captivata.  Rex  igitur  comites 
de  Ghysen  et  de  Berro  duosque  filios  Margarite  comitisse 
captivos  destinavit  ad  HoIIandiam.  Qui  et  vulgarem  populum 
omnino  denudatum  remisit  ad  Flandriam;  ita  quod  unus- 
quisque  Flamingus  e  pisis  virentibus  perizomata  circum- 
plectenS;  et  exinde  bracas  lumbis  suis  adaptans  ad  Flan- 
driam  reversus  est^  et  rex  triumphalem  laudem  ab  hostibus 
inopinate  potitus  est. 

Margarita  quidem  comitissa  ruinam  sue  gentis  amare 
deflenS;  soUicitavit  Carolum  Andagavensem  comitem^  fra- 
trem  sanctiLudovici  confessoris  et  regis^  blandis  suggestio- 


446  U  JOHANHE  OB  BEKiu 

nibus  et  largis  stipendiiS;  ut  idem  comes  cnm  exercitu  co- 
pioso  demum  ad  Hannoniam  veniret^  demandans  reg*!  y  quod 
ipsmn  ad  committendum  *  prelium  in  deserta  planicie  de 
Ascha  potenter  exspectaret.  Nec  mora,  quin  ipse  rex  com 
eiectis  bellatoribus  in  Ascham  venit^  et  comitem  Carolum 
ad  tres  dies  ultra  preiixum  terminum  exspectavit.  Denique 
rex  evulsis  castris  oxercitum  suum  direxit  ad  Hannoniam^ 
disponens  circumvallare  Carolum  comitem  infra  Valencenam. 
*Sed  Carolus  magnanimitatem  regis  intuens^  seoessit  ad 
Franciam^  et  extunc  oppidani  domino  regi  portas  aperien- 
tes  ^  recepti  sunt  ad  gratiam.  Demum  per  amicabiles  inter- 
nuncios  Margarita  comitissa  Flandriensis  amicitiam  regis 
adepta  est^  et  omnis  controversie  discordia  in  hunc  modam 
terminata  fuit,  quatenus  lohannes  de  Avennis  primogenitus 
eiusdem  Margarite^  sororius  regis^  comitatum  Hannonie 
et  terram  Alostensem  in  hereditatem  acciperet  ^  et  Guido, 
qui  minor  natu  fuerat^  comitatum  Flandrie  possideret. 

Anno  domini  m.cc.I.iiii.  dominus  papa  plurimum  gavisus 
de  prosperitate  regis^  cardinalem  legavit  ad  HoIIandiam,  qui 
domino  regi  subsequentem  destinavit  epistolam. 

Innocentius  episcopus,  sen^us  servorum  dei.  Excellentis- 
simo  filio  nostro  Wiihelmo  Romanorum  regi  salutem  et 
apostolicam  benedictionem.  Postquam  divina  potentia  suam 
ecclesiam  pacificare  disponens^  celsitudini  tue  manifesta 
bonitatis  signa  protenderit  de  via  per  quam  pro^ere  pro- 
cedas  et  regnes  ^  ita  quod  Conrado  Frederici  quondam  im- 
peratoris  fllio  sublato  de  medio^  alius  iam  superstes  non 
sit;  qui  deo  tibi  propitio  tuis  valeat  progressibus  adversari, 
rogamus  igitur  et  requirimus  magnitudinem  tuam^  paternis 
monitis  soadentes  ^  dilecti  filii  nostri  Petri  sancti  Georgii  ad 
Yelum  aureum  diaconi  caixiinalis  et  apostolice  sedis  legati 
communicato  consilio  a  ceterisdifficultatibuste  explicans^ad 
veniendum  in  Italiam  apparatu  regio  succiBgaris^  et  festinate 
ad  Apostolorum  limina  deo  duce  te  transferras;  ibidem  circa 
festum  nativitatis  dominice  proxime  veuturus  y  et  reoepturus 
solemniter  de  manibus  nostris  imperii  diadema.  Datum  etc. 

Rex  igitur  cum  duodecim  armigeris  ut  peregrinus  Alpes 
transcendit^  statum  Italie  sagaciter  exploravit^  et  ad  presen- 
tiam  domini  pape  demum  in  civitate  lanuensi^clam  accessit. 

1)  irrig,  die  EasamDienkuna  war  in  Lyon. 


n  JOHANKE  DI  «EKA.  447 

Dominns  autem  apostoliciis  eundem  regem  suscepi  t  curo 
solemni  gratitudine^  quem  et  in  festivo  contubernio  se«* 
cam  detinuit  aliquanto  tempore.  Ad  cuius  supplicationem 
idem  papa  contulit  abbatibus  Egmondensis  monasterii  que-« 
vis  omamenta  pontificalia  ^  insuper  et  alia  multa  gratiosa 
privilegia.  Denique  prelibatns  rex  domino  pape  valedicens 
LoDgobardis  ignorantibus  exivit  Italiam  ^  et  cum  inestimabiii 
gloria  receplus  est  in  ulteriore  Alemannia^  ubi  quantum  ho^ 
noris  sibi  quisque  princeps  impendit^  presens  hec  epislola 
Incidissime  manifestat: 

Wilhelmus  dei  gratia  Romanorum  rex^  semper  augustus. 
Abbati  Egmondensi  vicecancellario  gratiam  suam  et  omne 
bonum.  Ut  intellecta  continentia  status  nostri  in  exultatione 
tuus  respiret  animuS;  suscipiatque  materiam  gaudiorum;  no«* 
veris  quod^ dum nuper partessuperioris Alemannie adiremus^ 
omnium  vota  in  amplexione  nostri  dominii  sic  defixa  inveni- 
mvLs,  ut  cuncti;  tanquam  mater  super  unico  fllio  de  mortuis 
snscitatO;  viderentur  nostris  in  aspectibus  gratulari,  nostris 
precise  parendo  beneplacitis  et  mandatis.  Insuper  accedat  tibi 
ad  cumulum  gaudiorum^  quod  castrum  Driesvelt  et  insignia 
imperialia;  diademo  videlicet  cum  multis  sanctuariis  et  or-* 
natuineffabili^  lanceam  et  coronam,  in  nostro  dominio  iam 
habemus  et  pacifice  possidemus.  Datum  Spire  etc.  [1255]. 

Cum  igitur  rex  apud  ulteriorem  Alemanniam  regni  ne- 
gotia  prospere  dispensaret^  ul  ad  exhortationem  domini 
pape  pro  cesarea  benedictione  versus  Italiam  iret:  ecce 
Fresones  secundum  consuetam  rebeliionem  tumultuare  ce« 
pemnt  in  eius  absentia,  contrahehte^  assiduo  depredationes 
ab  HoUandia.  Rex  vero  nolens  aliquam  obiurgationis  ma- 
teriam  emulis  in  tergiversatione  sua  relinquere^  proposuit  re- 
beliantem  Fresiam  primo  subiicere  sibi^  et  hac  subiecta 
pro  imperiali  benedictione  versus  Italiam  tendere. 

Qui  confestim  in  manu  robusta  Traiectum  descendit  et 
prelatos  ecclesie  simul  in  atrio  sancte  Marie  cougregavit,  ut 
ibidem  locum  aptum  exquireret^  ubi  capellam  in  honore 
sancti  Georgii  martyris  devote  construeret.  Dum  autem  ipse 
rex  cum  prelatis  resideret  in  iucundo  contubernio^  et  de  cu- 
rialibus  causis  oplato  frueretur  alloquiO;  ecce  quidam  turba- 
tor  sancte  pacis  ac  intentor  nove  litis  a  remoto  volatile 
saxum  secreto  proieceraty  et  regis  honorandum  caput  fere 


448  £X  JOHANNE  DE  BEKA. 

oontriverat.  Quapropter  circamsedentes  prelati  nimiam  scan- 
dalizati  sunt ;  quinimo  de  tanta  presamptione  plurimam  sia- 
pefacli  sunt.  Rex  autem  eundem  lapidem  trutinando  susce- 
pit  in  manibus  huiusmodi  verba  promens  coram  astantibus : 
Reverendi  patres,  attendite  quam  talionem  Traiectenses  no- 
bis  impendunt,  qm  iactu  tam  grandis  silicis  nos  absque  de- 
meritis  neci  dare  querunt,  quorum  fidelis  conburgensis  hacte- 
nus  fuimus,  et  quorum  forenses  hostes  sub  espensis  proprus 
laboriose  subegimus.  Sed  vimt  Domims  et  martyr  eius  Geor- 
giuSy  quoniam  et  hoc  forefactum  nequaquam  transUrit  inul' 
tum,  si  vita  nos  incolumes  conservare  queat  ad  annum.  Nec 
mora,  quin  etipse  rex  cursalilem  equum  ascendens^  cives 
diflidari  iussit^  et  ad  expugnandam  civitatem  modis  omnibas 
se  preparavit.  Traiectenses  pro  casu  talis  infortunii  pluri- 
mum  disturbati  ^  destinaverunt  magistros  civium  ad  HoUan- 
diam^  tentantes  cum  eodem  rege  reformare  pacis  amicitiam. 
Sed  quid  plura?  Rex  immobilem  sententiam  edidit^  quatenus 
civitas  grassatorem  sibi  traderet^  alioqnin  ipsam  urbem  hu- 
motenus  everteret.  Itaque  Traiectenses  ^  obtenta  pace  mo- 
dici  temporis ,  redierunt  ad  iudiciale  capitolium ,  statuentes 
pro  malefactore  nimis  arcanum  scrutinium^  ut  ipsius  regis 
indignationem  aliquo  modo  placarent^  et  burgenses  innocui 
sceleris  tanti  in  pace  quietissima  permanerent. 

Anno  Domini  m.cc.Iv.  Rex  ipsam  Fresiam  potenter  intra- 
vit^  rebellantes  sibi  Fresones  egregie  vicit^  et  castrum  To- 
renburch  ad  eorum  sempiternum  oiTendiculum  fabricavit. 
Demum  cum  iam  tota  terra  glaciatim  esset  pervia,  rex  iterum 
V.  kalendas  februarii  cum  duobus  exercitibus  armipotenter 
ingressus  est  Fresiam^  sperans  ipso  die  sicuti  prius  obtinere 
victoriam.  Sed  non  eodem  cursu  respondent  ultima  primis. 
Nam  Wilhelmns  de  Brederoede  miles^  capitaneus  unius 
exercituS;  ordinatus  contra  Drechtenses  Fresones  tropheum 
laudis  adeptus  est.  Rex  autem  in  dextrario  residens^  secun- 
dum  gubernavit  exercitam.  Qui  ad  villam  Hooch-hout-woudc 
concremandam  trans  paludes  securum  exquisivit  aditum^  et 
cum  idem  rex  pedestrem  exercitum  solus  in  magna  distantia 
precessisset^  viamque  meabilem  ad  expugnandos  adversarios 
explorasset;  ecce  dextrarius  eius  in  paludoso  vado  circum- 
fracta  glacie  paulatim  immersus  est,  et  ibidem  absque  iuva- 
mine  cuiusquam  familiaris  suffocatus  est.  Fresones  vero  de 


£X  JOHANNE  DE  BEKA.  449 

• 

latibulis  insidiarnm  ex  arundinetis  nbique  consurgentes 
proh  dolor  ipsum  regem^  antequam  exercitus  eius  appropin- 
quare  poterat,  occiderunt.  Quem  propter  pulchritudinem  ar- 
morum^  timore  supervenientis  exercitus^  ad  proximam  villam 
festinantius  asportarunt.  Morabantur  autem  illis  diebus  qui- 
dam  fugitivi  per  diversas  villas  in  Frisia^  qui  paulo  pridem 
propter  eorum  forefacta  proscripti  fuerant  ab  HoIIandia;  hi 
regis  arma  cognoscentes  ex  auro  fulvo  splendida^  in  quibus 
atri  coloris  coruscabat  aquila^  dixerunt  occulte  Fresonibus^ 
qaod  eorum  verum  dominum  regem  et  comitem  occidissent 
ignorantes.  Quapropter  quatuor  totius  Fresie  principales 
sive  capitanei;  timentes  lese  maiestatis  iniuriam^  sepelierunt 
occulte  reginm  corpus  in  domo  cuiusdam  Fresonis  y  ut  per 
succedentia  tempora  deperiret  tam  vindicta  quam  memoria 
sui  nominis. 

Cesus  est  autem  hic  Wilhelmus  Romanornm  rex  illus- 
tris  postquam  HoIIandiam  xxi  annis  rexisset  ^  et  Romanum 
regnum  annis  septem  cum  potentia  gubernasset.  Imptetaque 
est  prophetia  Sibylle  Erythree,  que  veridico  sermone  longe 
predixit ,  quod  idem  Wilhelmus  Romanorum  rex  a  Fresoni- 
bus  occidendus  esset.  Eodem  anno  domicella  Richardis  ad 
remedium  anime  fratris  sui  sepedicti  regis  monasterium 
puellarum  ordinis  Premonstratensis  in  allodio  patrimonii  sui, 
prope  Delft;  quod  Campus  Regalis  dicitur,  edificare  cepit; 
quod  etiam  ad  felicem  recordationis  sue  memoriam  devo- 
tissime  consummavit.  Anno  dehinc  m.cc.Ix.vi.  obiit  venera- 
bilis  matrona  Elisabeth  Romanorum  regina  ^  in  Middelbur- 
gensi  monasterio  tumulata. 


EXCERPTA  EX  CHRONICA  THOMAE  WIKES. 

1245  —  1273. 


M.cc.xl.v.  Innocenlius  papa  convocatis  universis  eccle-  1245 
sie  prelatis  celebravit  generale  concilium  apud  Lugdunum^ 
in  quo  [iuli  17]  sententialiter  degradavit  imperatorem  Fride- 
ricum^  decernens  ipsum  finaliter  amovendum  ab  imperio^ 

BOEUMER  FONTES.   2.  29 


450  EX  THOHA   WIKES. 

1245  ipsumque  et  omnes  fautores  eius  excommunicavit ,  asserens 
ipsum  hereticum  et  rebellem  ecclesie  Romane.  Precepitque 
[1246  apr.  21]  Coloniensi  Treverensi  Moguntiensi  archi- 
episcopiS;  ut  Henricum  dictum  landgravium  Thuringum^  virum 
potenlissimum  etmilitem  strenuissimum  ^  eligerent  in  regem 
Teulonicorum.  Quod  et  factum  est  [mai  22].  Veruntamen 
nec  ingressum  civitatis  Aquisgranensis  ^  in  qua  reges  coro- 
nari  consueverunt  et  in  throno  Caroli  magni  consistentes 
ibidem  ex  consuetudine  collocari  ^  nec  coronationis  gratiam 
potuit  obtinere.  Fredericus  itaque  dominium  regni  perpen- 
denS;  qui  etiam  decretum  concilii  nuUi  pendens^  invito  papa 
et  cardinalibus ;  proventibus  imperii  potenter  incubuit,  vide- 
licet  Italie  Tuscie  urbis  Romane  maioris  Campanie  et  pro- 
vinciarum  adiacentium.  Insuper  patrimonium  suum  Appu- 
liam  Siciliam  Calabriam  et  totam  Africam  nullo  sibi  resistente 
possedit  in  pace  quoad  vixit. 

M.cc.xl.vi.  [1247  feb.  17]  Obiit  Henricus  landgravius 
Thuringus  j  qui  fuit  electus  in  regem  Romanum  j  non  tamen 
assecutus  munus  coronalionis.  Quo  audito  dominus  papa 
iniunxit  tribus  archiepiscopis  ^  ut  Willielmum  comitem  Hol- 
landie  ^  militem  strenuum  ^  eUgerent  in  regem  ^  et  ut  ei  totis 
viribus  adhererent.  Quod  factum  est.  £t  quia  cives  Aquis- 
granenses  non  permiserunt  eum  ingredi  civitatem  Aquisgra- 
nensem^  ut  coronationis  beneficium  obtineret^  eoque  quod 
fecissent  homagium  et  fidelitatem  imperatori  Frederico,  a 
cuius  fidelitate  nullo  modo  vellent  recedere  ipso  superstite: 
papa  in  odium  imperatoris  misso  quodam  cardinali  Petro 
Capthia,  civitatem  supposuit  interdictO;  mittens  in  adiuto- 
rium  electi  omnes  cruce  signatos  qui  profecturi  fuerant  in 
terram  sanctam.  Quorum  fretus  adiutorio  Willielmus  in  re- 
gem  electus  et  archiepiscopi  supradicti  cum  his  qui  electo 
adherebant  civitatem  ipsam  obsidione  concluserunt.  Pro- 
tractaque  est  obsidio  per  annum  integrum  et  viginti  dies^  et 
quanquam  impeterentur  innumeris  obsidentium  ad  centum 
millia  hominum^  obsessi  tamen  se  et  civitatem  potentissime 
defendebant^  donec  elapso  obsessionis  termino  supradicto 
certus  ad  eos  devenit  nimor  ^  quod  imperator  in  fata  deces- 
serat.  Unde  tenentes  se  ab  eius  hominio  absoIutoS;  regi 
Willielmo  sub  bonestis  conditionibuS;  salvis  sibi  vita  et 
membriS;  et  omnibus  bonis  et  possessionibus  suiS;  civitatis 


EX  THOMA   WIKES.  451 

aditiiin  concessenint  [1248  oct.  18].  Rex  civitatem  ing^res-  1248 
sus  statini  se  fecit  cum  sollempnitate  qua  potuit  coronari. 

M.ccJ.yi.  Anno  eodem  in  festo  sancti  Hilarii  [1257  ian. 
1 3]  eleottts  est  Richardus  comes  Cornubie  in  regem  Roma- 
norum.  £t  ut  ad  posterum  memoriam  traducatur  qualiter 
electus  fuit  et  qui  sunt  electores^  inutile  non  esse  decrevi^ 
mus  sed  oportunum^  rei  geste  seriem  interserere.  Interfecto 
rege  Willielmo  y  quem  papa  prefici  fecit  regno  Alemannie  in 
odium  Frederici^  de  quo  supra  anno  m.cc.xl.vi.  fecimus  men- 
tionem  y  a  Frisonibus  quos  suo  proposuerat  subiugare  do- 
mioio  y  vacante  aliquamdiu  regno^  missus  est  ad  predictum 
comitem  Richardum  ex  parte  quorundam  de  electoribus  vir 
nobilis  et  prudens  Johannes  de  Attenicis^^  dicens  quod  si 
negotium  Alemannie  voluisset  assumere  j  et  electoribus  su- 
)er  certam  pecunie  summam  quam  petebant  satisfacere^ 
eum]  in  regem  eligerent^  et  ei  sicut  domino  tolis  virlbus 
adhererent.  Guins  persuasioni  comes  fidem  adhibuit  et  as- 
sensum.  £t  misit  cum  eo  in  Alemanniam  nobilem  virum  Ri- 
chardum  comitem  Gioucestrie  et  dominum  Johannem  Man- 
sell^  tribaens  eis  plenam  potestatem  componendi  cum  elec- 
toribus;  recepta  de  eis  securitate  quod  eum  eligerent. 

Sunt  autem  septem  principes  Alemannie^  ad  quos  po* 
testas  eligendi  regem  specialiter  pertinere  dignoscitur^  vi- 
delicet  tres  ecclesiastici  et  quatuor  seculares.  Primus  eccle- 
siasticorum  archiepiscopus  Maguntii^  secundus  archiepis* 
copus  Colonie,  tertius  archiepiscopus  Treverii.  Primus  se- 
calarinm  dux  Bavarie  ^  secundus  dux  Saxonie  ^  tercius  dux 
Austrie^  quartus  marchio  Brandenburgie. 

Pepigerunt  igitur  nuntii  supradicti  cum  principibus ;  primo 
cum  Maguntii  archiepiscopo  y  ad  cuius  preeminentiam  per- 
tinet  prima  vox  in  electione^  quique  tunc  temporis  vinctus 
delinebatur  in  carcere  cuiusdam  polentis  illius  provincie 
qni  eum  paulo  ante  in  bello  ceperat^  cum  quo  pro  libera* 
tione  sua  pacem  fecerat  pro  quinque  millibus  marcarum  co-> 
loniensium^  videlicet  quod  comes  daret  ei  octo  millia  marca- 
rum  colon,^  de  quibus  quinque  millia  cederent  captivatori  pro 
liberatione  sua^  tria  millia  residna  cederent  usibus  captivati^ 
Deinde  pepigerunt  cum  Coloniensi  pro  duodecim  millibus 
marcamm  colon.^  cum  duce  Bavarie  pro  Qcto  et  decem  mU 

i)  Avemiis  solUe  es  Keisseo. 

29* 


452  EX  THOMA  WIKES. 

i257  libns  inarcanim  sterling.  ^  duodecim  solidos  pro  marca  qoa- 
libet  computando.  Cuilibet  ceterorum  principum  obtulerunt 
tantummodo  octo  millia  marcarum  colon.  Nec  tamen  aliquis 
ipsorum  tam  modicum  dignabatur  admittere^  petenles  sin- 
guli  duodecim  millia  prout  archiepiscopus  Coloniensis  ac- 
cepit^  quia  se  viliores  non  reputabant. 

Prefixo  autem  die  electionem  faciendi  in  festo  sancti  HUarii 
[ian.  1 3]  apud  Frankford  ^  loco  scilicet  electionem  faciendi 
deputato^  convenerunt  dux  Bavarie^  archiepiscopus  Colonie 
personaliter^  archiepiscopus  Moguntie  per  procuratorem  ha- 
bentem  sufficiens  mandatum  et  eligendiplenariampotestatem. 
Votis  itaque  concorditer  adunatis  dominumRichardum  comi- 
tem  Cornubie  sollempniter  elegerunt  in  regem^  reliquis  qua- 
tuor  non  consentientibus ,  nec  tamen  impedire  valentibus. 

Processu  quoque  temporis  archiepiscopus  Treverensis, 
solus  sine  ceterorum  consensu^  ut  electionis  negotium  iin- 
pediret^  eoque  quod  duodecim  millia  marcarum  non  potuit 
obtinere  sicut  arcfaiepiscopus  Coloniensis,  regem  Hispanien- 
sem  elegit  in  regem  Romanorum;  promittens  ex  parte  regis 
Hispanie  cuilibet  trium  principum  ^iginti  millia  marcarum, 
qui  cum  nuUo  modo  volebant  in  eius  eleclionem  consentire 
donec  de  premissa  pecunia  fecisset  eis  plenariam  satisfac- 
tionem.  Rex  aulem  Hispanie  in  tam  frivola  electione  spem 
ponens  et  fiduciam  ^  misit  sollempnes  nuntios  ad  curiam  do- 
mini  pape  pro  negotio  pretaxato.  Qui  diutinam  in  curia  sed 
inutilem  moram  facientes ,  et  innumerabilem  pecuniam  con- 
sumenteS;  in  nullo  penitus  profecerunt;  qui  etiam  domum 
'  confusi  et  vacui  recesserunt. 

M.cc.I.vii.  Richardus  comes  Cornubiensis  in  regem  Ro- 
manorum  electus,  domino  archiepiscopo  Coloniensi^  domino 
Leodiensi  episcopo^  domino  Traiectensi  episcopo^  domino 
Florentio  comite  Hollandie  et  aliis  quamplurimis  Alemannie 
magnatibus  ipsum  querere  et  Alemanniam  deducere  venienti- 
bus^  ascensis  navibus  apud  Yernemuth  penultimo  die  aprilis 
prepropere  velificando  quinto  die  maii  cum  quadraginta  et 
octo  magnis  navibus  et  duabus  naviculis  applicuit  in  Hollan- 
diam  ad  oppidum  quod  dicitur  Dordrect  infra  regnum  Aleman- 
nie.  £t  in  festo  ascensionis  dominice;  quod  eo  anno  contigit 
xvikal.  iunii  [mai  17]  cum  summa  soUempnitate  coronatus 
est^Conrado  archiepiscopo  Coloniensi  sibi  manus  imponente; 


EX  THOMA   WIKES.  453 

quippe  Geraldns  archiepiscopus  Maguntie  ^  qui  ex  preemi-  i257 
nentie  sue  debito  primam  sibi  manum  imponere  tenebatur^ 
auctoritate  sommi  pontiBcis  excommunicationis  vinculo  fue- 
rat  innodatuS;  verumtamen  in  civitate  que  dicitur  Aquisgra- 
iium^  ubi  ex  antiquo  more  universi  reges  coronari  consue- 
verant^  presentialiter  interfuit.  Completo  sollempniter  coro- 
nationis  ofPiciO;  rex^  regio  venustatus  diademate  gloriosus 
effulgens.  in  throno  Caroli  magni  honorifice  collocatus,  do- 
minum  Henricum  lilium  suum  militie  cingulo  decoravit.  Co- 
ronata  est  cum  eo  serenissima  coniux  sua  Senchia^  cuius 
inestimabilis  pulcritudo  sollempnitatem  ipsam  non  medio- 
criter  illustravit.  Sequebatur  tam  sollempne  convivium  quod 
iudicio  principum  et  procerum  qui  personaliter  interfuerunt 
modernis  temporibus  comparationem  recipere  dedignabatur. 

M.cc.I.viii.  Magnates  Anglie  prospicientes  Richardum 
regem  Alemannie  ab  Anglia  recesissC;  qui  dum  esset  in 
Anglia  regem  et  regni  moderamina  gubernaverat  ^  ad  cuius 
nutum  universa  regni  negotia  dependebant^  credentes  ipsum 
in  Angliam  reversurum;  decernentes  regem  Anglie  regni  sui 
negotiis  disponendis  iniitilem  et  insufficientem  ^  circafestum 
sancti  Barnabe  congregati  sunt  Oxonie^  convenientes  in 
unum  adversus  dominum  et  regem  suum^  unctum  utique  do- 
minum.  £t  inito  consilio  imprimis  potestatem  sibi  regiminis 
penitus  adimebant^  statuentes  ut  de  cetero  de  maioribus  po- 
tentioribusque  regni  eligerentur  vigintiquatuor  qui  regem  et 
regnum  solito  melius  gubernarent;  sicque  mutaretur  perpe- 
ram  ordo  iuris  naturalis,  ut  rex  qui  subditos  regere  tene- 
batur  a  subditis  regeretur,  et  e  converso. 

Ante  festum  purificationis  beate  Marie  [1259  ian.]  Ri- 
chardus  rex  Romanorum  rediens  de  Alemannia  in  Angliam 
remeare  disposuit.  Cum  venisset  apud  sanctum  Audomarum 
occurrebant  ei  ex  parte  baronum  ibidem  Rogerus  de  Quenci 
comes  Winton,  Walterus  Wigornensis  episcopuS;  abbas 
sancli  Edmundi^  abbas  sancti  Augustini  CantuariC;  Johan- 
nes  Mansell  et  alii  quam  plures^  inhibentes  eidem;  ne  quo 
modo  in  Angliam  transfretare  presumeret^  nisi  prestito  prius 
iuramentO;  quod  provisiones  Oxonienses  observaret.  Qui- 
bus  ille  respondit,  quod  extra  regnum  Anglie  ad  hoc  ho- 
magium  compelli  non  debuisset;  adiiciensque  quam  cito  ve- 
nisset  in  Angliam,  si  dominus  rex  Anglie  frater  suus  pre- 


454  EX  THOMA   WIKES. 

t259  ciperet  ei  huiasmodi  ^  sacramentam  emittere  coram  compli- 
cibas  et  comparibus  suis^  faceret  quicquid  de  iure  facere 
debuisset  Nuntii  autem  tali  sponsione  non  contenti^  re- 
sponderunt  quod  ipsum  in  Angliam  applicare  non  permitte- 
rent;  nisi  supradictum  prius  emitteret  iusiurandum.  Inhi- 
buerunt  etiam  quod  nullus  eum  sine  licentia  et  consensu 
baronum  navigio  transduceret^  comminatisque  nautis  in  por- 
tubus  quod  omnes  qui  eum  transnavigarent  capitis  detnm- 
catione  punirentur.  Habito  igitur  ibidem  super  hoc  tractatu 
continue  per  undecim  dies^  tandem  ad  hoc  devenit^  quod 
rex  corporale  prestiterat  iuramentum^  quod  quam  cito  ve« 
nisset  in  Angliam^  rege  sibi  iniungente  in  presentia  parium 
Sttorum^  sacramentum  ipsum  emitteret  in  forma  quam  pete- 
bant.  Sicque  transfretare  permissus  est. 

Gumque  venisset  Cantuariam  antequam  pranderet^  co- 
ram  rege  et  regni  magnatibus  qui  pene  omnes  sibi  occur- 
rerant,  sacramentum  ipsum  publice  et  sollempniter  adim- 
plevit.  Quinto  kal.  februarii  [ian.  29]  applicuit;  et  primo  die 
februarii  scilicet  in  vigilia  purificationis  intravit  London  cum 
gaudio  magnO;  civitate  ipsa  propter  adventum  ipsius  inesti- 
mabiliter  adornata. 

[M.cclx.]  Rex  Alemannie  reversurus  in  Alemanniam  xiiii 
kal.  iulii  [iuni  18]  transfretavit.  Et  regno  suo  visitato  ite- 
rum  nono  kal.  novembris  [oct.  24]  applicuit  in  Angliam. 

M.cc.Ix.i.  Obiit  domina  Senchia  Romanorum  regina  se- 
renissima  quinto  idus  novembris  [nov.  9' 

M.cc.Ix.ii.  Eodem  anno  xi  kal.  iulii 
rex  Alemannie  recessit  de  London  ad  transfretandum  tercia 
vice  in  Alemanniam.  Et  tercia  die  sequente  transfretavit. 

[M.cc.Ix.iii.]  Rediit  dominus  Alemannie  tercio  in  Angliam. 
Et  applicuitin  Angliam  iiii.  idus  februarii  [feb.  10]. 

M.cc.lx.viii.  Romanorum  quoque  rex  illustris,  detersa 
iam  captivilatis  ignominia;  flagranti  desiderio  gestiensvi- 
dere  Teutonicos  et  regni  sui  negotia;  que  diuscule  capti- 
vato  principe  pendule  vacillaverant^  salubrius  ordinare,  ii 
nonas  augusti  [aug.  4]  Anglia  pro  tempore  derelicta  iam 
quarta  vice  post  electionem  de  eo  factam  in  Alemaniam 
transfretavit^  rebus  pro  voto  dispositis  in  Angliam  re- 
versurus. 

1)  huius  hat  der  drnck. 


iuni  21]  dominns 


El  THOMA   WIKES.  455 

M.cc.]x.Yiiii.  Romanonim  quoque  rcx  illustris  inferioribus  1269 
et  superioribus  partibus  peragratis  ^  perpendens  quod  dum 
in  Anglia  pro  fratris  sui  regis  Anglie  iuvamine  morabatur^ 
fariosa  Teutonicorum  insania^  quorum  munitiones  inexpug- 
nabiles  super  alveum  Rhenum  consistere  dignoscuntur^  quie-* 
tis  impatienS;  et  acqnirende  pecunie  seu  potius  extorquende 
tam  avida^  quod  pro  ea  congerenda  nullum  genus  facinoris 
exhorrescat^  de  singulis  puppibus  que  per  crepidinem  flu- 
minis  supradicti  victualia  seu  quecunque  mercimonia  de- 
ferebant^  et  per  munitiones  antedictas^  quas  evitare  non  po- 
terant^  descendere  cogerentur^  insolita  et  prorsus  intole- 
rabilia  pacagia ,  que  vulgo  thelonea  nuncupantur^  nec  dei 
timore  nec  regis  reverentia  coerciti  y  singuli  singulariter  ex- 
torquebant^  unde  factum  est  quod  vili  pretio  venderentur^ 
morbo  (am  pestifero  salubrc  studuit  adhibere  remedium.  Et 
facta  statim  in  urbe  Wormatia  principum  et  magnatum  Ale- 
mannie  convocatione  non  modica^  cepit  cum  eis  mutuo  per- 
tractare^  qualiter  salubrins  et  melius  desolate  provincie 
posset  oppressionibns  obviari^  ut  pertusa  vespillonum  rabie 
pertinaci  succederet  optata  tranquillitas  super  Rhenum  et 
necessarium  incolis  commeatum  non  contingeret  impediri. 
Sane  prospic4ens  tam  salubre  propositum  sagacitate  potius 
quam  viribus  ad  eiTectum  posse  perduci^  cives  vicinarum 
urbium,  qui  de  mercimoniis  vivere  consueverant,  et  poten- 
tiores  regni;  unanimi  federe  colligatos^  iurisiurandi  cau- 
tione  prestita  counivit  y  quod  si  quis  in  posterum^  quante- 
cunque  foret  preeminentie  ^  supradicta  thelonea  presumeret 
exlorquere;  statimomnes  et  singuli,  contractis  undequaque 
viribus  y  invicem  conglobati  sub  mulcta  intolerabili  irruerent 
iu  rebellem^  munitiones  ipsius  solo  tenus  complanando^ 
terris  et  possessionibus  ipsius  usque  ad  exterminium  depo- 
palationis  extreme  crudelissime  devastando,  excepto  dun- 
taxat  Boppardiensis  *  et  Werdensis  oppidorum  consueto  te- 
lonio^  quod  ex  antiquo  iure  Romanorum  regibus  incumbere 
consuevit.  Igitur  Teutonici  sublate  tante  oppressionls  in- 
commodo  glorificabant  regem^  et  ipsius  sapientiam  multi- 
pliciter  commendabant ;  quin  etiam  rei  geste  divulgatio  per 
universas  orbis  provincias  regie  maiestatis  titulum  mirabiliter 
illustrabat.   Gavisa  est  universaliter  bellicosa  Germania  ex- 

1)  Veropardiensis  Gale. 


456 


EX  THOHA  WIKES. 


1269  cusso  iu^o  diutine  servitutis ,  et  omnimodarum  rerom  mer- 
cimonia  faciliori  pretio  vendebantur. 

Rex  igilur  his  et  aliis  regni  negotiis  pro  voto  ^  dispo- 
sitis^  illud  apostolicum:  melius  est  nubere  quam  uri  sana 
mente  combibens^  et  ut  regiam  condecet  maiestatem  lumbos 
suos  caslitatis  balteo  coarctaret  ^  et  caute  prospiciens  quod 
si  de  indigenis  regni  sui  sibi  copulasset  uxorem ,  regnicola- 
rum  suorum  animos  potissime  complacaret:  nobilem  quan- 
dam  filiam  clarissimi  viri  domini  Theodorici  de  Falkenionte  ^, 
non  ambitu  dotalitii^  sed  incomparabilis  forme  ipsius  captus 
illecebra,  xvi  kal.  iulii  [iun.  1 6]  scilicet  dominica  proxima  post 
festum  sancti  Barnabe  apostoli  sollempni  sibi  connubio  co- 
pulavit;  et  imperiale  palatium  suum  de  Lutro  quod  diversis 
in  regnis  comparationem  recipere  dedignatur^  nuptiali  sol- 
lempnitate^  convocatis  ibidem  non  paucis  Germanie  magna- 
tibuS;  illustrabat.  Statimque  nove  nupte  decor  ingenuus  sic 
regii  cordis  intima  transfigebat^  ut  nec  eam  unica  nocte 
cuiuscunque  rationis  pretextu  a  suo  permitteret  latere  se- 
parari.  Evolutis  quoque  non  multis  diebus  idem  rex  non 
solum  natalis  soli  ut  plerique  illectus  dulcedine ,  sed  ut  au- 
guste  sue^  in  qua  sibi  ni  fallor  ita  complacuit^  quod  pro  ea 
complacanda  nihil  sibi  videri  posset  laboriosum^  prediorum 
et  possessionum  suarum,  quibus  in  Anglia  multiplurimum 
abundabat,  gloriam  et  magnificentiam  ostenderet,  versus 
fines  Anglie  recto  tramite  festinatisque  gressibus  procede- 
bat^  et  iii  non.  augusti  [aug.  3]  ^  iam  quarta  vice  post  co- 
ronationem  suam,  applicuit  Dovor^  occurentibus  sibi  non 
paucis  regni  magnatibus^  quorum  singuli^  prout  decuit^  re- 
gem  et  reginam  pro  suarum  possibilitate  virium  singulariter 
honorabant. 

M.cc.Ixx.i.  Pridie  idus  decembris  scilicet  die  sabbati  in 
vigilia  sancte  Lucie  virginis  [dec.  12]  Richardus  Romano- 
rum  rex  illustris  apud  Berkamstede  ^  sedem  sibi  fecit  mu- 
niri ,  nocte  sequente  invasit  eum  paralysis  acutissima  y  qua 
protinus  ingruente,  ad  motum  membrorum  partis  dextre  el 
ad  usum  lingue  et  ratiocinationis  pene  factus  est  inhabilis. 
£l  sic  egritudinis  incommodo  prevalente  languescens  mor- 
tis  terminum^  que  nulli  parcere  consuevit^  inconsolabiliter 

1)  pro  devoto  Gale.    2)  Falkemorite  Gale.  Beafrix  von  Falkensteio 
ist  gemeiat.    3)  apud  Kerkam  sidem  sibi  Gale. 


£X  THOMA  WIKES.  457 

lamentatus  heu  proh  dolor  expiravit.  Huius  anni  lugubris  1271 
exaratio  iam  quiescat^  in  quo  tot  nobiles^  firmissimas  re^ni 
nostri  columnaS;  mors  parcere  nescia  de  presentis  vite  sustu- 
lit  incolatu. 

Anno  quo  visibilium  et  invisibilium  plasmator  munificus, 
nostre  condolens  miserie^  (ilium  suum  misit  in  terris  propi- 
iiatorem  pro  peccatis  riostris  m.cc.Ixx.i  [1272]  Richardus 
Romanorum  rex  illustriS;  ingravesceute  morbO;  devotissima 
peniludine  retro  acta  deplorans^  testamento  condilO;  sacro- 
sancto  roboratus  viatico ,  iiii  non.  aprilis  [apr.  2] ,  die  scili- 
cet  sabbati  proxima  ante  mediam  quadragesimam^  migravit 
a  seculo^  gloriam  mundi  transitoriam  pro  celesti  regno  com- 
mutans^  gieba  corporis  sui  in  ecclesia  conventuali  monaste- 
rii  sui  de  Heyles ;  quod  sumptibus  suis  a  fundamentis  ex- 
struxerat^  non  ignobiliter  collocata. 

M.cc.lxx.iii.  Quintodecimo  die  post  festumsanctiMichae- 
lis  comes  Radulfus  de  Halesberewe  dictus  rufus  de  provin- 
cia  Alemannie  coronatus  fuit  in  regem  Romanorum  apud 
Aquisgranum. 


EXCERPTA   EX    CHRONICA  MARTINI  POLONI  CUM 
CONTINUATIONE.     1245  —  1286. 


De  imperio  vacante.  Romanum  imperium  sive  post  de-  1245 
posicionem  Friderici  secundi  ab  imperio  sive  post  mortem 
eius  cepit  vacare.  Nam  post  deposicionem  ipsius  papa  In- 
nocencius  quartuS;  qui  eum  deposuerat^  procuravit  per  prin- 
cipes  Alemanie  electores  plures  eligi  ad  imperium;  videlicet 
lantgravium  Thuringie  et  comitem  HoIIandie  successive.  Qui 
antequam  ad  imperialem  benedictionem  pervenissent  vite 
terminum  exegerunt.  Post  mortem  vero  predicti  Friderici, 
electores  in  duo  se  dividentes^  quidam  regem  Castelle^  qui- 
dam  vero  comitem  Cornubie^  fratrem  regis  Anglie,  ad  im- 
periam  elegerunt.  Quod  scisma  multis  annis  et  usque  hodie 


458  E&  MARTlllO  POLOHO. 

1245  perseverat.  Et  quia  plurima  notabilia  in  diversis  partibus 
mundi  tempore  hoius  vacationis  evenernnt^  sub  tali  vacatio- 
nis  Utulo  eaper  ordinem;  prout  brevius  potero^  explicabo. 

Anno  igitur  domini  m.cc.I.  in  Dacia  Hunericus  rex  Da- 
corum  inclitus  ab  Abel  fratre  suo  iuniori^  ut  regnaret  pro 
eo^  in  mari  suffocatur.  Qui  Abel  parum  honoris  et  commodi 
ex  hoc  est  assecutus.  Nam  sequenti  anno  regni  sui  y  cum 
Frisones  subiugare  voluisset  j  a  Frisonibus  est  interemptos. 

Anno  domini  m.ccLi.  Conradus  rex  ^  filius  Friderici  y  ut 
mortuo  patre  Sycilie  regnum  susciperet^  per  mare  in  Apa- 
liam  devenit^  et  capta  Neapoli  muros  illius  funditus  destruxit. 
Sed  cum  sequenti  anno  introitus  sui  in  Apuliam  infirmari 
cepisset  ^  clystere  quod  a  medicis  iudicabatur  fiert  ad  salu- 
tem  veneno  mixto  intulit  sibi  mortem. 

Anno  domini  m.cc.I.ix.  Constantinopolis  ^  que  olim  per 
Gallicos  et  Venetos  capta  fuerat^  per  Pallilogum  Grecorum 
imperatorem  vi  prelii  recuperata  fuit.  Eodem  anno  in  Toscia 
Ytalie  Fiorentini  et  Lucani  miserabilem  eventum  habuerunt. 
Nam  confisi  de  suorum  multitudine  et  forlitudine  y  cam  co- 
mitatum  Senensium  intrassent^  et  Senenses  freti  auxilio  do- 
mini  Mainfredi  tunc  regis  Sycilie  ipsis  ad  bellum  obviam 
exivissent^  Florentini  et  Lucani  fraude  sunt  suorum  circom- 
venti.  Nam  in  inchoatione  conflictus  qui  primi  et  precipm' 
inter  Florentinos  erant^  adhostes  incedentes^  in  suos  quam 
plurimum  cum  Senensibus  sunt  debacchati.  Dicuntur  autem 
de  Florentinis  et  Lucanis  tunc  inter  mortuos  et  captivos  plus 
quam  sex  millia  hominum  corruisse. 

Anno  domini  m.cclx.  Rex  Ungarie  pro  terris  regem  Bo- 
hemie  bello  aggreditur^  habens  in  exercitu  suo  diversarum 
orienlalium  nacionum  et  paganorum  circa  quadraginta  millia 
equitum.  Cui  rex  Bohemie  cum  centum  millibus  equitum, 
inter  quos  dicitur  habuisse  circa  septem  millia  equorum  de 
ferro  coopertorum^  ad  resistendum  occurrit.  Cumque  in  con- 
finiis  regnorum  bellum  inchoatum  fuisset;  ex  collisione  equo- 
rnm  et  armorum  tantus  pulvis  de  terra  surrexit ,  ut  media  et 
clara  die  vix  homo  hominem  cognoscere  potuisset.  Tandem 
Ungari,  rege  ipsorum  graviter  vulnerato,  terga  vertentes, 
cum  cedentes  festinarent  fugerC;  in  quodam  Huvio  profundo, 
quem  transire  debuerunt^  preter  alios  occisos  circa  quatuor- 
decim  millia  homiuum  submersa  dicuntur.  Sic  rege  Bohemie 


EX  MARTINO  POLONO.  4*59 

victoria  habiia  Ungariam  intrante  y  rex  Ungarie  per  legatos  i2eo 
pacem  querit^  terras  que  discordie  causa  faerant  restituit, 
et  in  futurum  amidciam  matrimonio  mediante  confirmavit. 

Anno  domini  m.cclx.iii.  Urbanus  papa  quartus  regnum 
SyciliO;  quod  Mainfredus  rex  Sycilie  violenter  detinebat^ 
Karolo  comiti  ProYinciO;  fralri  regis  Francie ,  ut  illud  ab  eo 
eriperet^  contulil. 

Anno  domini  m.cc.Ix.iiii.  cometes  tam  notabilis  apparuit^ 
qualem  nuUus  vivens  ante  vidit.  Ab  oriente  nempe  cum 
magno  falgore  surgens  usque  ad  medium  hemispherii  versus 
occidentem  comam  perlucidam  protrahebat.  £t  licet  in  di- 
versis  partibus  mundi  forte  multa  significaveril^  hoc  tamen  ^ 
unum  pro  certo  compertum  est^  ut  cum  plus  quam  per  tres 
menses  duraverit^  ipso  primo  apparentC;  papaUrbanus  ce- 
pit  infirmari^  et  eadem  nocte  qua  papa  exspiravit^  et  come- 
tes  disparuit. 

Anno  domini  m.cclx.v.  Predictus  Karolus  j  qui  pro  re- 
cuperaiione  regni  Sycilie  per  papam  Urbanum  quartum  vo- 
catus  fuerat ,  Romam ,  ubi  tunc  in  senatorem  electus  fuerat^ 
navigio  venit.  Demum  in  Apuliam  intrans^  bello  campestri 
habitO;  predictum  Meinfredum  et  regno  et  vita  privavit 

Anno  domini  m.cclx.vi.  Quam  plurima  multitudo  Sarra- 
cenorum^  ex  Africa  per  angustum  mare  transiens  in  Hys- 
panias^  et  adiuncti  Sarracenis  in  Hyspania^  magnam  pla- 
gam  in  Christianos  exercuerunt^  intendentes  quam  olim  per- 
diderant  recuperare  Hyspaniam.  Sed  illarum  partium  Chri- 
stiani  adunati,  cum  cruce  signatorum  ex  diversis  partibus 
auxilio  ^j  licet  cum  multo  Christianorum  sanguine ;  de  Sar- 
racenis  triumphaverunt. 

Anno  domini  m.cclx.vii.  Soldanus  Babylonie;  Armenia 
vastata^  Antyochiam  unam  de  famosioribus  civitatibus  orbis 
cepit  j  et  tam  viris  quam  mulieribus  occisis ;  ipsam  in  soli- 
tudinem  redegit. 

Anno  domini  m.cclx.viii.  Conradus  nepos  olim  Friderici 
imperatoriS;  parvi  pendens  domini  pape  excommunicatio- 
wera ,  contra  dominum  Karolum ,  quem  ecclesia  regera  Sy- 
cilie  fecerat;  insurgenS;  ad  Teotonicos  quos  habuit  quam 
plurimos  Lombardis  et  Tuscis  adiunctiS;  pervenit  usque  Ro- 

1)  adunati  steht  hier  nochmals  in  der  hs.,  adiuti  im  druck  von  1559, 
oeides  uberflusaig. 


460  EX  MARTINO  POLONO. 

1268  mam.  Ubi  cnm  imperiali  honore  sollempniter  receptus  fuis- 
set;  associato  sibi  senatore  urbis  domino  Henrioo^  fratre 
regis  Castelle;  et  quam  plurimis  Komanis^  contra  regem 
Karolum  Apuliam  intravit.  Sed  post  durum  campestre  bel- 
lum  Conradinus  cum  suis  terga  vertentibus  capitur,  et  a 
Karolo  cum  multis  nobilibus  decoUalur. 

Anno  domini  m.cc.lxx.  Lodwicus  rex  Francie  christia- 
nissimus  j  non  territus  preteritis  laboribus  et  expensis  quas 
fecerat  olim  ultra  marC;  iterato  cum  tiliis  duobus^  adiunctis 
sibi  rege  Navarre  et  quam  plurimis  ecclesiarum  prelatis  et 
baronibuS;  pro  recuperatione  terre  sancte  iter  assampsit. 
Yerum  ad  hoc  ut  facilius  terram  sanctam  recuperaret^  inci- 
dit  ipsis  consilium^  ut  regnum  Thunusii,  quod  in  medio  coo- 
sistens  non  parvum  dabat  transfretantibus  impedimentuni; 
primitus  sub   Christianorum  subicerent  potestate.   Et  cum 
portum  ad  Carthaginem,  que  est  prope  Thunusinm,  potenti 
manu  cepissent^  infirmitas,  que  illo  anno  maxime  circa  con- 
finia  maris  viguit^  in  eorum  Christianorum  exercitu  ninais  in- 
valuit.  £t  primo  quidem  de  regis  Francie  filiis  unum^  post 
legatum  domini  pape  dominum  Albanensem  cardinalem^  et 
demum  ipsum  regem  christianissimum  Ludwicum  cum  plu- 
ribus  comitibus  etbaronibns^  necnon  et  aliis  simpIicibuS;  de 
medio  sustulit.  Quam  feliciter  autem  predictus  rex  termina- 
verit;  rex  Navarre  domino  Tusculano  cardinali  per  litteras 
intimavit.  Nam  in  infirmitate  sua  laudare  nomen  domini  non 
cessans  j  illam  orationem  quandoque  inserebat :  Fac  nos  do- 
fnine  prospera  mundi  despicere  et  nulla  eius  adversa  formir 
dare,  Orabat  etpro  populo  quem  secum  adduxerat^  dicens: 
Esto  domine  plebi  tue  sanctificator  et  custos,  Et  cum  appro- 
pinquarct  ad  finem  suspexit  in  celum  dioens:  Introibo  in 
domum  tuam,  adorabo  ad  femplum  sanctum  tuum,  et  confite- 
bor  nomini  tuo,  Et  hoc  dicto  obdormivit  in  domino.  Et  cuni 
de  morte  pii  regis  Chrislianorum  exercitus  turbaretur  et  Sar- 
raceni  lelarentur,  dominus  Karolus  rex  Sycilie  bellator  egre- 
gius,  pro  quo  adhuc  vivens  frafer  suus  rex  Francie  manda- 
verat,  navigio  cum  magna  milicia  advenit.  De  cuius  ad- 
ventu  Christianis  gaudium  et  Sarracenis  mesticia  accrevit. 
Et  licet  multo  plures  viderenlur  Sarraceni  quam  Christiani, 
nullafenus  tamen  audebant  bello  generali  cum  Christianis 
aggredi;  sed  per  quasdam  astucias  alias  mulla  eis  incom- 


£1  MARTINO  POLONO.  461 

moda  inferebant.  De  quibus  hoo  unum  fuit.  Est  enim  regio  1270 
illa  muKum  sabulosa  et  tempore  siccitatis  pulverosa.  Unde 
Sarraceni  statuerunt  plura  millia  hominum  super  unum  mon* 
tem  Christianis  vicinum^  ut;  cum  ventus  flaret  ad  partem 
Christianorum^  sabulum  moventeS;  pulverem  suscitarent^  qui 
pulvis  multam  molestiam  Christianis  intulit.  Sed  tandem  pul- 
yere  per  pluviam  sedato,  Christiani  paratis  machinis  et  va- 
riis  instrumentis  Thunusium  pcr  aquam  et  per  terram  obpug-» 
nare  intendebanl.  Quod  videntes  Sarraceni  timore  compnlsi 
pacta  cum  Christianis  inierunt.  Inter  que  hec  dicuntur  pre* 
cipua  fuisse^  ut  omnes  Christiani  in  regno  illo  captivi  libere 
dimitterentur ,  et  quod  monasteriis  ad  honorem  Christi  in 
omnibus  civitatibus  regni  illius  constructis  fides  Christi  per 
fratres  Tredieatores  et  Minores  et  per  alios  quoscunque  li- 
bere  predicetur^  et  volentes  baptizari  libere  baptizentur.  Et 
solutis  expensis  regibus  quas  ibi  fecerant^  rex  Thunusii  tri- 
bularius  regis  Sycilie  est  effectus.  Plura  alia  pacta  fuerunt 
que  hic  ponere  longum  fuisset.  Et  cum  ex  adventu  regis 
AngUe  domini  Odewaldi  et  multitudine  Frisonum  ac  aliorum 
peregrinorum ,  in  tantum  creverat  exercitus  Christianorum; 
quod  circa  ducenta  millia  pugnatorum  crederetur^  et  spera- 
retur  quod  non  solum  terram  sanctam  sed  eciam  totum  Sar- 
racenismum  subiugassent  ^  peccatis  exigentibus  absque  ul- 
teriori  utilitate  est  dispersus.  Nam  legatus  domini  pape^  qui 
ipsos  dirigere  debuerat^  per  mortem  sublractus  erat;  terra 
eciam  sancta  ad  quam  ire  debebant  gubernatore  peregrino- 
rum  carebat^  quia  palriarcha  qui  legatus  in  terra  sancta  fuit 
(unc  defunctus  fuit.  Sedes  eciam  apostolica  que  utrobique 
providere  debuerat  tunc  vacabat.  Rex  eciam  Navarre^  qui 
inlirmus  de  Africa  recesserat;  in  Sicyliam  veniens  est  de- 
functus.  ^ 

Anno  m.cc.Ixx.iii.  Electores  imperii  ad  indictum  et  man- 
datum  domini  pape  aput  Franchenfurt  supcr  electione  [regis 
convenientes]  dominum  Rudolfum  comitem  de  Habspurch  in 
regem  Romanorum  elegerunt^  ipsum  et  uxorem  suam  aput 
Aquisgrani  in  continenti  coronantes.  Ipse  aulem  dominus 

1)  hier  endet  das  unter  dem  schisma  zwischen  Alfons  und  Richard 
geschriebene  hauptwerk  dea  1278  gestorbcnen  verfassers.  Was  nun  folgt 
ist  spatere  fortsetzung. 


462  m  MARTIHO   POLOHO. 

1273  Radolfus  imperium  sibi  viriliter  assumens  ad  exhortacionem 
pape  et  principum  preter  effusionem  sanguinis  optimam  pa- 
cem  ordinavit  per  omnes  terras. 

Anno  m.cc.lxx.iiii.  Rudolfus  Romanorum  rexindixit  prin- 
cipibus  curiam  aput  Nuruberch  in  festo  beati  Martini  cele- 
brandam  ^  mandans  omnibus  principibus  ut  illuc  venirent  et 
se  presentarent  imperatorie  maiestati.  Ubi  cum  conveniret 
multitudo  magna  principum  et  aliorum^  Otakkerus  rex  Bohe- 
mie  et  dominus  H.  dux  Bavarie  se  presentare  non  curave- 
runt.  Quare  per  sententiam  principum  indicta  fuit  alia  curia 
Herwipolim  celebranda. 

Anno  m.cc.lxx.v.  Rege  Rudolfo  cum  pluribus  principibus 
comitibus  et  magnatibus  Herwipolim  veniente;  rex  Bohemie 
et  dominus  H.  dux  Bawarie  se  absentant.  Sentencialiter 
igitur  a  principibus  curia  indicitur  Auguste  celebranda  circa 
solsticium.  Ubi  convenerunt  magni  viri  licet^  de  electoribns 
non  nisi  dux  Ludwicus  ibi  fuit.  Missi  sunt  autem  pro  parte 
regis  Bohemie  venerabilis  vir  dominus  Werrihardus  Seco- 
viensis  episcopus  ^  ex  parte  autem  ducis  Bawarie  H.  prepo- 
situs  Odingensis  cum  honesto  comitatu.  £t  propositis  ques- 
tionibus  sufDcienter  de  iure  electionis  imperii  ex  utraqae 
partC;  ipsi  nuncii^  si  non  discordes^  non  tamen  pariter,  cu- 
riam  exierunt.  Domino  pape  Gregorio  venienti  Losannam 
occurrit  rex  Rudolfus^  coronandus  sicut  decretum  fuerat  in- 
ter  eos  in  Basilea.  Sed  papa  diversis  negociis  ecclesie  ge- 
neralis  et  ipse  rex  civitatum  Ytalie  prepediti ,  ipsam  conse- 
crationem  sive  coronationem  usque  ad  festum  puriflcationis 
distulerunt. 

Anno  domini  m.ccJxx.vi.  Rex  Rudolfus  expeditionem 
movit  versus  Austriam  cum  exercitu  non  tantum  numeroso 
quantum  valido ;  habens  naves  castellatas  y  quibus  meatus 
Danubii  obstructos  infringere  conatur.  Sed  mediante  mag- 
norum  virorum  consilio  sine  omni  strepitu  belli  ipsi  meatus 
in  Strubing  et  Patavie  patefiunt.  Et  sic  rex  Austriam  occu- 
pavit.  Destructaque  multa  parte  terre  circa  Anasum  malti 
horoines  perierunt.  Et  cum  rex  in  obsidione  Wienne  resi- 
deret^^  civibus  rebellantibus  multa  eorum  pomaria  sunt  suc- 
cisa.  Rex  Bohemie  nulli  se  audens  commiltere;  a  rege  Ro- 

1)  scilicet  hs.  was  ich  anderte.    2)  reciperet  hat  die  hs.  was  ich  kn- 
derte. 


EX  MUtTINO  POLORO.  463 

manorain  in  dedicionem  accipitur;  atque  ab  ipso  iuris  com-  1276 
petentibus  gloriose  investilur;  homagium  eciam  regi  Roma- 
norum  faciens^  promisit  prestito  sacramento  relaxare  statim 
post  suum  reditum  ad  propria  obsides  et  captivos.  Sed  ve- 
niens  Pragam  nichil  eorum  que  promiserat^  pretentis  variis 
occasionibus  ^  effectui  mancipavit. 

Anno  m.cclxx.vii.  Rex  RudolAis  Wienne  dominatur.  Cui 
rebellantibus  pluribus  Bohemis  nobilibus  rex  Bohemie  re- 
conciliatur;  domino  Brunone  Olmuncensi  episcopo  mediante, 
redditis  obsidibus  et  captivis. 

x\nno  m.cc.lxxx.viii.  Rex  Bohemie  gravi  corde  sufferens 
se  terras  Austrie  Karinthie  Carniole  et  Marchie  sine  opere 
bcllico  resignasse^  principes  ac  alios  subditos  Romani  im- 
perii  in  diversis  mundi  partibus  ad  conspirationem  sollicitat 
Et  pecunia  plurimi  corrumpuntur  quorum  alii  se  regi  Roma- 
nonim  publice  obiciunt^  alii  ocultis  insidiis  fidem  frangunt. 
Tandem  congredientibus  eis ,  rex  Bohemie  campestri  bello 
victus  occiditur^  pluribus  interfectis. 

M.cclxx.ix.  Rex  Romanorum  hoc  toto  anno  Wienne  mo- 
ratur. 

M.cc.lxxx.  Post  diulinam  rebellacionem  marchionis  de 
Prandenburchy  rex  Rudolfus  Bohemiam  cum  exercitu  valido 
ingreditur.  Et  marchionem  impolenlem  ad  occurrendum^  me* 
diantibus  domino  Ludwico  duce  Bawarie  aliisque  nobilibuS; 
tam  rex  quam  marchio ,  pluribus  interpositis  conditionibus^ 
ad  concordiam  redierunt. 

M.cc.lxxx.i.  Rex  Romanorum  a  Wienna  rediens  Swe-^ 
vlam  revertitur. 

M.cc.lxxx.ii.  Rex  Romanoram  RudolfuS;  quia  dominica- 
lia  imperii  a  Coloniensi  episcopo  repetit^  gravis  inter  eos 
oritur  dissensio  ^  ita  quod  Coloniensis  cum  mille  trecenUs 
falleratis  equis  adiutores  regis  hostiliter  invadit.  Ad  quam 
iniuriam  propulsandam  rex  sollicite  se  disponiL  Tandem 
Coloniensis  episcopus  cum  rege  concordalur;  assignatis 
sibi  possessionibus  quas  repetebat.  Remisit  eciam  thelonia 
et  vecligalia  que  in  terris  imperii  de  novo  instituerat^  super 
perceptione  proventuum  eorundem  una  cum  rege  in  quatuor 
principes  compromittens. 

M.cclxxx.iii.  Dominus  RudoIAis  rex  Romanoram  civi- 
latem  quandam  in  Burgundia  munitam  diclam  Peterlinge 


464  £X  HARTINO  POLONO. 

1283  cnm  valida  manu  obsedit^  et  post  multos  labores  iu  dedi- 
cionem  recepit. 

M.cc.lxxx.yi.  Rex  Rudolfus  curiam  Auguste  celebrat  ia 
epiphania  ^  presentibus  dominis  R.  archiepiscopis  Saltzpur- 
gensi  et  Coloniensi;  H.  Ratisponensi;  W.  Pataviensi^  Ba- 
siliensi  et  aliis  episcopis^  et  viris  illustribus  Ludwico  et 
Heinrico  ducibus  Bawarie^  et  aliis  multis  comitibus  et  no- 
bilibus.  Ubi  reformat  amiciciam  inter  dominos  R.  archiepis- 
copum  et  H.  ducem  Bawarie ,  facto  compromisso  in  honora- 
biles  viros  sex  super  questionibus  si  quas  inter  se  habuerint 
decidendis  in  octava  pentecostes.  Ibi  eciam  comitem  de 
Tyrol  ducem  Karinthie  fecit. 


CONRADI  DE  WURMELINGEN  ANNALES  SINDEL- 

FINGENSES.     1276  —  1294. 


venit  comes 


1276       Anno  domini  m.cclxx.vi.  Rex  Rudolfus  in  Austriam  cum 
copiis  descendit  post  assumptionem  [aug.  1 5~ 

M.cc.Ixx.vii.  Post  purificationem  [feb.  2~ 
Albertus  de  Hohenberg  de  Austria.  Quarto  idus  maii  [mai 
12]  Wine  in  Auslria  obiit  comes  Rudolfus  de  Tuwingen 
dictus  Scerer^  advocatus  huius  ecclesie.  Sepultus  fuit  in 
Bebenhusen  v.  kal.  iunii.  Eodem  tempore  regina  regis  Ru- 
dolfi;  que  fuit  filia  sororis  comitis  Rudolfi  de  Tuwingen 
huius  defuncti^  descendit  cum  filiabus  versus  Austriam  ad 
civitatem  que  dicitur  Wine  cum  magno  comitatu. 

M.cc.Ixx.viii.  Ego  Cunradus  fui  ad  ordinem  diaconatus 
consecratus.  Die  Agnese  [ian.  21]  comes  Albertus  deHo- 
hinberg  et  marchio  de  Baden  cum  magno  exercita  versus 
comitem  de  Griiningen  convenerunt^  et  multa  mala  ac  dampna 
villis  et  pauperibus  fecerunt.  Eodem  anno  xvii.  xvi.  et  xv. 
kal.  iunii  nive  et  frigore  multa  dampna  vincis  acciderunt.  Et 
tonilrua  novies  in  caslroAchalmefactatres  servos  oociderunt^ 
videlicet  die  ascensionis  Domini  [mai  26]  vel  xiiii.  kal.  iunii. 
£t  ea  die  comes  Gothefridus  eiecit  violenter  Ulricum  comi- 


CUNRADUS  SINDELFmGENSIS.  465 

tem  de  civitate  Bebelingen  et  de  tutela  omnino.  Feria  sexta  f278 
post  Sartholomeum  [aug.  26]  occisus  est  rexBoemie  a  rege 
Romanorum  Rudolfo.  Annone  vilitas  erat. 

M.cc.Ixx.viiii.  Johannem  et  sororem  suam  copulavi  legi- 
time^  pueros  Dieterici  militis  de  Wurmelingen.  Gomes  UI- 
ricus  iunior  de  Wirtinberch  obiit  xiiii.  kal.  octobris  [sept. 
18].  Obiit  et  comes  antiquus  Ludewicus  de  Othingen  viii. 
kal.  octobris  [sept.  24].  Circa  Alexii  [iuli  17]  obsessum 
fuit  a  comite  Alberto  castrum  Waldeche  ^  et  labores  ibidem 
apparuerunt.  Yinum  hoc  anno  preciosum  erat^  annona  vero 
in  optimo  foro.  Anno  eodem  H.  de  Cannistat  et  Renhardus 
de  Bihingen  canonici  ecclesie  Sindelfingen  violenter  rapue- 
nint  in  vigilia  sancti  Galli  de  nocte  Cunrado  de  Wurmelin- 
gen  concanonico  eorum  omnia  sua  in  curia  eius  contra  sta- 
tuta  et  privilegia  ipsorum.  £t  compulsi  fuerunt  omnia  red- 
dere  ipsi  Cunrado. 

M.ccJxxx.  feria '  tercia  post  Udalrici  [iuli  9]  civitas  Tu- 
\vingen  exusta  est.  In  die  Osvaldi  regis  [aug.  5]  comes  Go- 
thefridus  de  Bebelingen  aut  de  Tuwingen  versus  Beben- 
busam  ivit  cum  armatis.  Et  violenter  sacristigiam  intravit 
ad  rapiendum  aurum  et  argentum  si  multum  invenisset*  Co- 
mes^  de  Griiningen  circa  festum  Michahelis  mortuus  est  in 
Asperch  in  captivitate.  Eodem  tempore  et  anno  vinum  in 
optimo  foro  fuit.  Civitas  nova  prope  Rotinburch  muris  et 
novis  edificiis  fuit  inchoata.  Symundus  comes  Geminipontis 
obiit  in  civitate  Spirensi  in  die  Cecilie  virginis  [nov.  22]. 
Item  frater  Albertus  de  Ratisbona  ordinis  fratrum  Minorum 
obiit  Colonie  ante  nativitatem  domini. 

M.cc.Ixxx.i.  Copulavi  Ellam  filiam  meam  Bebelingen  in 
secunda  vespera  Agnetis.  In  vigilia  Mathie  [feb.  23]  obiit 
regina,  uxor  Rudolfl  regis,  in  civitate  Wina;  dormit  in  Ba- 
silea.  Post  pentecosten  [iuni  1]  rex  noster  Rudolfus  ad 
terram  istam  reversus  est.  Circa  festum  Jacobi  [iuli  25]  ct 
post  castrum  Kaltindal  obsessum  fuitacivibus  in  Ezzelingen. 
Eodem  anno  vidi  regem  RudoIfumAchalme  post  nativitatem 
beate  Marie  virginis  die  dominica  [sept  14].  Prepositus 
noster  captus  fuit  post  exaltalionem  sancte  Crucis  die  do- 
minica.  Filius  regis  Rudolfi  et  quidam  alii  submersi  sunt  in 
Rinowe  in  vigilia  Thome  apostoli  [dec.  20]. 

1)  HartDianii  graf  von  Groningen  starb  am  4.  ocL 

BOEHHER  FONTES.  2.  30 


466 


CtilRADUS  SI3IDELFIII6ESSIS. 


1282  M.cc.lxxx.ii.  Rex  celebravit  cariain  in  Ulnia  in  octava 
pentecostes  [mai  24].  ComesAIbertns^  nnptias  snas  in  On- 
fridingen  ^  celebra vit  xiiii.  kal.  ang^asti.  Post  Jacobi  aposloli 
bona  nostra  in  Bebelingen  Darmishan  et  Vayingen  incepil 
comes  Golhefridus  incendiis^  et  rapinis  devastare  qaodpre- 
benda  H.  de  Bimingen  Hertario  Ditrico  non  dabatur^  licel 
antea  bona  predicta  fuissent  libera,  ut  in  privilegiis  poterit 
apparere.  Comes  H.  de  Furstinberch  filios  suos  milites  fecit 
presente  rege  Rudolfo  et  aliis  muKis  baronibus  et  dominis 
in  civitate  Vilingen  die  Othmari  abbalis  [nov.  16].  Curiam 
rex  Rudolfus  de  Appesberch  dictus  ante  nativitatem  domini 
celebravit  in  Augusta.  Ibi  filium  suum  ducem  Austrie  in- 
stituit  de  consensu  principum. 

M.cc.Ixxx.iii.  DieHilariinixmagnacecidit.  In  vigilia  nati- 
vitatis  domini  [1 282  dec.  24]  sepultus  fuit  dux  Ludewicus 
de  Deche.  Die  Gangolfi  vinee  frigore  perierunt.  Postridie  Ulrici 
de  nocte  grando  plurima  dampna  in  multis  locis  dedit.  Ca- 
strum  in  Boltringen  circa  Jacobi  destructum  est.  Comes  Ul- 
ricus  de  Asperch  obiit  die  Osvaldi  regis  [aug.  5].  Et  hic  se- 
pultus  fuit  in  Bebenhusen  in  pomerio  in  die  Afre  marlyris. 

M.cc.Ixxx.iiii.  Post  nativilatem  domini  obiit  H.  comes  de 
Fiirstinberch.  Regina^  filia  ducis  Burgundie,  copulata  fuit 
regi  Rudolfo  in  secunda  vespera  Blasii  martyris  [feb.  3]. 
Traditum  fuit  castrum  Entringen  comiti  Friderico  ^  die  ca- 
thedre  Petri  [feb.  22].  Sed  postea  eum  et  suos  eiecit  inde 
XV.  kal.  maii  [apr.  17]  Marquardusl  Obiit  comitissa  deBa- 
den^  in  castro  Libincelle  xi  kal.  maii  [apr.21].  Eodem  anno 
obiit  comitissa  de  Zavilstein^  relicta  Symundi  comitis  de 
Zwainbruch^  in  vigilia  cathedre  Petri  [feb.  21].  Translala 
fuit  sancta  Rensindis  nonis  maii  vel  in  crastino  Johannis 
ante  portam  Latinam.  Eodem  anno  in  festo  sancti  Bonifacii 
martyris  et  sociorum  eins  usque  Barnabe  apostoli  duas  cam- 
panas  sancto  Martino  et  unam  sancto  Nicolao  in  Altingen 
congregavi.  Rex  noster  Rudolfus  Johannis  baptiste  maxi- 
mas  nuplias  filio  suo^  celebravit  Basilee.  Ad  vincula  Fetri 
[aug.  1]  comes  Albertus  de  Hoinberch  in  castro  Gruningen 

i)  von  Hohenberg.  2)  HohenFridingcn.  3)  stipendiis  stand  vorher, 
was  ich  anderte.  i)  von  Zollern.  5)  von  Halvingen.  6)  KuDigaad 
gra6n  von  Eberstein  geinahlin  des  markgrafen  Rudolf  vou  Baden,  7}Gra- 
vanbruch  las  Crusius,  was  Haug  besserte.  8)  seinem  natiirlicheD  sohDC 
Albrecht  grafen  von  Lowenstein  mit  Luccard  von  Bolaodeo. 


CUNRADUS   SliNDELFINGENSIS.  467 

miptias  celebravit  filio  suo^  re^e  Rudolfo  presente^  et  mul-  i284 
lis  aliis  eomitibus^  de  Bawaria  Eudewico  et  H[einrico]  fra- 
tribus^  et  de  Tirole  comile.  Statim  ivit  Ezzelingen  stans 
duabus  septimanis.  Eex  postridie  exaltationis  sancte  Crucis 
[^sept.  15]  fuit  Wile  civitate  et  castro  Waldeche,  et  circum- 
dedit  id  exercitu  suo.  Ibidem  in  monte  castrum  novum  co- 
mes  Albertus  fecit.  Eegina  venit  Wimpinam  ante  Galli  [oct. 
4  6].  Circa  festum  Marlini  [nov.  H]  castra  omnia  Wal- 
deche  destruebantur.  Comes  Albertus  et  comes  Fridericus 
de  ^ToIIere  et  filius  iunior  de  villa  nostra  Sindelphingen  in 
vig-ilia  Nicolai  [dec.  5]  a  nobis  recesserunt.  Isto  anno  quar- 
tam  parlem  muri  civitatis  Sindelphingen  versus  Bobelingen 
compleverunt ;  inchoarunt  ante  pentecosten. 

M.cc.lxxx.v.  In  purificatione  de  nocte  marscalcus  captus 
fuit.  £t  anno  domini  m.ccc.xi. undecimo kal.  iunii  [mai  22]  ante 
caslrum  Wirtenberg  cum  multis  aliis  occisus,*  Totamquadra- 
gesimam  male  habui.  In  hieme  boves  multi  moriebantur  us- 
que.  Decimo  kal.  iunii  grandoSyndelphingedampnosaetpe- 
stilentia  facta  buum  et  mel  carum.  Die  Margarethe  [iuli  1 3] 
cives  [de]  Lewinberch  capti  sunl  a  civibus  de  Griiningen. 

M.cc.lxxx.vi.  Multa  dampna  post  epiphanie  incendiis  et 
rapinis  facta  sunt  Eberhardo  comiti  de  Wirtenberch  in  om- 
nibus  bonis  suis.  Rex  Rudolfus  die  Fabiani  et  Sebastiani 
[ian.  20]  curiam  frequentem  Auguste  celebravit.  Tunc  in- 
feodavit  de  novo  comitem  de  Tirole  de  ducatu  Carinthie.  In 
cathedra  Petri  [feb.  22]  rex  reconciliavit  in  Ezzelingen  Eber- 
hardum  comitem  et  suos  de  Wirtenberche^  et  comitem  AI- 
bertiim  et  comites  de  Deche  atque  eorum  complices.  Rex 
curiam  indixit  Ulme.  Ibi  multa  ordinavit.  Idem  post  Egidii 
[sept.  1]  Ezzelingen  a  monachis  et  clericis  annonam  et  vi- 
Dum  expressit.  Cimiterium  Nuwertingen  ^  obsessum  fuit.  Sed 
mandato  regis  omnes  recesserunt;  qui  post  exaltationen) 
Crucis  [sept.  i4]  id  destruxit.  In  crastino  nativitatis  beate 
Virginis  [sept.  9]  villam  Wile  in  Scanbuch  comes  Eberhar- 
dus  totaliter  destruxit  de  Wirtinberch  dictns  Koche^  et  C. 
de  Custertingen  et  C.  de  Dizingen  et  balistarii  et  servi  co- 
mitis  de  Helphinsteine.  Item  sex  domus  et  horrea^  fenum 
et  annonam  ac  speltum  meam  et  B.  flliastri  et  C.  servi  mei 
annonam  et  fenum^  et  omnia  utensilia  nostra  incendiis  et 

Q  £t  anno  -^  occisus  ist  spatercr  zusatz.    2)  Nurtingen. 

30* 


468  CUNRADUS  SINDELFINGENSIS. 

1286  rapinis  destruxerunt.  Rex  destructo  cimiterio  Nuwertingen 
ante  Mathei  apostoli  [sept.  21]  vallavit  civitatem  Stuchar- 
ten  in  crastino  Mauritii  [sept.  23]  cum  magno  exercifn.  In 
secunda  vespera  Cosme  etDamiani[sept.27]Dipoldus  [de] 
Berenchusen  occisus  fuit  et  multi  capti  et  equi  plurimi  oc- 
cisi  prope  Hedelphingen.  Advocati  nostri  totam  decimam 
nos(ram  Sindelphingen  in  annona  huius  anni  acceperant  et 
consumpserunt  usque  Michahelis.  In  octava  Galli  [oct.  23] 
episcopus  Moguntinus  Stucharlen  cum  magno  comitatu  ve- 
nit  in  auxilium  regis.  Eodem  die  comes  Burchardus  cum 
comite  Friderico  Balginge*  conflictum  habuit^  et  multi  capti 
et  interfecti  fuerunt  ex  parte  comitis  Burchardi  et  Alberti 
comitis  de  Hohinberch  qui  tunc  fuit  Stucharten.  Tandem 
Martino  festo  [nov.  11]  rex  recessit,  muro  eius  civitatis 
destructO;  aliisque  munitionibus  regi  assignatis  a  comitede 
Wirtenberch.  Postea  hic  Stucharten  rursus  muro  vaHavil 
contra  iuramentum  et  promissionem  regi  factam.  Comes  AI- 
bertus  cum  multis  comitibus  in  secunda  vespera  Bricii  [nov. 
13]  venit  Sindelphingen.  Pauca  ordinavit.  Statim  rediit  ad 
regem  versus  Ezzelingen.  In  vigilia  Kalherine  [nov.  24]  rex 
Rudolfus  venit  ad  nuptias  comitis  Eudolfl  Scerer  dicti.  In 
crastino  Spiram  ivit  ad  cardinalem.  Item  comes  Eberhardus 
Scerer  nuptias  celebravit  Yahingen  cum  sponsa  sua  in  se- 
cunda  vespera  Cunradi  episcopi  Constantiensis  [nov.  26] 
multis  presentibus.  Ante  nativitatem  domini  rex  Rudolfus 
venit  Hohinberch  et  Rotwile.  Ibidcm  festum  natale  celebra- 
vit.  Comitem  Albertum  et  comites  de  ZoIIere  reconciliavit. 

M.cc.Ixxx.vii.  Eberhardus  et  Rudolfus  comiles,  filii  Ru- 
dolfl  dicti  Scherer^  terram  ipsorum  et  hereditatem  divise- 
runt  in  Tuwingen  nonis  maii  presentibus  multis.  Rudolfus 
nunc  episcopus  Conslantiensis  in  Buthelspach  fuit^  redeundo 
de  concilio  Herbipolensi.  Comes  Fridericus  iunior  de  Zolrc 
captus  fuit  feria  secunda  post  ascensionem  domini  [mai19]. 
Item  marchio  Hermannus  antiquus  de  Baden  et  filii  sui  cum 
amicis  eorum^  habentes  plus  quam  sex  millia  armatorum 
tam  equitantium  quam  peditum  ^  cum  Burcardo  comite  pug- 
naverunt  prope  castrum  Altinstage^,  et  multi  ibi  capti  et 

1 )  ictzt  Balingen,  doch  ist  dies  verbesserung  von  Haug,  Crusius  hatte 
Schalginge  gelesen  ohne  sich  damit  zu  genugen.  Friedrich  war  graf 
von  Zollern.    2)  Altensteig. 


CUNRADUS  SINDELFIN6ENSIS.  469 

interfecti  sunt  in  vigilia  Kiliani  niartyris  [iali  7].  Sed  ca-  1287 
strum  Altinstage  traditum  fuit  ante  assumptionem  [aiig.  1 5] 
per  illosde  Buolo^  et  doroinos  castri.^  Eodem  anno  rex  no- 
ster  Rudolfus  post  festum  sancte  Rensindis  [iuli  15]  venit 
Ezzelihgen  cum  exercitu  et  violenter  expugnavit  Cannistat 
Brihe  et  Berge  septem  castra^  et  de  iis  igne  destruxit  sta- 
tim  castra.  Deinde  cum  filio  suo  iuniore  ivit  versus  Buothes- 
bach  et  versus  Giselingen.  Ibidem  moratus  fuit  in  assump- 
tione  [aug.  15].  Die  assumptionis  Ebirhardus  de  Wirtin^ 
berch  et  Gothefridus  de  Bobelingen  comites  habuerunt  con- 
flictum  cum  civibus  in  Ezzelingen  prope  Diirinkan.  Et  ibi 
multi  occisi  et  capti  fuerunt.  Infra  octavam  assumptionis 
[aug.  22]  afQicta  sunt  hec:  villa.Bondorife^  molendina  Her- 
renberch;  Affsteten^  Horwe  prope  Ezzelingen^  Bliningen^ 
Berchen  prope  Ezzelingen^  Bernehusen^  Blatinhart^  item 
castrum  Rorinstage  et  alia  rapinis  incendiis  cedibus  per  mar- 
chionem  de  Baden  y  comitem  Burchardum  ^  Palatinum  Goz- 
zonem^  Ebirhardum  et  comitem  de  Vahingen.  Die  Bartholo- 
mei  [aug.  24]  Wilha  et  Echtertingen.  Rudolfus  rex  venit 
post  Dionysii  [oct.  9]  Ezzelingen,  et  stetit  ibi  usque  post 
Omnium  Sanctorum  [nov.  1]  cum  archiepiscopo  Maguntino, 
destructo  castro  Bliuingen.  Et  Ebirhardus  de  Wirtenberch 
et  Gothefridus  de  Bebelingen  comites  castra  eorum  in  Wal- 
husen  Remeshe  Withelingen  et  Rossecche  in  pace  regi  pre- 
sentarunt.  Feria  sexta  post  Martini  erat  capitulum  in  Ezze- 
lingen  quia  de  Sindelphingen  eggressum^  et  duos  annos 
ablata  ei  fuit  decima. 

M.cc.Ixxx.viii.  In  die  cathedre  Petri  Rudolfus  comes 
Scherer  Malmishan  fuit  vulneratus  et  sui  a  Trutwino  dicto 
Hemmelinch  de  Cuppingen.  Item  proxima  die  post  trans- 
lationem  sancti  Benedicti  [iulil2]  maxima  tempestas  vineas 
agros  homines  grandine  et  aqua  destruxit;  Ezzelingen  Bu- 
tispach  et  villam  in  Wile  prope  Holzirringen  penitus  de- 
vastavit  grandine.  Item  maximus  timor  fuit  Sindelphingen 
ab  illis  de  Bebelingen  a  festo  sancti  Galli  usque  Omnium 
Sanctorum.  Rex  venit  tunc  Ezzelingen  post  Omnium  San- 
ctorum^  et  post  Martini  inde  recessit  Hailprunnam.  Deinde 
ivit  versus  Stophen  castrum  suum  et  Gamundiam  ad  nuptias 

1)  Bulach.     2)  80  Cnisiaa.  Dagegen  hat  Gabelkover:  Altinstage  frac- 
tam  fuit  antc  ass.  violenter  per  etc. 


470  Ct^VRADUS  8INDELFINGEXSIS. 

1266  Alberti  comilis  et  [Heinrici]  marchionis  de  Burgo  festo  Cie- 
menti^  pape  [nov.  23].  Et  ibidem  in  crastino  Clementis  in 
Gamnndia  multa  circa  dominos  ordinavit. 

M.cclxxx.ix.  Post  annunciationem  [marz  25]  rex  venit 
Ezzelingen.  Subito  inde  recessit.  Multa  facta  sunt  isib  anuo 
per  desponsationes  [?]  in  castro  Achalme. 

M.cc.xc.  Rex  curiam  magnam  habuit  in  Erphurthe.  Plus 
quam  septuaginta  castra  destruxit^  et  plus  quam  centum  et 
undecim  personas  decollavit.  Inde  reversus  est  ad  nos. 
Ante  ascensionem  domini  [mai  11]  in  civitate  Brage  in 
Boemia  obiit  dux  Suevie^  filius  Rudolphi  regis  de  Habes- 
burch.  Post  Jacobi  Rudolfus  comes  advocatus  noster  in 
Sindelphingen  omnia  bona  et  redditus  ville  Sindelphingen 
prepositi  et  capituli  tolaliter  acoepit.  Et  canonici  fugerunt 
propter  minas  comitis  \  et  propter  stultitiam  et  paupertatem 
comitis.  Rex  Rudolfus  Erfordia  venit  post  Martini  in  Nurin- 
berch.  Ubi  convocatis  civitatibus  exegit  maximam  pecu- 
niam  quam  post  nativitatem  domini  accepit. 

M.cc.xc.i.  Rudolfus  rex  circa  purificationem    |]feb.  2] 
fuit  in  Constantia.    Dominus   rex  et   regina  convenerunt 
Winterthure  ante  cathedram  Pelri  [feb.  22].  Deinde  iverunt 
versus  Baden  munitiones  regis.    Et  tunc  reliquit  reginam 
Rinvelden^  ubi  regalia  regni  servata  sunt.  Deinde  Argen- 
tinam  venit.  Deinde  versus  Spiram  venit  post  octavam  an- 
nunciationis  sancte  Marie  [marz  25]  die  quinto.  Isto  anno 
mense  marcio  et  aprili  exuste  sunt  civitates  Vahingen  et 
Gruningen.   In  vigilia  Rensindis  [iuli  14]  Rudolfus  rex  ve- 
nit  ad  civitatem  Spiram,  et  regina^  et  filii  uxor  soror  regis 
Boemi^  et  Ludvicus  dux  de  Bauwaria  et  multi  alii  barones 
cum  eo  venerunt.  Et  die  Rensindis  [iuli  15]  obiit.    Et  die 
crastina  gloriose  et  honorifice  sepultus  fuit  in  monasterio 
sancte  Marie  apud  sepulchra  regum  aliorum  prope  sepul- 
chrum  regis  Philippi.  Rege  mortuo  episcopus  H.  Spirensis 
venit  de  exilio  Francie^  quod  ^  quinque  annis  fuit  in  exilium 
missus  per  predictum  Rudolfum  regem.    Statim  castra  et 
munitiones  per  regem  ablatas  sibi  et  ecclesie  Spirensi  re- 
cuperavit  violenter.  Isto  eciam  anno  comes  Gothefridus  de 
Bobelingen  in  messe  annonam  totam  in  Darmishan  circa 

O  et  panper(a<em  steht  hier  noch  bei  Uaug,  wohl  Dur  darch  druck- 
ichler.     2)  quia? 


CUNRADUS   SINDELFINGENSIS.  471 

ducenta  maltra  accepit.  £t  similiter  accepit  annonam  totam  1291 

in  Wile  Glemisgowe  preposito  et  capitulo  Sindelphingensi. 

Item  in  autumpno  Walhen   Hesso  marchio  accepit  vinum 

canonicis  in  Sindelphingen.   Predicto  anno  post  assumptio- 

nem  [aug.  1 5]  comes  Ulricus  ^  de  Wirtinberch  cum  multis 

comitibus  et  cum  magno  exercitu  equitum  et  peditum  domi- 

nari  cepit  ascendendo  Bircinloe  versus  Rothinburch  et  Ha-  ^/  «^/".^^;^*"' 

^irloe  civitates,  et  villas  et  vineas  omnes  circa  vias  igne     ^'  ^' 

cremavit.   De  novo  eciam  castrum  dictum  Odinburc  prope 

Tuwingen  reedificavit  comes  Gothefridus  de  Tuwingen  et 

comes  Eberhardus.  Hec  facta  sunt  usque  Bartholomei.  Re- 

versus  vero  comes  ^  et  sui  adversus  Wirtinberch^  castra  in 

Wabelingen  in  Berge  in  Andresbach  destruxerunt.    Facta 

sunt  hec  a  festo  assumptionis  usque  Egidii  confessoris. 

Eodem  anno  post  Nicolai  comes  Albertus  et  comes  Ulricus 

de  Wirtinberch  liberos  suos  copulaverunt  in  civitate  Grie- 

ningen.  Nuptie  facte  sunt  xv.  kal.  ianuarii  in  civitate  Rotin- 

burch  prope  Tuwingen  ^  soUempniter  multis  presentibus. 

M.ccxc.ii.  Annona  erat  satis  cara.  Kalendis  aprilis  pre- 
dones  de  Ondingen  septem  suspensi  sunt  et  duo  truncati 
pedibus.  In  quadragesima  castrum  Cersi  ^  destruxerunt  cives 
de  Ezzelingen  et  Ulricus  comes  de  Wirtenberch  sulfodiendo 
in  decem  diebus.  Isto  anno  in  vigilia  annunciationis  sancte 
Marie  Albertus  iuvenis  comes  de  Hohinberch  et  Burcardus 
comes^  ministeriales  et  civitales  eorum,  Tiiwingen  ante  civi- 
tatem  domus  et  horrea^  et  Lustenowe  villam^  incendiis  et 
rapinis  oiTendernnt  cum  multis  armatis.  Isto  anno  post  pa*- 
scha  [apr.  6]  R.  episcopus  Constanciensis  de  sua  militia  et 
de  suo  exercitu  prope  civitatem  Winterthur  amisit  multos. 
Item  dttx  Austrie  post  pascha  venit  ad  terram  istam  et  a 
civitate  Griiningen  die  Vitalis  martyris  [apr.  28]  versus 
Frankinfurt  ad  curiam  ad  eligendum  regem  ivit  cum  magno 
comitatu.  Et  ibi  elegerunt  in  regem  Adolfum  comitem  de 
Nazzowe.  Isto  anno  dux  Cunradus  de  Decke  ante  Walpur- 
gis  [mai  1]  obiit.  Et  tunc  eciam  obiit  comes  de  Spicinberch 

1)  so  wird  fortan  der  gpaf  Eberhard  genannt:  andere  beispiele  dop- 
pelter  namen  gewahren  um  dieselbe  zeit  konig  Rudolfs  erste  gemahhn 
welche  erst  Gertratid  dann  Anna,  und  der  burggraf  von  Nurnberg  weU 
cher  in  urkk.  Friedrich  in  den  rhroniken  Heinrich  heisst.  2)  namlich 
Aibert  von  Hohenberg.  3)  in  civitate  prope  Tuwingen  Rotinburch 
stand  vorher  was  ich  anderte.    4)  Kersch. 


472  CUNRADUS  SIICDELFINGENSIS. 

i292  qni  in  militia  occisus  fuit.  Isto  anno  venit  predictus  rex 
Hagenoam  et  Albertus  dux  Austrie  cum  multo  dominata 
post  Andreft'[nov.  30].  Deinde  iverunt  versus  [Basileam]. 
£t  ibi  stetit  per  festos  dies  nativitatis  domini  rex  cum  multis 
baronibus.  Cives  x.  kal.  ian.  in  Wile  civitate  vulnerati  oc- 
cisi  capti  fuerunt  ad  mandatum  regis. 

M.cc.xc.iii.  post  Agnetis  [ian.  21]  regina  venit  Achalme 
et  ibi  stetit.  Rex  venit  Ezzelingen  post  Mathie  apostoli 
[feb.  24]  et  congregati  fuerunt  tunc  omnes  barones  terre. 
£t  eciam  tunc  omnes  pacem  iuraverunt  preter  comitem  de 
Wirtinberch.  Deinde  versus  Halle  et  Rolhinburc  cum  multis 
dominiS;  deinde  Spiram  venit  ante  Gertrudis  [marz  17]. 
Ibi  diu  stetit.  Deinde  reversus  Achalme  in  cena  domini 
[marz  26].  Deinde  Ura.  Deinde  £rbipoIin.  Anno  predicto 
comes  Gothefridus  de  Tuvi^ingen  emit  a  comite  £bcrhardo 
de  Tuwingen  Wile  Alttorfe  et  alia.  Isto  anno  Ambrosii 
[apr.  4]  obiit  R.  episcopus  Constanciensis  Thurego  y  sepul- 
tus  in  Constancia.  Isto  anno  Adolfus  nunc  rex  et  [Imagina] 
regina  fuerunt  ad  nuptias  in  Winsperch  secundo  nonas  iulii 
mli  6].  Idem  rex  ad  nativitalem  sancte  Marie  virginis 
sept.  8]  cum  exercitu  venit  et  cum  multis  baronibus  ad  ci- 
vitatem  dictam  Bisinze  episcopatum  ^  et  versus  Colmaram 
civitatem^  ipsam  obsidendo  et  totam  Alsaciam  circa  et  circa 
destruendo.  Tempestas  v.  kal.  augusti  maxima  fuit  in  diver- 
sis  locis  cum  venlo  et  grandine  circa  Neccarum  Renum  et 
Danubium^  nocens  arboribus  pomariorum  et  sylvarum^  an- 
none  et  domibus.  Item  comes  Ulricus  de  Wirtinberch  anle 
Galli  [oct.  1 6]  magnum  festum  habuit  in  Wabelingen  civi- 
tate.  Item  isto  [anno]  comes  de  Wirtinberch  ante  festum 
sancli  Martini  cum  muKis  armatis  totam  terram  comitis  Fri- 
derici  de  Zolere  devastavit. 

M.cc.xc.iiii.  Per  festa  nativitalis  domini  regina  fuit  Achal- 
me  veniendo  de  Alsatia  et  de  Ortinberch  iu  vigilia  domini 
[1293  dec.  24].  Postea  in  circumcisione  domini  [ian.  i] 
fuit  regina  Stuchart  aut  Wirtinberch  ad  baptisionem  Qlie  co- 
mitis  Ulrici.  Isto  anno  post  epiphaniam  domini  [ian.  6~ 
comes  et  comitissa  de  Wirtinberch  dux  et  multi  barones  a( 
regem  Adolfum  Oppinaue  ^  venerunt  ibique  steterunt. 

1)  vergl.  wegen  diesem  angeblichen  zug  nach  Bisanz  die  Ann.  Colin. 
zu  1292  oben  seite  30.     2)  Oppenheim. 


473 


BURKARDI  DE  HALLIS  ET  DYTHERI  DE  HELMESTAT 
NOTAE  HISTORICAE.     1273  —  1325. 


Hic  namque  Rudolfus  post  mortem  Friderici  imperatoris 
scismatici  et  filios  eius  C.  et  H.  reges  exactos^  cum  im- 
perium  circiter  annos  quadraginta  vacaret  et  tota  terra 
destructa  quasi  nutando  ruinam  minaretur^  anno  domini 
m.cc.Ixx.iii.^  convenientibus  principibus  ad  quos  electio  per- 
tinebat  in  Frankenrurt  circa  festum  Michahelis  et  ad  electio* 
nem  procedentibus  prout  apostolicus  Gregorius  decimus  ipsis 
dederat  in  mandatis^  ex  inspiratione  prout  pnto  divina  in 
regem  electus  est^  statimque  Aquis  coronalus  est.  Sus- 
cepto  quoque  sceptro  regni  omnes  possessiones  imperii  a 
tenentibus  eas  revocavit^  quibusdam  eciam  reddere  nolenti- 
bus  et  propria  abstulit  cum  hiis  que  iniuste  detinere  cona- 
bantur.       -      ^ 

Interea  quia  rex  Boemie  dictus  Otagger  cum  occupasset 
ducatum  Austrie  y  et  quadam  vana  presumptione  vellct  te^- 
nere,  de  suis  viribus  et  divitiis  nimis  confidens^  predictus 
rex  Rudolfus ,  vir  valde  bellicosus  strenuus  et  animosus^ 
arridente  sibi  fortuna  per  omnia^  convocatis  principibus 
dixit  publice:  intencionem  suam  esse  fixam,  se  velle  iturum 
contra  regem  Bohemie.  Precipiens  singulis  ac  universis  op- 
timatibus  militibus  tribunis  centurionibus  vasallis  ac  a  regno 
Romano  infeodatis^  ut  essent  parati  in  prelium;  exposcens 
a  singulis  civitatibus  sagittarios  et  viros  quibus  esset  ani- 
mus  acer  et  fortis.  Interea  rex  Bohemie  cogitavit  ipsum  im- 
pedire^  et  data  pecunia  infinita  quibusdam  nobilibus  terre 
istius^  quorum  primus  fuit  quasi  dux  seu  marchio  de  Baden. 
Qui  nactus  oportunitatem  agressus  circa  Neckarum  civita- 
tes^  ipsas  preliis  quibus  poterat  lacessivit^  incendit  villas  et 
vastavit.  Quibus  omnibus  rex  Rudolfus  nichil  motus  ab  in- 
cepto  non  destitit^  sed  collecto  exercitu  satis  copioso  iter 
arripuit.    Et  pertransiens  Noricorum  regionem   circa  litus 


474  BURKIRDUS  ET  DYTHERUS. 

Danubii  descendit.  Et  qualia  et  quam  magna  in  illis  Gnibns 
perpetraverit  non  est  meum^  quia  nequeo^  enarrare.  Tandem 
quanta  sagacitate  et  prudentia  et  strenuitatC;  que  in  eo  tunc 
et  semper  resplenduerunt;  opulentissimam  civitatem  Austrie 
Wiennam  intravit^  et  subiectos  cives  et  quosdam  rebelles 
abegerit^  quis  enarrabit^  adhuc  rege  Bohemorum  in  soa 
pertinancia  persistente  et  interemtis  hinc  et  inde  in  prelio 
multis  et  plurimis  malis  commissis.  Tandem  .... 


Hic  tedto  dictandi  aflTectus  ille  egregius  Burkardus  ultra 
describere  cessavit.  Nam  circa  conscriptionem  bonorum  hu- 
ius  ecclesie  ac  ediiicationem  monasterii  et  curie  prebendalis 
et  torculariorum  ac  aliarum  utilitatum  ecclesie  in  tantum 
occupabatur  ut  deinceps  huiusmodi  describere  non  curaret. 
Hinc  ego  Dytherus  de  Helmestat  canonicus  istius  ecclesie, 
predicto  Burkardo  sciencia  et  describendi  stilo  multum  dis- 
similis^  ipsius  vestigia  tamquam  magistri  discipulus  sequen- 
do  j  in  quantum  parvitas  ingenioli  sufTicit  mei  in  antea  de- 
scribere  formidolose  presumpsi. 

In  nomine  domini  igitur  incipio  in  verbo  quo  ipse  de- 
misit:  Tandem  ambo  reges  collectis  exercitibus  inDaitis  e 
castris  civitatibus  et  aliis  municionibus  animo  confligendi 
egrediuntur  in  campum.  Ubi  aciebus^  belli  ut  moris  est, 
strennue  dispositis^  acriter  concurrunt^  utroque  exercitu  se 
viriliter  defendente;  infiniti  gladiis  pungionibus  et  sagittis 
occiduntur.  Ipse  quoque  rex  Bohemie  in  ipso  conflictu  ense 
occubuit.  Quo  perempto  totus  exercitus  una  cum  baronibus 
et  ministerialibus  regni  Bohemie  se  in  manus  et  potestatem 
invictissimi  regis  Rudolfi  dederunt.  Quos  ipse  benigne  ut 
semper  solitus  erat  suscipienS;  filio  regis  occisi  nomine 
Wentzelao  regnum  Bohemie  concessit.  Cui  eciam  unam  de 
filiabus  suis  matrimouio  coniunxit.  Omnibusque  felicissime 
ac  mansuetissime  in  Bohemia  pacificatis  et  disposilis^  Wien- 
nam  civitatem  Austrie  rediit^  ibique  dominum  Albertum  filium 
suum  ducem  Austrie  et  Stirie  creavit;  comitem  quoque  Ein- 
hardum  de  Tyrolis  ducatui  Karintie  prefecit;  quos  ducatus 
rex  Bohemie  Otacker  predictus,  quia  heredibus  carebant, 
vacante  Romanorum  imperio  sibi  violenter  usurpaverat.  Ipse 
quoque  rex  Rudolfus  filio  suo  domino  Alberto  duci  Austric 


BURKARDUS  ET  DYTHERU8.  475 

filiam  Einhardi  ducis  Karintie  supradicti  in  matrimoninm  co- 
pulavil. 

Hiis  rite  et  ^loriosissime  in  Anstria  dispositis  Sweviam 
rediit  ^  ibiqae  filium  suum  dominum  Hartmudum  ^  ducem 
constituit^  quia  duce  tunc  temporis  Swevia  carebat^  eique 
sororem  regis  Bohemie  in  coniugem  (radidit.  De  qua  filium 
iiomine  Johannes  suscepit.  Itaque  cum  inclitus  ille  rex  Ru- 
doirus  contra  spem  omnium  emulorum  snorum  in  tam  brevi 
tempore  in  tantum  prosperatus  fuisset^  occurrerunt  ei  omnes 
principes  duces  comites  baroues  tocius  AlemaniC;  ipsique 
tamquam  regi  et  domino  colla  submittunt.  Quibus  ille  mitis- 
sime  resalutatiS;  omnium  peticiones  clementissime  admisit. 
£t  cum  haberet  sex  filias^  omnes  nuptui  tradidit^  unam  sci- 
licet  filio  regis  Sicilie  et  Apulie^  alteram  regi  Bohemie^  ter- 
ciam  Ludewico  duci  Bawarie^  quartam  Ottoni  fllio  Heinrici 
ducis  Bawarie^  quintam  duci  Saxonie^  sextam  duci  de  Lu- 
neburc.  £t  sic  in  regno  firmissime  stabililus^  pacem  et  tran- 
quillitatem  toti  Alemanie  tutissime  reformavit. 

Post  hec  cum  maxima  multitudine  equitum  et  curruum 
Burgundiam  perrexit  et  comitem  eiusdem  provincie^  inter 
Gallie  primates  potentissimum ,  ad  hoc  coegit  ut  in  propria 
persona  ^  Basiliensem  civitatem  se  intratunim  coniuraret^ 
inde  nunquam  exiturus  nisi  benignissimi  principis  Rudolfi 
licencia  requisita  primitus  et  optenta.  Hiis  aliisque  quam 
pluribus  litibus  diris  et  guerris  maximis  atque  bellis  su- 
peratis  j  destructisque  predonum  multis  municionibus  et  ca- 
stris,  ac  pace  et  quiete  toti  regno  Alemanie  strenuissime 
reformatis^  civitatem  Spirensem  adiit^  ibique  senio  et  labore 
confectus^  receptis  sacramentis  ecclesie^  absque  gravi  do- 
lore  felicem  animam  in  manus  angelorum,  ipsam  in  conspectu 
dei  altissimi  cum  ymnis  et  canticis  deducentibus  feliciter 
exalavit.  Sepultus  est  ibidem  in  sepulcro  regum.  Anno  do- 
mini  m.ccxc.i.  in  die  divisionis  apostolorum  [iuli  15]^  anno 
regni  ipsius  xviii. 

Post  cuius  obitum  principeS;  in  quibus  ius  eligendi  con- 
sistit  secundum  consuetudinem ,  in  die  Philippi  et  Jacobi 
[mai  1]  in  Vranckefurt  convenerunt^  et  dominum  Adolfum 

i")  Radolfnin  sollte  es  heissen,  der  iedoch  nur  verwalter  dcr  obern 
lande  war  nicht  eigentlicher  herzog  von  Schwaben.  2)  persona  ist  von 
mir  erg&n2t. 


476  BURKARDUS  ET  DYTHERirS. 

comitem  de  Nassawe  ^  virum  ulique  strenuum  et  illustrem, 
in  regem  Romanorum  unauimiter  elegerunt.  Quo  coronato  ei 
in  regno  valide  confirmato  y  ob  invidiam  quam  principes  ad- 
versus  dominum  Alberlum^  filium  quondam  magnifi  regis 
Rndolfi;  ducem  Austrie^  habebant,  ipse  rex  Adolfus  pre- 
dictum  dominum  Albertum  de  ducatibus^  quos  a  rege  in  feo- 
dum  habere  debebat^  non  solum  inreodare  non  curabat^  sed 
et  sibi  eosdem  ducatus  aurerre  conabatur,  Quod  ut  pre- 
dictus  dux  percepit ,  melius  esse  prevenire  quam  preveniri 
cogitans,  amicitias  principum  ducum  comitum  et  tocius  Ale- 
manie  prece  et  pretio  comparavit ,  et  ad  defendendum  se 
strenuissime  preparavit. . . 

Interim  rumoribus  crebrescentibus  y  et  ad  aures  illnstris 
ducis  sepius  volantibus^  quod  rex  Adolfus  eum  de  ducatibus 
expellere  niteretur^  ipse  collecta  universa  militia  Austrie 
Stirie  et  Karinthie ,  in  multitudine  magna  curruum  et  equi- 
tum  terram  suam  egressus  [1298  marz]^  transito  Danubio 
venit  ad  litus  Reni^  et  castra  metatus  est  iuxta  civitatem 
dictam  Brisach.  Gui  rex  Adolfus  ibidem  in  alteram  partem 
litoris  Reni  cum  exercitu  suo  occurrit^  sed  neuter  ad  alterum 
poterat  pervenire.  Dum  sic  certatim  utrumque  litus  occu- 
pant^  dux  Albertus^  receptis  litteris  Gerhardi  archiepiscopi 
Moguntini  et  aliorum  fautorum  suorum  de  ad  ipsos  in  Alt- 
zeiam  civitatem  veniendi ,  assumpsit  secum  episcopum  Ar 
gentinensem  ceterosque  barones  Alsacie ,  ac  naves  onera- 
tas  vino  et  blado,  per  terram  et  alveum  Reni^  malis  gratibus 
regis  civitatum  ac  aliorum  fautorum  suorum;  intrepidus  us- 
que  in  Altzeiam  descendit.  Ibi  a  predicto  archiepiscopo  et 
aliis  adiutoribus  suis  benigne  susceptus^  ipsum  super  do- 
lium  levantes  in  regem  sublimarunt.  Dum  hec  in  Altzeia 
agerentur  rex  Adolfus  ducem  insequi  quantocius  non  ces- 
sabat;  et  eciam  in  villa  dicta  Epphenheim  sita  prope  Wor- 
matiam  in  ameno  prato  cum  exercitu  suo  resedit,  sperans 
se  prediclum  ducem  cum  omnibus  suis  fautoribus  absque 
sui  exercitus  periculo  citissime  superaturum.  Sed  res  aliter 
evenit.  Nam  cum  rex  in  tanta  spe  consisteret^  dimissis  a  se 
civibus  maltarum  civitatum  cum  reliquo  exercitu^  sepedic- 
tum  ducem  insequitur;  et  in  loco  qui  dicitur  Hasenberg^  iuxta 
cenobium  sanctimonialium  dictum  Rosental^  anno  domini 
m.ccxc.viii.  in  die  Processi  et  Marliniani  [iuli  2]  cum  ipso 


BURKARDCS  ET  DYTHERUS. 


477 


pngnaturus  incaute  congreditur.  Itaque  victorla  hinc  inde 
nutante ,  rex  Adolfus  inprovise  occubuit.  Quo  comperto  do- 
minus  Rudolfus  comes  Palatinus  et  dux  BawariC;  gener  pre- 
dicti  regis^  una  cum  duce  Ottone,  patruo  suo,  cum  multi- 
tudine  magna  militum  et  armigerorum^  de  conflictu  usque 
in  Wormatiam.celerrime  fugerunt,  reliquis  comitibus  et  ba- 
ronibus  cum  suis  exercitibus  adhuc  viriliter  pugnantibus. 
Sed  quia  tot  et  tanti  ab  ipso  conflictu  profugerant^  dux  Al- 
bertus  de  victoria  iam  securus  cum  exercitu  sut)  repugnan- 
tibus  sibi  acerrime  restitit^  ac  omnes  eos  citius  quam  spe* 
rari  poterat  pugnando  vincens  captivabat.  Quibus  tamen  se 
in  hoc  clementem  more  paterno  exhibuit^  ut  nullum  eorum 
vinculis  includeret^  sed  omnes  ad  propria  remeare  permisit 
quousque  ipse  eos  quemlibet  specialiter  ut  ad  eum  veniret 
revocaret.  £t  sic  in  proposito  suo  nimis  confortatus^  assum* 
tis  secum  archiepiscopo  Moguntino  et  aliis  adiutoribus  et 
fautoribuS;  Aquensem  adiit  civitatem^  et  ibidem  contra  spem 
nmltorum  in  regem  confirmatus  est  et  coronatus. . . 

Igitur  cum  serenissimus  ille  dominus  et  rex  Albertus  in 
tam  brevi  tempore  tam  magnifice  sublimatus  et  prosperatus 
fuisset  in  regno^  incurrit  invidiam  principum  sicut  fortuna- 
tis  hominibus  accidere  solet.  Quorum  principum  quatuor^ 
videlicet  tres  archiepiscopi  et  dominus  Rudolfus  dux  Bawa- 
rie,  filius  sororis  predicti  regis,  obligationibus  et  coniura- 
tionibus  multis  confederatl^  contra  regem  se  erexerunt.  Quos 
omnes  una  estate  ita  potenter  sibi  subegit;  ut  de  cetero  con- 
tra  eum  mugire  non  auderent.  De  hinc  regem  Bohemie 
Wentzlanm  aggressus ,  qui  aliquantulum  supradictis  princi- 
pibus  favebat,  regnum  devastabat,  sed  tamen  nihil  egre- 
gium  ibidem  peregit.  Tandem  rege  Bohemie  Wentzlao  pre- 
dicto  sine  filiis  el  heredibus  decedente,  felicissimus  rex  AI- 
bertus  dominum  Rudolfum  filium  suum  eidem  regno  prefecit. 

Post  talia  miranda  et  stupeuda  que  excellentissimus  rex 
in  multis  provinciis  perpetravit,  ac  pace  ac  quiete  toti  Ale- 
manie  instaurata ,  dum  quasi  iocando  omnes  provincias  et 
civitates  tocius  Germanie  inermis  transire  proponeret^  a 
duce  Johanne^  filio  fratris  sui  domini  Hartmanni^  ducis 
Suevie,  in  campo  lato  et  spatioso,  dum  iuxta  regem  con- 
fabulando  equitaret^  inopinate  confossus  gladio  occubuit. 

13  Rudolfi  sollte  es  heisseii. 


478  BURKARDUS  ET  DYTHERUS. 

In  quo  loco  eius  nobilissima  coniux  regina  cenobium  sanc- 
timonialium  in  memoriam  ipsius  construxit^  et  eidem  ceno- 
bio  nomen  Kungesvelt  imposuit. 

Romano  igitur  imperio  serenissimi  principis  Alberti  re- 
gimine  destituto^  congregatis  principibuS;  die  ad  celebran- 
dam  electionem  fuluri  regis  prefixa;  dominum  Heinricum 
comitem  de  Lutzelnburg  in  regem  unanimiter  elegerunt.  Qui 
statim  post  coronationem  suam  omnes  provincias  et  civita- 
tes  tocius  Alemanie  peragravit.  Ac  Spiram  rediens  (ilio  suo 
domino  Johanni  regnum  Bohemie  tunc  herede  carens  auc- 
toritate  imperiali  concessit^  ipsique  unam  de  filiabus  Wen- 
tzelai  quondam  regis  Bohemie  in  coniugem  tradidit.  Sicque 
omnibus  rite  in  Alemania  dispositis  ^  ipse  alpes  transiit  et 
Mediolanum  civitatem  feliciter  pervenit.  Ubi  confluentibus  ad 
eum  ducibns  comitibus  et  baronibus  diversarum  provincia- 
rum  et  regionum ,  magnum  exercitum  collegit.  Indeque  pro- 
grediens  Brixiam  civitatem  Lombardie  fortissimam  obsedit. 
In  cuius  obsidione  habuit  octies  centum  milia  armatorum  ut 
audivi^  qui  eo  tempore  ibidem  sub  ipso  militabant.  Dumque 
ibidem  moraretur  quot  et  quanta  egregia  ac  forcia  facta  per- 
egerit;  et  quot  civitates  munitissimas  ac  castella  forcia  in 
dedicionem  acceperit,  non  est  mee  facultatis  evolvere.  Tan- 
dem  civitate  Brixiensi  quam  obsederat  devicta^  muroque 
eius  funditus  diruto  et  vallo  complanato^  Januensem  civi- 
tatem  Tussie  adiit^  ibique  aliquaihdiu  moratus^  nobilissima 
ac  devotissima  eius  imperatrix  de  hac  luce  migravit  et  ibi- 
dem  gloriosissime  et  sumptuosissime  tradita  est  sepulture. 
Post  cuius  decessum  ipse  Romam  perrexit;  ibique  a  duobus 
cardinalibus  missis  a  papa  Clemente^  qui  eo  tempore  Avi- 
nionis  morabatur,  in  imperatorem  consecratus  est  et  coro- 
natus.  Quibus  soHempnissime  peractis  Pisam  civitatem  Tus- 
cie  peciit^  ubi  infirmitate  correptus  morte  obiit  naturali^  et 
in  eadem  civitate  honorifice  prout  imperatorem  decuit  est  se- 
pultus. 

Guius  morte  comperta  principes  in  die  sanctiLuce  ewan- 
geliste  [oct.  18]  ad  eligendum  regem  in  Vranckenfurt  ut 
moris  est  convenerunt.  Quorum  principum  quatuor,  scilicet 
archiepiscopi  Maguntinensis  et  Treverensis,  rex  Bohemie 
et  marchio  de  Brandenburg^  dominum  Ludewicum  ducem 

1)  a  talibus  odcr  was  ahnlichcs  fchlt  in  der  nrschrift. 


BURKARDUS  BT  DYTHERUS. 


479 


Bawarie  in  regem  elegerunt.  Reliqui  tres  dominum  Frideri- 
cum  ducem  Austrie  elegerunt.  Quorum  regum  exercitus  qua- 
liter  ab  invicem  recesserint  et  quantam  penuriam  ac  inopiam 
Tame  et  frigore  pertulerint^  quomodo  ubi  et  quando  ac  per 
quos  predicti  electi  confirmati  et  coronati  fuerint^  aut  qua- 
liter  postea  unus  alterum  fere  duodecim  annis  persecutus 
fuerit,  et  quomodo  ultimo  circa  festum  sancti  Michahelis 
conflixerint.  In  quo  conflictu  dominus  Fridericus  prediclus 
captus  fuit  per  dominum  Ludewicum  ac  in  vincula  coniectus 
in  castro  dicto  Truwesnit  duobus  annis  et  amplius  securis- 
sime  est  custoditus.  Quam  captivitatem  fratres  sui^  videlicet 
dominus  Lupoldus  dux  Swevie  dominus  Heinricus  dominus 
Albertus  et  dominus  Otto  duces  Austrie  et  Stirie  parvipen- 
denles,  et  quasi  vilipendenles^  tot  et  tanta  mala  per  incendia 
villarum^  strages  hominum^  sediciones  civitatum  et  castrorum, 
fere  toti  Alemanie  intulerunt,  quod  arbitror  pergamenum  de- 
ficere  ad  capiendum,  pennas  et  incaustum  non  sufficere  ad 
scribendum.  Unde  hiis,  et  qualiter  predictus  dominus  Fri- 
dericus  a  vinculis  solutus  fuerit ,  et  qualis  amicicia  seu  con- 
concordia  inter  ipsum  ac  magnificum  regem  Ludewicum 
exstitit  ordinata,  relictis,  regredior .... 


HIRZELIN   UEBER  DIE   SCHLACHT  BEI  GOELLHEIM. 

1298. 


Man  sagt  hie  enphor  chunch  Terramer 
Gewaltichlich  fur  uber  mer 
Gegen  Franchrich  hin  luit  ritlerschaft. 
£z  leg  an  Im  macht  und  chraft 
5  Fur  ander  chunge  ein  wunder. 
Ich  wen  nieman  besunder 
Sein  storigin  alle  m(jht  gezalen, 

1)  der  eiDgang  bezieht  sich  auf  den  Willehalm  des  Wolfram  von 
Eschebach.  7)  slorigin  vom  franz.  estor,  welches  wieder  vom  deut- 
schen  sturm  kommt^  daher  kampf,  kampferschar. 


480 


HIRZELIH. 

Baid  in  yelden  und  auf  waln, 

Die  er  fuert  durch  wibes  lon. 
10  Fur  Orens  den  palas  hon 

Zoch  sin  gezoch  wol  dreizzich  tag, 

Gar  meilen  brait.    Ditz  ward  ir  chlag, 

Sint  do  marlcgraf  Wilhalm  cham 

Und  ir  niderlaz  yernam 
15  Von  Ariwon  bis  Alitschantz. 

Diu  yinster  naht  ward  lieht  und  glantz 

Von  schilten  und  banieren. 

Der  haiden  walopieren 

Ze  ross  wart  groz  in  ir  schiltwaht 

20       Ich  wan  nieman  yor  mir  gedaht 

So  chre^tiger  heryar  und  so  reich 

AIs  der  und  dirre  yon  Osterich, 

Diu  nu  neulichs  ist  geyarn 

Mit  fr(>mden  zungen,  gelauft  und  ungetauften  scharn 
25  Von  der  wuhsten  Romnei. 

Von  Chaernten  chom  ein  chrey 

Daz  walt  und  perch  zu  einander  schal 

Mit  gewalt  den  Rein  her  ab  ze  tal. 

Fur  Alcey  si  logizierten. 
30  Ge^yapent  yerzimierten 

Sah  man  da  mangen  werden  helt 

Den  min  hertze  het  auzerwelt. 

Und  solt  ein  streit  noch  wesen 

Si  mahten  aber  noch  wol  genesen. 
35  Da  lach  der  furste  mit  gewalt 

Biz  turn  und  maur  wirden  geyalt 

Daz  nepel  staup  und  rauch 

Mit  prunst  gegen  den  luften  zoch. 

Die  churfursten  ze  rat 
40  Von  dannen  eilten  drat 

Gegen  Maintze,  in  die  reichen  stat, 

AIs  si  not  twanch  und  bat, 

Wen  si  ze  chunge  solten  nemen 

Dem  romisch  chron  meht  gezemen. 
45  Si  trugen  per  acort  gelich, 

Und  namen  den  yon  Oesterich, 

Hertzogen  Albrechten 

Getrewen  und  geslehten. 

Ditz  tet  ich  dem  fursten  chunt. 

50       Auf  brach  der  chunich  dar  nach  ze  stunt 
Und  zogte  furbaz  gegen  dem  wal 

51)  wal,  walstatt,  kaiiipf|>latz. 


HIRZELIN. 

Neben  Munstertreis  in  ein  tal, 

Do  sich  daz  voleh  het  geleit 

Wol  meil  lanch  gar  unde  breit. 
55  Ein  wartman  schir  dort  her  fur, 

Der  selbe  teufelichen  swur: 

£z  gi  ze  schaden  oder  ze  frumen, 

Der  alt  chunch  Adolf  wer  chomen, 

Mit  alles  sines  hers  chraft  ^ 
60  Und  mit  grozzer  ritterschaft 

Da  nahen  bi  uns  uber  ein  velt 

Auf  slugen  si  pavlun  und  gezelt. 

Daz  nahtgeschelle  waz  ir.    Der  braht 

Wart  dar  unser  da  man  vaht. 

65        Des  morgens  do  der  tach  anvie 

Manlich  zu  der  messe  gie, 

Und  nam  da  ein  gesegent  brot 

Von  priesters  hant  fur  alle  not. 

Do  di  messe  was  gelosen 
70  Ich  chom  und  rief :  Nu  suecht  eur  hosen! 

E%  hahent  dort  gen  eu  auf  dem  wal 

Dreu  gro%%eu  her  gar  ane  %aL 

Si  sint  ge%aichent  alle  gar^ 

Ir  sult  ir  chreut%e  nemen  war, 
75  Chunich  Albreht  rief  eiuem  edlen  man 

Von  Wadnawe  her  Perhtram: 

Ich  mach  die  ritter ,  macht  ir  die  scharn! 

Er  sprach:  Herre  ich  wil%  hewarn, 

Bei  ndr  sei  der  erenrich 
80  Von  Leiningen  graf  Friderichy 

Der  uher  mer  dickche  hat 

Ge%aigt  ritterUcheu  tat, 

Und  oh  got  wil  heute  sol 

Den  veinden  hringen  swertes  %olL 
85        Die  scharn  wurden  da  gemacht 

Von  in  zwain,  lant  ans  lant  auch  braht. 

Herzog  Hainrich ,  nach  siner  art 

Geschilccht  an  vorstrit  wart, 

Der  stoltze  ChdrndenHre, 
90  Der  sinem  swager  swftre 

Dem  chunge  half  buezzen  auf  dem  wal, 

Neben  Munstertreis  und  Rosental. 

Der  lays  schir  gesungen  wart, 

Si  chomen  schon  dort  her  gelschart 
95  Gemain  und  alle  geliche. 

Unser  crey  was:  Osteriche! 

Und  zogten  furbaz  an  den  perch. 

63)  braht,  lanter  schall,  larrii.    76)  Padenaw  bei  Rauch. 

BOEHHER  FONTES.  2.  3i 


48i 


482 


HIBZELIN. 


Da  man  sach  stiften  heldes  werch. 
Der  ponder  der  wart  herte. 
100  Ez  was  ein  starch  geverte, 
Daz  wir  namen  uber  walt 
Mit  orssen,  paum  wurden  geiralt 
Die  wurtzen  ob  gechert  wart 
Auf  todes  sla  gegen  strites  vart. 

105        Eins  furstes  banir  daz  gie  vor 

Ez  trug  der  luft  hoh  enbor: 

Hey  ChosHn%!  creyet  alle  dar. 

Sein  volch  brach  durch  der  veinde  schar 

Dilcche  hin  und  aber  her. 
110  Dirre  sluch  den  tot,  der  brach  daz  sper, 

Indern  der  wider  in  streit  der  zoch 

Der  vierde  iagt,  der  funfte  floch, 

AIs  man  noch  in  streiten  tuet 

Der  sturmvan  dort  her  wut. 
115  Dar  under  vest  chom  gezogt 

Von  PoIIe  ein  chunich,  von  Rom  ein  vogt, 

Mit  mangem  helt  teuwer, 

Den  minne  und  aventeuwer 

Des  tages  het  dar  gesant, 
120  Von  Behaim  und  von  Ungerlant, 

Von  Charnden  und  von  Osterich, 

Von  Swaben  und  von  Westerich, 

Von  Elsaz  und  von  Oberlant, 

Di  taten  tschumphenteuwer  erchant 
125  Den  veinden  des  tages  auf  dem  wal, 

Von  in  da  slag  gegen  slag  erhal, 

Daz  haid  und  auch  daz  grune  gras 

Mit  blut  gar  betzetet  was. 

Ich  sach  ze  baiden  seiten 
130  Gar  ritterlichen  streiten. 

Di  Swab  mit  hofgesinde, 

Di  vahten  so  swinde 

Daz  alle  die  weil  ich  immer  leben 

In  richez  lob  wil  immer  geben 
135  Von  Chastel  unrt  von  Chlingeberch 

Di  sach  man  stiften  heldes  werch. 

Ein  iunger  forste  chom  gehurt 
In  den  streit,  von  blut  ein  furt 
Von  sinen  orssen  nider  floz. 

99)  ponder  vom  franz.  pondicr  d.  i.  pousser,  der  ansturiu.  iH)  in- 
der,  iener.  il2)  tschumphenteuwer ,  italicnisch  sconfittura,  niederlagc. 
137}  gehurt  von  hurte^  stossen. 


UIBZEUN.  483 

140  Von  busunen  richen  doz 

Han  bori  yor  !m  auf  der  vart, 

Nacb  siner  bohen  edlen  art 

Diu  mir  gar  innerlich  ist  chunt 

Ze  Paris  auf  petit  punt 
145  Wart  telcche  und  wapenrokcb  herait 

Dem  fursten  durcb  sin  werdichait. 

Schilt  und  banir  sin  was  gellch 

Getailt,  balp  Yon  Qsterich. 

Daz  ander  gar  von  golde 
150  Nach  werder  weibe  solde, 

Dar  auz  drei  leun  gaben  glast 

Yon  chotzer  siden  swartz  gebast 

Wider  sebende  ob  ein  ander. 

Der  chunich  Alexander 
155  Het  si  mit  eren  wol  gefurt. 

Sust  chom  der  furst  dort  her  gerurt. 

Sin  helm  der  gab  vil  libten  schin 

Zwen  swartze  flugel  cberubyn 

Der  engel  bet  darauf  gedent 
160  Mit  guldin  leubern  reich  verwent, 

GIosuu  giert  fuer  der  den  belm. 

Sus  haw  der  furste  durch  den  melm 

Den  baizzen  sumerlangen  tach 

Reht  sam  ein  wilder  donerslach, 
165  Der  von  dem  hlmel  nider  sleit 

Biz  daz  fron  eren  da  erstreit 

Sin  volch  und  aucb  sln  werder  lip. 

Sin  fragten  man  und  darzu  wip: 

So  helf  eu  goiy  her  Hir%eUn, 
170  Wer  mach  der  iunge  fursie  siUy 

Der  also  hurtichliche  vert 

Und  leib  und  gut  umb  ere  %ert? 

Auf  tet  ich  do  minen  munt 

Und  tet  den  edlen  vrowen  cbunt 
175  £z  wllr  ein  furst  auz  richer  art 

Ein  vrowen  bail,  ir  Iraut,  ir  zart, 

Herzog  Hainricb  hoch  gemut 

Der  zallen  ziten  daz  beste  tut, 

Der  slolze  Charndenftre. 
180  Sin  edliu  bant  chan  sware 

Buezzen  aller  gernder  diel 

Di  er  mit  willen  ie  beriet. 

Nu  mercht,  ir  herren,  und  bOrt  wi  daz 
Der  ander  strit  in  zorn  auf  haz 

162)  melmy  staub. 

31* 


484  HIRZELIK. 

185  Stapht  ivider  ein  ander. 
Suecht  man  iht  daz  yand  er 
^  Yon  ritterschaft  in  baiden  hern. 

Ich  wolt  sin  tousent  aide  swern, 
Daz  ich  nie  bei  miner  zit 

190  Gesach  so  ritterlichen  strit. 
Der  unsern  aiuer  vor  der  schar 
Fur,  des  nam  man  yaste  war, 
Der  furt  ein  banir  in  der  hant 
Von  Osterich,  was  mir  bechant 

195  Nach  siner  alten  hohen  art. 
Von  SchsLllenberch  her  Marchart 
Der  was  der  unsern  yftnner, 
Von  hunden  nie  ein  swilnnrr 
Gestunt  so  stoltz  ze  pile 

200  Die  lenge  wol  funf  mile 

Furt  er  den  veinden  daz  banir  vor, 
Daz  truch  der  luft  dort  hoh  enbor. 

Auch  habt  ir  alle  wol  vernomen 
Hit  storigen  sach  man  her  chomen 

205  Die  edln  von  Zwainbrulcken. 
Gelingen  und  gelulcchen 
Mach  noch  dem  chunge  an  in  wol 
Von  Rom,  helt  er  si  als  er  sol, 
Want  si  sint  wHriich  falsches  ain. 

210  Von  Limburch ,  von  Eberstain, 
Sint  si  edel  und  hoch  geborn. 
Mit  den  ein  rotte  sluch  mit  sporn 
Der  rauchgraf  von  Stoltzenberch 
Jorge,  unt  der  von  Liehtenberch 

215  Der  edle  werde  Johan, 

Der  lob  von  Liehtenberch  ie  bran 
In  eren  als  ein  lcarvunlcel 
Ze  dienst  der  nsihte  tuncheL 
Mit  den  chom  der  eren  rich 

220  Von  Leiningen  graf  Friderich. 
Der  weise  greise  ist  manheit  vol. 
£r  nam  und  gap  mit  swerten  zol, 
Und  tet  do  mangen  hMrten  swanch 
Daz  blut  und  fiuwer  auz  helm  dranch 

225  Und  durch  manchen  cheuf  erschaL 
Auch  hulfeu  ervehten  da  daz  wal 
Von  Freiburch  und  von  Ochssenstain, 
Von  Valdentzen  und  von  Eppenstein, 
Dem  chunge  und  den  sinen. 

230  Hie  chumt  di  gar  unphinen 

198}  swannrr,  rudel  von  ebern. 


HIBZBLIIf.  485 

Swab  mit  samenunge, 

Di  alten  und  di  iunge: 

Ven  Wiertenberch ,  von  Werdenberch, 

Von  Sant.  Gas  ,  von  Hohenberch, 
235  Von  Chyburch  und  von  Leunstain, 

Von  Tochenburch,  von  Valchenslain, 

Von  Ramswach,  von  Eschenpach, 

Von  Wartenfels,  ich  richlich  sach 

Ze  rosse  da  vehten  und  ze  fuez. 
240  Ir  edlen  vrowen,  ewern  gruz 

Sult  ir  dem  werden  lieplich  geben 

Sit  er  so  ritterlich  chan  leben. 

Mit  den  cham  stollzer  helde  me: 

Von  Lannberch  und  von  Walsse, 
245  Von  Chastel  und  von  Chlingenberch, 

Die  rotten  sliflen  heldes  werch. 

Wi  giengen  siz  dar  brochen 

Heben  legen  chochen, 

Daz  manges  leben  da  bevant, 
250  Hie  chunch  an  chunch,  da  laat  an  lant. 

Trevos  arrir!  halt  auz!  nemt  war! 

Ein  watschilir  iagt  durch  baide  schar, 

Reht  sam  ein  luslich  vederspil 

Neben  einer  rifir  auf  hungers  zil 
255  Chom  er  dort  her  iagende. 

Han  hoert  noch  lange  chlagendjl^ 

Manch  lieplich  zartes  wip, 

Der  man  davon  im  sinen  lip 

Muste  lan  ze  phande. 
260  In  dauht  iz  war  ein  schande 

Ob  von  im  iht  da  war  beliben 

Ez  vfAv  erslagen  oder  hin  getriben. 

Ach  sin  raine  sMIich  wip, 

Die  also  stoltzen  ritter  lip 
265  Chan  also  lieplich  ziehen, 

Daz  er  chan  schande  iliehen 

Und  dar  zu  allen  valschen  mail ! 

Er  lieber  weibe  freuden  lail, 

Die  ich  horte  chunden 
270  Mit  mangen  spsihen  funden 

Siniu  hohen  werdichait. 

Di  ain  sprach:  Wis  uns  beraity  ' 

Vnd  sag  unSy  lieber  Hir%elin^ 

Wie  sin  wapen  muge  sin. 
275  Di  well  wir  nden  von  siden^ 

249)  Da  manigs   lobn    da  pewaint.  Rauch.     251)  Trevos  arrir,  tirez 
V0U8  en  arri^re. 


486  UIRZELIN. 

Dhr  under  er  chan  liden 
Gro%»e  not  und  arbeit 
Hir%eliny  friuiU,  da%  H  gesait 
Dir  und  aller  vamden  diety 

280  Di  er  mit  willen  ie  beriet. 

Ich  sprach:  Vrowe,  ein  sapMr  reicA 
Von  der  poy  der  schilt  ist  gleichy 
Dar  durch  ein  strich  geit  richen  glast 
Von  wasserperlin  drin  gebast^ 

285  Des  selben  ist  teche  und  wapenroch 
Dar  under  er  manich  rich  ge%och 
Hat  getan  %e  velde. 
Ich  w&n  da%  in  der  werlde 
Chain  watschiUr  lebe  mey 

290  Der  leib  und  gut  tu  so  we 
Und  sei  an  mut  so  volnchomen. 
Ich  han  in  sper  sehen  %edromen 
Di  chauf  uber  Podemse 
Ein  hoh  porte  trug  oder  me, 

295  Ir  edlen  vrowen,  hetir  gesehen 
Sin  hantschmant,  ir  mustent  iehen^ 
Da%  auf  hebn  nie  wurd  gedent 
Zwen  braun  flugel  so  rich  verwenty 
Dar  durch  ein  bart  tiuwer  rich 

300  Di  sint  dem  schilt  woi  geUch. 
Swo  er  dar  under  aufdem  wal 
Habty  so  fliuget  im  nah  %e  tal 
Ein  chwertschU  von  siden  lanehy 
Ein  collir  wei%  unde  blanch 

305  Ist  vor  den  helm  gerucht, 
Den  schiU  hat  er  gedrucht 
Vast  auf  di  brusty 
Und  chumt  gehouwen  %u  der  tgost 
Under  siner  banir  die  ist  weit  erchant 

810  Er  ist  von  Walsse  genant, 
Ulrich  der  vollechomen  degeUy 
Got  geb  im  sinen  edlen  segen 
Durch  sin  hoh  werdichait 
Sit  er  frawen  Eren  chron  traU. 


HERMANNI  ALTAHENSIS  ANNALES.    1152  —  1273. 


1152  Anno  incarnationis  dominice  m.cLii.  Fridericus  primuS; 
Friderici  Swevorum  ducis  filius,  fratris  scilicet  Chunradi  regis, 
natus  ex  clarissimft  progenie  Karolorum  post  Chunradum  ler- 


HERMARNUS  ALTAHENSIS.  487 

cium  patraum  suum  aput  Franchenfurt  communi  voto  et  con-  ii52 
sensu  omnium  principum  est  electus  ad  imperium^  nonagesi* 
mus  quartus  ab  Octavano  Augusto.  Hic  in  principio  regni  sui 
omnium  Teutonicorum  favorem  habens  per  districta  iudicia 
pacem  optimam  fecit  in  omnibus  partibus  regni  sui.  Ytaliam 
rebellem  fortitudine  sua  premit.  Cremonam  Mediolanum  Bo- 
noniam  Placentiam  Brexiam  Terdonam  Yeronam  Spoletum  et 
alias  civitates  sua  potentia  sic  devicit^  ut  Mediolanum  Cre- 
monam  6t  quasdam  alias  urbes  Ytalie  omnino  destrueret^ 
civibus  eorum  quibusdam  occisis^  quibusdam  in  exilium  rele- 
gatis.  Nam  septem  vicibus  de  Alamannia  duxit  exercitum 
contra  ipsos.  Ab  Adriano  papa  imperator  consecratur.  Sed 
postea  inter  eum  et  ordinatorem  suum  Adrianum  quartum 
ac  successorem  eius  Alexandrum  tercium  gravissima  oritur 
dissensio;  ita  ut  Octavianus  qui  et  Yictor^  et  post  hunc 
Gwido  qui  et  Paschalis^  contra  predictum  Adrianum^  ex  parte 
cesaris  ^  Romani  pontifices  constituerentur.  Invaluit  autem 
interim  ista  dissensio^  ut  quasi  per  viginti  annos  plures  ar- 
chiepiscopi  et  episcopi^  faventes  et  obedientes  domino 
Adriano  ^  ab  imperatore  propriis  sedibus  pelierentur  ^  indig- 
nioribus  substitutis ;  plures  eciam  principes  laici  detrimen- 
tum  honoris  sui  et  rerum  in  hoc  scismate  pertulerunt.  Hein- 
rico  eciam  duci  Saxonie^  filio  illius  Heinrici  ducis  Bauwarie 
a  Chunrado  antecessore  suo  eiecti  a  Baioaria ,  consilio  et 
rogatu  principum  ducatum  paternum  restituit  Noricorum^  et 
Heinricum  patruum  suum  marchionem  Austrie ,  tunc  ducem 
Bauwarie^  ab  eodem  ducatu  removit.  Et  quia  eiusdem  mar- 
chionis  magna  nobilitas  et  multa  exigebat  honestas  ut  no- 
men  ducis  non  perderet^  et  ut  duces  Bawarie  minus  dein- 
ceps  contra  imperium  superbire  valerent ,  imperator  de  vo- 
luntate  et  consensu  principum^  in  curia  Ratispone  habita 
anno  domini  m.c.I.vi.,  marchionatum  Austrie  a  iurisdictionc 
ducis  Bawarie  eximendo  ^  et  quosdam  ei  comitatus  de  Ba- 
waria  adiungendo^  convertit  in  ducatum.  ludiciariam  po- 
testatem  principi  Austrie  ab  Anaso  usque  ad  silvam  prope 
Pataviam  que  dicitur  Rotensala  protendendo.  Nam  huc  us- 
que  quatuor  marchiones  Austrie  et  Styrie  Ystrie  Chamben- 
sis^  qui  dicebatur  de  Vohburch,  evocati  ad  celebrationem 
curie  ducis  Bawarie  veniebant,  sicut  hodie  cpiscopi  et  co- 
mites  ipsius  terre  facer^  tenentur.   Sic  igitur  ille  Heinricus 


488 


HCRMANIIUS   ALTAHEN8I&. 


1152  factus  est  primus  dux  Austrie.  Post  hec  cum  cuncta  sibi  sub- 
iugavit  imperatoris  Friderici  polentia;  Heinricus  dux  Bawa- 
rie  et  Saxonie  ^  qui  iam  quasi  per  viginti  quatuor  annos  di- 
strictus  et  optimus  iudex  suos  rexerat  principatus ,  visus  est 
imperatori  non  fidelis  fuisse  y  nec  contra  Lombardos  bonas 
adiutor.  Per  sentenliam  principum  ab  imperio  proscribitur  et 
ab  honoribus  suis  deponitur^  eique  Otto  comes  Falatinns 
Bawarie  de  Schyra  per  imperatorem  substituitur  in  ducata 
Noricorum  anno  domino  m.c.lxxx.  Post  multas  itaque  victo- 
rias  et  prelia  y  pace  in  regno  Teutonicorum  per  sua  tempora 
florente  y  contra  inimicos  chrucis  movet  exercitum  in  snbsi- 
dium  terre  sancte.  Et  cum  eo  vadit  Teutonicorum  et  aliarum 
gentium  maxima  multitudo.  Ubi  cum  in  Grecia  in  quodam  parvo 
rivulo  se  lavaret  circa  solsticium  estivale^  in  eodem  occulto 
dei  iudicio  est  submersus.  £t  exercitus  sui  et  peregrinorttm 
magna  pars  ex  intemperie  aeris  interiit  anno  domini  m.c.xc. 
Gui  successit  Heinricus  filius  suus  nominis  illius  sextus. 

M.c.I.iii.  Eclypsis  solis  accidit.  Eugenius  tercius  papa 
obiit.  Anastasius  secundus  succedit  et  eodem  anno  obiiL 
Altahensis  abbacia  subicitur  ecclesie  Babenbergensi. 

M.c.liiii.  Adrianus  quartus  papa  sedit. 

M.cl.v.  Hartwicus  Salzburgensis  canonicus  fit  episcopus 
Ratisponensis.  Fridericus  rex  in  Ytalia  aliquas  urbes  diruit, 
et  Romam  veniens  imperator  consecratur.  Otto  Palatinus 
comes  obiit. 

M.c.I.vi.  Fridericus  imperator  Roroa  rediens  curiam  Ra- 
tispone  habuit^  et  restituto  ducatu  Bawarie  Heinrico  duci 
Saxonie  marchionatum  Austrie  in  ducatum  mutavit.  £x  quo 
facto  multum  est  diminutus  honor  et  potentia  ducum  Ba- 
warie ,  sicut  patet  in  privilegio  imperii  hic  transcripto.  Bea- 
tricem  Arelatensem  duxit  uxorem. 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis.  Fridericus  di- 
vina  favente  clementia  Romanorum  imperator  augustns. 
Quamquam  rerum  commutatio  ex  ipsa  corporali  instita- 
tione  —  vel  provincias  Austrie  vicinas  ordinaveril.  Cete- 
rum  etc.  Datum  Ratispone^  xv  kal.  octobris,  indictionis 
quarte^  anno  dominice  incarnationis  m.c.I.vi.  feliciter  amen. 
Anno  regni  eius  quintO;  imperii  secundo.  ^ 

1)  das  hier  in  dec  hs.  eingerucktc  privilegiom  uber  Oestreichs  erhe- 
bung  zam  herzogthum  ist  das  kleinere  und  allein  achte. 


HBRMANNUS  ALTAHENSIS.  489 

Wilhelmus  Apulus  cum  Manuele  Greco  pugnans  vicit;  1156 
cesa  suttt  ibi  ul  aiunt  quadraginta  millia  Grecorum.  Impe- 
rator  Poloniam  adit^  et  fit  inter  eum  et  apostolicum  disscn- 
sio.  Imperator  Mediolanum  obsedit  et  ad  deditionem  coegit. 
Eodem  anno  Wladizlaus  dux  Boera. ,  mutato  ab  imperatore 
dignitatis  nomine^  in  regem  Boemorum  preficitur. 

M.c.l.vii.  Heinricus  comes  de  Wolfrarhusen  obiit.  Hein* 
ricns  primus  dux  Austrie  in  Metem  monachos  instituit,  et 
clericos  qui  ibi  erant  locavit  in  Munster. 

M.c.l.viii.  Imperalor  Fridericus  urbem  Mediolanum  ob- 
sedit^  et  ad  deditionem  cives  eius  coegit.  Otto  Frisiugensis 
episcopus  obiit ;  Adalbertus  eligitur. 

M.c.I.viiii.  Adrianus  papa  obiit.  Octavianus  cardinalis  a 
parte  cesaris  constitutus  Victor  dicitur^  sed  Rulandus  qui  et 
Alexander  ab  ecclesia  eligitur. 

3I.C.IX.  Imperator  Gremam  destruit.  Arnoldus  episcopu$ 
Mogonlinensis  in  ecclesia  sancti  Jacobi  occididir. 

M.c.lx.i.  Heinricns  dux  Karinthie  periit  in  Jonio  mari. 
Hermannus  frater  eius  ducatum  gerit.  Pilgrimus  patriarcha 
obiit;  Udalricus  ordinatur. 

M.c.Ix.ii.  Imperator  Mediolanum  destruit. 
M.c.Ix.iii.  Imperator  iam  quarto  Ytaliam  adit.  Imperator 
Mogontie  mures  et  turres  deslruxit. 

M.clx.iiii.  Octavianus  scismaticus  obiit.  Guido  qui  et 
Paschalis  per  cesarem  substituitur.  Corpora  trium  magorum 
translata  sunt  ad  Coloniam.  Eberhardus  Salzburgensis  epis- 
copus  obiit;  Chunradus  Patavinus  episcopus^  patruus  impe- 
latoris,  succedit.  Ab  Alexandro  papa  pallio  honoratur.  Hart- 
mannus  Brixingensis  et  Hertwicus  Ratisponensis  episcopi 
obierunt.  Otacher  marchio  Styrie,  Gebhardus  de  Burch,  Si- 
fridus  de  Leubenowe ,  Liutoldus  de  Plaigen  comites  obie- 
runt.  Ex  tunc  duces  Bawarie  castrum  in  Purchusn  posside- 
runt.  Chunrado  Patavino  episcopo  succedit  Rubertus. 

M.c.Ix.v.  Imperator  in  curia  Wirzpurch  principes  regni 
Gwidoni  scismatico  iurare  compulit.  Christianus  Mogonti- 
nus  Chunrado  superponitur.  Eoanno  imperator  curiamLaufen 
habuit.  Rubertus  Patavinus  episcopus  obiit,  cuiAlbo  succedit. 
M.c.Ix.vi.  Facta  est  translatio  sancti  Karoli  imperatoris 
feria  quarta  post  nalivitatem  doniini.  Ordinatio  clericorum 
in  Saltzpurch  ab  archiepiscopo  Chunrado. 


490  HERHANMS  ALTAHENSIS. 

1167        M.clx.vii.  Imperator  Ytaliam  quinto  adit. 

M.clx.viii.  Ghunradas  archiepiscopus  Salzburgensis  obiit. 
Albertus  filius  regis  Boemie  succedit;  ab  Alexandro  papa 
tercio  honoratur.  Heinricus  Ratisponensis  episcopus  obiit. 
Paschalis  scismaticus  qui  et  Gwido  obiit. 

M.clx.viiii.  Imperator  ad  Salzpurchofen^  curiam  cele- 
branS;  Saltzpurgensem  episcopatum  in  deditionem  accepit. 
Albo  episcopus  Patavinus  ab  ecclesia  abigitur;  cui  Hein- 
ricus  succedit. 

M.clxx.  Imperator  Salzpurg  xiiii  kal.  martii  venit  et  li- 
berum  cum  prelatis  colloquium  habuit.  Rex  Jerusalem  de 
Sarracenis  triumphat.  Eberhardus  Babenbergensis  episcopus 
obiit;  cui  Hermannus  succedit. 

M.clxx.i.  Thomas  Gantuarie  patitur.  Yacca  vitulum  in 
montanis  peperit^  duo  capita  octo  pedes  duas  caudas 
habentem. 

M.clxx.if  Imperator  curiam  Salzpurg  habuit  volens  AI- 
berto  archiepiscopo  alium  superponerC;  sed  tunc  dilatum 
est.  Heinricus  dux  Bawarie  Jerusalem  profectus  reversus 
cst.  Heinricus  Patavinus  episcopus  sponte  ccssit  ne  scis- 
mate  contra  ecclesiam  obediat  Friderico  imperatori;  cui  suc- 
cedit  Theobaldus. 

M.clxx.iii.  Imperator  regem  Boemie  deposuit^  et  patrue- 
lem  eius  illi  superposuit  nomine  Sobczlavum. 

M.clxx.iiii.  Imperator  in  curia  Ratisponensi  Heinricum 
prepositum  Berhtersgadensem  A.  archiepiscopo  superposuit^ 
et  ipse  in  Lambardiam  sexto  pergens  Alexandrum  obsedit. 

M.clxx.v.  Duces  Austrie  et  Karinthie  necnon  marchio 
Styrie  predas  et  incendia  invicem  exagitant,  inter  que  ec- 
clesia  sancti  Viti  cum  trecentis  hominibus  arsit. 

M.clxx.vi.  Boemi  Austriam  invadunt.  Soldanus  de  Yco- 
nia  cum  rege  Grecie  pugnans  vicit^  cesis  ei  centum  milibus 
ut  aiunt  et  sancta  cruce  sublata. 

M.c.Ixx.vii.  Heinricus  dux  Austrie  post  rauUa  virtutnm 
ac  probitatum  insignia  obiit.  Liupoldus  dux  filius  eius  suc- 
cedit. 

M.clxx.viiii.  Alexander  papa  synodum  Rome  quatriu- 
gentorum  episcoporum  habuit.    Heinricus  dux  Bawarie  et 

1)  Oefelc   meint  hofcn  habc   sich  durch  das  folgendc   curiam  einge- 
schUchen,  iind   sei  dahcr  nur  Salzpurc  zu  lcscn. 


HKRHAlllfUS  ALTAHEKSIS.  491 

Saxonum  ab  imperatore  proscribitur.   Ulricus  abbas  Alta-  ii79 
htcnsis  obiit;  cui  succedit  Ditmanis  abbas. 

M.clxxx.  Styrensis  marchio  Otacher^  mutuato  antiquita* 
tis  nomine;  dux  appellari  g^Ioriatur.  Heinricos  dux  Bawarie 
ab  imperatore  eicitur.  Otto  palatinus  comes  de  Schyra  ei 
substituitur.  Manuel  Grecorum  rex  obiit;  Andronicus  suc- 
cedit.  Monasteriom  Altahense  i^ne  crematur. 

M.c.Ixxx.i.  Alexander  tercius  papa  obiit;  Lucius  succe* 
dit.  Yitalis  Virgilius  Hertwicus  Eberhardus  episcopi  signis 
clarueront.  Hermannus  dux  Karinthie  obiit.  Otacher  dox 
Styrie  obiit. 

M.c.lxxx.ii.  Udalricus  Aquileigensispatriarcha  obiit;  Got- 
fridus  succedit.  Liupoldus  dux  Austrie  Jerusalem  proficis- 
citur  et  revertitur. 

M.clxxx.iii.  Terremotus  accidit  ii.  kal.  maii.  Christianos 
Mogonlinus  obiit.  Chunradus  Mogontie,  Albertus  Salzpurgn. 
episcopi  restituuntur.  Otto  dux  Bawarie  obiit.  Ludwicus 
(ilius  eius  succedit. 

Mx.Ixxx.iiii.  Filii  imperatoris :  Heinricus  rex^  Chunradus 
dnx  Suevie  et  Otto  Mogontie  gladiis  accinguntur.  Impe- 
rator  septimo  Italiam  adit.  Cum  Lucio  papa  familiare  collo- 
quium  habuit.  Beatrix  imperatrix  obiit.  Albertus  Frisingen- 
sis  episcopus  obiit ;  pro  quo  Otto  succedit. 

M.cJxxx.y.  Andronicus  tyrannus  Grecio  occiditur.  Lu- 
cius  papa  tercius  obiit;  Urbanus  succedit.  Chuno  Ratispo- 
nensis  episcopus  obiit;  Chunradus  succedit.  Thedora  du- 
cissa  Austrie  obiit.  Facta  est  congressio  inter  Saladinum 
reg^em  Sarracenorum  et  regem  Jerosolimorum^  etsuperala 
parte  christianorum  chrux  dominica  capitur.  Acta  sunt  hec 
infra  octavam  apostolorum  Petri  et  Pauli.^ 

M.c.Ixxx.vi.  Heinricus  rex  filius  imperatoris  duxit  filiam 
Rogeri  olim  regis  Apulie.  Cremam  imperator  restaurat. 

M.c.Ixxx.vii.  Apostolicus  et  imperator  pacificantur.  Sa- 
ladinus  Babilonicus  terrani  Jerusalem  intravit^  Tyberiadcm 
Cesaream  Nazareth  Accaron  plerasque  alias  civitales  inva* 
sit^  principes  et  populum  in  prelio  cepit  et  occidit^  ut  aiunt 
fere  ad  triginta  millia  circa  idus  iulii.  In  mense  septembris 
eclypsis  solis  accidit.  In  idibus  octobris  Urbanus  papa  ter- 
cius  obiit;  Gregorius  qui  et  Albertus  succedit.   Post  hunc 

1)  dieser  leUtc  satz  steht  auf  dem  untern  rand. 


492  UERMANNUS  ALTAHENSIS. 

1187  Clemens.  Eodem  anno  in  prima  dominica  quadragesime  Fri- 
dericus  imperator  Ratisponam  inlravit ,  et  ibi  cum  septem- 
decim  episcopis  et  cum  omnibus  principibus  Bawarorum 
permaximam  ctiriam  celebravit^  ac  ibidem  totam  quadra- 
gesimam  et  pascha  peregit.  Chunradus  episcopus  Ratispo- 
nensis  eligitnr.  Otacher  dux  Styrie  leporis  morbo  prepedi- 
tus  ducatum  Styrie  munitiones  predia  et  omnes  ministeriales 
cognato  suo  duci  Liupoldo  Austrie  reliquit. 

M.c.lxxx.viiii.  Imperator  a  terra  et  mari  movit  expeditio- 
nem  adversus  Saladinum.  Quem  rex  Grecie  Ysachar  primo 
missis  legatis  Nurnberch  iuravit  se  honoriflce  susceptumm 
et  securum  ei  transitum  prebiturum.  Sed  postea  eo  Greciam 
intrante  mentitus  est  per  omnia  que  promiserat.  Quem  im- 
perator  ad  sacramentum  faciendum  denuo  de  pace  et  con- 
cordia  et  securo  transitu  compulit  ^  acceptis  ab  ipso  electis 
obsidibus. 

M.c.xc.  Imperator  et  rex  Grecie  octava  kal.  mart.  [feb. 
22]  pacificantur,  exercitus  ex  magna  parte  interiit.  Wille- 
helmus  rex  Apulie  obiit.  Tanchradus  tyrannus  regnum  in- 
vadit.  Heinricus  rex  expeditionem  in  Apuliam  movit.  Fri- 
dericus  imperator  in  partibus  transmarinis  in  parvo  fluviolo 
est  submersus  quarta  idus  iunii  [iuni  10].  Theobaldus  Fa- 
tavinus  episcopus  obiit,  cui  Wolfkerus  successit. 

Anno  incarnationis  domini  m.c.xc.i.  Heinricus  sextus  filius 
Friderici  supradicti  regnare  cepit  nonagesimus  quintus  ab 
Augusto.  Hic  anno  etatis  sue  vicesimo  primo,  adhuc  vivente 
patre^  cum  regina  Constancia^  filia  Rogerii  regis  Sycilie, 
gloriosas  nuptias  Mediolani  aput  sanctum  Ambrosium  celc- 
bravit^  et  a  Celestino  papa  successore  Clementis  unclionem 
accepit  imperii  secunda  feria  pasche  [apr.  15]  anno  m.c. 
nonagesimo  primo.  Ipse  autem  Celestinus  papa  predecessore 
suo  Clemente  in  sabbato  sancto  [apr.  13]  viam  universe 
carnis  ingresso^  in  die  sancto  resurrectionis  domini  [apr. 
14]  electus  et  consecratus  fuit.  Iste  Heinricus  audacia  et 
largitate ,  iusticia  et  veritate^  litteratura  et  sapientia^  et  aliis 
virtutibus  pollens ,  imperium  suo  bre vi  tempore  bene  rexit, 
regnum  Sicilie  sibi  subiugavit,  et  multa  alia  bona  ac  me- 
moria  digna  in  imperio  fecit^  ac  demum  in  Apulia  insidiis 
uxoris  sue  ut  dicitur  veneno  periit.  Cuius  uxoris  fere  totam 
miris  cruciatibus  interfecerat  parentelam.  Eodem  anno  Fri- 


HERMANNUS  ALTAHENSIS.  493 

dericus  dux  Swevie  cum  aliis  principibus  et  episcopis  in  ex- 1191 
peditione  obiit.  Rex  Gallie  et  rex  Anglie  expeditionem  per 
mare  movent.  Eclypsis  solis  accidit  viii  kal.  iulii  circa  me- 
diam  diem  et  totus  aer  factns  est  purpureus. 

M.cxcii.  Controversia  facta  inter  regem  Gallie  et  regem 
Ang-lie.  Rex  Gallie  revertitur. 

M.cxciii.  Chunradus  marchio  ^  qui  rex  Jerusalem  fuerat 
creatus^  ut  fertur  de  consultu  regis  Anglie^  a  duobus  insi- 
diantibus  occiditur  apud  Syndonem.  Reichardus  rex  Anglie 
pace  cum  Saladino  composita  ab  Jerusalem  revertitur^  et 
suorum  destitutus  comitatu  pedes  aput  Wiennam  civitatem 
a  duce  Austrie  Liupoldo  captus  Heinrico  imperatori  traditur. 
Bauwari  inter  se  dissidentes  omnem  re^ionem  incendio  de- 
vastant^  ubi  Albertus  comes  de  Bogen  Ludwicum  ducem 
fug^avit  auxilio  Boemorum. 

M.cxciiii.  Otacher  dux  Boemie  ab  Heinrico  imperatore 
ducattt  suo  privatur. 

M.cxcv.  Liupoldus  dux  Austrie  etStyrie  lapsus  deequo 

crure  fracto  obiit  v.  kal.  ianuarii  [1294  dec  28].  Cui  Fri- 

dericus  filius  eius  succedit  in  Austria^  et  Liupoldus  in  Sti- 

ria.  Mortuo  autem  in  transmarinis  partibus  Friderico^  Liu- 

poldus  possedit  utrinque  ducatum^  homo  pacificus  et  vir- 

tuosus ;  cuius  tempore  monasteria  clerus  et  populus  in  suis 

provinciis  pace  maxima  gaudebant^  ut  merito  pacificus  et 

pater  cleri  vocaretur.  Eodem  anno  Heinricus  imperator  de 

liberatione  Jerusalem  et  sancti  sepulchri  omnimodis  inten- 

denS;  duas  curiaS;  Geilnhausen  unam^  Wormatie  alteram^ 

celebravit.  In  quibus  ipso  imperatore  multum  instigante,  in- 

finitns  episcoporum  et  aliorum  principum  exercitus  sibi  cru* 

cem  affixit  et  contra  Sarracenorum  gentem  iter  arripiunt. 

Heinricus  imperator  secundam  movens  in  Apuliam  expedi- 

tionem^  terrestri  et  navali  fortissimo  apparatu  totam  Apu- 

liam  et  Syciliam  cum  palatio  Panormitano  et  thesauris  re- 

^m   antiquorum  inflnitis  obtinuit^  et  Margaritam  piratam 

cepit;  et  alios  quamplures^  qui  contra  eum  conspiraverant, 

diversis   suppliciis  interemit^  filium  Tanchradi  et  uxorem 

eius  captivavil.  Heinricus  dux  aliquando  Bawarie  et  Saxonie 

in  Brunswich  obiit.  Eodem  anno  cum  Massimut  in  Hyspaniis 

male  pugnatum  a  christianis ,  multi  eorum  interierunt. 

M.c.xc.vi.  Imperatrix  peperit  filium  qui  vocalus  est  Fri- 


494  liERMANNUS  ALTAHEN8IS. 

1196  dericus.  Quod  ut  primum  per  Albertum  comitem  de  Bogen 
tunc  in  Apulia  existentem  Heinrico  imperatori  innotuit^  gra- 
ciam  suam  qua  tunc  carebat  recipere  meruit.  Sed  et  Ola- 
chero  Boemo  qui  et  Premizl  gratiam  cesaris  et  ducatam 
pristinum  impetravit.  Destitutus  enim  in  curia  Wormatie  ce- 
lebrata  fuerat,  pro  eo  quod  contra  Ludevicum  ducem  in 
auxilium  AI.  comitis  Bawariam  intraverat.  Otto  Babenber- 
gensis  episcopus  obiit,  cui  Tymo  successit. 

M.cxc.vii.  Christianorum  exercitus  quodam  Gotfrido  duce 
de  Brabant  mare  transivit^  et  civitates  duas  videlicet  Sydo- 
nem  et  Baruch  et  alia  quam  plura  castra  que  possederant 
Sarraceni  occupaverunL  Heinricus  imperator  adhuc  in  Apu- 
lia  positus  mortuus  est.  Quo  mortuo  Phylippus  dux  Suevie; 
frater  predicti  imperatoris  ^  et  Otto^  (ilius  Heinrici  aliquando 
ducis  Bawarie  SaxoniequC;  pro  regno  contenderunt  ^  Phy- 
lippo  postmodum  prevalente.  Iste  Phylippus^  nonag-esimus 
sextus  ab  Augusto  ^  regni  Romani  iura  strennue  guberna- 
vit  y  faciens  iudicium  et  iusticiam  omnibus  qui  ad  eum  auxilii 
gratia  confugerunt^  et  hec  uberius  fecisset  si  non  fuisset 
predicti  Ottonis  et  suOrum  fautorum  obstaculis  prepeditus. 
Hic  cum  adhuc  in  regni  solio  sublimatus  non  fuisset^  pro- 
miserat  ducere  matrimonialiter  filiam  Ottonis  Palatini  comi- 
tis  de  Witeleinspach  quam  postmodum  repudiavit.  Unde 
idem  comes  commotus  accessit  in  Babenberch  ad  cameraffl 
ipsius  regiSy  tamquam  ei  solus  pacifice  locuturus^  et  gladio 
quem  occuUe  gestabat  ipsum  regem  subito  interfecit 

M.cxc.viii.  Adalbertus  archiepiscopus  Salzpurgensis  circa 
(luvium  qui  diciturLameraministerialibuscapitur;  etincastro 
Werven  per  dies  quatuordecim  captus  tenetur.  Propter  qaam 
enormitatem  facti  divina  in  Salzpurgensi  ecclesia  aliisque  epis- 
copatibus  vicinis  interdicta  sunt.  Uberasti  nos  ex  affikgenti' 
bus  cantatum  est  ei  dimisso.  Albertus  comes  de  Bogen  obiit 
relinquens  tres  filios  Liupoldum  Berhloldum  et  AJbertum. 

M.c.xc.viiii.  Celeslinus  tercius  papa  obiit.  Innocentius  papa 
sedit.  Episcopus  Wolfkerus  Pataviensis  cum  duobus  comiti- 
bus  de  Ortenberch  Rapotone  et  HeinricO;  qui  ecclesiam  Pa- 
taviensem  vastaverant^  contendens,  mirabUiler  castellis  eo- 
rum  vastalis  contrivit  eos^  multis  ibidem  pereuntibus.  Idem 
episcopus  cepit  edificare  castrum  in  Obernperg.  Gorpus  do- 
mini  in  Augusta  civitate  versum  est  in  cruentam  carnem. 


HERMANNVS  ALTAHENSIS.  495 

M.cc.  Adalbertus  archiepiscopus  vi  idus  aprilis  [apr.  8]  1200 
obiit^  cui  Eberhardus  Brixingensis  episcopus  succedit.  Chun- 
radus  Magontinus  archiepiscopus  obiit. 

M.cci.  Terremotus  multis  terrarum  locis  factus  est  mag- 
iius  y  ita  ut  multas  urbes  et  ecclesias  destrueret  et  mortes 
hominum  fierent;  cepit  autem  idem  terremotus  iiii  non.  maii. 

M.ccii.  Chunigundis  virgo  et  regina^  uxor  imperatoris 
Heinrici  pii^  Babenberch  sepulta;  multis  fulgens  miraculis^ 
ab  Innocentio  papa  canonizata  est^  et  multis  convenientibus 
episcopis  et  archiepiscopis ,  inter  quos  eciam  afTuit  dominus 
Salzpurgensis  archiepiscopus  Eberhardus^  ab  eis  est  trans- 
lata.  Dietmarus  abbas  Altahensis  cedit  propter  senium^  cui 
succedit  Poppo  abbas. 

M.cciii.  Discordia  facta  est  inter  ducem  Bawarie  Lud- 
w^icum  et  episcopum  Ratisponensem  Chunradum.  Cui  con- 
federatus  dominus  Eberhardus  archiepiscopus  Salzpurgen- 
sis  in  manu  valida  venit  ei  in  auxilium  nullo  resistente.  £t 
diruta  sunt  castra  aliquanta  ex  utraque  parle^  factaque  sunt 
incendia  plurima  per  universam  Bawariam  ^  villarum  depre- 
dationes  et  ecclesiarum^  ita  ut  nec  ab  altaribus  abstine- 
rent  et  reliquias  sanctorum  inde  aufferrent^  aliaque  quam 
plurima  nefanda  et  inaudita  perpetrarent.  Liupoldus  dux 
Austrie  et  Styrie  Theodoram  flliam  regis  Grecorum  duxit 
uxorem. 

M.cciiii.  Ludwicus  dux  Bawarie  et  dominus  Eberhardus 
Salzpurgensis  archiepiscopus  et  Chunradus  Ratisponensis 
episcopus  in  concordiam  redierunt.  Chunradus  Ratisponen- 
sis  episcopus  obiit  viiii  kal.  maii  [apr.  23]^  cui  Chunradus 
Frisingensis  prepositus  succedit.  PilgrimusAquileigensispa- 
triarcha  obiit^  cui  Wolfkerus  Pataviensis  episcopus  succe- 
dit^  pro  quo  Poppo  prepositns  Aquileigensis  constituitur. 
Berhtoldus  dux  Meranie  obiit.  Ludwicus  dux  Bawarie  ca- 
strum  et  oppidum  in  Lantshut  construere  cepit. 

M.ccv.  Poppo  episcopus  Patavinus  obiit.  Manigoldus 
abbas  de  Tegernse  succedit.  Otacher  dux  Boemie  consilio 
Ludwici  ducis  reliquit  Ottonem  et  adhesit  Philippo.  Qui 
consensu  principum  imposuit  ei  dyadema  faciens  eum  et 
successores  suos  reges^  tradiditque  filiam  suam  Wenzelao 
filio  suo.  Exhinc  reges  Boemorum.  Ordo  fratrum  Minorum 
inchoatur  a  sancto  Francisco. 


496  HERHANIVirs  ALTAHENSIS* 

1208  M.cc.viii.  Phiiippus  rex  cum  papa  reconciliatus  Babeu- 
berch  ab  Ottone  Palatino  comite  de  Witlenspach  per  con- 
spirationem  occiditur. 

M.cc.viiii.  Otto  filius  ducis  Heinrici  de  Prunswich  in  re- 
gem  eligitur^  et  ab  Innocentio  papa  consecratur.  Otto  pala- 
tinus  comes  occiditur  pro  homicidio  commisso  in  Phylippum. 

M.cc.x.  Otto  a  domino  papa  excommunicatur. 

M.cc.xi.  Otto  intravit  Apuliam  ^  ibidem  Fridericum  regem 
Sycilie  expugnare  voluit,  et  totam  Apuliam  sibi  subiugavit. 
Otto  rex  a  multis  episcopis  Alamannie  excommunicatus  a 
papa  denuntiatur. 

M.cc.xii.  In  festo  sancti  Nycolai  [dec.  6]  Fridericus  rex 
Sycilie  intravit  regnum  patris  sui.  Electus  Franchenfurt. 
Christiani  de  Sarracenis  in  Hyspania  fere  centum  milia  oc- 
ciderunt  et  captivaverunt  miraculose.  Manigoldus  Patavinus 
episcopus  et  Rapoto  Palatinus  simul  discordantes^  claustra 
monasteria  ecclesias  una  cum  omni  provincia  incendio  de- 
vastant. 

Anno  milleno  ducenteno  duodeno 
Ad  inare  stultorum  tendebat  iter  puerorum. 
Altmannus  de  Helmgersperg  moritur^  sed  castrum  ibidem 
ab  ipso  ediflcatum  moriens  resignavit  ecclesie  Altahensi. 
Quod  monachi  destruere  volentes  prohibiti  sunt  a  comilibus 
de  Bogen. 

Mcc.x  iii.  Fridericus  consecratus  aput  Mogontiam  in  pu- 
rificatione  [fbb.2]  curiamRatispone  celebravit.  Aliam  etiam 
curiam  in  passione  domini  aput  Gonstantiam  eelebravil 
Terciam  Merspurch  celebravit.  Gerdruda  regina  Ungaronim; 
mater  sancte  Elysabeth^  sponso  expeditionem  contra  Ru- 
thenos  movente^  a  comite  quodam  Petro  trucidatur.  Qui  et 
ipse  subsequenti  nocte  in  ultionem  sceleris  cum  aliis  iugulatar. 
Cui  episcopus  de  Gran  misit  in  epistola  amphiboloica :  Re- 
ginam  occidere  nolite  timere  bonum  est^  si  omnes  consen- 
tiunt  ego  non  contradico.  Castrum  in  Helmgersperg,  data 
comitibus  de  Bogen  pecunia^  a  domino  Poppone  abbate  ei 
monachis  suis  destruitur. 

M.cc.x.v.  Manigoldus  Pataviensis  episcopus  obiit.  Ul- 
ricus  eiusdem  ecclesie  canonicus  succedit.  Universalis  sy- 
nodus  celebrata  est  Rome.  In  qua  fuerunt  episcopi  ccccxii, 
inter  quos  extiterunt  Constanlinopolitanus  Jerosolimitanus 


HERMANNUS  ALTAHCNSIS.  497 

» 

palriarche,  primates  autem  et  metropolitani  Ixxi^  abbates  1215 
et  priores  ultra  dccC;  presidente  Innocentio  papa  tercio.  In 
ipsa  synodo  Kymensis  episcopatus  instituitur.    Ad  quam 
sedem  Rudgerus  primus  episcopus  ordinatur. 

M.ce.x.Yi.  Innocentius  papa  tertius  ab  urbe  egressus 
verbum  chrucis  in  Tuscia  predicavit,  el  aput  Perusium  civi- 
tatem  in  divisione  apostolorum  obiit^  ibique  sepuHus  est.  Ho* 
riorius  papa  substituitur.  Ordo  Predicatornm  inicium  sumit. 

M.cc.x.vii.  Rex  Ungarie  Andreas  et  Liupoldus  dux  Au- 
strie,  dux  Meranie  Otto,  episcopus  Babenbergensis  Ekk- 
bertus,  et  nobiles  et  comites  cum  manu  valida  transfretave- 
runt  ad  succursum  terre  sancte. 

M.cc.x.viii.  Wolfkerus  patriarcha  Aquileigensis  obiit,  cui 
succedit  Berhtoldus  archiepiscopus  Golocensis.  Chrisfiani 
iii  transmarinis  partibus  Cesaream  et  turrim  Stratonis  ree- 
dificant,  et  post  multas  depredationes  ad  municionem  mon- 
tis  Thabor  accedentes  virililer  duabus  vicibus  inpugnave- 
runt.  Quam  munitionem  postea  ipsi  Sarraceni  timore  Chri- 
stianorum  destructam  reliquerunt.  Deinde  coadunato  exer- 
citu  Christianorum  civitatem  Damiatam  obsidione  cingunt^ 
et  turrim  munilissimam  in  medio  fluminis  sitam  ^  et  catenam 
fluminis  quinquagintaquinque  pedes  habentem  viriliter  oc- 
cupavernnt.  Ubi  tamen  milites  electi  quadraginta  cum  aliis 
fracto  instrumento  in  flumen  precipitati  sunt.  Exercitus  Ro- 
manorum  cum  Ytalicis  multis  in  auxilium  veniunt  Christia- 
nis.  Ludwicus  dux  oppidum  in  Strubing  construere  cepit. 

M.cc.x.viiii.  Otto  aliquando  imperator  a  sententia  ex- 
communicationis  absolutus  obiit^  regalia  quoque  Heinrico 
Palatino  Rehni  assignanda  regi  Friderico  reliquit.  Que  ad 
instantiam  eiusdem  regis  Friderici  eodem  anno  sub  quadam 
forma  compositionis  ipsi  assignata  suiit.  Secouwensis  epis- 
copatus  a  domino  Eberhardo  Salzpurgensi  archiepiscopo  de 
licentia  domini  Honorii  papa  creatur^  et  Karolus  Frisacensis 
prepositus  eidem  sedi  preficitur.  Fridericus  rex  curiam  Nurn- 
berch  cum  multis  principibus  celebravit.  Concilium  provin- 
ciale  a  domino  Eberhardo  archiepiscopo  Salzpurgensi  ce- 
lebratur^  cui  interfuerunt  Pataviensfs  Frisingensis  Gurcensis 
Kymensis  Secouwensis  episcopi.  Ludwicus  dux  Bawarie 
cepit  munitionem  civitatis  Hallis  in  monte  qui  dicitur  Griute^ 
que  ab  archiepiscopo  Eberhardo  sub  quadam  forma  compo- 

BOEHMER  FONTES.  2.  32 


498  HERHANNUS  ALTAHENS1S. 

1219  sitionis  destructa  est.  Et  ob  hanc  causam  prenominatus 
episcopus  homines  et  reddilus  per  omnia  quos  in  Haire  et 
circa  habebanl  apud  Altahen.  comparavit.  Damiata  civitas 
ignorante  exercitu  sine  omni  dampno  Christianorum  in  cre- 
pusculo  noctis^  interfectis  innumerabilibus  paganis^  divina 
potentia  capta  est^  et  a  Christianis  potenter  possessa.  Hiis 
diebus  Ulricus  Pataviensis  episcopus  cepit  construere  ca- 
strum  in  monte  sancti  Georii  Pataviensis. 

3I.cc.xx.  Otto  Frisingensis  episcopus  obiit^  cui  succedit 
Geroldus  eiusdem  ecclesie  canonicus.  Thomas  Canturiensis 
episcopus  et  martyr  ab  Honorio  papa  missis  cardinalibus 
translatus  est.  Fridericus  Romanorum  rex  electus  ab  Ho- 
norio  papa  ad  imperatorem  Rome  sollempniter  consecratur, 
duce  Bawarie  Ludwico  aliisque  principibus  et  viris  nobili- 
bus  presentibus. 

M.cc.xx.i.  Damiata  civitas,  que  portus  Ethyopie  dicitur, 
multo  labore  et  sanguine  ac  sudore  Christianorum  acquisita^ 
heu !  heu !  exigentibus  peccatis  hominum^  divina  permissione 
seductis  in  quandam  insulam  Christianis^  aquis  et  exercitu 
Sarracenorum  circumvallatis ,  quibusdam  submersis  aliisque 
occisis^  tandem  sub  quadam  Torma  compositionis^  et  mulla 
strage  hominum  ab  utraqde  parte  facta,  coactis  Christianis^ 
Sarracenis  per  manus  Christianorum  reddita  est.  Ubi  aderant 
Ludwicus  dux  Bawarie;  Ulricus  Pataviensis  episcopus^  qui 
eodem  anno  transfretaverant  ^  et  alii  quam  plures  nobiles 
et  ignobiles  quorum  non  erat  numerus ,  qui  fugam  arripien- 
tes  vix  evaserunt.  Ulricus  Pataviensis  episcopus  ab  expedi- 
tione  rediens  transmarina  in  via  obiit,  cui  Gebhardus  comes 
de  Plain  eiusdem  ecclesie  canonicus  succedit. 

M.cc.xx.iii.  Corpora  sanctorum  Viti  et  Modesti^  ab  archi- 
episcopo  Eberhardo  et  Karolo  Secouwensi  episcopo  in  ec- 
clesia  sancti  Andree  apud  Lavent  inventa  et  in  altari  recon- 
dita^  plurimis  ceperunt  coruscare  miracuIiS;  et  eorum  reliquie 
ad  ecclesiam  Salzpurgensem^  presentibus  Pataviense  et  Ky- 
mense  episcopis^  cum  frequentia  et  tripudio  populi  ab  ar- 
chiepiscopo  sunt  translate. 

M.cc.xx.iiii.  Berhtoldus  Brixinensis  episcopus  obiit^  cui 
succedit  Heinricus  Aquileigensis  archidyaconus.  Oppiduni 
in  Landaw  construitur  a  Ludwico  duce  Bawarie. 

M.cc.xx.v.   Chunradus  cardinalis   Portuensis  episcopus 


HERMA?{»US  ALTAHENSIS.  499 

RomaTie  sedis  legatus  per  se  et  per  pliires  cooperatores  ver-  <225 
biini  crucis  per  totam  iVlamanniam  predicavit^  et  quam  plu- 
res  cruce  signati  sunt.  Imperator  cum  filia  Johannis  regis 
Jerosolimitani  nuptias  in  Apulia  celebravit^  ex  qua  genuit 
Chnnradum  postea  regem.  Et  Heinricus.  filius  eius  maior  rex 
dedaratus  duxit  filiam  Liupoldi  ducis  Austrie  Margaretam. 
Cum  qua  presentibus  principibus  reg-ni  nuptias  aput  Nurn- 
berch  soUempniter  celebravit.  Ubi  propter  frequentiam  po- 
puli  circiter  quadraginta  persone^  inter  quas  quidam  pre- 
lati  monachi  clerici  erant^  cum  aliis  oppressi  occubuerunt. 
Engelbertus  Coloniensis  episcopus,  vir  magne  providentie 
et  tutor  regis,  a  comite  Friderico  de  Altenach  sororio  suo 
occiditur,  manu  mutilatus  et  trigintatribus  vulneribus  ut  di- 
citur  fossus.  Hiis  diebus  Leupoldus  dux  Austrie  consensu 
Ludwici  ducis  Bawarie  construxit  castrum  in  Scherding. 

M.cc.xx.vi.  Sanctus  Franciscus  obiit.  Imperator  condixe- 

rat  sollempnem  curiam  aput  Cremonam^  ad  quam  vocaverat 

filium  suum  et  principes  Alamannie^  qui  propter  rebellionem 

LoTnbardorum  non  permittebantur  intrare.  Unde  infecto  ne- 

gotio  imperator  in  indignatione  in  Apuliam  se  recepit.   Item 

inter  Liupoldum  ducem  Austrie  et  Heinricum  fllium  saum 

maiorem  guerra  est  orta  super  hereditate  ^  que  tandem  me- 

diantibus  maioribus  terre  ad  concordiam  revocata  est,  Fri- 

dericus  iunior  filius   ducis  duxit  sororem  regine  Ungarie. 

Archiepiscopus  ^  instituit  sedem  kathedralem  aput  sanctum 

Andream  in  Lavent^  cui  prefecit  Ulricum  in  Hus.  Guerra 

gravius  inter  Rapotonem  comitem  Palatinum  Bawarie  et  co- 

milem  de  Bogen  orta  est.  In  qua  quam  plures  ecclesie  sunt 

destructe  et  spoIiatC;  et  predia  nobilis  monasterii  in  inferiori 

Altah  incendio  sunt  destructa.    Et  Rapoto  comes  Falatinus 

Bawarie  civitatem  in  Lithenwerde,   quam  comes  Albertus 

de  Bogen  prope  monasterium  Altahensem  erexerat^  incen- 

dio  penitus  devastavit.   Chunradus  Ratisponensis  episcopus 

obiit,  cui  Sifridus  successit,  subslitutus  a  domino  Gregorio 

papa  nono. 

M.cc.xx.vii.  Honorius  papa  tercius  obiit,  cui  succedit 
dominus  Hugelinus  Hostiensis  episcopus  qui  et  Gregorius 
nonus.  Magna  copia*cruce  signatorum  ad  exhorlationem  et 
mandatum  domini  pape  iter  peregrinationis  arripuerunt^  sed 

1)  der  erzbischof  von  Salzbwrg. 

32* 


500  HERMANNUS  ALTAHENSIS. 

1227  circa  maritima  magna  pars  ipsorum  mortua  est.  Inter  quos 
Auguslensis  episcopus  et  Ludwicus  marilus  sancte  Elysa- 
beth  lantgravius  Thuringie  cum  aliis  nobilibus  obieruot. 
Reliqua  pars  credens  dominum  imperatorem  transfretaturum 
mare  transivit.  Imperatore  vero  remanente^  in  continenti 
fere  omnis  illa  peregrinatio  rediit.  Dominus  papa  impera- 
torem  pro  eo  quod  votum  peregrinationis  non  solverat  ex- 
communicatum  sollempniter  denunliavit.  £x  hoo  itaque  facto 
gravissimum  scisma  oritur  inter  regnum  el  sacerdotium ,  ita 
ut  fere  tota  christianitas  per  plures  annos  novis  et  insolitis 
pressuris  plurimum  turbaretur.  Nam  electiones  episcoporum 
personatuum  et  aliarum  magnarum  dignitatum  tunc  a  sede 
apostolica  et  legatis  eius  taliter  sunt  suspense^  ut  contra 
voluntatem  eligentium  is  vel  ille  preficeretur  in  qualibet  di- 
gnitate^  qui  vel  cuius  amici  tunc  videbantur  sedi  apostolice 
plus  favere.  Principum  eciam  ac  comitum  et  ministerialiam 
tantam  multitudinem  sibi  adtraxit  ecclesia;  ut  si  ei  perseve- 
ranter  et  fideliter  adhesissent^  poterat  pro  sue  voluntatis 
arbitrio  triumphasse.  Quamdiu  autem  duraverit  et  quomodo 
seviens  mors  tam  pontificum  quam  regum  inter  se  dissiden- 
tium  sepe  interruperit  guerram  istam^  patebit  in  sequentibus. 
Fortitudinem  tamen  eiusdem  scismatis  multa  paria  litterarum 
ostendunt  ex  utraque  parte  hinc  inde  transmi^sarum  ^  qua- 
rum  quasdam  hic  placuit  annotari : 

Fr.  dei  gratia  Romanorum  imperator,  semper  augustns^ 
Jerusalem  et  Sycilie  rex.  Dilecto  principi  suo  N.  gratiara 
suam  et  bonam  voluntatem.  Emula  regum  et  principum  —  in- 
commoda  subministrat.  Datum  in  castris  in  obsidione  Es- 
culi^  xviii  iulii^  xiii  indictione  [1240]. 

Fr.  dei  gratia  Romanorum  imperator  etc.  Dum  ad  de- 
populationem  vicine  Bononie  —  cupimus  habere  consorten). 
Datum  Faventie,  xviii  maii,  xiiii  ind.  [1241] 

Gregorius  servus  servorum  dei.  Dilectis  filiis  magistris 
Alberto  archidyacono  Pataviensi  et  Philippo  de  Asisio  nun- 
tio  nostro  in  Alemannia  commoranti^salutem  et  apostolicam 
benedictionem.  Quia  Fridericus  dictus  imperator  de  multis 
et  gravibus  excessibus  suis  a  nobis  diligenter  —  nichilo- 
minus  exequatur.  Datum  Laterani^  viifi  kal.  decembr.^  pon- 
tificatus  nostri  anno  terciodecimo.  [1239  nov.  23] 

Gregorius  episcopus  servus  etc.  ut  supra.    Rationalis 


HERMilNlSUS   ALTAHEKSIS.  501 

spiritus  exulanti  extra  suos  terminos  —  nichilominus  exe-  1227 
qiiatur.  Datum  Lateran.^  viii  kal.  octobris^  pontificatus  nostri 
anno  tercio  decimo.  [12^9  sept.  24] 

M.cc.xx.viii.  Imperalor  defuncta  imperatrice  in  puerperio 
transfretavit,  et  per  Cyprum  usque  Acon  venit,  ubi  in  magna 
g-loria  fuit  susceptus.  Et  postpaucos  dies  legatosSoldanipa- 
cifice  eum  excipientes  recepit.  Otto  filius  ducis  Ludwici  Ba- 
warie  aput  Strobing^  presente  rege  Heinrico  et  multis  aliis 
principibus^  in  feslo  pentecostes  [mai  14]  gladio  accingitur. 
Ubi  Ulricus  primus  Laventinensis  episcopus  ab  archiepiscopo 
in  episcopum  consecratur.  Isti  autem  principes  interfuerunt: 
Heinricus  rex  filius  Friderici  imperatoris,  Ludwicus  Bawa- 
rie,  Leupoldus  Austrie,  Pernhardus  Karinthie^  Otto  Meranie 
duces;  Heinricus  marchio  de  Andehsj  episcopi:  Eberhardus 
SalzpurgensiS;  Hermannus  Wirzpurgensis ,  Ekkibertus  Ba- 
bcnbergeusis,  Gebhardus  Palaviensis,  Sifridus  Ratisponen- 
sis^  Siboto  Augustensis,  Heinricus  EistetensiS;  Rudgerus 
Chymensis^  K.  Secoensis,  A.  Laventinus. 

M.cc.xx.viiii.  Imperator  in  transmarinis  partibus  positus 
civitatem  sanctam  Jerusalem  et  maiorem  partem  ferre  sancte 
a  soldano  Babilonico  recepit,  et  treugis  inter  ipsos  firmatis 
imperator  revertitur  in  Apuliam;  et  fines  regni  Apulie  ab 
exercitu  domini  pape  occupatos  recepit.  Exercitus  domini 
pape^  qui  in  tres  partes  divisus  erat,  Teutonicis  cruce  sig- 
natis  passagium  impedivit.  Longobardi  et  Tusci  cum  do* 
miiio  papo  contra  imperatorem  conspirant.  Agnes  ducissa 
Bawarie  idus  aprilis  [apr.  13]  peperit  filium  quivocatus  est 
Ludwicus.  Poppo  Altahensis  abbas  obiit;  Berhloldus  Bu- 
rensis  abbas  eligitur^  post  quem  Ghunradus  eligitur. 

JVf.cc.xxx.  Tyberis  alveum  suum  egressus  vicina  loca 
occupavit  et  in  urbe  Roma  usque  ad  gradus  sancti  Petri  as- 
cendit,  unde  Romani  compulsi  papam  ad  urbem  revocave- 
runt.  Dominuspapa  et  dominus  imperator^  mediantibus  prin- 
cipibus  Alamannie,  videlicet  patriarcha  Aquilegiensi  Berh- 
toldo^  archiepiscopo  Salzpurgensi  EberhardO;  episcopo  Ra- 
tisbonensi  Sifrido,  Austrie  Liupoldo^  Meranie  Ottone  et  Ka- 
rinthie  Bernhardo  ducibus^et  quibusdam  aliis,  ad  concordiam 
rcdierunt.  Et  dominus  imperator  ab  excommunicatione  ab- 
solvitur,  et  post  absolutionemin  hospicio  et  mensa  a  domino 
papa  excipitur.  Liupoldus  dux  Austrie  aput  sanctum  Germa- 


502  HERMANNDS  ALTAHEKSIS. 

1230  nuni  obiit.  Cuius  corpus  in  monte  Gassino  in  monasterio 
sancti  Benedicti  a  cardinalibus  sepelitur^  et  ossa  ipsius  elata 
in  die  sancti  Andree  [nov.  30]  aput  monasterium  Liernvel- 
de^  ^  quod  idem  dux  magpnifico  opere  ut  hodie  claret  con- 
struxerat^  ab  archiepiscopo  sepeliuntur.  £t  eodem  die  dictum 
monasterium  ab  eodem  consecratur.  Rex  Bohemie  Austriaro 
in  manu  valida  intrans  magnam  partem  terre  vastavit.  Epis- 
copus  Ratisponensis  cancellarius  imperialis  aule  eflicitur. 
Sifridus  Mogontinus  archiepiscopus  obiit.  Karolus  primas 
Secoensis  episcopus  obiit.  Castrum  in  Flinsperch  ab  Alberto 
comite  de  Bogen  erigitur. 

M.cc.xxx.i.  Geroldus  episcopus  Frisingensis  cessit^  cai 
succedit  Chunradus  canonicus  eiusdem  ecclesie.  Rapoto 
Palatinus  Bawarie  obiit.  Ludwicus  dux  Bawarie  presente 
familia  sua  a  quodam  ignoto  pagano  cultro  percussus  obiit^ 
et  hoc  aput  Chelheim  insidiis  domini  Friderici  imperatoris 
xvi  kal.  octobris  [sept.  16].  Prepositus  Salzpurg-ensis  ^  ab- 
bas  sancti  Petri  et  abbas  Admuntensis  de  licentia  domioi 
pape  ab  archiepiscopo  in  die  sancto  pasche  [marz  23]  mi- 
tris  pontificalibus  sunt  insig^niti  et  privilegiati.  Monasterium 
monialium  Cysterciensis  ordinis  a  Ludmila  ducissa  in  Lants- 
hiit  construitur. 

M.cc.xxx.ii.  Imperator  nativitatem  domini  aput  Raven- 
nam  celebravit,  et  per  Venecias  transiens  usque  ad  Aqui- 
leiam  et  Forum  Julii  processit.  Ubi  rex  filius  suus  et  qai- 
'  dam  alii  principes,  scilicet  Fridericus  dux  Austrie,  qui  iani 
aput  Wiennam  gladio  militari  accinctus  erat^  cum  quibus 
de  pace  Alamannic  verbotenus  ordinans  ^  in  Apuliam  se  re- 
cepit.  Gebhardus  Palaviensis  episcopus  propter  infamiam 
occisionis  Eberhardi  canonici  Pataviensis  et  aliorum  crimi- 
nalium  sibi  obiectorum  episcopatum  resignavit.^  Sanctus 
Antonius  de  ordine  Minorum  fratrum  apud  Paduam  sigms 
coruscans  a  domino  papa  canonizatur  cum  nondum  annus 

i)  Lilicnfeld.  2}  randzusatz  wic  es  scheint  des  verfassers:  Nani 
duni  Eberhardus  et  (^uidam  alii  canonici  non  consentirent  pravis  operi- 
bus  episcopi  Gebhardi,  a  suis  sectatoribus  in  quadam  itinere  est  pervasus, 
auribiis  naribus  oculis  et  aliis  membris  deformiter  mutilatis.  Guius  capot 
cauonici  Romam  portantes  apostolicique  presentiam  accessuri  cum  la- 
crimis  cantabant:  Videiis  Jacob  et  venientes  advcrsum  s.  vide  si  tnnica 
filii  tui  etc.  nudum  deformc  et  sanguineum  ostenderont.  Qui  misericordia 
inotus,  istos  consolatus  illum  penitus  degradavit.  Sic  ego  relatn  dooiini 
Wcr.  de  Secovia  audivi. 


HERMANNUS  ALTAHENSTS.  503 

integer  post  obitum  suum  esset  elapsus.  Ekebertus  epis-  I23a 
oopus  Babenbergensis  cum  duce  Karinthie  belium  movenS; 
plures  ei  munitiones  destruxit  et  terram  pro  magna  parte 
vastavit.  Dominus  archiepiscopus  ex  licentia  domini  pape 
preposito  Salzpurg^ensi  usum  virge  pastoralis  et  anuli  et 
cyrothecarum  indulsit.  Chunrado  electo  Altahensi  amoto, 
Dietmarus  flt  abbas. 

M.cc.xxx.iii.  Sanctus  Virgilius  a  domino  papa  Gregorio 

nono  canonizatus  est  iiii  idus  iunii.  Rudjgerus  primus  Ky- 

mensis  episcopus  auctoritate  domini  pape  Pataviensi  eccle- 

sie  preficitur.  Elysabeth  fllia  regis  Ungarie  vidua  lant^gravii 

post  obitum  suum  multis  miraculorum  signis  claruit.  Epis- 

copus  Ekkbertus  Babenbergensis  a  ministeriale  ducis  Ka- 

rinthie  per  totam  quadragesimam  in  captivitate  tenetur.  Otto 

dux  Bawarie  curiam  celebrandam  Ratispone  indixit,  quam 

propter  indignationem  regis  Heinrici  et  aliorum  quorundam 

principum  sibi  non  faventium  aput  Lantshut  celebravit.  Sed 

postmodum  rex  cum  multis  principibus  et  magno  exercitu 

Bawariam  intravit  ducem  destructurus ,  sed  mediante  archi- 

episcopo  Salzpurgensi  in  graciam  eum  recepit  et  filium  eius 

puerulum  in  obsidem  regi  dedit.    Et  tandem  curiam  sol- 

lempnem  Ratispone  dux  celebravit,  cui  archiepiscopus  Salz- 

burgensis  et  omnes  episcopi  Baw^arie  interfuerunt.  Dux  Ba- 

warie  cum  maguo  exercitu  fines  ducis  Austrie  devastavit  et 

claustrum  in  Lambach  exussit.  Dux  Austrie  magnum  exer- 

citum  coiltra  regem  Boemie  primo  collegit  et  Moraviam  in- 

travit,  et  secundo  alium  exercitum  adversus  regem  Ungarie 

collegit.  Sed  postea  plures  ministeriales  suoruni  tam  in  Mar- 

chia  quam  in  Austria  adversus  eum  conspirant. 

M.cc.xxx.iiii.  DuxBawaric  super  monasteriumVormbach 
repenteirruens^multosproscriptos  qui  se  in  eodem  monaste- 
Tio  eiectis  monachis  receperant  comprehendit,  quorum  quos- 
dam  suspendi^  alios  capite  plecti  iussit  circiter  quadraginta. 
M.cc.xxx.v.  Agnes  ducissa  Bawarie  xiii  kal.  decembris 
[nov.  19]  peperit  filium  qui  vocalus  est  Heinricus.  Albertus 
comes  de  Pogen  transfretavit  et  aput  Venetias  caplivalur.* 
M.cc.xxx.vi.  Fridericus  dux  Austrie  et  Styrie  ab  impe- 

1)  Albertns  —  captivatur  ist  noch  im  dreizehnten  iahrh.  am  rande 
boigefugt  und  dann  im  vierzehnten  spater  zugesetzt :  qui  hoc  anno  at- 
t(i)it  saiictam  crucem  ad  monasterium  Althe  superior. 


504  HERMANNUS  ALTAHENSIS. 

1236  ralore  proscribitur  apud  Augustam.^  Sancta  Elysabeth  mira- 
culis  clarens  aput  Marchburch  de  tumulo  transfertur^  pre- 

1)  hier  ist  auf  eincni  bcsonderen  blalt  niit  andern  schriftzugea  des 
dreizehnten  iahrhunderts  folgende  lange  stelle  eingefugt,  welche  wie  ich 
glaube  noch  vom  ersten  verfasser  herruhrt: 

Iste  Fridericus  cum  esset  severus  home,  in  iudicio  districtus  et  cm- 
delis,  magiiauimus  in  preliis ,  in  thesauris  congregandis  cupidas,  terro- 
rcni  suum  sic  fudit  super  indigenas  et  vicinos  ut  non  solum  non  dilige- 
retur  sed  ab  omnibus  timeretur.  Ibat  enim  potenter  cum  exercitu  ia 
Moraviani  contra  Wenczlanm  regem  Boemorum.  Quandoquc  eciam  Un- 
gariam  intrabat  fines  utriusque  regui  ferro  et  igne  devastans.  Satagebat 
etiam  uobiles  et  meliores  terre  sue  opprimere  et  iguobiles  exaltare. 
Agnetem  uxorem  suam,  filiani  Ottonis  ducis  Meranie,  tamquam  cogoatam 
repudiavit,  quam  postea  (Jlricus  dux  Karinthie  accepit  uxorem.  Edicta 
Fridertci  imperatoris,  inimicitias  principum  contempsit,  donec  ab  ipso 
Friderico  per  sententias  principum  in  curia  Auguste  celebrata  proscri- 
bitur  et  principatunm  suorum  nonore  privatur  anno  domini  m.cc.xxx.vi. 
Seqnenti  igitur  anno  Fridericus  imperator  contra  Fridericum  duccm  iii 
Austriam  vadit,  a  civibus  Winnensibus  et  quibusdam  ministerialibns  in- 
vitatus.  £t  hyemavit  ibidem,  habcns  seciim  principes  imperti,  videlicet 
Wencezlaum  (erst  stand  Weneslaum,  was  von  derselben  hand  gebessert 
ist,  welche  anch  in  dem  ubrigen  text  erscheint;  ich  denke  es  ist  die 
hand  des  verf.}  regcm  Boemorum  Berhtoldum  patriarcham  Aquilegien- 
sem,  Sifridum  Magontinum,  Eberhardum  Salzpurgensem ,  Theodericum 
Trevirensem  archieptscopos;  Ekkebcrtum  Babenbergensem,  Sifriduin  Ra- 
tisponensem,  Rudgerum  Patavicnsem  episcopos;  Ottonem  Bawarie,  Bera- 
hardum  Karinthie  duces,  Heinricum  landgravium  Turingie,  et  alios  quam 
plures  comites  et  nobiles.  Tunc  dictus  Fridericus  dux ,  terrore  imperia- 
fis  fortitudinis  non  concussus,  cum  paucis  qui  sibi  adheserant  in  oppi- 
dum  quod  dicitur  Nova  Civitas  se  recepit,  exinde  pro  sua  defensiotic 
que  poterat  exercendo.  Imperator  itaque  cernens  quod  Fridericns  dux 
parvipenderet  illata,  nec  curaret  graciain  imperii  querere ,  resessit  ab 
Anstria,  relinquens  ibi  capitaneos  Ekkebertum  Babenbergensem  episco- 
puni  et  de  Heuneberch  et  do  Eberstain  et  de  Nurnberch  comites,  cele- 
brando  fustuni  resurrectionis  dominice  [1237  apr.  19]  Ratispone. 

Ekkebertus  autem  episcopus  Babenbergetisis  erat  avunculus  Bele  rc- 
gis  Ungarie  et  frater  Bcrhtoldi  patriarche  Aquiiegiensis,  vir  magnanimns 
et  bellicQSus,  et  ob  hoc  predictus  imperator  sibi  tnendam  terram  Aii- 
stralem  specialiter  commendavit.  Defuncto  autem  eodem  anno  episcopo 
memorato,  ct  imperatore  se  ad  Apuliam  transferente,  predictus  dux  Fri- 
dericus  aniinosior  effectus,  Albcrtum  comitem  de  Bogen  in  auxilium 
suum  vocat.  Sicque  cum  ipso  comite  egres&us  muros  Nove  Civitatis,  in 
campo  qui  dicitur  Stainvcld  pugnam  iniit  cum  Wiennensibus  et  capi- 
taneis  eoruin ,  reportans  victoriam  gloriosam.  Capti  namque  sunt  in  eo- 
dem  bello  Riidgerus  Pataviensis  et  Chunradus  Frisiugensis  episcopi  et 
inulti  ex  nobilibus  quos  ad  tuitionem  terre  predictus  reliquerat  impera- 
tor:  actum  anno  domini  m.cc.xxx.viii.  Dux  itaque  Fridericus  successibus 
•  prosperatus.  recedenfe  a  partibus  illis  cesaris  milite,  in  brevi  tempore 
totam  hereditatis  sue  terrani  rehabuit,  regcns  eam  deinceps  ita  strennne, 
qood  in  ipsa  qiioque  iusticia  ut  mullis  videbatur  sepe  tyrannidem  exer- 
cebat.  iVudatia  itaque  cordis  sibi  innata  ipsum  quiescere  non  sinebat 
donec  octavo  post  hec  anno  Bele  regi  Ungarorum  bellum  indixit.  In 
cuins  terram  cum  intraret,  exercitum  validissinium  ducens,  congressioiic 
cnm  Ungaris  facta  et  Cumanis,  adversa  pars  vincitur  et  fugatur.  In  qna 
vicloria,  dubium  utrum  ab  aniicis  vel  inimicis,  circa  ocuiuin  cuspide  vuluc- 
ratus,  occubuit  scxta  fcria  festo  sancti  Viti  [iuni  15]  anno  domini  m.ccxl.vi. 


HERNANNUS  ALTAHENSIS.  505 

sente  Friderico  imperatore..  Qui  etiam  tunc  temporis  Hein-  1236 
ricum  regem  Alamannie  filium  suum^  pro  eo  quod  contra 
ipsum  cum  Lombardis  conspiraverat^  captiyavit  et  exilio  re* 
legavit  y  ubi  et  vitam  in  brevi  finivit.  £t  duo  filii  eius  F.  et 
H.  similiter  in  Apulia  obierunt. 

M.cc.xxx.vii.  Ekkbertus  Babenbergensis  episcopus  obiit. 

M.cc.xxx.viiii.  Fridericus  imperator  a  domino  Gregorio 
papa  nono  in  ecclesia  Lateranensi  in  die  palmarum  et  sub- 
sequenter  in  cena  domini  et  in  pascha  [marz  20.  24.  27] 
ex  multis  causis  sollempniter  excommunicatur^  approbanti- 
bus  cardinalibus  universis. 

M.cc.xl.i.  Hoc  anno  rcjgnum  Ungarie,  quod  ccc  et  1  an- 
nis  duravit^  a  Tartarorum  gente  destruitur.  Gregorius  papa 
nonus  obiit.  Gelestinus  papa  sedit  dies  xviii.  Eclypsis  solis 
facta  est  inmedia  die  in  octavaMychaelis^  et  stelle  vise  sunt. 

Occiso  itaque  Friderico  polentissimo  et  inquieto  dace  Austrie  etSty- 
rie,  quanta  mala  fere  per  sex  annos  utraque  provincia  sit  perpessa  nui- 
lus  valet  scribere  vel  narrare.  Nam  quilibet  nobilium,  immo  magis  igno^ 
bilium,  nec  deum  nec  homines  reveritus,  quecunque  volebat  faciebat, 
homines  ad  municiones  vel  cavernas  tcrre  fugere  non  valentes ,  capti- 
vando  vulnerando  occidendo  ac  excogitatis  et  actenus  inauditis  tormentis 
miscrabiliter  cruciando.  Bela  eciam  rex  Ungarorum  orbatas  heredibus 
terras  sibi  attrahere  cupiens,  multa  milia  hominnm  per  paganos  homines 
videlicet  Cumanos  in  captivitatem  adduxit,  mnlta  occiait,  ac  utriusque 
terre  marchias  fere  inhabitabiles  facto.  Tunc  Hermannus  marchio  de 
Baden,  natus  ex  Iringarde  sorore  domine  Agnetis  ducisse  Bawarie^  auxi- 
lio  Ottonis  ducis  Bawarie  duxit  in  uxorem  Gerdrudam,  filiam  Heinrici 
ducis  qui  fuerat  frater  Friderici  ducis  Austrie  antedicti,  et  ducatus  Au- 
strie  et  Styrie  ratione  talis  coningii  usurpavit.  Qui  genuit  filium  nomine 
Fridericum  et  filiam  nomine  Agnetem,  que  Ulrico  duci  Karinthie  postea 
copulatur.  £t  cum  dictus  Hermannus  dux  esset  inpotens,  tantam  mali- 
ciam  hominum  que  iam  nimis  invaluerat,  morte  etiam  prepetitus,  com- 
pescere  non  valebat.  Moritur  enim  iiii  non.  octobris  [oct.  4^  anno  do- 
mini  m.cc.l.  Dominus  Otto  eciam  duxBawarie,  mittens  Ludwicum  filinm 
suum  cum  exercitu  ad  terram  illam,  sibi  civitates  Lintz  et  Anasum  cum 
magna  parte  illius  provincie  subiugavit.  Postremo  misericordia  dei  de 
celo  prospiciente,  fatigatis  et  depauperatis  iam  niroium  optimatibus  terre, 
dominus  Premizel  qui  et  OtakKer,  filius  Wenceslai  regis  Boemorum, 
consilio  patris  et  vocatione  magnatum,  civitatum  Austrie  et  Stirie  utrum- 

3ae  ducatum  sibi  attraxit,  dominam  Margaretam.  relictam  Heinrici  quon- 
am  regis  Romanorum ,  sororem  scilicet  supradicti  Friderici  ducis ,  ac- 
cipiens  in  uxorem.  Ad  cuius  subiectionem  statim  tota  Austria  et  Stiria 
cnm  superioribus  et  inferioribus  civitatibus  est  conversa.  Attamen  quia 
Bela  rex  Ungarorum  Bethoniam  civitatem  iam  cum  magna  parte  duca- 
tns  Stirie  occupaverat,  non  desiit  ledere  utramque  terram,  donec  con- 
ventione  inter  reges  facta  quedam  pars  ducatus  Stjrie  sibi  cum  distinc- 
tis  terminis  assignatur,  domino  Otakero  in  pace  partem  reliquam  cum 
terra  Austrie  retineiite.  £x  tunc  gratia  divina  donante  ac  probitate  dicti 
domini  faciente ,  pax  ibidem  optima  renovatur,  rura  deserta  coluntur, 
securum  ubiquc  acquirunt  transitum  mercatores. 


506  HERMANMUa  ALTAHENSIS. 

1242  M.cc.xl.ii.  Albertus  ultimus  comes  de  Bogen  obiil  xYJii 
kal.  februarii.  Ditmarus  abbas  Altaheusis  obiit.  Hermannus^ 
abbas  succedit.  Heinricus  de  Camtania  notarius  imperatoris 
eligitur  in  episcopum  Babenbergensem. 

M.cc.xl.iii.  Synnibaldus  dyaconus^ cardinalis  in  papam 

eligitur,  et  vocatus  est  Innocentius  papa  quartus  vii  kal.  iolii 
[iuni  25].  lam  enim  propter  scisma  inter  regnum  et  sacerdo- 
tium  sedes  apostolica  vacaverat  mensibus  fere  xxii. 

M.ccxl.iiii.  Heinricus  filius  0.  ducis  Bawarie  duxit  uxo- 
rem  dominam  Elysabeth  filiam  Bele  regis  Ungarorum.  Aque- 
ductus  fit  ad  monasterium  Allahense. 

M.cc.xl.v.  Universalis  synodus  celebratur  apud  Lugdu- 
uum  j  ubi  dominus  Innocentius  papa  contra  Fridericum  im- 
peratorem  depositionis  sententiam  promulgavit.  In  ea  sy- 
nodo  fuerunt  tres  patriarche  et  episcopi  plurimi. 

M.cc.xl.vi.  Eberhardus  Salzburgensis  archiepiscopus  obiit. 
Sifridus  Ratisponensis  episcopus  obiit,  cui  Albertus  per  le- 
gatum  sedis  apostolice  subrogatur.  Fridericus  dux  Austrie 
occisus  est.  Heinricus  lantgravius  Turingie  a  quibusdam 
principibus  eligitur  in  regem^  et  eodem  anno  obiit.  Chun- 
radus  fllius  Friderici  imperatoris  duxit  uxorem  dominara 
Elysabeth  filiam  Ottonis  ducis  Bawarie. 

M.cc.xl.vii.  Willehelmus  comes  HoIIandie  in  regem  eli- 
gitur.^  Rudgerus  Pataviensis  episcopus  multas  crematas  ec- 
clesias  consecravit  in  mense  augusto.  Ludwicus  filius  Ot- 
tonis  ducis  Bawarie  Chunradum  comitem  de  Wazzerburch 
cum  exercitu  invasit,  et  eum  de  comitatu  eiecit,  omnibus 
munilionibus  suis  captis.  Phylippus  filius  Bernhardi  ducis 
Karinthie  eligitur  in  archiepiscopum  Salzburgensem^  cui  a 
domino  papa  Burchardus  comes  de  Cygenheim  superponitur, 
et  consecratus  ac  pallio  archiepiscopali  decoratus  moritur. 

1)  der  verfasser.  2)  leere  stelle  fur  zweiworter,  namlich  sancH  Lau- 
rentii.  3)  hier  ist  auf  dem  eingeschaheten  blatte  welches  die  obige 
stelle  uber  herzog  Friedrich  enthalt  mit  schrifltzugen  des  dreizohnten  iahr- 
hnnderts  eine  nachricht  uber  den  rhcinischen  stadtebund  eingefugt,  wxl- 
che  iedoch  ganz  dessen  bekannten  actenstucken  entnommen  ist:  Huius 
Wilhelmi  regis  tempore  civitates  apud  Rhenum  cum  principibus  optimam 
pacem  ineunt,  eligentes  sibi  capitaneos,  destruendo  castra  naciva,  et  in- 
lusta  thelonia  removentes.  Qwe  post  obitum  ipsins  regis,  <mi  vixit  quasi 
novem  annis,  omnia  redierimt  in  pristinum  malum  statnm.  FueruntauCem 
subsrripti  principes  et  subscripte  civitates  qui  sancte  pacis  federa  iura- 
verunt:  Gerhardus  archiepiscopus  Mogontineosis  —  et  alie  civitates  plus 
quam  sexaginta  cum  civitate  Bermensi  Grunperch  Hirswelden. 


HERMANNUS  ALTAHENSIS.  507 

M.cc.xl.viii.  iii  idus  febr.  in  nocle  factas  est  terremotus.  1248 
Ludwicas  rex  Francie  transfretavit. 

Mxc.xl.viiii.  Ludwicus  rex  Francie  Damiatam  civitatem 
Sarracenorum  fortissimaui  in  octava  sancte  trinitatis  mi- 
raculose  cepit.  Rapoto  comes  palatinus  Bawarie  ultimus 
obiit. 

M.cc.l.  Ludwicus  rex  Francie  a  Sarracenis  caplus  Da- 
miatam  et  alias  muniliones  quas  priori  anuo  ceperat  reddere 
cogitur,  Ruberto  fratre  suo  plus  quam  cum  viginti  milibus 
christianorum  occiso.  In  quo  bello  eciam  occubuit  pagnno- 
rum  innumerabilis  multitudo.  Rudgerus  Pataviensis  episco- 
pus  propter  hoc  quod  in  scismate  inter  regnum  et  sacerdo- 
iium  favere  videbatur  parti  adverse^  ab  Innocentio  papa 
quarto  ab  ofBcii  et  beneficii  deponitur  dignitate^  et  dominus 
Berhtoldus,  frater  Alberti  Ratisponensis  episcopi^  substitui- 
tur.  Ciii  statim  capitulum  et  civilas  Pataviensis  cum  mini- 
sterialibus  obedire  ceperunt  unanimiter  et  subessC;  predicto 
R.  episcopo^  contra  voluntaiem  Chunradi  regis  et  Ottonis 
ducis  Bawarie^  penitus  refutato.  Hermannus  marchio  de 
Baden^  qui  sibi  usurpaverat  ducatum  Austrie^  moritur  iiii 
non.  octobris  [oct.  4].  Fridericus  imperator  in  Apulia  mo- 
ritur  inense  decembri.  Hiis  diebus  quidam  frater  Berhtoldus 
de  ordine  Minorum  fratrum  de  domo  Ratisponensi  (aniam 
gratiam  habuit  predicandi  ut  sepe  ad  eum  audiendum  plus 
quam  sexaginta  milia  hominum  convenirent. 

M.cc.Li.  Chunradus  rex  nativitate  domini  Ratispone  fuit. 
Ubi  quia  iam  possessiones  episcopi  et  ministerialium  Ra- 
tisponensium  incendiis  vastaverat,  dum  in  proxima  nocte 
postfestum  Innocentum  [dec.28— 29]  in  monasterio  sancti 
Emmerami  dormiret^  Chunradus  de  Hohenvels  et  alii  mini- 
steriales  Ratisponenses^  quasi  media  nocte  in  cameram  suam 
irrumpunt,  et  cum  per  exploratoris  dicta  non  plures  quam 
regem  cum  quatuor  sociis  suis  in  ipsa  dormire  putarent, 
duobus  occisis  et  tribus  captis,  credebant  se  occidisse  ip- 
sum  regem.  Sed^-noctu  sextus  fortuitu  casu  supervenerat, 
et  loco  ipsius  regis  interfectus  est.  Rex  autem  latitans  sub 
scamno  valde  miraculose  imminens  periculum  moriis  evasit. 
Propter  quod  factum,  quia  Ulricus  abbas  eiusdcm  facti  su- 
spectus  eiiam  habebatur^  diclum  monasierium  rex  et  dux  in 
prediis  et  edificiis  multiformiter  ofTenderunt.  Venerant  nam- 


508  HERMANNUS  ALTAHEN8IS. 

i25i  que  ministeriales  cum  episcopo  suo^  qui  episcopus  foras  mu- 
ros  civitatis  cum  mullis  armatis  eventum  rei  sollicitus  exspe- 
ctabat.  Subsequenter  circa  festum  epyphanie  rex  Boemie 
filium  suum  in  Bawariam  cum  exercitu  destinavit^  qui  in  mar- 
cbia  Chambensi  multas  villas  rapinis  et  incendiis  vastavit.  In- 
terea  mors  imperatoris  propalatur  etChunradus  rex  ad  partes 
Rehni  feslinat.  Dominus  papa  in  cena  domini  Wilhelmum  comi- 
tem  HolIandiC;  iam  dudum  a  quibusdam  principibus  in  Roma- 
norumregem  electum^  muItisepiscopispresentibusaputLug- 
dunum  confirmat^  et  statim  se  transfert  ad  Ytaliam  de  Lug- 
dunO;  ubi  iam  fere  octo  annis  continuo  fecerat  mansionem. 
Castrum  in  Teispach;  a  Ludwico  duce  nocte  per  insidias  pro 
partec  aptum  et  pro  parte  obsessum^  destruitur^  et  fossata  eius 
mirabiliterforciacomplanantur.Et  exhocBawariain  eaestate 
pro  magna  parte  incendiis  flagrat^  Bohemis  partem  Alberti 
Ratisponensis  episcopi  adiuvantes  contra  duces.  Chunradus 
tamen  in  festo  apostolorum  Petri  et  Pauli  [iuni  29]  cum 
Ottone  duce  Chambe  venit;  quos  rex  Boemorum  videre 
contempsit.  Otto  dux  castrum  et  oppidum  in  Dingolvinge 
construere  cepit.  Eodem  anno  Chunradus  rex  in  antumpno 
intrat  Apuiiam^  et  ibidem  fere  lotum  regnum.paternum  poten- 
ter  possedit^  domino  Innocentio  papa  tunc  Perusii  commo- 
rante  nec  prohibere  valente.  Wilhelmus  rex  Romanorum  de 
comitissa  Flandrie  gloriose  triumphat. 

M.cc.I.ii.  Domina  Elysabeth  filia  Ottonis  ducis  Bawarie 
genuit  Chunrado  regi  filium  in  die  annuntiationis  sancte 
Marie,  et  vocatus  est  Chunradus. 

M.cc.I.iii.  Otto  duxBawarie  novam  monetam  in  Lantshiit 
fabricari  iussit  circa  inicium  messis^  mandans  ipsos  denarios 
et  non  alios  recipi  in  toto  suo  districtu.  Et  exercitus  versus 
Austriam  movens ,  in  ipsa  expeditione  filii  sui  Ludwicus  et 


sept.  22]  aput  Oeting 
ens  itaque  cum  Hein- 


Heinricus  infra  octavam  Thebeorum 
militaribus  gladiis  sunt  accincti.  Vo 
rico  filio  suo  occurrere  Bele  regi  Ungarie^  qui  tunc  sicut 
priori  anno  cum  valido  exercitu  Cumanorum  et  Ungarorum 
Austriam  et  Moraviam  intraverat^  a  munitionibus  et  militibus 
superioris  Austrie  prepeditur.  Nam  priori  anno  dominus 
Premizzel  qui  et  Otaker,  filius  Wenzezlai  regis  Boemorum; 
Austriam  et  Styriam  sibi  adtraxerat,  ducta  in  uxorem  do- 
mina  Margareta  relicta  Heinrici  quondam  regis  Romanorum, 


H1ERSIANNUS  ALTAHENSIS.  509 

que  fuit  filia  illius  nobilissimi  quondam  ducis  Austrie  el  1253 
Styrie  Liupoldi.  Auxilio  ilaque  Meinhardi  comitis  Goricie 
et  Ezilini  nobilis  de  Tarvisio^  Heinricus  filius  Ottonis  ducis 
per  vallem  Tridentinam  vadit  in  Ungariam  ad  socerum  suum 
Belam  regem.  Otto  igRur  dux  in  principio  sui  regiminis  se- 
verus  iudex  et  princeps  mansuetus ,  postea  propter  favorem 
quem  inpendere  videbatur  Friderico  quondam  imperatori  et 
Chunrado  (ilio  eius  ab  Innocenlio  papa  quarto  et  episcopis 
tam  diu  et  sepe  excommunicatus  persequi  cepit  clerum^  et 
mala  malis  addens  in  vigilia  sancti  Andree  apostoli  [nov. 
29]  cum  in  sero  cum  uxore  et  familiaribus  suis  valde  io- 
cundus  fuisset^  presentem  vitam  subitanea  morte  finit.  Eo- 
dem  temporC;  mense  scilicet  novembri^  famosus  ille  predica- 
tor  frater  Berhtoldus  in  Lantshut  predicationis  offioium  exer- 
cebat^  et  morabatur  in  castro  cum  duce  prcdicto^  cupiens 
cum  inducere  ad  obedienciam  ecclesie^  et  suum  erga  eccle- 
sias  et  clerum  animum  mitigare.  Tunc  supervenit  quidam 
pauper  rusticellus^  asserens  se  in  nocte  preterita  festi  sancti 
Mychaelis  raptum  et  ductum  ad  tribunal  iudicii  cuiusdam; 
ubi  audivisset  et  vidisset  quod  ad  querimoniam  sanctorum 
sententia  mortis  data  esset  in  Ottonem  ducem  et  ceteros 
principes  pacis  turbatores  et  ecclesiarum  ac  pauperum  vas- 
tatores.  Asserebat  eciam  quod  sub  pena  mortis  a  sanctis 
ex  parte  dei  sibi  esset  iniunctum  ut  hec  duci  et  aliis  princi- 
pibus  nuntiare  deberet;  quod  si  non  admitteretur  deberet 
aliis  propalare.  Is  igitur  homullus^  cum  non  fuisset  admissus 
ad  presentiam  ducis^  predicto  fratri  Berhtoldo  et  aliis  qui- 
busdam  talia  propalavit.  Sed  et  sexto  die  ante  obitum  du- 
cis  idem  homo  venit  ad  monasterium  Altahense^  et  dixit 
Hermanno  abbati  et  Alberto  abbati  de  Metem  ex  parte  illius 
iudicii;  quod  qqia  non  admttteretur  talia  manifestarC;  dicti 
abbates  cum  Heinrico  abbate  de  Ebersperch  deberent  in- 
timare  duci  prenotatO;  quod  nisi  cicius  monetam  novam  de- 
strueret  et  resipisceret  a  vexatione  pauperum  et  ecclesia- 
nim  y  mortis  esset  in  brevi  sententiam  subiturus.  Cuius  vi- 
sionis  efficatiam  sepedictus  dux^  Innocentius  papa  ^  Chun- 
radus  rex  et  alii  principeS;  per  mortem  insperatam  tunc  proh 
dolor  sunt  experti.  Wenzeslaus  cliam  rex  Boemorum  mori- 
tur  in  mense  septembri.  Oltone  duce  defuncto  dominus  Lud- 
wicus,  Heinrico  fratri  suo  in  Ungaria  existente,  cum  AI- 


510  HERMANNU8  ALTAHENSIS. 

i2S3  berto  episcopo  Ratisponensi  concordiam  facit^  et  divina  iam 
per  multos  annos  suspensa  in  illa  dyocesi  relaxantur. 

M.cc.I.iiii.  Berhtoldus  episcopus  Pataviensis  obiit^  eiii 
per  electionem  canonicam  et  concordem  succedit  Otto  dc 
Lonstorf  eiusdem  ecclesie  canonicas  et  archidyaconus.  Lud- 
wicus  dux  adhuc  absente  fratre  concordiam  facit  cum  Phi- 
lippo  eleclo  Salzburgensi.  Chunradus  rex  priori  anno  Nea- 
poli  expu^nata  et  muris  eius  ad  lerram  prostratis^  homo 
pacificus  et  iudex  severus^  in  vigilia  ascensionis  domini 
[mai  20]  diem  clausit  extremum.  De  cnius  obitu  Teutonici 
Apuli  et  Lombardi;  preter  illos  qui  erant  de  parte  ecclesie, 
dolore  nimio  sunt  turbati.  Heinricus  dux  Bawarie  auxilio 
domini  Philippi  Salzpurgensis  electi  de  Ung^aria  revertitur, 
et  ambo  duces  ad  consilium  domini  Heinrici  Babenbergen- 
sis  episcopi  suum  regunt  concorditer  principatum.  Eodem 
anno  sterilitas  frugnm  magna  fuit  et  maxime  circa  Danubium, 
ut  nec  semina  possint  haberi.  Sed  et  in  nocte  sancti  Marci 
ewangelisle  per  maximum  frigus  vinee  et  fructus  arborum 
perierunt^  ita  ut  valde  modicum  vini  nasceretur  et  illud  ni- 
mis  esset  acerbum.  ^  Chunrado  rege  moituo^  Innocentius 
papa  (ines  regni  Sycilie  est  aggressus  et  usque  Neapoliin 
obtinuitl  In  qua  civitate^  dum  de  obtenta  terre  illias  parte 
et  spe  obtinendi  totum  Sycilie  regnum  letus  moraretar^  Do- 
minus  qui  dissipat  consilia  principum  et  reprobat  consilia 
popnlorum ,  ipsum  papam  per  mortis  vocationem  tali  leticia 
et  spe  privat.  Moritur  it&que  septimo  die  intrante  mensc 
decembre  et  ibidem  sepelitur.  Cui  statim  in  eadem  civitatc 
a  cardinalibus  tunc  presentibus  dominus  Reinaldus  Ostien- 
sis  episcopus  subrogatur^  et  vocalus  est  Alexander  quartus. 
Iste  papa  bonus  et  mansuetus  ac  timens  dominum^  non  tan- 
tum  curans  de  negociis  principum  et  regnorum^  multa  re- 
vocat  et  cassat  que  in  gravamen  multorum  suus  constitue- 
rat  antecessor.  Manifrcdus  eciam  filius  Friderioi  quondam 
imperatoris^  principatum  tenens  in  Apulia^  potenter  terram 
ipsam  defendit  nomine  Chunradi  parvuli  fratruelis  sui  ^  qui 
adhuc  cum  domina  Elysabeth  matre  sua  in  Bawaria  mora- 
batur.    Bela  rex  Ungarorum;  qui  iam  plus  quam  per  bien* 

1)  hier  ist  in  der  urschrift  ein  absatz.  Das  kurz  verhergehende:  re- 
gunt  nnd  die  wittcrungsnotiz  deuten  auf  dcr  zeit  gleiche  niederschnTt. 
2)  terram  mochte  man  erganzen. 


HERMANNUS   ALTAHENSIS.  511 

nium  Austriam  et  Styriam  et  Moraviam  vastaverat^  multis  1254 
milibus  hominum  interfectis  et  in  captivitatem  abductis,  eon- 
cordiam  facit  cum  Olakero  ducC;  recipiens  ducatum  Styrie 
sueque  potestati  subiciens  terram  ipsam.  Ipse  autem  Ota* 
kerus  dux  in  tribus  suis  principatibus^  videlicet  Boemia  Mo* 
ravia  et  Austria^  tamquam  princeps  omni  probitate  precla* 
ruS;  inopiiiatam  et  optimam  pacem  facit,  vadens  in  hyeme 
subsequenti  in  Prusciam  cruce  signatus  et  magnam  partem 
ipsius  terre  cultui  subdidit  christiano. 

M.CC.1.V.  Ludwicus  et  Heinricus  duces  Bawarie  circa 
pascha  [marz  28]  suos  inter  se  dividunt  principatus.  Et 
Heinrico  cessit  nomen  ducis  cum  maiori  parte  Bawarie  vide- 
licet  Ratispona  Chambia  Chelheim  Erding:  cum  Lantshut 
Oeting  Purchhusen  et  Halle  et  qnicquid  esl  inter  loca  pre- 
dicta  et  terras  Austrie  et  Boemie.  Ludwico  autem  cessit  su- 
perior  pars  Bawarie  cum  palatio  Rehni  et  nomen  purchgravii 
Ratisponensis.  Unde  et  castrum  in  Regenstauf  ^  in  Legen- 
velde^  Chalmuntz  et  alia  que  ad  eundem  pertinent  comita- 
tum  sibi  in  sortem  cesserunt.  Heinricus  itaque  dux  cum 
Alberto  episcopo  Ratisponensi  plene  concordans  ^  monetam 
Lantshutensem  quam  pater  suus  fabricari  iusserat  cassavit, 
et  innovatam  monetam  Ratisponensium  denariorum  dari 
sicut  prius  per  suum  districtum  permisit  et  precepit.  Con- 
cordiam  eciam  facit  cum  domino  Ottone  Pataviensi  epis- 
copO;  ac  interdictum  divinorum  iam  plus  quam  per  trien- 
nium  observatum  in  districtu  suo  eiusdem  dyocesis  relaxa- 
tur.  Interea  Wilhelmo  rege  Romanorum  cum  comitissa  Flan- 
drie  et  Fresonibus  bellica  agente  negocia,  civitates  Rehni 
quasi  destitute  regia  defensione  vinculo  societatis  fortissime 
adinvicem  coniunguntur,  capitaneum  eligunt^  thelonea  eius- 
dem  fluminis  que  a  pluribus  fuerant  agravata  removent,  vi- 
cinos  principes  et  comites  sue  societati  adherere  compel- 
lunt^  undique  in  finibus  suis  pacem  ordinantes  optimam  et 
hactenus  inauditam.  Quo  superveniens  dommus  Ludwicus 
novus  Palatinus  comes  Rehni  fedus  laudabilis  societatis 
iniit  cum  civitatibus  supradictis.  Ista  autem  pax  more  Lom- 
bardicarum  civitatum  inchoata  propter  maliciam  resistentium 
non  diu  duravit. 

M.cc.I.vi.  Ludwicus  dux  comes  Palatinus  Rehni  dominam 
Mariam  uxorem  suam;  sororem  Heinrici  ducis  Brabantie^  su- 


512  HERMANNUS   ALTAHENSIS. 

1256  spectam  habens  de  adulterio^  tunc  in  Swevico  Werde  mo- 
rantem  xv  kal.  februarii  [ian.  18]  precepit  decoUarL  Ipso 
mense  Bernhardus  dux  Karinthie  obiit,  cui  Ulricus  Glius 
eius  succedit.  Wilhelmus  rex  eodem^mense  in  Fresia  cam 
exercitu  existens  ^  a  Fresonibus  est  occisus.  Qui  cum  ad 
quandam  civitatem  eiusdem  provincie  venisset^  fertur  ibidem 
invenisse  sepulchrum  opere  mirifico  constructum.  Et  dum  a 
civibus  quereret^  cuius  esset  hoc  sepulchrum  opere  tam 
sumptuoso  decoratum^  dicebant  quod  nondum  quisquam  ibi 
sepultus  esset;  sed  antiqui  patres  eorum  construxerint  illud, 
per  fatum  cognoscentes  ^  quod  in  eodem  loco  deberet  Ro- 
manorum  regum  aliquis  tumulari.  Devicta  itaque  et  subiu- 
gala  tota  Fresia^  cumiam  victoripsam  terram  exiret^  a  qui- 
busdam  fugitivis  secus  viam  in  harundineto  latitantibus^ 
cuspidibns  occidilur,  et  in  predicto  tumulo  ab  indigenis  se- 
pelitur  y  anno  regni  sui  nono. 

M.ccl.vii.  Principes  regni  pro  eligendo  rege  iam  diu 
habitis  diversis  conventibus^  tandem  diffinitivum  electionis 
diem  in  octava  epiphanie  [ian.  1 3]  statuerunt  in  Francben- 
furt  celebrandum.  Ubi  dum  quidam  convenissent^  Mogonti- 
nus  et  Goloniensis  archiepiscopi  et  Ludwicus  comes  pala* 
tinus  Rehni  ac  frater  suus  dominus  H.  dux  Bawarie  in  Ry- 
chardum  fratrem  regis  Anglie  convenerunt.  £t  eleotus  ab 
ipsis  subseqnenter  in  die  ascensionis  domini  [mai  15]  aput 
Aquisgrani  in  regem  ungitur  et  potenler  in  regni  solio  collo- 
catur.  Dominus  autem  Treverensis  episcopus  cum  aliis  qui- 
busdam  principibus  consentire  nolens  electioni  predicte^  in 
media  quadragesima  [marz  18]  fretus  litteris  et  auctoritate 
regis  Boemie^  ducis  Saxonie,  marchionum  de  Brandenburch 
et  multorum  principum ;  elegit  dominum  Alphonsum  regem 
Hyspanie  ^  qui  electioni  de  se  facte  consensit  persuasus  a 
regibus  et  principibus  et  amicis.  Phylippus  Salzburgensis 
electus  iam  per  decem  annoS;  nolens  ordinem  presbyterii  ac 
episcopalem  suscipere  consecrationem^  a  domino  Alexandro 
papa  deponitur,  et  Ulricus  Secowensis  episcopus  ei  in  ar- 
chiepiscopum  eiusdem  ecclesie  subrogatur.  De  cuius  electi 
abiectione  multa  hinc  et  inde  litterarum  paria  evolarunt^ 
quarum  hic  quedam  propter  illos  quos  talia  legere  delectat 
placuit  annotari : 

Venerabili  patri  dei  gratia  Pataviensi  episcopo,  frater 


HERHANNIJS   ALTAHENSI&  5i3 

Heinricus  eadem  gratia  Ctiymensis  episcopus  salntem  et  t257 
sinceram  in  domino  karitatem.    Licel  olim  dominus  papa 
volens — vester  zelus  commendabilis  habeatur.  Datum  Ve* 
neciis  anno  domini  m.cc.lv.iii.  non.  maii^ 

Eodem  anno  Otakker  qui  et  Premizil  rex  Boemie  dux 
x\iistrie,  iuvenilis  etatis  audatia  persuasus,  sine  provida  de- 
liberatione  consilii,  que  bellicis  rebus  agendis  summe  ne- 
cessaria  cst^  per  Pataviensem  civitatem  in  terram  Bawarie 
hostilitcr  est  ingressus  ^  iactans  se^  tamquam  divitiis  et  po- 
tentia  preditum^  velle  et  posse  contra  omnium  hominum  vo- 
hiutatem,  ad  ignominiam  domini  Ueinrici  ducis  et  lerre  sue, 
aute  ttiuros  civilatis  vel  castri  in  Lantshut  potenter  milicie 
opera  exercere.  Nam  tunc  ibi  predictus  dominus  H.  dux  Ba- 
warie  cuu)  domina  Elysabeth  uxore  sua^  virtutibus  et  san- 
guine  nobilissima;  morabatur.  Sed  cum  per  pagum  qui  di- 
citur  Chunzingeu  et  per  vallem  Vilse  fluminis  incendiis 
vastando  plurimas  villas  et  ecclesias  usque  iuxla  caslrum 
in  Fraunhofn  pervenisset^  ecce  memoratus  dominusH.  dux, 
licet  vix  quinque  diebus  anle  inlroitum  predicti  regis  in  Ba- 
wariam  talium  inimicieiarum  litleras  recepisset^  celeri  volalu 
nuntiorum  et  Utterarum  circumquaque  discurrentium  suis 
convocatis  hominibus  et  amicis^  tamquam  animosus  princeps 
et  qui  de  sua  iusticia  et  de  dei  misericordia  coniidebat^  cum 
exercitu  valido  equestrium  et  pedeslrium  ad  campos  contra 
suos  audaciter  egreditur  inimicos.  lam  eciam  superveneral 
cuni  paucis  dominus  Ludwicus  dux  frater  suus,  de  partibus 
Rehni  velociter  evocatus^  in  cuius  absenlia  prefatus  rex  spe- 
rabat  se  sui  prepositi  desiderium  adipisci.  Rex  ilaque  sepe- 
fatus,  cernens  ^animositatem  ducum  et  Bawarice  gentis^ 
timuit  congredi  cum  illiS;  et  in  festo  sancti  Bartholomei 
apostoli  [aug.  24]  quod  tunc  occurrebat  in  sexta  feria^  treu- 
gis  per  illum  diem  pelilis  et  inpetratiS;  in  nocte  ac  subse- 
quenti  sabbato  fugit  cum  suis  omnibus  versus  Muldorf.  Ubi 
duni  vexilla  victricia  nobilium  ducum  dorsa  fugientium  se- 
querentur^  pons  ibi  per  Enum  fluvium  Iraiectus^  strepitum 
tot  hominum  et  equorum  cerlatim  et  impeluose  transire  vo- 
lentium  ferre  non  valens^  sub  hostibus  ruit^  et  sic  plurimi 

I )  eingeruckt  liicriii  ist  einc  bnlle  palst  Alexanders  d.  d.  Viterbii  ii 
nnti.  dec.  pontif  nostri  anno  tcrcio  (1257  dec.  4j:  In  contemptum  — 
coartendo. 

BOEHNER  FONTES.   2.  33 


514  HERMANXUS  ALTAHENSIS. 

^257  siint  snbmersi.  Videbantur  ibi  electi  milites  in  eqnis  el  ar- 
mis  nalantes,  quorum  aliqui  fluvium  transierunt^  aliqui  ad- 
verse  parlis  liltori  viciniores,  dum  applicare  nituntur^  vo- 
lentes  se  pocius  captivitali  dare  quam  morti^  per  lanceas  el 
sagittas  litus  tangere  prohibentur.  Sed  et  hii  qui  remanse- 
rant  citra  flumen^  receperunt  se  in  suburbio  sub  turrc  qna- 
dam^  Tugere  non  valentes;  qui  omnes  cum  armis  et  equis 
optimis  per  indignationem  subilam  domini  Ludwioi  ducis 
incendio  sunt  cremati.  Tunc  ilaque  in  aqua  et  in  igne  quasi 
quadringenti  homines  perierunt;  reliqui  fere  omnes,  preter 
regem  qui  cum  nobilioribus  iam  transierat^  in  predicto  op- 
pido  sunt  inclusi.  Inter  obsessos  autem  hii  fuerunt  nobiles 
de  Boemia:  Wocho  de  Rosenberch,  Zmilo  de  Leuhten- 
burch,  Wichardus  de  Tyrnach,  Schazla  de  Fridlam,  Wilhal- 
mus  de  Gordebral^  Bohuslaus  de  Bors/  Beneis  de  Valchen- 
stain,  Burchardus  de  Chlinberch,  Ulricus  princerna  de  Elln- 
pogen,  Jenezo  purcravius  de  GraecZ;  Zmil  frater  Wochonis, 
Haiir  cognatus  Wochonis^  Dlohomil  de  NalzdeU;  Styborius 
dictus  Caput^  Ulricus  de  Rosental.  De  Austria  vero:  Albero 
et  Heinricus  de  Chunring,  Uiricus  de  Lobenstein^  Ulricus 
de  Capella;  Ludwicus  et  Alberlus  de  Zelking,  Sighardus 
dictus  Piber.  Qui  cum  aliis  omnibus  nono  die  obsidionis 
eorum  per  clementiam  ducum  predictorum  sub  quadam  Tor- 
ma  compositionis  cum  equis  et  rebus  quas  tunc  habcbant 
ad  propria  sunt  remissi.  Heinricus  Babenbergensis  episco- 
pus  obiit  xiiii  kaI.octobris[sept.  18]^  cui  succedit  Berhtoldus 
comes  de  Leiningen  eiusdem  ecclesie  canonicus. 

M.cc.l.viii.  Chunradus  Frisingensis  episcopus  obiit  xv 
kal.  februarii  [ian  18],  cui  succedit  Chunradus  Wildgravius 
eiusdem  ecclesie  canonicus.  Domina  Elysabeth  ducissa  Ba- 
warie  peperit  filiam  in  secunda  vespera  sancti  Gregorii 
[apr.  23]  que  vocata  est  Elysabeth.  Gebhardus  comes  de 
Hirzperch^  quia  priori  anno  bonus  adiutor  fuerat  ducum  Ba- 
warie  contra  Boemos^  dominam  Sophiam  ipsorum  ducum 
sororem  egregie  forme  feminam  ducere  meruit  in  uxorem. 
Eclypsis  lune  facta  est  xv  kal.  iunii.  Dominus  Ludwicus 
construxit  castrum  in  Geirsperch  contra  Ratispon.^  quod 
postea  deslrui  permisit  magne  pecunie  interventu.  Albertus 
Ratisponensis  episcopus  pro  quibusdam  criminibus  aput  se- 

13  diesc  beiden  namen  in  der  urschrifl  auf  rasur  und  undeutlich. 


HEllliAKNL^S   ALTilHE!liSIS.  515 

dem  apostolicam  accusatus,  cum  se  defendere  non  posset  1258 
cessit;  eique  frater  Alberlus  de  ordine  Predicatorum  subro- 
gatur.  IVleinhardus  comes  Goricie  duxit  in  uxorem  dominam 
Elysabclh  sororem  Ludwici  et  Heinrici  ducum  Bawarie ,  re- 
lictam  scilicet  Chunradi  regis^  in  octava  sancli  Mychaelis 
[oct.  6]  aput  Monacum  nupiiis  celebralis.  Domina  Agnele 
inalre  predictorum  tunc  apul  filiam  suam  Sophyam  comittis* 
sam  de  Hirzperch  manente^  que  priori  feria  quarta  peperit 
riiiuin  nomine  Gerhardum. 

M.cc.Ix.  Dominus  Ludwicus  Palalinus  comes  Rehni  dux 
Bawarie  duxil  dominam  Annam  filiam  Chunradi  ducis  Po- 
lonie  in  uxoiein.  Eodein  anno  ab  Alexandro  papa  subscripta 
epistola  esl  trausmissa : 

Alexander  episcopus,  servus  servorum  dei.  Venerabili- 
bus  fratribus  archiepiscopo  Salzpurgensi  eiusque  suffraga- 
neis,  nec  non  et  dilectis  flliis  abbatibus  aliisque  ecclesiarum 
prelatis  etc.  Si  vere  quod  dicilur  pastores  ovium  —  exacta 

diiigentia  exequantur.  Datum idibus  febr.  pontifica- 

lus  nostri  anno  quinto  [1259  feb.  13]. 

Otakarus  rex  Boemie  dux  Austrie  dolens  quod  aliquan- 
do  coactus  esset  a  Bela  rege  Ungarie  relinquere  sibi  duca- 
tum  Styrie,  congregato  valido  exercitu  castrametalus  est 
citra  fluvium  Mariha.  Ubi  cum  Stephanus  iunior  rex  Ungarie 
ex  altera  parte  fluminis  sibi  occurreret^  cum  exercitu  suo 
transilum  ei  fluminis  impedivit.  Tandem  post  plures  dies 
Otakarus  rex  Boemie  pro  commodo  equorum  et  hominum 
volens  ad  superiores  partes  fluminis  se  transferre,  Stepha- 
nus  rex,  putaus  ipsum  velle  fugcre,  insecutus  est  eum,  et 
congressione  facta  aput  villam  que  Chressinprunne  dicitur, 
ticti  sunt  Ungari.  Ubi  Stephano  rege  vulnerato,  de  parte  sua 
plurimi  sunt  occisi^  plures  fugiendo  in  flumine  sunt  submersi. 
Ex  parte  etiam  Otakari  regis  muKi  ferro  et  sub  armis  calore 
nimio  perierunt.  Factum  est  enim  hoc  bellum  feria  secunda  in 
die  sancle  Margarete  virginis  [iuIH2],estu  maximo  existente. 
Eidem  eliam  Otakaro  regi  Boemleprius,videIicet  in  festo  san- 
ctorum  Johannis  et  Pauli  [iun.  29]  trislem  obtulerat  se  for* 
tuna.  Nam  cum  decem  vel  plura  milia  hostium  insultum  face-. 
rcnt  in  Ausfriam  circa  castrum  quod  Steutz  dictum,  duo  fra- 
Ires  sanguine  nobilissimi,  iuvenes  electi,  Otto  videlicet  comes 
de  Hardekkc  et  Chunradus  comes  de  Plain,  ac  cum  ipsis 

33* 


516  HERMAIIKUS  ALTAHE?II$IS 

I2C0  Chrafto  de  Sleunz^  Chadoldus  dictus  Orphanus.  quasi  cqri 
quadruigentis  viris  eis  iucaute  occurrerunl^  quibus  fere  omni- 
bus  occisis  paucissimi  evaserunt.  In  morle  quoque  predicto- 
rum  comitum  ipso  die  deperiit  successio  illius  nobilissime 
progeniei  de  Plain^  quia  sine  heredibus  decesserunt.  Otaka- 
rus  itaque  rex^  oblenta  (ali  victoria;  prog^ressus  est  cum  exer- 
citu  suo  in  Ungariam.  Abinde  post  paucos  dies  sub  quadam 
forma  compositionis  recedit,  ducatu  Styrie  cum  civitate  Bit- 
tovia ;  quam  adhuc  Ungari  tenebant/sibi  plenarie  restitulo. 
Hiis  eliam  diebus  surrexerunt  quidam  penitentes,  qui 
flagellatores  dicebantur;  qui  primo  pauci  numero  a  Penisio 
civitate  Tuscie  processum  habuisse  reruntur.  Quorum  sectam 
non  solum  tota  Ytalia,  sed  et  regiones  plurime  sunt  secute^ 
ila  quod  eam  inprimis  sibi  multi  nobiles  et  mercalores  postea 
ruslici  et  pueri  assumpserunt.  Erat  enim  modus  ipsios  pe- 
nifentie  ad  paciendum  duruS;  horribilis  et  miserabilis  ad  vi- 
dendum.  Nam  ab  umbilico  sursum  corpora  denndantes^  quan- 
dam  vestem  partemcorporisinferioremusquead  talos  tegen- 
tem  habebant,  et  ne  quis  eorum  agnosceretur  cooperto  ca- 
pite  et  raoie  incedebant.  Procedebaut  eciam  bini  vel  terni, 
tamquam  clerici^  vexillo  previo  vel  chrucC;  flagellis  semet- 
ipsos  bis  in  die  per  triginta  tres  dies  et  dimidium,  in  me- 
moriam  lemporis  humanilalis  domini  nostri  Jesu  Christi  su- 
per  terram  apparenliS;  tamdiu  chrucianles^  quousque  ad 
quasdam  cantilenaS;  quas  de  passione  ac  niorte  domini 
diclaverant^  duobus  vel  tribus  precinentibus^  circa  ecclesiaro 
vel  in  ecclesia  compleverunt^  nunc  in  terram  corruentes, 
nunc  ad  celum  nuda  brachia  erigentes^  non  obstaute  luto 
vel  nive  frigore  vel  calore.  Miserabiles  ilaque  gestus  ipso- 
rum  et  dira  verbera  multos  ad  lacrimas  et  ad  suscipiendum 
eandem  penitentiam  provocabant.  Sed  quia  origo  eiusdem 
penitentie  nec  a  sede  Romana  nec  ab  aliqua  persona  aucto- 
rabili  fulciebatur,  a  quibusdam  episcopis  et  ddmino  Heinrico 
duce  Bawarie  cepit  haberi  contemptui.  Unde  tepcscere  in 
brevi  cepit  sicut  res  immoderale  concepla.  Eodem  anno  do- 
minus  Poppo  monachus  Allahensis  eligitur  in  abbatem  su- 
perioris  Altahe,  vir  magne  prudentie  et  religionis^  per  cuius 
induslriam  ordo  monasticus  in  Ratisponensi  dyocesi  cepii 
mullipliciter  reformari  ^ 

1)  «lieser  lelzfe  salz  ist  etwas  spaterer  randztisatz. 


UCRMAIfflUS   ALTAHENSIS.  517 

M.cc .ix.i.  Domiua  Elysabeth  ducissa  Bawarie  peperil  tiliuin  «261 
in  proxima  nocte  post  festum  saiicte  Scolastice  virginis 
[feb.  10],  quem  dominus  Heinricus  dux  nominari  fecit  Ot- 
(onem.  Eodem  anno  dominus  Alexander  papa  direxit  litteras 
reg^ibus  et  ducibus^  archiepiscopis  et  episcopis^  ac  universis 
principibus  christianis^  hortando  ipsos  ut  contra  horrendam 
rabiem  Tartarorum  consiliis  et  armis  se  premunire  deberent. 
Nam  iidem  Tartari^  devictis  iain  et  deletis  omnibus  regibus 
et  re«^i)is  Sarracenorum  in  partibus  transmarinis^  Antyochie 
et  Akaron  ac  aliis  Ghristianorum  provinciis  terrorem  tam  va- 
lidum  incusserunt,  ut  ad  dictos  papam  et  reges  supplices 
et Trequentes  legationes  dirigerent  pro  succursu.  Unde  cum 
Siiper  hoc  negocio.  concilium  in  octava  apostoloruin  Petri  et 
Pauli  habendum  in  Viterbio  condixisset^  ipse  papa  viii  kal. 
iuntii  [mai  25]  diem  clausit  extremum.  Cui  successit  Jaco- 
bus  patriarcha  Jerosolimitanus^  et  dictus  est  Urbanus  quar- 
tus.  Otaker  rex  duxit  Chunigundam  flliam  regis  Ruscie, 
neptem  Bele  regis  Ungarie  ex  filia^  domina  Margareta  uxore 
sine  iudicio  ecclesie  repudiata,  et  una  cum  ipsa  in  sequenti 
festo  nativitatis  Domini  regali  dyademate  coronatur  a  Wern- 
hero  archiepiscopo  Moguntino.  Frater  Albertus  Ratisponen- 
sis  episcopuS;  fugiens  tam  magnam  curam  animarum ,  do- 
mino  Urbano  pape  oiTert  voluntariam  cessionem.  Cui  suc- 
cedit  dominus  Leo  eiusdem  ecclesie  canonicus. 

M.cc.lx.ii.  Domina  Elysabeth  ducissa  Bawarie  peperit 
filium  in  vigilia  sancti  Mathye  [feb.  23]  ^  qui  dictus  est 
Heinricus. 

M.cc.Ix.iiii.  In  octava  sancte  Agnetis  venlus  tam  validus 
est  exortus^  utnon  solum  edificia  plurima  subverteret,  sed 
etiam  prosternendo  multas  arbores  magnum  dampnum  fa- 
ceret  in  nemoribus  et  in  silvis.  Eodem  anno  in  mense  iulio 
et  augusto  apparuit  stella  quedam  que  a  se  mire  altitudinis 
et  iongitudinis  radios  emittebat.  Hanc  stellam  dicebant  esse 
cometam.  Eodem  anno  in  autumpno  dominus  Premizl  rex 
Boemie  qui  et  Olaktirus  copulavit  filiam  sororis  sue^  vide* 
licct  filiam  Ottonis  marchionis  de  Brandenburch ,  Bele  iu- 
niori  regi  Ungarie.  Urbanus  papa  moritur  in  mense  octobri^ 
ct  aput  Perusium  sepelitur. 

M.cc.Ix.v.  Dominus  Gwido  quondam  miles  uxoratuS;  ha* 
bens  duas  filias  per  uxorem;  postea  Tactus  episcopus  Po- 


518  HERMAKNUS  ALTAHKNSIS. 

1265  diensis^  ac  postmodam  archiepiscopns  NarbonensiS;  et  sab- 
sequenter  Sabinensis  episcopus  cardinaiis  iii  non.  Febr.  [febr. 
3]  eligilur  in  Romanum  pontificem^  et  dictus  est  Clemcns 
papa  quartos.  Qui  per  incrementa  virtutum  que  in  ipso  pri- 
mitus  floruerunt  provectus  est  ad  tanti  nominis  dignitatem. 
Olto  Palaviensis  episcopus  obiit  quarto  idus  aprilis  [apr. 
10]y  vir  piissimns  et  pater  cleri^  qui  non  bellator^  sed  di- 
ligens  pacem^  ecclesiam  sibt  commissam  bonoribus  etdi- 
viciis  plurimum  ampliavit.  In  cuius  locum  primo  postulalus 
dominus  Werlodizlaus^  postea  Salzpurgensis  cleclus^  domi- 
nus  Petrus  a  domino  papa  substituitur.  Et  quam  bene  ac  mi- 
rabili  modo  utrique  ecclesie  videlicet  Salzpurgensi  et  Pa- 
laviensi  a  sede  apostolica  sit  provisum  in  subscriptarum 
patet  serie  litterarum : 

Clemens  episcopus,  servus  servorum  dei.  Dilecto  filio 
Werlodizlao  electo  Salzburgcnsi  salutem  el  apostolicam  be- 
nedictionem.  Romana  ecclesia  cum  divine  —  in  melius  au- 
gealur.  Datum  Perusii^  iiii  idus  novembK  pontificalus  noslri 
anno  primo  [1265  nov.  iO]. 

Clemens  episcopus,  servus  servorum  dci.  Dilecto  filio 
Petro  electo  Pataviensi  salutem  et  apostolicam  benedictio- 
nem.  In  supreme  speculationis  vertice  —  favorem  benivolum 
impertiri.  Datum  Perusii^  viii  kal.  decembris^  pontificatus 
nostri  anno  primo  [1265  nov.  24]. 

Cometam  priori  anno  visam  multa  incommoda  subse- 
cunlur.  In  diversis  namque  regionibus  inter  reges  et  prin- 
cipes  cedes  hominum  multe  fiunt,  mortalitas  quoque  homi- 
num  et  pecorum  non  mediocriter  est  secuta^  ut  patebit 
plenios  in  sequentibus. 

i  M.cc.Ix.vi.  Tertio  non.  marcii  [marz  5]  facta  est  con- 
gressio  in  Apulia  inter  Karolum  fratrem  regis  Francie  et 
Manfredum  regem  Sycilie.  Et  Mamfredus  devictus  occubuit. 
Eodem  anno  bellum  magnum  factum  est  in  pago  Wirzpur- 
gensi  vi  idus  augusli  [aug.  8]  inter  Hermannum  comitem 
de  fiennberch  et  Wirtzpurgenses ,  ubi  idem  cives  victores 
cum  suis  fautoribus  extiterunt.  Tunc  etiam  Otakarus  rex 
Boemie  inimicitias^  iam  dudum  contra  Ludwicum  et  Hein- 
ricum  duces  Bawarie  conceptas,  totis  viribus  in  arma  con- 
verlit^  adsciscens  sibi  Saltzpurgen.  Patavien.  Rat  civitates 
cum  munitionibus  earundem^  ex  quibus  lunc  faclasuntin 


HERMANNUS    ALTAlIENSlii.  519 

Bawaria  inulta  mala  incendia  occisiones  hominum  et  rapine.  i^63 
Ipse  quoque  in  mense  augusti  plus  quam  cum  mullis  milibus 
armatorura  versus  Chamb  Bawariam  intravit,  destruens  Re- 
genstauf  el  Nitnav  et  alia  caslra,  in  quibus  per  incendium 
et  iacula  sagittarum  magna  periit  hominum  mullitudo.  £t  mo- 
rantc  ipso  per  biduum  Ratispone  per  Egram  revertitur  in 
Boemiam  ^  exercitu  penuriam  victuatium  patiente.  Recedente 
autem  ipso  rege  de  Bawaria^  dominus  Heinricus  dux^  misso 
exercilu  ultra  flumen  IKsam^  oppidum  in  Velden  et  alias 
munitiones  cum  tota  provincia  ibidem  incendio  devastavit. 
Subsequenter  iii  kal.  novembris  [sept.  30]  idem  Heinricus 
dux  Bawarie  per  portam  quandam  civitatis  Pataviensis^  pro^ 
curatione  sive  traditione  quorundam  per  adulterinas  claves 
obtentam  j  novum  forum  cum  quibusdam  domibus  et  etiam 
cellario  canonicorum  ao  magnam  partem  civitatis  exussit; 
aliquibus  ibidem  civibus  interfeclis;  totamque  civifalem  ce- 
pisset^  si  sui  non  fuissent  propter  invasiouem  rapine  et  noc- 
tis  tenebras  hinc  inde  dispersi. 

Anuo  incarnationis  domini  m.cc.lx.vii.  dominus  Guido  car- 
dinalis  apostolice  sedis  legatus  vi  idus  maii  [mai  10]  aput 
Wiennam  concilium  celebravit,  cui  interfuerunt  Johannes 
Pragensis^  Petrus  Pataviensis,  Bruno  Brixinensis^  Chunradus 
Frisingensis ,  Leo  Ratisponensis,  Amulricus  Lavendinensis 
episcopi,  et  alii  quam  plurimi  de  ipsis  dyocesibus  prelati 
archidyaconi  et  decani.  Tuno  etiam  in  priori  dominica  fac- 
tus  est  (erre  motus^  ita  ut  in  multis  etiam  locis  ruinam  edi-^ 
Ficia  paterentun  Otakarus  rex  Boemorum  et  Heinricus  dux 
Bavvarie  rursus  per  pacis  osculum  ad  concordiam  redierunt. 
£t  Elisabet  ducissa  Bawarie  v  idus  iunii  [iuni  9]  peperit 
filiam^  que  baptizatur  a  Leone  episcopo  Ratisponensi^  et 
vocata  est  Katerina.  Subsequenter  dominus  Wladizzlaus 
aput  Saltzpurch  in  dominicia  trinitatis  [iuni  12]  in  archiepis- 
copum  consecratur.  Idus  septembris  [sept.  13]  natus  est 
Ludwicoduci  filius  qui  vocatus  est  Ludwicus. 

Anno  ab  incarnatione  domini  m.cc.Ix.viii.  Chunradus  rex 
iiivilatus  diu  a  Lonbardis  et  Apulis,  priori  anno  Ytaliam  in- 
gressus^  adherentibus  et  favenlibus  sibi  plurimis  civitatibus^ 
Romam  ingreditur,  ubi  gloriose  tanquam  imperator  cum 
magno  Iripudio  suscipitur,  domino  papa  tunc  aput  Viter- 
bium  exislente.  Post  hec  versus  Apuliam  progreditur  cum 


520  HERUA^IICUS  ALTAHFlfStS. 

* 

1269  exercitU;  ae  habilo  conflictu  cum  Karolo  rege  victus  et  ctp- 
tus  est ;  aput  Neapolim  iussu  predicti  Karoli  decollatur  iiii 
kal.  novembris  [oct.  29]  Teria  secunda.  Cum  ipso  etiam  tuoc 
decollatus  est  Fridericus  dux,  filius  Hermanni  quondani  mar- 
chionis  de  Padem  ducis  AustriC;  de  quo  spes  non  modica 
Tuerat^  quod  deberet  aliquando  paternos  ducatus^  Auslrie 
videlicet  et  Styrie^  optinere.  Deinceps  Karolus  memoratus, 
tamquam  duobus  regibus,  Manfredo  scilicet  filio  Frideriei 
imperatoris  et  Chunrado  fratruele  ipsius  Manfredi^  vidis 
et  occisis^  regno  Sicilie  libere  potitur,  derensionis  ecclesic 
de  plurimis  habens  laudem.  Subsequenter  in  eodera  mense 
novembre  in  die  sancti  Chrisogoni  [nov.  24]  moritur  Cie- 
mens  papa ,  qni  quoniam  in  papatu  nunquam  Romam  intra- 
veral;  in  loco  nbi  iam  diu  steterat  videlicet  in  Viterbio  se- 
pelitur.  Ex  hinc  sedes  Romana  diu  vacare  cepit  propter  dis- 
cordiam  cardinalium^  qui  permittenCe  domino  ad  malnm  to- 
cius  chrislianismi  in  eligendo  pastorem  ecclesie  katholice 
non  poterant  concordare. 

Anno  ab  incamatione  domini  m.cc.Ix.viiii.  In  ipso  festo  na- 
tivitaUs  domini  tanta  Tacla  est  inundalio  aquarnni  quaota 
iiuiiquam  a  tunc  vivenlibus  visa  fuit.  Grcgorius  patriarcha 
Aquilegiensis  obiit^  in  cuius  locum  eligitur  Phylippns  qnon- 
dam  Salzpurgensis  electus^  frater  Ulrici  ducis  Karinthie.  Quo 
Ulrico  post  hec  in  brevi  sine  heredibus  derunctO;  niemora- 
tus  Phylippus  sibi  eundem  ducatum  tanquam  vcnis  heres 
tpsius  attrahere  adtemptabat,  sed  per  Olakkeri  regis  Bohe- 
mie  potentiam  impeditur.  Heinrico  duci  Bawarie  nascitnr 
filius  in  die  sancti  Dyonisii  [oct.  9]  qui  vocatus  est  Lud- 
wicus. 

Anno  ab  incarnatione  domini  m.cclxx.  Wladizlaus  ar- 
chiepiscopus  Salzpurgensis  obiit.  Cui  subrogatur  Fridericus 
eiusdem  ecclesie  prepositus.  Bela  etiam  rex  Ungarie^  frater 
videlicet  sancte  Elysabeth  et  pater  Elysabeth  ducisse  Ba- 
warie^  ex  hac  vita  decessit^  relinquens  Stephanum  filium 
suum  regni  successorem.  Maria  eciam  regina  Ungarie  non 
post  longum  tempus  obiit.  Subsequenter  eciam  in  Testo  as- 
sumpcionis  beate  Marie  Flysabeht  virgo^  filia  domini  Hein- 
rici  ducis  Bawarie^  iam  terciumdecimum  annum  etatis  sue 
gerens^  iii  monasterio  in  Lantshut  habitum  religionis  as- 
sumpsit.  In  ipsa  eciam  estate  tanta  siccilas  fuit  ubique,  ut 


HtRMAIIllUS  ^LTAHKIISIS.  921 

sata  omnia  arescereiit  et  ex  hoc  fames  maxima  est  decula.  t270 
Altamen  vinuni  in  habundancia  natum  fuit.  Ludwicus  rex 
Francie  cum  Johanne  filio  suo  tunc  obiit  in  partibus  trans- 
tnarinis^  relinqucns  filium  suum  Philippum  regni  successo- 
rem.  Stephanus  rex  Ungarie  circa  festum  saiicti  Thome  apo* 
stoli  [dec.  21]  misso  exercitu  in  Austriam  a  parte  meridiana 
Danubii  illam  provinciam  devastavit^  occisis  et  in  captivita- 
tem  abducUs  plus  quam  septendecim  milibus  'hominum. 

Anno  ab  incarnatione  domini  m.ccJxx.i.  Otaker  rex  Boe- 
mie  y  congregato  valido  exercitu ,  infra  octavam  pasce  inva* 
sit  Ungariam.  Et  devictis  munitissimis  castris^  videlicet  Pres- 
purch  et  Altenburch  et  Tirna  et  castro  sancti  Georii^  ac  aiiis 
pluribus  muhicionibus  captis  et  devictis^  circa  festum  pen- 
tecostes  [mai  24]  propter  consnmptionem  victualium  reverli 
cogitur  in  Boemiam  exercitu  relaxato.  Stephanus  autem  rex 
Ungarie^  missis  in  Moraviam  etin  Austriam  Ungaris  et  Co- 
manis^  per  incendia  et  rapinas  et  multas  slrages  hominum 
plurima  mala  gessif.  Tandcm  circa  solstitium  exlivale  per 
episcopos  et  religiosos  viros  deum  timentes  ad  inopinatam 
et  snbilam  pacis  concordinm  redierunt.  Doinina  I  lizabeth 
ducissa  fiawarie  peperit  fllium  ii  idus  marcii  [marz  14]^  qui 
baplizatus  ab  Hermanno  abbate  Altahense  vocatus  esl  Ste* 
phanus.  Ipsa  vero  ducissa  in  subsequente  autumpiio  viiii 
kalendas  novembris  [sept.  24]  diem  clausit  extremum.  Que 
cum  essetfemina  virtuosa  et  omni  bonitate  preclara^  morte 
sua  toti  provincie  inconsolabilem  luclum  fecit.  Caslruin  no- 
bilissimum  et  fortissimum  dictum  Starchenberch  in  trans-* 
marinis  partibus  Sarraceni  occupant  et  expugnant  Quod 
comparaverat  Leupoldus  senior  dux  Austrie. 

Anno  ab  incarnatione  domini  m.cc.  septuagesimo  se- 
cundo  dominus  Thebaldus  archidyaconiis  Leodiensis^  iani 
priori  estate  per  formain  compromissi  in  summuin  pontiiicem 
electus ;  cum  glorioso  apparatu  in  quadragesima  intrat  ur- 
bem  j  et  ibi  in  ecclesia  sanctt  Petri  consecratus  Gregorium 
decimum  se  appellaf.  Stephnnus  rex  Ungarie  circa  kalendas 
augusti  moritur,  relinquens  duos  filios  successores^  et  La-^ 
dizlaus  primogenilus  ipsius  statim  in  regni  solio  collocalur. 
In  sequenti  etiam  auttumpno  tanta  inundatio  piuvie  eriipif; 
ul  parvuli  rivi  in  tain  niagna  (luniina  subito  excrescerenf;  ut 
evulsis  domibus  nuiltis  in  submersione  pecorum;  abductione 


522 


HBRMAKXUS  ALTiHENSIS. 


1272  feni  et  annone^  homines  circa  valles  residenles  dampna  plu- 
rima  paterentur. 

Eodem  anno  post  mortem  predicti  Stephani  vcgis  qui- 
dam  comes  Hainricus  de  Guezzing ;  qui  ab  eodem  rege  de 
Ungaria  eiectus  fuerat,  et  receptus  a  rege  Boemie  filiam  do- 
mini  Zmilonis  de  Luthenburch  duxerat  in  uxorem ;  dimissa 
eadem  uxore,  in  Ungariam  est  reversnSy  et  reconciliatus 
domino  Ladizlao  primogenito  prefati  Stephani  regis^  tunc  in 
regem  sollempniter  coronato.  Accidit  aulem  ut  cum  domino 
Bela  duce  deMassawe^  avunculo  regis  predicti  et  conso- 
brino  regis  Boemie,  comes  idem  in  verba  contumeliosa  pro- 
rumpens,  occasione  presumpte  proditionis  contra  supra- 
dictum  domiuum  Ladizlaum^  ipsum  ducem  Belam  in  insula 
apntBndammiserabilineceprosterneret^  ila  ut  membra  ipsius 
in  frusta  concisa  matertere  sue^  videlicet  dne  filie  domini 
Stephani  regis^  in  monasterio  ibidem  conslituto  colligerent, 
ac  cum  planctu  et  dolore  maximo  sepelirent.  Ob  quam  cau- 
sam  rex  Bohemie  maximo  furore  commotus,  inilam  oiim  cum 
regno  Ungarie  concordiam^  et  ad  magnam  utriusque  partis  in- 
stantiam  auctoritate  sedis  aposlolice  corfirmatam,  rescin- 
dens^  nec  treugas  nec  pacem^  sollempnibus  nuntiis  Ungaro- 
rum  postulantibus  y  noluit  indulgere^  sed  jn  confiniis  eos 
iussit  invadi^  et  statuit  cum  grandi  exercitu  ipsum  regnum 
se  hostiliter  aggressurum.  Dominus  Heinricus  monachus 
Altahensis  factus  est  abbas  Piburgensis.^ 

Anno  m.cc.Ixx.iii.  Ungari  et  Cumani^  prevenientes  motum 
predicti  regis  Bohemie^  post  feslum  purificationis  [feb.  2] 
quasdam  partes  Austrie  Stirie  et  Maravie  sub  magna  strage 
promiscui  sexus  hominum  intraverunt.  Eodem  anno  feria 
quinta  post  Misericordiam  domini  kathedralis  ecdesia  Ra- 
iispone  cum  palacio  episcopali  et  optimis  campanis  incen^ 

dio  totaliter  est  consumpta» 

• 

£go'  Hermannus  dei  gracia  abbas  ecclesie  Altahensis, 
cuffl  mortuo  ac  sepulto  domino  et  antecessore  meo  Dietmaro 

1)  hi«r  i«(  von  einer  feinen  hand  damaliger  zeit  uberflussig  noch  zu- 
fseselzt:  Eodem  anno  Bela  dnx  de  Matshowe,  afHinis  regis  Bohemie.  ab 
Heinrico  coniife  de  Gnzing  occidifnr.  2)  diese  von  Hermann  noch  selbst 
verfassle  nachiicht  slehl  in  der  hs.  erst  spater  auf  blatl  172  von  einer 
hand  des  fnnfzehnlen  iahrhunderts  nachgetragen ;  in  berucksichtigtin^ 
des  znsamnienhanges  glaubte  ich  sie  am  passendsten  hicr  einschalten  zu 
fcoiinen. 


HERtfANRUS  AI.TAHEII8IS.  523 

abbati^  concordi  eleclione  fratrum^  permissione  dei  ^  invi-  1^3 
gilia  apostolorumSymonis  et  Jude  [oct.27]  anno  ab  incar- 
nalione  domini  m.cc.xl.ii.y  indictione  primay  presenlibus  do* 
mino  Ulrico  venerabili  abbate  superioris  Altahe  et  prioribiis 
de  Alderspach  et  OsterhoveU;  fratribus  Predicatoribus  et  Mi-;> 
noribuS;  et  aliis  honorabilibus  ecclesiasticis  secularibusque 
personis^  qui  ad  hoc  fuerant  evocati^  de  me  indigno  eleetio 
facta  esset^  videns  quod  peccatis  exigentibus  a  tempoire 
lamenlabilis  interfectionis  domini  Philippi  Romanomm  regis^ 
que  facta  fuit  anno  domini  m.cc.viii.^  diversis  persecutoribus^ 
fliaxime  tamen  per  tyrannidem  Alberti  comitis  de  Bogen^  ec- 
clesia  nostra  in  distraclione  hominum  et  possessionum ,  ae 
oblivione  census  etiuris  eorundem^  necnon  contractibus  dt* 
versis^  esset  multiformiler  disturbata^  cum  iam  clamor  et 
fletus  viduarum  et  orphanorum;  monachornm;  alioromque 
pauperum  Chrisii^  sepe  ac  sepius  per  captivitates  inoendia 
et  rapinas  in  alienas  provincias  propulsorum^  in  aures  do- 
mini  Sabaoth  introissel;  et  per  misericordiam  dei  priori  anno 
sublracto  de  hoc  medio  comile  supradicto,  per  gloriosum 
ducem  dominum  Ottonem  principem  christianissimum  red* 
dila  fuisset  toti  provincie  pax  optata,  utile  fore  putavi  si 
omnia  que  tempore  regiminis  mei  per  me  vel  per  alios  fierent 
ad  ecclesiam  spectantia  vel  eiiam  dependentia,  queque  a 
predecessoribus  mcis  incepla^  quorum  finis  vel  determinatio 
me  respicere  videbatur;  scripture  commendarem  ad  presen- 
tium  et  fulurorum  noticiam  transfundenda.  Nec  mirari  quis 
debet  quod  slatim  post  sepulluram  prioris  abbatis  eiectio  sit 
de  alio  celebrata^  cum  ipse  dominus  D.  abbas  infirmitate 
gravi  corporfs  prevenlus  et  extra  spem  recuperande  sanita- 
tis  positus,  ante  plures  iam  dies  cessionem  sui  regiminis 
fecisset^  ac  ipsa  cessione  canonice  approbala,  in  predicta 
vigilia  apostolorum  eleclionis  terminus  sit  indictus ,  et  stc 
deficieiitibus  viribus  suis^  eos  qui  vocati  fuerant  ad  electio- 
neni^  morti  et  scpulture  dicli  abbatis^  sicut  Domino  placuit^ 
contigit  interesse. 

Deleclat  eciam  forle  aliquos  nostri  temporis  homines  ut 
per  ea  que  fieri  vident  veluslalem  edificiorum  vel  elalem 
suam  valeant  computare.  Unde  eciam  propter  expensas 
nostras  subscripla  placuit  annolari.  Anno  domini  m.cc.xl.v. 
ego  Hermannus  abbas  feci  aqueductum  el  slructurammo- 


524  UEMANHUS  ALTAUeilSIS. 

1273  leDdini.prope  pistrinam  monaslerii; cum  ante  non  poluerimns 
fflolere  nisi  trans  Danubium  estivali  tempore ,  et  in  Swari/a 
hyemali  tempore.  M.cc.lx.viii.  erexi  a  fundo  domum  noslnim 
oppositam  veteri  cenaculo  et  novam  coquinam  et  furnuni 
pisaljs  in  refectorio.  Eodem  anno  emi  villam  in  ObernWerd 
que  constitit  fere  centum  talenta.  M.cc.xl.viiii.  expendi  in 
reparatione  domus  nostre  Ratispone  circa  sexaginta  talcnta. 
M.cc.I.i.  conslruxi  domum  latericiam,  et  erexi  a  fundo  do- 
munculam  apud  cameram  abbatis  et  testudines  in  abside 
turris  versus  eandem  cameram.  Eodem  anno  emi  curiam  pro 
xlv  talentis  in  Puchofen.  M.ccLii.  construxi  domum  infir- 
marie.  M.cc.I.iii.  erexi  capellam  sancte  Marie  et  apostolorum 
et  capellam  in  Abspurg  et  novam  privatam  super  aqua  el 
pavimentum  de  lateribus  in  ambitu  claustri.  M.cc.I.iiii.  con- 
structnm  est  praxatorium  et  domus  custodis.  M.cc.I.v.  gra- 
narium  renovatur  et  exaltatur^  et  capella  beate  virginis 
pictura  decoratnr.  M.cc.I.viii.  cepimus  circumdare  muro  aream 
claustri.  AI.cc.lx.  constructum  est  pisale  fratrum.  M.cc.Ix.i. 
muro  circa  aream  claustri  fere  iam  perfecto^  domus  lapidea 
in  curia  abbatis,  habens  sex  cameras  subtus  et  supra 
ad  receptaculum  hospitum^  est  constructa.  M.cc.lx.ii.  con- 
structum  est  molendinum  infra  muros,  et  capella  in  Helm- 
gersperge  auxilio  fidelium  reparata  consecratur  iii.  kal.  au- 
gusti.  M.cdx.iiii.  construclum  est  cenaculum  magnum  et 
sttbtus  qualuor  stabnla  equorum.  M.cc.lx.vji.  datum  emptum 
et  destructum  est  castrum  in  Cirberch.  M.cc.Ixx.  empta  et 
commutieita  et  dkuta  est  turris  in  palude.  M.cclxx.i.  opere 
chori  nostri  fere  per  decem  annos  explelo  dedicalus  est  idem 
chorus  a  domino  Petro  Palaviensi  episcopo.  M.cclxx.ii.  ab- 
solvimus  advoealiam  in  Weizzenregen  a  Chunrado  et  Lem- 
botone  fratribus  de  Swartzenburch  et  Hainrico  dicto  Vitulo, 
quod  constitit  plus  quam  octoginta  lalenta. 

Postea  arnio  domini  moc.lxx.iii.  in  die  beati  Gregorii  post- 
quam  rexeram  triginta  annis  quatuor  mensibus  et  sedecim 
diebus^  iam  senio  et  laboribus  fatigatuS;  voluntariam  regimi- 
nis  mei  obtuli  cessionem.  Et  successit  michi  dominus  Albinus. 


Eodeni  anno  iii  festo  beati  Gregorii  dominus  Hermannus 
venerabilis  abbas  Altahensis^  qui  iam  triginta  annis  et  ain- 
plius  eandem  abbatiam  cum  tanta  rexerat  honeslate  y  ut  in 


HCRMAllllUS  ALTAHERSIB.  525 

spiritualibus  adco  profecerit,  quod  rcligionis  vigeret  •  illic  i273 
observanlia  specialis^  et  cultus  dei  per  ipsius  diligentiam 
fnisset  multipliciler  ampliatus^  ila  quoque  in  personis  ibi 
sub  regula  educatis  excreverit^  ut  sui  reg^iminis  temporo 
ex  eiusdem  loci  monachis  Formbach  ^spach  ObernAHach 
Prul  et  Piburch  abbates  electi  essent.  In  (emporalibus  quo* 
qiic  possessionibus  honore  etpace  et  quiete  per  destructio- 
nem  castrorum  vicinorum  ^  videlicet  Flinsperch  et  Zirberch 
et  Mose ,  in  turribns  eiusdem  ecclesie  habundantia  ex  digno 
pro  merito  favore  principum  et  nobilium  terre  Bawarie  facla 
erat.  In  edificiorum  quoque  diversis  hinc  indc  structuris^ 
tam  in  renovalione  chori  quam  aliis  infra  septa  clauslri  quam 
exlra^  et  utilissimo  aqueductu  ad  usum  molendini  et  mun- 
dationem  aree^  ianta  per  ipsum  preclara  opera  cernebantur^ 
ut  merito  posset  dicere  cum  Cesare  Augusto :  Urbem  late- 
riciam  inveni,  marmoream  relinquo.  Erat  denique  in  hospi-' 
talitatis  gratia  totns  hylaris^  omnino  providus^  cuilibet  ordini 
dignilati  conditioni  etati  vel  sexui  adeo  se  conformans,  ut  qiiasf 
omnibus  omnia  factus,  in  se  et  in  honorem  ipsius  loci  alTectus 
omnium  provocaret.  0  virum  omni  religiosa  laude  dignum^ 
qui  sub  lanla  tamque  fideli  sollicitudine  tot  annis  ipsi  ec- 
clesie  preesse  non  timuit^  nec  tamen;  in  spe  quidem  boni 
successoris^  vivus  et  incolomis  eidem  regimini  cedere  recu- 
savit!  Ipso  quidein  die  beati  Gregorii  [marz  12]  in  manus 
domini  Theoderici^  tunc  abbatis  in  Alderspach,  qui  ex  man- 
dato  domini  Pelri  venerabilis  episcopi  Pataviensis  accesse- 
rat  monasterium  Altahense^  idem  dominus  HermannuS;  ver- 
gente  quidem  deorsum  ex  debililate  senilis  elatis  conditione 
corporea^  sed  spirilu  in  sublimiora  scandenle^  mitram  et  ba- 
culum  cum  omni  cura  pastorali  coram  posilis  fratribuS;  maxi- 
mo  cessionis  iam  diu  fervens  desiderio^  resignavit.  £x  quo 
planctus  familiaribus  ipsius  ecclesie  e(  vicinis  orilur  iiimis 
insolitus  atque  gravis  ^  amiratio  autem  prelatis  aliis  per  Ba- 
wariam  constitutis  eo  quod  se  illi  in  utilitate  regiminis  aut 
proposito  renunciationis  inpares  estimarent^  omnibus  in 
commune  optantibus  tanto  cessoii  successorem  ydoneum 
ex  divina  providentia  subrogari.  ^ 

1)  dieser  absatz  welcher  in  der  hs.  unmiUelbar  auf  das  lelzle  iahr 
der  annalen  folgl,  wurde  also  nach  Hernianns  resif^nation  aber  noch  vor 
der  wahl  seines  nachfolgors  ini  iahr  1273  geschricben. 


526  HBRMAimUS  ALTAHBHSIS. 

1273        Sobscripta  soDt  verba  domini  Heinricj  preposili  Otim>- 
gensis:^ 

Predictus  autem  domiiius  Hermannus  post  cessionem 
abbalie  supervixit  duobus  annis  detentus  maximis  infirmita- 
tibus,  ila  ul  de  lecto  in  quo  decuinbebat  non  possit  sur- 
gete  stare  vel  ire  sine  adiutorio  sibi  servientium.  Qui  infir* 
mitales  et  omnes  moleslias  eorporis  patientissime  toleravit^ 
eoUidie  habundanlissime  ftindens  iacrimas  et  orans  domi- 
mim  Jesum  pro  peccali^  suis.  Qiii  ut  supra  scriptnm  est  lau- 
dabiliter  rexit  ecclesiam  Altahensem  annis  triginta  menses 
quatuor  dies  sedeeim  y  faciens  maximas  elemosinas  et  alia 
multa  bona  opera^  obiit  bono  fine  pridie  kal.  augusli  anno 
vite  sue  sepluagesimoquinto.  Ego  Heinricus  Stero  capella- 
nus  suiis^  hec  addidi^  videns  in  eo  limorem  domiiii  et  sa- 
pientiam  magnam  esse^  et  siiper  omnia  ipsum  habere  mise- 
rieordiam  circa  omnes  homines^  et  alias  virtutes  multas^, 
testimoninm  sibi  perhibeo,  et  scio  quod  verum  est  leslimo- 
nium  meum. 


EBERHARDI  ALTAHENSIS  ANNALES.  <273  —  1305. 


1273  y^iA  ^^)  4^^  >i)  patria  nostra^  scilicel  Bawaria^  a  tem- 
pore  electionis  Rudolfl  Romanorum  regis  gesta  sunt,  iii 
multis  locis  quesivi,  nec  scripta  reperi^  ego  Eberhardus  na- 
tus  de  inreriori  Altach^  Ralisponensis  ecclesie  archidiacoinis, 
iuxta  Hismenium  mihimetipsi  canens^  illa  que  requirendo 
scire  poleram  vel  audiendO;  el  digna  reputavi  lueinoria;  hic 
fideliter  annotavi. 

Anno  domini  m.cc.Ixx.  tercio.  Mortuo  Rychardo  Roma- 
norum  rege^  principes  imperii  circa  octavam^sancti  Micha- 
helis  ad  eligendum  alium  regem  in  Franchenrurt  convene- 
runt.  Et  dum  omnes  qui  vocandi  erant  interessent  preler 
Heinricum  ducem  Bawarie^  qui  et  sollempnes  miserat  nun- 
cios^    et  per  ratihabilionem  suum  electioni  eidein  prebuit 

t)  diesc  worte  sind  am  rand  von  andcrer  drm  iahr  1275  ^1ci(  hzriliscr 
hand  beigcsetzf.  2)  nach  mnltas  ist  in  der  hs.  eine  radierte  luckc.  Tch 
habc  dcn  nicht  mchr  ganz  leserlichen  schluss  aus  Canisins  cnlnomiiifn- 


EBERHARDUS  ALTAHENSIS.  527 

conscnsum^  clectus  est  Rudolfus  comes  de  Habspurch  in  1273 
Romanum  rcgem^  postea  in  imperatorem  consecrandus.  Qui 
Rudolfus  statim  exegit  a  principibus  clericis  ac  laicis  fidei 
iuramentum.  Quod  cum  recusarent  propter  scoplri  absen- 
(iam^  ipse  electus  signum  crucis  accipiens  (alia  dixisse  fer* 
tur :  Ecce  sigmm  in  quo  nos  et  toim  mundus  est  redemptusy 
et  hoc  signo  utamur  loco  sceptti.  Et  deosculata  crucC;  omnes 
principes  (am  spirituales  quam  seculares  ipsam  crucem  loco 
sceptri  osculantes,  recipientes  feoda^  sibi  fidelitatis  iura- 
mentum  prestiterunt.  Ipse  etiam  rex^  adhuc  existens  in  pa- 
lacio  Aquensi;  ad  quod  iam  pridem  intronizatus  a  principi- 
bus  fnerat^  duas  filias  suas,  unam  domino  Ludwico  comiti 
Palatino  Reni^  alteram  duci  Saxonie^  matrimonialiter  copu- 
lavit.  £odem  anno  rex  Boemie  Otakerus  et  Heinricus  dux 
Bawarie  ad  plenam  concordiam  redierunt^  rege  Boemie  de 
castro  in  Scherding  et  quibusdam  iuribus  que  pertinebant 
ad  ducem  refutacionem  faciente.  Ipsi  eciam  conlra  omnem 
hominem  hnius  mundi  iuraverunt  mutuo  se  iuvare. 

Anno  domini  m.cc.lxx.  quarlo  ad  curiam  novi  regis  in 
Franchenfurt  principes  evocantur. 

Eodem  anno  celebratum  est  generale  concilinm  aput 
Lugdanum  per  dominum  ^  Gregorium  papam  decimum.  Cui 
interfuerunt  plus  quam  septingenti  episcopi  et  abbates  et 
prepositi ,  ceterique  ecclesiarum  rectores  ^  in  numero  co^ 
pioso.  Item  eodem  concilio  interfuerunt  sollempnes  nuncii 
seu  procuratores  Grecorum ,  qui  coram  toto  concilio  sym- 
bolum  Nyceni  concilii  ^  scilicet :  Credo  in  unum  deum  etc. 
alta  Yoce  decantaverunt,  in  signum  et  testimonium^  quod 
a  suo  veteri  errore,  quo  dicebant  spiritum  sanctum  lantum 
a  patre  et  non  a  filio  procedere^  se  recessisse  demonstra* 
rent^  ct  velle  credere  quod  sancta  mater  Romana  et  ortho- 
doxa  ecclesia  credit  et  predicat,  scilicet  quod  spiritus  sanc* 
tus  a  patre  et  filio  eterna  spiracione  procedit.  Sicut  patet 
per  decretalem  que  super  hoc  est  in  eodem  concilio  pro- 
mulgata^  cuius  tenor  talis  est : 

^Fideli  et  devota  promissione  fatemur^  quod  spiritus 
sanctus  eternaliter  ex  pafre  et  filio^  non  tamquam  ex  duo- 
bus  principiiS;  sed  tamquam  ex  uno^  non  duabus  spiratio-* 

0  dotninom  ist  liicr  und  sonst  immor  bri  Canisius  ausgelassen.  2)pre- 
lali  C.    3)  alta  —  (estimonium  fehlt  bei  C. 


528 


EBERIIARDltS  ALTAHENSIS. 


1274  nibus  sed  unica  spiratione  procedit.  Hoc  professa  est  hac- 
lenus ,  predicavit  et  docuit  y  lioc  iirmiter  tenet  predicat  pro- 
fitetur  et  docet  ^  sacrosancta  Romana  ecclesia^  mater  oinnium 
fidelinm  ac  ma^istra.  Hoc  habet  orthodoxorum  patrum  at- 
que  doctorum  Latinorum  pariter  et  Grecorum  incommutabi- 
lis  et  vera  sententia.  Sed  quia  nonnulli  propter  irreFraga- 
bilis  premisse  ignoranciam  veritatis  in  errores  varios  sunt 
prolapsi^  nos  huinsmodi  erroribus  viam  precludere  cupien- 
tes,  sacro  approbante  concilio,  dampnamus  et  reprobamus 
omnes  qui  negare  presumpserint  eternahter  spiritum  sanc- 
tnm  ex  patre  et  filio  procedere^  sive  etiam  temerario  ausu 
asserere  quod  spiritus  sanctus  ex  patre  et  filio  tamquam  ex 
duobus  principiis^  non  tainquam  ex  uno,  procedat.^ 

Sed  ipsi  Greci  ab  hac  fide  et  promissione  subito  reces- 
serunt.  Propter  quod  dominus  papa  Martinus  in  Urbe  Ve- 
teri  eos  excommunicatos  nuntiavit  ut  patet  tn  nttera  sub- 
sequenti : 

Martinus  episcopns  etc.  Michahelem  Paleologum  —  om- 
nibus  publicatur.  Actum  apud  Urbem  Veterem  in  platea  diclc 
maioris  ecclesie,  in  festo  dedicationis  basilice  prmcipis  apo- 
stolorum,  pontificatus  nostri  anno  primo  [1281  nov.  18]. 

Item  quia  in  partibus  Alemannie  et  forsitan  in  aliis  eciam^ 
iniqua  consuetudo  inoleverat  de  impignorationibus ,  in  qui- 
bus  unus  pro  alio^  sive  innocens  pro-nocente^  indebite  pre- 
gravaiur^  contra  impignoratores  huiusmodi  idem  papa  Gre- 
gorius  in  eodem  concilio  talem  edidil  decretalem: 

^  Etsi  pignorationes ;  quas  vulgaris  elocutio  represalias 
nominat,  in  quibus  alius  pro  alio  pregravatur,  tamquam  gra-^ 
ves  legibus  et  equitali  nalnrah'  contrarie,  civili  sint  consti- 
Intione  prohibite;  uttamen  earum  prohibitio  in  personis  ec- 
clesiasticis  tanto  amplius  timeatur^  quanto  in  illis  specialiiis 
inhibeatur ,  eas  concedi  contra  personas  predictas  seu  bona 
ipsarum,  aut  quantumcunque  generaliter  pretextu  cuiusvis 
consuetudiniSy  quam  pocius  reputamus  abusum,  Tore  con- 
cessas  ad  illas  extendi^  presenti  decreto  districtius  inhi- 
bemus.  Illi  aulem  qui  contra  fecerint  adversus  persooas 
easdem  pignoraciones  seu  represalias  concedendo ,  vel  ex- 
tendendo  ad  eas^  nisi  presumpcionem  huiusmodi  revocaverint 
^  concessionis  vpl  extensionis  teinpore  infra  menseiu,  si 

1)  lioc  firniitcr  —  docet  fchlt  bei  C.     2)  et  —  eciam  (<'hl(  iii  dcr  hs. 


EBERHARDUS  ALTAHENSIS. 


529 


persone  singulares  fuerint  senlentiam  excommunicationis  1274 
incurrant^  si  vero  universitas  ecclesiaslico  subiaceat  inter- 
dicto." 

Ex  hac  tamen  salubri  constitucione  modica  provenit 
utilitas,  vel  quia  rite  post  concilium  in  provinciis  publicata 
non  exlitit^  vel  quia  a  malis  hominibus  excommunicacionis 
precipicium  non  timetur.  Item  pro  subsidio  terre  sancte  in- 
posita  fttit  in  eodem  concilio  omnibus  ecclesiis  et  monaste- 
riis,  non  tamen  xenodochiis  nec  orphanotrophiis  ^  solucio 
decimarum  omnium  proventuum  ecclesiasticorum  per  sex  an- 
nos  continuos  idem  concilium  subsequentes.  Que  decima^ 
quamvis  studiose  exacta  fuerit  et  recepta^  tamen  non  est 
evidens  que  utilitas  terre  sancte  exinde  fuerit  procurata. 
Post  idem  concilium  predictus  papa  Gregorius  accessit^  Lo- 
sannam  dominum  Rudolfum  electum  per  principes  Aleman- 
nie  in  Romanorum  regem^  et  electionem  de  ipso  factam  con- 
firmavit^  sibi  nomen  et  dignitatem  regiam  adscribendO;  et 
promisit  ipsum  in  imperatorem  postea  consecrare. 

M.cc.Ixx.vii.  Cum  predicto  domino  Rudolfo  Romanorum 
rege  omnes  comites  et  barones  ac  communitates  civitatum 
et  civium  de  Reno  Franconia  Suevia  ac  Bawaria  se  sponte 
subderent^  ei  fldelitatis  iurando  homagia^  castraque  et  ci- 
vitates  et  terras^  quas  tempore  vacantis  imperii^  scilicet  a 
tempore  Friderici  olim  imperatoris^  occupatas  tenuerant,  sibi 
voluntarie  resignarent:  dominus  Otakarus  quintus  Bohemo- 
rum  rex;  qui  Austriam  Styriam  Carinthiam  Carniolam  ac 
Portum  Naonis  tempore  vacantis  imperii  tenuerat^  resignare 
noluit;  dicens  quod  easdem  terras  bona  fide  et  iusto  titulo 
possideret^  ac  ex  mandatis  et  commissionibus  apostolico- 
rum^  qui  tempore  suo  fuerant^  contra  insultus  Ungarorum 
Comanorum  et  Tartarorum  per  vigintiquatuor  annos  cum 
gravibus  sumptibus  et  laboribus^  immo  et  multa  impensa 
non  solum  suorum  sed  et  proprii  sanguinis^^  defensasset. 
Quam  allegationem  dominus  Rudolfus  Romanorum  rex  non 
advertit,  sed  validum  exercitum  congregans  intravit  terram 
Austrie,  euntibus  secum  in  exercitu  Moguntino  et  Coloniensi 
archiepiscopis^  Herbipolensi  Ratisponensi  Pataviensi  epis- 
copiS;  Ludwico  comite  Palatino  Reni,  Heinrico  duce  Ba- 

m 

1)  apud  steht  hier  noch   bei  C.    2}  impensa  suorum  sanguinis  steht 
bci  C. 

BOEHHER  FONTES.   2.  34 


530 


EBERHARDIS  ALTAHEKSIS. 


1277  waric,  et  aliis  mullis  nobilibus  de  Reno  Franconia  et  Soe- 
via.  £t  civitates  ibidem  et  castra  se  suo  dominio  subdide- 
runt,  excepta  civitate  Wiennensi;  quam  eciam  obsidione 
cinxit  ^  nec  tamen  per  violenciam  cepit.  Sed  per  quoddam 
arbitrium^  quod  ipsi  ambo  reges  inierunt,  incepit  ipsam  ci- 
vitatem  Wiennensem  et  totam  terram  Austrie  trans  Danu- 
bium  versus  meridiem  pacifice  possidere^  alia  parte  eiusdem 
terre  trans  Danubium  versus  aquilonem  sive  Bohemiam  ci- 
dem  regi  Bohemie  per  idem  arbitrium  remanente. 

Tandem  per  ^  tres  vel  duos  annos ,  cisso  predicto  arbi- 
trio^  prefatus  rex  Bohemie  de  terris  suis  scilicet  Bohemiaet 
Moravia  ^  et  eciam  de  aliis  terris  scilicet  Polonia  Pomerania 
Saxonia  et  Michsna^  fortem  exercitum  congregans^  castra 
metatus  est  super  ilumen  March  in  campo  qui  dicitur  Ma- 
richvelt  prope  Cistesdorf.  £t  cum  idem  rex  Bohemie  cum 
domino  Rudolfo  Romanorum  rege  de  mane  congredi  cogi- 
taret^  ecce  multi  nobiles  de  parte  adversa  ipsum  regem  Bo- 
hemie  premuni verunt  ^  litteris  et  nunciis^  dicentes  quod  in 
ipsa  congressione  nobiles  sui  essent  eum  prodicionaliter  in 
manus  hoslium  tradituri.  Quod  cognoscens  idem  rex  Bohe- 
miC;  nobiles  suos  ad  se  in  suum  convocavit  tentorium^  ct 
se  eis  inermem  omnimodis  presentavit;  dicens:  Ecce  inermis 
in  conspectu  vestro  sto,  et  lioet  de  vestra  fidelitate  non  iUf- 
fidam,  tamen  si  cui  contra  me  proditionis  vel  imque  factionis 
esset  voluntaSy  melius  existeret  ut  me  nunc  solum  occideret, 
quam  quod  cras  in  bello  mecum  multa  milia  hominum  mo- 
riantur.  Sed  ipsi  nobiles  multis  iuramentis  se  ipsi  fidelitcr 
velle  assislere  promiscrunt.  Item  idem  rex  Bohemie  cuidam 
strennuo  militi  promisit  plurima  se  daturum^  si  vel  dominum 
Romanorum  regem  vel  saltem  equum  eius  occideret  in  con- 
gressu.  Qui  miles  hac  promissione  accepta^  cuneum  fortis- 
simorum  mililum  penetrans^  ipsum  regem  Romanorum  ve- 
hementi  ictu  ad  terram  prostravit  et  equum  eius  occidit.  Sed 
nobiles  qui  latus  regis  stipaverant^  eundem  captivaveruflt 
militem^  et  regem  in  equo  alio  locaverunt.  Sed  ecce  mira- 
bilem  predicti  regis  Romanorum  clemenciam^  quia  eundem 
militem  sibi  captivum  presentatum  abire  permisit  illesum; 
dicens :  quod  reipublice  dampmm  esset  si  miles  adeo  fortis 
et  strennuus  deperiret,  Ipso  eciam  rege  Romanorum,  con- 

1)  post?  aber  per  haben  lis.  und  C.     2)  so  die  hs.,  prcroonuerunt  C. 


EBERHARDUS   ALTAHEKSTS. 


531 


iunctis  sibi  Ungarorum  et  Comanoruni  regibus^  et  nobilibus  i277 

de  Reno  Franconia  et  Swevia^  conflictum  habente  cum  pre- 

dicto  TGge  BohemiC;  ipse  rex  Bohemie  est  occisuS;  et  inter 

cadavera  mortuorum  nudus  omnimodis  est  inventus^  Idem 

enim  rex  Bohemie  nobiles  et  populum  predictarum  terrarum^ 

scilicet  Bohemie  Austrie  Moravie  Styrie  Carinthie  et  Car- 

niole^  qui  ante  sua  tempora  rapinis  et  spoliis  assueti  fue* 

rant,  muita  austeritate  compescuerat;  et  sine  delectu  per- 

sonarum  in  severitate  iusticie  ita  magnum  iudicaverat  sicut 

parvum.  £t  ob  hoc  predicti  nobiles  eum  latenter  habentes 

odio  deseruerunt  aciem^  ac  ipsum  cum  paucis  expositum 

hostibus  dimiserunt.  Quod  cum  ipse  rex  conspiceret  ^  scili* 

cet  suomm  adiutorio  se  privatum ,  cum  illis  paucis  qui  mori 

elegerant  pro  domino  et  patria ;  in  turbas  hostium  prosiluit. 

£t  multa  strage  ab  eo  facta  y  tam  ipse  quam  predicti  fideles 

in  acie  Seciderunt.  Post  cuius  mortem  terraBohemie  etMo- 

ravie  multis  tribulationibus  est  exposita.  .Nam  fllius  ipsius 

regis  Bohemie  iuvenis  erat^  et  per  marchionem  de  Bran- 

burch  in  tutele  custodia  servabatur^  et  ipsa  terra  Bohemie 

tam  per  incolas  quam  per  ducem  Heinricum  Bratislavie  mi- 

serabiliter  vastabatur.   Interea  eciam  relicta  predicti  regis 

Bohemie  duxit  legitime  quendam  nobilem  de  Bohemia^  Ze- 

bischum  nomine^  de  cognatione  Bitigonum;  qui  sepefatire- 

gis  Bohemie  validus  fuerat  persecutor.   Sed  tandem  filius 

regis  ^y  ducens  in  uxorem  flliam  domini  Rudolfl  Romanorum 

regis  et  regnare  incipienS;  eundem  Zebischum^  qui  per  re- 

ginam  quam  duxerat  thesauros  habere  ceperat  nec  regi  as- 

signare  voluit^  mortua  qnondam  regina^  captivavit  et  oc- 

cidit;  duobus  flliis  quos  ex  eadem  domina  habuerat  exilio 

deputatis.  £t  quia  fratres  eiusdem  Zebischi  et  aliqui  alii  de 

sua  parentela  se  ob  hoc  regi  Bohemie  opposuerunt^  eos  a 

regno  suo  penitus  expulit  et  fugavit.  ^ 

£odem  anno  domini  m.cc.Ixx.vii.  Leo  Ratisponensis  epis- 
copus  obiit  in  vigilia  beate  Margarete  [iuli  12].  Qui  rexerat 
Ratisponehsem  ecclesiam  octodecim  annis  et  vir  multe  litera- 
ture  et  prudentie  fuit.  CuisuccessitdominusHeinricus  comes 
de  RotenekkC;  eiusdem  ecclesie  canonicus  et  archidiaconus. 

1)  anno  domini  m.cc.lxx.viii.  septimo  kal.  septembris  steht  hier  noch 
bei  G.  2)  Bohemie  steht  hier  noch  bei  C.  3)  duobus  ~  expulit  fehlt  in 
der  hs. 

34* 


532 


EBERHARDUS   ALTAHENSIS. 


1277  Qui  cathedralem  ecclesiam  beati  Petri  consumplam  Rafis- 
pone  et  destructam  incendiO;  et  ab  antecessore  suo  reedifi- 
care  inceptam^  sumptuoso  opere^  quod  et  materiam  supe- 
rabat^  ut  ad  flnem  perduci  posset  multis  laboribus  procura- 
vil^  et  multa  preciosa  ornamenta  Ratisponensi  ecclesie  et 
aliis  tradidit.  Campanas  eciam  comparavit  et  dedit  Ratis- 
ponensi  ecclesie  sicut  hodie  patent  maximas  et  sonoras. 
Suum  eciam  patrimonium;  scilicet  comitatum  et  castrum  in 
Rotenekk  cum  pertinenciis  suis  Ludwico  duci  Bavarie  ven- 
didit,  et  Ratisponensem  ecclesiam  oneratam  multis  debitis  ab 
usuris  et  dampnis  aliis  liberavit.  Et  advocatiam  in  Yelden 
et  iudicia  inVelden  EberspentTeispachFrancehauseu  Egolz- 
pach  Essenpach  Pilsting  et  Aveting  a  dominis  ducibus  Bawa- 
rie  et  alia  multa  magna  pecunia  comparavit.  Et  fere  omnia 
castra  ecclesie  muris  et  turribus  firmius  quam  antea  fuerant 
exaltavit.  Redditus  eciam  tam  episcopales  quam  cAionicas 
prebendaspersuamindustriammirabiliterampliando.  Et  quod 
inter  sua  opera  memorie  magis  dignum  reputo ,  ubicunque 
patriam  bellorum  vel  gwerrarum  horror  perterruit^  ibi  ut  sa- 
cerdos  magnus  tempore  iracundie  factus  est  reconcUiator, 
nec  in  hoc  pepercit  laboribus  vel  expensis  quatenus  dis- 
cordantes  ad  concordiam  revocaret^  pacem  non  solum  Ba- 
warie  sed  eciam  vicinis  procurando ,  et  pro  republica  ^  que 
paucis  cordi  existit^  plus^  omnibus  suo  tempore  laboravit.  ^ 

Mcc.lxxx.  Petrus  Pataviensis  episcopus  obiit^  qui  pon- 
tem  trans  Danubium  Patavie  primus  fecit.  Cui  successit  do- 
minus  Wichardus  eiusdem  ecclesie  prepositus.  Eodem  anno 
dominus  Albertus  de  Hals  sua  virtute  et  strenuitate  meruit 
a  domino  Rudolfo  Romanorum  rege  honore  et  nomine  co- 
mitis  insigniri.  ^ 

M.cc.Ixxx.i.  Uxor  predicti  domini  Rudolfi  Romanorum 

1]  statt  dieses  langercn  absatzes  steht  in  der  hs.  nur:  Eodem  anno 
dominns  Leo  Ratisponensis  episcopus  obiit.  Gui  successit  dominus  Hein- 
ricus  comes  de  Rotenekk  eiusdera  ecclesie  canonicus.  Dieses  ist  offen- 
bar  die  gleichzeitige  aufzeichnung ,  wahrend  das  lob  bischof  Heinrichs 
erst  nach  langerer  regierung  desselben  geschrieben  werden  konnte,  und 
wahrscheinlicn  erst  nach  dessen  1296  erfolgtem  tode  von  seinem  archi- 
diacon  Eberhard  gleich  andcrem  bci  dcr  schliesslichen  rcinschrift  dieser 
annalen  zogesetzt  worden  ist.  Vergl.  noch  mehreres  unten  beim  iahr 
1296.  2)  so  die  hs.  und  das  Chron.  Oslerhov.  welches  iedoch  den  zweilca 
satz  zu  1281  giebt.  Eodem  anno  Albertus  de  Hals  factus  est  comes  a 
rege  Rudolfo  heisst  es  nur  bci  Ganisius  und  im  Ghron.  Salisb.  bei  de- 
nen  dieser  absatz  dem  iahr  1281  zugethcilt  ist. 


EBERHARDUS  ALTAHENSIS  533 

regis  noHiine  Anna  obiif.  Et  eodem  anno  ipse  rex  exivit  ter-  I28i 
ram  Austrie  y  et  ipsum  ducatum  Alberto  filio  suo  primigenito 
commendavit.  Sed  postmodum  eundem  ducatum  eidem  do- 
mino  Alberto  et  Rudolfo  filiis  suis  in  feodum  contulit^  coram 
principibus  suis  super  hoc  Auguste  in  curia  congregatis. 
Eodem  anno  Chunradus  ^  comes  de  M ospurch  morituf  sine 
heredibus^  et  comitatus  ad  domini  Heinrici  ducis  Bawarie 
devolvitur  potestatem.  Ilem  eodem  anno  a  domino  Fridrico 
Salzpurgensi  archiepiscopo  concilium  celebratur. 

[Eodem^anno  inimico  homine  super  seminante  zizaniam 
inter  dominnm  Yolchmarum  abbatem  de  Altach  ex  una  parte^ 
et  quosdam  fratres  eiusdem  loci  ex  altera^  gravis  discordia 
est  exoria.  Idem  namque  fratres  contra  predictum  abbatem 
appellationem  emittentes ,  quosdam  ex  se  ad  Romanam  cu- 
riam  transmiserunt;  abbate  e  converso  se  per  nuncios  in 
eadem  curia  defendente.  Interea  procuranlibus  eciam  qui- 
busdam  ex  ipsis  fratribuS;  omnes  camere  abbatis  et  cellaria 
et  granaria  violenter  sunt  eifracta;  et  inde  res  alique  aspor 
tate;  campane  et  queque  pretiosiora  ecclesie  per  eosdem 
fratres  vendita  sunt  vel  apud  usurarios  obligata.  Tandem 
frater  unius  monachi  et  duo  fratrueles  alterius  monachi  cum 
quibusdam  aliis  predictum  abbatem  in  passagio  in  Werd 
prope  monasterium  duabus  sagittis  in  (lumine  Danubii  oc- 
ciderunt;  equos  suos  et  servorum  suorum  cum  rebus  aliis 
abducentes.  Sed  post  paucos  dies  quatuor  eorundem  male- 
factorum  sunt  detenti ,  quorum  duo  in  Straubing  sunt  rotis 
afflxi^  alii  duo  in  patibulis  sunt  suspensi;  sed  quinlus  et 
sextus  postmodum  gladiis  sunt  occisi^  et  sic  pro  crudeli 
homicidio  domino  iudicante  iusticiam'  crudeliter  perierunt. 
Quia  vero  idem  abbas  multe  austeritatis  in  religione  et  sancti- 
tatis  in  vita  exslitit^  corpus  eius  sic  occisi  a  passagio  in 
Werd  usque  ad  villam  in  Tundorf  supernatans  a  pluribus 
videbatur^  et  tandem  a  fratribus  qui  sibi  et  iusticie  fldeliter 
astiterant  in  capella  sancti  Kyliani  honoriflce  est  sepultus. 
Obiit  autem  anno  domini  m.cc.Ixxx.ii.  septimo  idus  maii.  ^ 

1 )  so  C.  und  Cbron.  Salisb.,  in  der  hs.  ist  fur  den  namen  leerer  platz, 
im  Chron.  Osterbov.  welcbes  den  satz  zum  iabr  1282  giebt  fehlt  der 
namen.  2)  der  hicr  folgende  in  eckte  klammcrn  eingeschlossenc  ab- 
satz  feblt  bei  Canisius,  und  ist  von  mir  aus  der  hs.  eingeschaltet.  3)  im 
Chron.  Osterhov.  steht  hieruber  unter  lauter  abgeschricbenem  eigen- 
thumlich:  Eodem  anno  (1282)  vii  idus  maii  Volckbmarus  abbas  Alta- 
hensis  occiditur  vir  magne  religionis  ct  induatrie  temporalis. 


534  EBERHAROUS   ALTAHENSIS. 

1281  Post  honc  autem  eleotus  est  concorditer  in  abbatem  Alta- 
hensem  dominus  Poppo  venerabilis  abbas  de  Altach  su- 
periori ,  vir  utique  tam  sanctitate  quam  austeritate  vite  pre- 
cipuus  zelator  ordinis  et  religionis  y  qui  idem  monasterium 
in  Altach  inferiori;  per  predictam  dissensionem  a  sua  ho- 
nestate  graviter  inclinatum^  tam  in  spiritualibus  quam  in 
temporalibus  reformavit.  Eiectis  enim  quibusdam  fratribus^ 
qui  causam  seu  occasionem  predicte  dissensioni  dederanl^ 
alios  assumpsit  qui  elegerunt  ambulare  in  domo  domini  cum 
consensu.  Quibus  in  regularibus  observantiis  taliter  profuit, 
quod  predictum  monasterium  quoad  religionem  vicinis  ec- 
clesiis  religionis  prebebat  exemplum^  et  eciam  longe  positis 
sancte  vivendi  regulam  ostendebat.  Item  in  temporalibus  sic 
provide  amminislravit;  quod  in  domo  sua  famosa  omnibus 
erat  hospitalitas^  et  undecunque  venirent  pauperes  pasceren- 
tur.  Capellam  eciam  beati  Kyliani  a  suo  antecessore  inchoa- 
tam  perfecity  predia  plura  emit^  tres  magnas  construxit 
piscinas ,  et  in  omnibus  factis  suis  deo  et  hominibus  amabi- 
lem  se  ostendit.  Rexerat  enim  monasterium  in  Altach  su- 
periori  in  abbacia  vigintiduo  annis  ^  et  preter  ipsam  eccle- 
siam  omnes  fere  muros  et  edificia  ibi  de  novo  reparavit 
Tandem  anno  domini  m.cc.Ixxx.ix.  sexto  kal.  februarii  boDO 
fine  decessit^  in  capella  beati  Kyliani  quam  perfecerat  est 
sepultus.  Post  hunc  electus  est  in  abbatem  Altahensem  do- 
minus  Wenhardus  eiusdem  monasterii  monachus^  qui  antea 
in  prioratU;  quem  longp  tempore  rexit^  et  in  abbacia  post- 
modum  omnibus  omnia  factus  est^  ut  omnes  lucrifaceret, 
et  ut  ei  inesse  videretur  manifeste  circa  subditos  iuste  con- 
sulens  misericordia  et  pie  seviens  disciplina.] 

Anno  ab  incarnatione  domini  m.cc.Ixxx.ii.  Petrus  rex 
ArrogoniC;  expulso  Karolo  rege^  regnum  Sicilie  potenter 
occupavit.  Propter  quod  papa  Martinus  excommunicationis 
sententiam  protulit  contra  ipsum^  sicut  plenius  patet  in  lit- 
tera  subsequenti: 

Martinus  episcopus  etc.  Gogit  nos  temporis  —  aposto- 
licis  contraire.  Ut  autem  etc.  Datum  apud  Urbem  Veterem 
in  platea  dicte  maioris  ecclesie^  in  die  ascensionis  domini; 
pontificatus  nostri  anno  secundo  [1282  mai  7]. 

Quam  excommunicationem  cum  predictus  rex  Arrogonie 
conlempneret^  papa  excitavit  conlra  eum  dominum  Philippum 


EKERUARDUS  ALTAIiENSIS. 


535 


regem  Francie;  qui  cum  multis  milibus  militum  intravit  Ar-  1282 
rogoniam.  Sed  per  multitudinem  muscarum  illius  terre  et 
inopiam  alimentorum,  que  cciam  pecunia  haberi  non  pote- 
rant^  multi  equi  et  homines  perierunt.  £t  ipse  rex  mortuus 
ibidem  ^  reductus  est  Parisius  et  apud  sanctum  Dyonisium 
est  sepultus  anno  domini  m.cc.Ixxx.y.  Cor  autem  regis  est 
apud  Predicatores  Parisius  tumulatum.  De  qua  divisione  in- 
dividui  plures  clericorum  et  laicorum  contra  eosdem  fratres^ 
qui  hoc  dicuntur  obtinuisse  precibus  et  exhortationibus^ 
scandalizati  sunt. 

M.cc.Ixxx.iiii.  Fridericus  Salzpurgensis  archiepiscopus 
obiit^  cui  succedit  Rudolfus^  domini  Rudolfl  Romanorum 
regis  vicecancellarius.  Qui  licet  a  principio  contra  adversa- 
rios  sni  episcopatus  se  validum  propugnatorem  ostenderet; 
tamen  ultimO;  ob  timorem  qui  non  debuerat  in  virum  con- 
stantem  cadere^  statuta  sui  concilii  quod  celebraverat 
ni.cc.Ixxx.viii.^  quando  eciam  corpus  beati  Virgilii  transtu- 
lerat^  non  sine  tocius  patrie  scandalo  in  conspectu  ducum 
Austrie  revocavit.  Post  ipsum  Rudolfum  electus  est^  imo 
potius  datus  per  sedem  apostolicam ,  Ghunradus  dictus  de 
Vonstorf  tunc  episcopus  Laventinus.  ^ 

M.CC.IXXX.V.  Gotfridus  Pataviensis  episcopus  nacione  de 
Bestvalia  obiit.  Cui  succedit  dominus  Wernhardus  dictus 
de  Prampach  canonicus  eiusdem  ecclesie,  vir  in  mansuetu- 
dine  etiam  Moysi  coequalis.  Qui  in  multa  pietate  Patavien* 
sem  rexit  ecclesiam^  et^  beatorum  Valentini  et  Maximiliani 
corpora^  in  loco  humili  reposita^  in  tumba  honorabili  erecta 
de  novo  in  medio  ecclesie  Pataviensis  decentissime  collo- 
cavit^  et  incepit  reedificare  de  novo  et  bono  opere  ecclesiam 
Pataviensem^. 

Preterito  anno  j  hoc  est  anno  m.cclxxx.  *  tempore  La- 
dizlai  regis  UngariC;  filii  regis  Stephani^  Tartari  in  tanta 
multitudine  intraverunt  Ungariam^  quod  dicebantur  cum 
exercitu  suo  undecim  miliaria  occupare.  Qui  tandem  non 
humano  auxilio,  sed  divino  iudicio  perierunt.  Supervenit 
enim  grando  nix  et  pluvia  in  tanta  quantitate  quod  se  de 
loco  movere  non  polerant,  et  sic  a  Christianis  in  circuilu 

1)  Post  —  Laventiaas  fehlt  in  der  hs.  2)  vir  in  —  rexit  ecclesiam 
et  fehlt  bei  C.  allwo  stalt  dessen  uur  qui  steht.  3)  et  incepit  —  Pata- 
viensem  fehlt  fli  der  hs.  4)  so  in  der  hs.  uud  bci  C.,ob  es  nicht  1284 
heissen  sollte? 


536  EBERHARDUS  ALTAHENSIS. 

1285  positis  sunt  occisi^  et  iusti  tulerunt  spolia  impiorum^  muUi 
eciam  eorum  evaserunt.  ^ 

Anno  domini  m.cc.Ixxx.vii.  Rudolfus  rex  aput  Herbipolim 
sollempnem  curiam  habuit  cum  principibus  Alemannie.  Et 
eodem  tempore  Johannes  Tusculanus  episcopus  apostolice 
sedis  legatus  ibidem  celebravit  concilium.  £t  quia  multa 
onera  et  graves  expensas  volebat  clero  imponere;  a  quibus- 
dam  episcopis  adversus  eum  extitit  ad  sedem  apostolicam 
appellatum^  et  propter  hoc  sua  intentio  et  concilium  deside- 
ratum  ab  eo  eventum  non  habuit^  et  ipse  subito  ad  propria 
est  reversus.  Intellexerat  enim  prius  aliis  de  morte  domini 
pape  Honorii  ^  qui  prius  dicebatur  Jacobus  de  Sabello.  Cui 
Sttccessit  frater  Jeronimus  de  ordine  Minorum  fratrum,  et 
vocatus  est  Nicolaus.  De  quo  non  intellexi  quod  fratribus 
quondam  sui  ordinis  aliquas  fecerit  gracias  speciales^  et 
tempore  suo  noluit  discutere  questiones  quas  fratres  Pre- 
dicatores  et  Minores  contra  episcopos  habuerunt^  ut  per  ip- 
sum  neutra  parcium  gravaretur.  Quo  mortuo  vacavit  sedes 
apostolica  propter  discordiam  cardinalium  plus  quam  tribus 
annis.  Et  tandem  ^  idem  cardinales ,  ut  creditur  nutu  divino^ 
concordaverunt  in  quendam  virum  rectum  et  religiosum^  qui 
in  cella  sua  per  quadraginla  annos  et  amplius  sub  regula 
beati  Benedicti  slrennue  vixerat^  qui  electus  Celestinus  est 
vocatus.  Et  cum  educeretur  a  cella  uullum  equum  tunc  et 
eciam  postea  ascendere  voluit^  sed  tantum  asellum  exemplo 
domini  venientis  Jerosolimam  equitavit.  In  via  eciam  trans- 
eundo  dominus  per  eum  miracula  multa  fecit.  Qui  licet  mire 
sanctitatis  existeret^  tamen  adeo  simplex  erat^  quod  peten- 
tibus  concedenda  et  non  concedenda  concessit.  Et  cum  con- 
sideraret  quod  consuetum  silentium  et  abstinenciam  ^  que  in 
clauslro  servaverat^  propler  intollerabilem  rerum  curam  te- 
nere  non  potuit  in  papatu^  renunciare  eidem  presulatui  co- 
gilavit.  Et  cum  sapientum  esset  opinio  quod  papa  non  pos- 
set  cedere^  talem  constitutionem  edidit^  quod  pape  possint 
cedere^  tam  presens  quam  futuri,  dicens  quod  de  plenitu- 
dine  potestatis  eandem  constitutionem  facere  bene  posset. 
Qua  facta  statim  cessit.  £t  electus  est  post  ipsum  Bene-  . 
dictus  cardinalis  qui  vocatus  est  Bonifacius.  Qui  statim  post 
creationem  suam  omnes  gracias  et  concessiones  quas  pre- 

1)  mnlli  —  evaserunt  fehlt  in  der  hs.     2)  im  iahr  1294. 


EBERHARDUS  ALTAUENSIS.  537 

decessor  suus  fecerat  revocavit.  Et  omnis  populus  propter  1287 
evidentem  sanctitatem  predictum  Celestinum  libenter  ha- 
buisset  pro  papa^  sed  dominus  Bonifacius  ipsum  reclusit  ne 
scisma  fieret  si  a  populo  raperetur.  Post  duos  autem  annos 
idem  Celestinus  mortuus  est  y  et  dicitur  quod  dominus  per 
eum  mulla  miracula  operetur.  Et  sepuUus  est  in  quodam 
monasterio  inter  Anagniam  et  Florentinum  ^. 

M.cc.lxxx.viii.  Dux  Brabancie  devicit  cum  auxilio  civium 
Coloniensium  archiepiscopum  Coloniensem  et  comitem  de 
Gelerr  ^,  ipsosque  captivavit^  et  in  eodem  conflictu  multi 
strennui  milites  sunt  amissi.  Eodem  anno  dominus  Rudolfus 
Romanorum  rex  comitis  Burgundie  rebellantis  sibi  terram 
ingreditur  cum  exercitu.  Et  licet  idem  comes  multorum  de 
Picardia  Francia  ^  et  Flandria  iuvaretur  auxiliis  y  tamen  cum 
predicto  rege  ad  bellum  congredi  non  audebat;  sed  per 
ducem  Burgundie  ad  graciam  et  concordiam  rediit  cum 
eodem. 

Item  eodem  anno  mota  est  discordia  inter  omnes  archi- 
episcopos  episcopos  prelatos  et  totum  clerum  regni  Francie 
ex  una  parte ,  et  fratres  Predicatores  et  Minores  ex  altera^ 
super  privilegio  dato  eis  a  domino  papa  Martino^  cuius 
tenor  talis  est: 

Martinus  episcopus  etc.  Ad  fructus  uberes  —  graciam 
exhortentur.  NuIIi  ergo  etc.  Datum  apud  Urbem  Veterem, 
iiii  idusian.^  ponlificatus  nostri  anno  primo  [1282  ian.  10]. 

Dicebant  enim  ipsi  Predicatores  et  Minores  ^  quod  con- 
fessi  ipsis  non  tenerentur  suis  parrochialibus  presbyteris  ^ 
eadem  peccata  in  numero  iterum  conflteri.  Cuius  tamen  con- 
trarium  archiepiscopi  et  episcopi  asserebant  per  idem  privi- 
legium  et  per  decretalem  Extra.  de  penilenciis  et  remissio- 
uibus:  Omnis  utriusque,  cuius  in  eodem  privilegio  mentio 
facta  fuit.  Que  queslio  per  doctores  seu  magistros  theologie 
et  iuris  canonici  fuit  multipliciter  Parysius  disputata.  £t 
validissimis  ostensum  fuit  rationibuS;  precipue  tamen  per 
magistrum  Heinricum  de  Gandavo^  quod  eadem  peccata  m 
numero^  que  aliquis  confessus  fuerit  Predicatori  vel  Minori, 
vel  alias  privilegiato ,  ^  teneretur  iterato  confiteri  saltem  se- 

1)  £t  sepultus  —  Florentinum  fehlt  in  der  bs.  2]  Dux  Brabancie  de- 
victus  auxilio  civium  Goloniensium,  archiepiscopus  Coloniensis  et  comes 
(le  Gelerr  steht  unrichtig;  bei  C.  3)  Francia  und  nachher  ad  bellum 
fehlt  bei  C.    4)  plebanis  hs.    5)  vcl  alias  privilegiato  fehlt  in  der  lis. 


538  EBERUARDUS   ALTAHENSIS. 

1288  mel  in  anno  suo  proprio  sacerdoti.  Cuius  ^  tamen  conlrarium 
cum  fralres  multis  rationibus  niterentur  ostenderC;  tale  con- 
silium  dederunt  magislri  et  sapientes  Parisienses  a  schola- 
ribus  requisiti^  quod  quam  diu  hec  questio  esset  dubia  Pa- 
risius^  ubi  magis  quam  alibi  in  mundo  est  copia  peritorum; 
tam  diu  deberent  confiteri  suis  parochialibus  presbyteriS; 
de  quorum  certa  auctoritate  nuUi  sacre  scripture  vel  cano- 
num  sapientes  dubilaverunt  hactenus^  qui  in  locum  septua- 
gintaduo  discipulorum^  sicul  episcopi  in  locum  apostoloruro^ 
certissime  succederunt.  Tandem  super  eadem  questione 
omnes  archiepiscopi  episcopi  et  totus  clerus  tocius  regni 
Francie  sollempnes  nuncios  cum  aliis  viris  sapientibus  ad 
sedem  aposlolicam  transmiserunt^  et  quilibet  eorum  cente- 
simam  par(em  omnium  reddiluum  et  proventuum  ecclesiasti- 
corum  contribuit  eisdem  nunciis  pro  expensis.  Sed  dominus 
Nicolaus  papa^  quamvis  assumptus  esset  de  ordine  Mino- 
rum  fratrum^  eandem  questionem  pro  neutra  parte  voluit 
terminare.  Unde  remanet  usque  hodie  in  suspenso. 

Eodem  eciam  tempore  venit  quidam  Parisius  de  Arabia^ 
homo  provecte  etatis^  qui  promittebat  se  per  quasdam  figu- 
raS;  non  tamen  artis  notorie^  brevi  tempore  omne  scibile  scho- 
laribus  traditurum.  Qui  cum  a  magistris  et  cancellario  exami- 
naretur^  apparuit  de  questionibus  cuiusque  scientie  respon- 
dere^  tamen  quod  in  tradilione  sue  scientie  modum  phiioso- 
phicum  non  habuit,  a  scholaribus  suis  breviter  est  relictuS; 
et  sic  sue  scientie  evidens  signum  Parisiis  non  reliquit  ^. 

[£odem^  tempore  Judei  in  Pacherac  diocesis  Herbi- 
polensis  quendam  bonum  et  devotum  hominem  christianuni^ 
Wernherum  nomine,  occulte  occiderunt^  ab  eo  sanguinera, 

1}  Quod  tamen  cum  ipsi  fratres  muUis  rationibus  destruere  niteren- 
tur,  consilium  datam  fuit  per  ma^istros  Parisienses  secularibus,  qnod 
suis  |>rof  riis  confiteantur  sacerdotibus,  qnia  de  hiis  nullum  est  dubiam 
quin  iurisdictionem  absolvendi  habeant,  et  semel  eis  peccata  confessa 
non  sit  necesse  iterum  confiteri.  Super  hac  autem  controversia  dissol- 
venda  ex  parte  episcoporum  et  clcri  regni  Francie  missi  fnerant  ad  Ro- 
manam  curiam  duo  episcopi  de  Francia,  quibus  in  subsidium  causc  om- 
nes  archiepiscopi  episcopi  prelati  et  totus  clerus  centesimam  partem 
omnium  suorum  ecclesiasticorum  redditnum  ministrarunt*  Dominus  ta* 
men  Nycolaus  papa  quartus  de  ordine  Minorum  fratrum  extitit,  et  eau- 
dem  causam  pro  neutra  parte  adhuc  hodie  deterroinaverat ,  sed  ipsam 
permisit  in  dubio  dcpendere.  So  die  hs.  2)  Eodem  etiam  ^  reliqiiit 
fehlt  in  der  hs.  3)  dieser  in  eckte  klammern  eiogcschlossene  satz  fehlt 
bei  C,  dic  tbatsachen  werdcn  im  Ghron.  Osterhov.  zum  iahr  1285  er- 
wabiit. 


EBERHARDUS  ALTAHENSIS.  539 

quo  mederi  dicunlur^  tamquam  in  torculari  multa  violencia  1288 
expresserunt;  qui  tandem  in  eodem  loco  multis  miraculis 
dicitur  claruisse.  Preterito  anno  Judei  in  Monaco  civilate 
Frisingensis  dyocesis  puerum  quendam  christianum  pro  si- 
mili  causa  occiderant.  Propter  quod  populus  eiusdem  civi- 
tatis ,  non  exspectato  iudicio  vel  sententia  y  omnes  Judeos 
illius  civitatis  in  domum  unam  confugientes  ignibus  suppo- 
silis  concremavit.] 

[M.cc.Ixxx.ix.  Dominus  ^  Rudolfus  rex  Romanorum  ite- 
rato  contra  comitem  Burgundie  triumphavit.] 

[M.cc.xc.  Dominus^  Heinricus  dux  Bawarie  bono  fine  et 
multa  contritione  moritur  apud  PurchauseU;  et  pro  omnibus 
in  quibus  se  timuit  ecclesiaslicas  personas  seu  ecclesias  seu 
quoscunque  alios  indebite  oifendisse  y  constituit  in  presen- 
cia  et  cum  consensu  filiorum  suorum  dominum  Heinricum 
Ratisponensem  episcopum  et  fratrem  Wernherum  lectorem 
fratrum  Minorum  Ratisponensium  indempnitati  lesorum  et 
saluti  sue  anime  providere.  Sepultus  est  autem  in  Lantshut. 
Ordinavit  autem  quod  duo  filii  sui^  videlicet  dominus  Lud- 
wicus  et  dominus  Stephanus^  per  quatuor  annos  continuos 
permitterent  terram  Bawarie  subesse  dominio  et  ordinationi 
domini  Ottonis  senioris  fratris  eorum^  nec  ad  aliquam  di- 
visionem  vel  particionem  terre  illis  quatuor  annis  durantibus 
deberent  procedere.  £t  hoc  confirmatum  extitit  ipsorum 
fratrum  ac  nobilium  patrie  iuramentis.] 

[Eodem  ^  anno  mortuus  est  dominus  Rudolfus  Salzpur- 
gensis  archiepiscopus  j  et  dominus  Stephanus  filius  domini 
Heinrici  ducis  Bawarie  in  archiepiscopum  concorditer  postu- 
latus.  Sed  dominus  papa  hanc  postulacionem  propter  de- 
fectum  etatis  ipsius^  qui  iam  xxi  annos  habuit^  non  admisit. 
Deputavit  autem  in  archiepiscopum  eiusdem  ecclesie  domi- 
num  Chunradum  Laventinum  episcopum;  qui  una  cum  aliis 
nuncius  in  predicta  postulacione  fuerat^  ipsumque  confirma- 
vit;  pallium  ei  per  quod  notatur  plenitudo  pontificalis  officii 

1)  auch  dieser  satz  fehlt  bei  Ganisias;  statt  Radolfus  rex  sleht  in  der 
hs.  blos  R.  2)  statt  dieses  aus  der  hs.  entnommenen  absatzes,  weicher 
sich  auch  im  Ghron.  Salisb.  findet,  steht  bei  G.  blos:  pridie  nonas  fe- 
bruarii  Heinricus  dux  Bawarie  moritur,  et  reliquit  tres  fiiios  Ottonem 
Ludvicum  et  Stephanum.  3j  dieser  in  die  hs.  von  etwas  spaterer  hand 
eingeschriebene  absatz  in  welchem  deren  erstes  stuck  unten  auf  der 
ruckseite  eines  blattes  abbricht,  fehlt  bei  G.  findet  sich  abcr  mit  aus- 
schluss  der  letzten  worto  im  Ghron.  Salzb. 


540  EBERHARDUS  ALTAHEKSIS. 

1290  assignando.  Anno  domini  in.cc dominus  Latizlaus  rex 

Ungarie  sine   heredibus  moritur^  et  comites  seu  barones 
eiusdem  regni  as-] 

M.cc.xc.  Cum  Albertus  dux  Austrie  cura  Chunrado  Salz- 
burgensi  archiepiscopo  discordaret ,  et  ex  utraque  parte  sibi 
dampna  gravia  intulissent^  idem  archiepiscopus  confederavit 
sibi  Ottonem  ducem  Bawarie^  et  una  cum  predicto  duce 
Karinthiam  est  ingressus ,  fiduciatus  ab  incolis  quod  posset 
terram  Styrie  obtinere.  Sed  landem  eos  redire  inrecto  ne- 
gocio  densitas  nivium  compellebat.  Sequenti  vero  (empore 
predictus  archiepiscopus  cepit  filium  ducis  Karinthie  ^y  cuius 
liberatio  magna  occasio  fuit  quod  pax  inter  ipsos  extitit  re- 
formala.  Super  qua  reformatione  Heinricus  Ratisponensis 
episc^pus  una  cum  Ludwico  duce  Bawarie  sollicite  laboravit. 
Qua  concordia  durante  vix  ad  tres  annos  vel  paulo  plus^  dux 
Austrie  obsedit  opidum  Rastat  ad  duos  menses  vel  modicum 
amplius.  A  qua  obsidione  tandem  propter  inopiam  victua- 
lium  j  que  per  angusta  montium  adduci  sufficienter  non  po- 
terant,  dicitur  recessisse,  quia  et  dux  Otlo  cum  exercitu 
usque  in  Saltzburgam  processerat  contra  ipsum. 

M.cc.xc.i.  Civitas  ^  Akaron,  quam  solam  habebant  Chri- 
stiani  in  terra  sancta^  obsessa  est  per  Soldanum  Babylonie, 
et  per  quadraginta  dies  et  noctes  sine  intermissiono  impug- 
nata  capta  est^  et  ibidem  multa  Christianorum  milia  et  capta 
sunt  et  occisa  y  aliqui  autem  per  navigium  fagerunt.  Et  quia 
multorum  erat  opinio^  quod  si  fratres  domorum  ibidem^  sci- 
licet  Hospit.  Templ.  et  Teuton.  et  reliquus  populus  onanino 
concordasset^  civitas  capta  non  fuisset,  mandavit  papa  Ni- 
colaus  omnibus  patriarchis  archiepiscopis  episcopis  et  aliis 
prelatis,  ut  concilia  provincialia  celebrarent^  et  deliberarent 
qua  ope  vel  consilio  eidem  terre  possit  subveniri.  Et  per 
concilium  habitum  Saltzpurge  rescriptum  fuit  domino  pape 
et  consultum ,  ut  predicti  tres  ordines  counirentur  ad  unum 
ordinem;  melioribus  eorum  observantiis  in  unum  redactiS; 
et  quod  ad  succursum  eiusdem  terre  sancte  rex  Romanorum 
cum  principibus  vocaretur.  Qui  nuncii  antequam  venissent 
ad  curiam  papa  mortuus  est.  Et  sic  hoc  negocium  remansit 
infectum. 

1)  Bawarie  staud  erst  in  der  hs.    2)  dieser  absatz  Givifas  ~  inrcctuiii 
fehlt  in  der  hs.  steht  aber  auch  im  Chron.  Salzb. 


EBERHARDUS  ALTAHENSIS. 


541 


Anno  domini  m.cc.xc.i.  xviii.  kal.  aagusti  mortuus  est  I29i 
Rudolfus  Romanorum  rex.  £t  sepultus  est  in  Spirea^  regna- 
vitque  annis  septemdecim  in  Alemannia,  et  Ytaliam  non  in- 
travit.  Post  quem  infra  tempus  sex  mensium  electus  est 
Adolfus  comes  de  Nassowe  in  Romanorum  regem^  miles 
multum  strenuus. 

Qui  anno  domini  m.cc.xc.iiii.  terras  Turingie  et  Michsen 
rebellantes  sibi  intravit^  et  duobus  annis  manens  ibidem 
expu^navit  easdem^  et  nepotes  olim  Friderici  imperatoris 
persecutoris  ecclesie,  qui  easdem  terras  occupaverant,  eiecit 
penitus  ab  eisdem.  Postquam  enim  civitatem  in  Freiberch 
obtinuisset^  castrum  quod  in  eadem  civitate  extitit  subfodi 
latenter  precepit.  Et  congregatis  ibidem  maioribus  adver- 
sariis  regis  et  fortioribus  ^  muri  eiusdem  corruerunt.  Et  idem 
rex  cum  suis  eandem  ruinam  presciens^  subito  impetu  om- 
nes  qui  in  castro  fuerant  captivavit.  Inler  quos  sexaginta 
viroS;  qui  magis  nocentes  fuerant^  proscriptos  antea  sicut 
hostes  imperii^  in  continenti  decapitari  precepit^  aliis  ad 
petioionem  suorum  nobilium  pro  tempore  reservatis.  Quod 
factum  adeo  incoias  terre  terruit,  quod  plures  eorum  deser- 
tis  castris  fugierunt^  et  ipse  marchio  Michsensis^  cui  adhuo 
civitas  et  castrum  in  Michsen  cum  paucis  castellis  reman- 
serat^  se  ipsius  regis  gratie  subdidit^  ut  rex  illis  parceret 
quos  de  servitoribus  suis  in  suis  vinculis  detinebat.  Quod 
et  factum  est,  etsic  pax  eidem  terre  rediit.  Ipse  enim  mar- 
chio  preter  alia  mala  quibus  terram  turbaverat  episcopum 
et  canonicos  Michsenses  a  suis  habitaculis  et  rebus  eiece- 
rat^  et  horreum  feni  pro  equis  suis  fecerat  de  ecclesia  ka- 
thedrali. 

Anno  domini  m.cc.xciiii.  Orta  est  discordia  inter  regem 
Francie  ex  una  parte ,  et  Eduardum  regem  Anglie  ex  altera, 
Et  Adolfus  Romanorum  rex  plus  favens  regi  Anglie  repeti- 
vit  a  rege  Francie  regnum  Arelatense  et  quasdam  alias  ter- 
ras  et  provincias  quas  dicebat  esse  imperii;  insuper  et  spi- 
neam  coronam  Domini,  quas,  nisi  redderet  eas,  quod  in 
manu  forti  vellet  requirere,  demandavit.  Et  ob  hoc  multi 
nobileS;  sicut  comites  Flandrie  et  de  Bar  et  alii;  se  eidem 
regi  Francie  opposuerunt^  qui  ei  antea  consueverant  ad- 
herere.  Propter  quod  predictus  rex  Francie  anno  domini 
m.cc.xc.vii.  eduxit  super  eosdem  comites  adeo  magnum  excr- 


542  EBERHARD13S  ALTAHENSIS. 

1294  cHuni;  quod  in  eo  pretcr  christianos  bellatores  dicebanlur 
plus  quam  triginta  milia  Judeorum  esse^  quos  etiam  primi 
belli  auspiciis  exponere  cogilabanL 

Anno  domini  etc.  mortuus  est  Ludwicus  comes  palati- 
nus  Reni  dux  Bawarie  in  parlibus  Reni  apud  Haidelberch  kal. 
februarii^  in  ea  camera  ut  dicitur  ubi  natus  fuit.  £t  reliqnit 
duos  filios^  quorum  primogenitus  videlicet  dominus  Rudolfus 
duxit  in  uxorem  filiam  Adolfi  Romanorum  regis  nomine^ 

Anno  domini  m.cc.xo.iiii.  Gives  Ratisponenses  cepernnt 
edificare  antemuralia  civitalis  sue^  opus  decorum  et  forte 
munimentum.  Et  a  clero  civitatis  eiusdem  pro  eodem  opere 
contribucionem  cum  multa  instantia  exigebant.  Sed  Adolfus 
rex  Romanorum  eodem  tempore  videlicet  infra  pasoha  et 
pentecosten  [1295  april]  veniens  Ratisponam^  et  propo- 
nente  sibi  Heinrico  Ratisponensi  episcopo^  hanc  exactionem 
cognoscens  ^  eosdem  cives  per  se  ipsum  et  consiliarios  suos 
exhortatus  est  et  monuit^  ut  nichil  a  clero  ratione  huius 
operis  exigerent  y  sed  eum  consueta  et  concessa  a  deo  et 
Romanis  principibus  gaudere  permitterent  libertate.  Reno- 
vaverat  siquidem  eidem  clero  ad  petitionem  eiusdem  Hein- 
rici  Ratisponensis  episcopi  nuper  ante  apud  Franchenfurt 
quoddam  privilegium  olim  Friderici  Romanorum  imperatoris^ 
quod  incipit :  Ad  decus  et  decorem  et  fere  de  verbo  ad  ver- 
bum  in  libro  usus  feudorum  est  expressum^  quod  mnltam  et 
maximam  libertatem  cleri  continet^  penasque  infligit  gravis- 
simas  hiis  qui  contrarium  eidem  privilegio  ausi  fuerint  at- 
temptare.  Quod  privilegiunt  in  presentia  sua  per  Heinricum 
Brixiensem  episcopum  eisdem  civibus  legi  fecit.  Unde  ipsi 
cives  ab  eadem  exactione  cessaverunt^  et  permiserunt  usqae 
adhuc  clerum  gaudere  debita  libertate. 

Anno  domini  m.cc.xc.vi.  septimo  kal.  augusti  Heinricas 
Ratisponensis  episcopus  filius  comitis^  de  Rotenekke  mori- 
tur.  Postquam  enim  in  die  beati  Jacobi  apostoli,  quem  spe- 
ciali  consuevit  venerari  honore,  cum  multa  devocione  mis- 
sarum  sollempnia  personaliter  celebrasset  y  et  cum  clero  et 
populo  se  in  mensa  refecisset,  hora  vesperarum  incepit  su- 
bito  viribus  corporis  destitui^  et  sic  in  die  altera  expiraviL 

1)  febraarii  fchlt  in  der  hs.  doch  ist  platz  dafur  gelassen.  2)  no- 
mine  fehlt  bei  Ganisius,  in  der  hs.  ist  fur  den  fehlenden  namen  Mech- 
tild  platz  gclassen.    3)  episcopus  dictus  de  hs. 


EBERHARDUS  ALTAHENSIS.  543 

Qui  mjre  providenlie^  ct  sagacitatis  exlitit^  in  tantum  eciani  1296 
quod  anniversarium  suum  vivus  et  sanus  plus  quam  ad  qua- 
tuordecim  annos  ante  mortem  suam  instituit,  et  eiusdem  ce- 
lebracioni  cum  candelarum  accensione  et  pulsacione^  que 
consuevit  fieri  in  funere  episcopi^  vigiliis  et  missis  annis 
singulis  interfuit.  Sepulchrum  similiter  sibi  longe  ante  ad 
duodecim  annos  fabricavit  et  previdit  iuxta  altare  beate  Yir- 
ginis  in  maiori^  veteri  tamen^  ecclesia  Ratisponensi.  Tru- 
cam^  eciam  in  qua  sepeliri  debuit  cum  vestibus  funeralibus 
ibidem  impositis  in  memoriam  continuam  mortis  sue  per  eos- 
dem  annos  habuit  locatam  a  latere  lecti  sui.  Item  in  spiri- 
tualibus  mirabiliter  providus  exlitit,  non  solum  vetera  sta- 
tuta  servandO;  immo  et  multa  nova  salubriter  condendo. 
Musicam  primus  in  choro  Ratisponensi  cantari  ordinavit, 
libros  eiusdem  artis  secundum  cantus  et  chori  consuetudi- 
nem  providendo.  Ecclesiam  Ratisponensem  eciam  multis 
preciosis  decoravit  ornamentiS;  crucibus^  calicibus  aureis 
et  argenteiS;  gemmis  preciosis  insertis^  cappis^  casuIiS; 
dalmaticiS;  vexillis^  cortinis^  libris  et  aliis^  quibus  fuitante 
sua  tempora  quodammodo  omnimodis  destituta.  Item  primus 
latinum  vinum  canonicis  ad  prebendam  quibusdam  certis 
temporibus  dari  instituit^  prebendam  eciam  eorum  in  multis 
auxit  y  monasteria  monachorum  et  monialium  sepe  cum  multa 
providencia  visitavit^  et  invenire  non  possum  quid  ei  in  tem- 
poralibus  et  spiritualibus  defuerit.  Qui  tempore  suo  adeo 
discordancium  factus  est  reconciliacio^;  quod  non  solum 
Bawaria^  immo  et  vicine  terre  per  suam  industriam  el  la- 
borem  pacis  pulchritudine  floruerunt.  Rexit  autem  Ratis- 
ponensem  ecclesiam  xix  annis.  Eodem  anno  in  die  beali 
Petri  ad  vincula  [aug.  1]  electus  est  in  Ratisponensem  epis- 
copum  dominus  Chunradus  de  Luppurch^  vir  ingenuuS;  tunc 
Ratisponensis  prepositus^  in  mansuetudine  ac  pietate  etiam 
Moysi  coequalis. 

Anno  domini  m.cc.xc.vii.  Adolfus  rex  Romanorum  y  pre- 
parans  se  cum  milicia  ad  invadendum  regem  FranciC;  im- 
pedilur^  quia  Maguntinus  archiepiscopuS;  rex  Bohemie^  AI- 
bertus  dux  Austrie^  duo  marchiones  de  Brandenburch  et 
dux  Saxonie^  congregati  in  die  pentecostes  [iuni  2]  quo  idem 

1)  80  C.  nnd  Chron.  Salisb ,  prudenlie  hs.    2)  tnihe.     3)  so  hs.  uud 
Chron.  Salisb.,  reconciliator  C. 


544  EBERIURDUS  ALTAHENSIS. 

1297  rex  Boemie  per  dominum  Mogunlinum  coronabatur  Prag-e, 
condixerunt  diem  in  quo  aput  Egram  convenire  deberent^  et 
contra  predictum  Romanorum  regem  conspirationis  sue  in- 
tentum  perficerent.  Sed  per  potenciam  ipsius  regis  impediti 
in  loco  condiclo  non  poterant  convenire  ^  sed  apud  quod- 
dam  oppidum  Boemie  nomine  Chadam  convenerunt  predicti 
sine  archiepiscopo  MoguntinO;  qui  per  miliciam  regis  ob- 
sessus  in  quodam  castro  est  a  suo  itinere  retardatus.  Et  ob 
hoc  eorundem  principum^  qui  se  dicebant  alium  regem  velle 
eligere^  machinacio  in  ridiculum  est  conversa. 

Eodem  anno  rex  Francie  congregatis  quasi  omnibus  vi- 
ribus  suis  et  exercitu  magno  valde ,  in  quo  dicebantur  esse 
preter  alios  bellatores  multa  milia  faleratorum  equorum  ^  in- 
travit  comilatum  Flandrie^  et  in  odium  regis  Anglie^  cuius 
filiam  comes  Flandrie  habuit  in  uxorem^  obsedit  civitates 
eiusdem  terre  videlicet  Pruks  Eiper  et  Gandavum.  ^ 

Eodem  anno  mortuus  est  Reimboto  Eystetensis  epis- 
copus.  Cui  successit  dominus  Chunradus  dictus  de  Peffen- 
hausen  Ralisponensis  ecclesie  canonicus  et  archydiaconus^ 
vir  multe  industrie  et  sagacitatis. 

Eodem  anno  civitas  Ratisponensis  per  dominos  Otto- 
nem  et  Stephanum  duces  Bawarie  impugnatur^  et  prohiben- 
tur  per  eosdem  ad  eam  deduci  victualia.  Unde  et  cives  fo- 
rum  in  Abach  exusserunt.  Tandem  per  diligeiitiam  domini 
Chunradi  Ratisponensis  episcopi  cum  ipsis  dominis  ducibus 
ad  graciam  et  concordiam  redierunt. 

M.cc.xc.vii.  Navale  bellum  habitum  est  inter  Venelos  ex 
una  parte  et  Januenses  ex  altera.  Et  victis  Venetis  circa 
triginta  milia  perierunt  armis  etmari;  et  captivi  a  Januensi- 
bus  sunt  abducti. 

Anno  domini  m.ccxc.viii.  Circa  medium  quadragesiine 
dominus  Albertiis  duxAustrie^  filius  quondam  domini  Ru- 
dolfi  Romanorum  regis^  cum  favore  domini  Ottonis  ducis 
transivit  Bawariam  cum  exercitu^  habens  secum  quosdam 
Australes  paucos  tamen  Ungaros  etiam  ^  Bohemos.  £t  ad 
partes  Reni  veniens  ^  per  auxilium  Moguntini  archiepiscopi, 
et  Argentinensis  et  Constantiensis  episcoporum^  ct  quorun- 
dam  nobilium  ibidem^  maiorem  fortitudinem  collegit^  et  con- 

1)  so  die  hs.,  dagegcn  Prukk  anam  eciam  cepit  et  quasdam  alias.  C. 
und  Chron.  Salisb.    2}  so  hs.  unu  Chron.  Salisb.,  et  Canis. 


EBERHARDUS  ALTAHENSIS. 


545 


tra  Adolfum  Romanonim  regem  ad  bella  se  exposuit.  Qui  1298 
rex  illustrium  principum  dominorum  Ottonis  predicti  et  Ru- 
dolfi  comitis  palatini  ducum  Bawarie  et  quarundam  civitatum 
imperii;  utputa  Spirea  Wormacia^  auxiliis  iuvabatur,  eidem 
Alberlo  duci  AustriC;  qui  eciam  sibi  nomen  regis  assumpse- 
rat;  post  multos  circuitus  hinc  inde  habilos^  in  loco  qui  di- 
citur  Hasenpuhel  cum  prepropera  festinacione^  que  in  rebus 
beliicis  et  magnis  exercitibus  non  expedit^  occurrit  in  die 
Processi  et  Martiniani  [iuli  2].  Et  predictis  dominis  ducibus 
Bawarie  dimicantibus  in  prima  acie^  per  novum  bellandi  ge- 
nus^  scilicet  gladios  preacutoS;  omnes  eorum  dextrarii  sunt 
occisi ;  adeo  ut  et  ipsi  principes  Bawarie  una  cum  multis 
suis  nobilibus  equis  privati^  sed  adhuc  animi  virtute  non 
fracti^  super  interfectorum  hominum  et  equorum  stantes  ca- 
davera^  longo  tempore  cum  hostibus  dimicarent.  Propter 
occisorum  enim  equorum  aggerem  hostes  equites  eos  acce- 
dere  non  valebant^  quia  et  ipsi  vice  versa  per  similem  stra- 
gem  equos  perdiderant.  Prima  igitur  sic  dimicante  acie^  ipse 
rex ,  volens  cum  sua  turba  eis  succurrere ,  et  precedendo 
suam  aciem  in  qua  re  eral  peritissimus  ^  ordinarC;  equo  suo 
cadente  ex  infortunio  ante  ingressum  ad  bellum^  cecidit,  et 
ab  eodem  equo  gravissime  est  concussus.  Adeo  ut  cum  a 
suis  restitueretur  iu  equo  minime  sui  compos  esset.  £t  sic 
amens  ad  bellum  veniens,  quia  et  galeam  pre  debilitate  re- 
tente  Terre  non  potuit,  et  hostibus  se  exposuit  minus  cautC; 
subito  est  occisus,  predictis  adhuc  dominis  ducibus  Bawarie 
locum  suum  tenentibus  ut  est  dictum.  Sed  rege  mortuo  ipsi 
duces  se  apud  Haidelberch  receperunt.  Doniinus  tamen 
Otto  dux  erat  tribus  gravibus  vulneribus  sauciatus  j  in  tan- 
tum  quod  mortis  periculum  vix  evasit.  Qui  eciam  dominus 
Otto  dux  cum  predictum  regem  sequeretur  ad  partes  Reni; 

et  castra  metatus  esset ,  comes  Albertus  de  Hai- 

gerloch,  avunculus  domini  Alberti  ducis  Austrie,  ipsum  do- 
minum  Ottonem  ducem  improvise  invasit  cum  longe  maiori 
equitum  et  pedilum  copia  quam  idem  dux  habuerit  illa  hora; 
de  quo  tamen  idem  dux,  ipso  comite  et  fere  quadringentis 
de  suis  occisis ,  triumphavit.  Dicitur  etiam  quod  in  ipso  con- 
fliclu  regis  et  ducum  ^  pauci  homines  sed  mille  quadringenti 

1}  in  —  peritissimus  fehlt  bei  Ganis.  nnd  im  Chron.  Salisb.     2)  duc. 
hat  die  hs.,  ducis  Canis.  und  Chron.  Salisb. 

BOEHMER  FONTBS.  2.  35 


546  EBERHARDU8  ALTAHENSIS. 

1298  dexlrarii  suiU  occisi,  Postmodum  vero  rege  sepulto  aput 
monasterium  Rosental  *,  eiusque  filio  capto,  electores  impe- 
rii  prefaCum  Albertum  ducem  Austrie  in  regera  Romanorum 
aput  Francbenfurt  unanimiter  elegerunt. 

Eodem  anno  civitas  Pataviensis  se  domino  suo  Pata- 
viensi  episcopo  Wernbardo  opposuit.  Et  tam  episcopus 
quam  canonici  civitatem  exeuntes ,  eam  per  excommunica- 
tionem  in  certas  personas,  et  interdictum  in  locum  spirilua- 
liter;  et  eciam  per  macbinas  a  monte  sancti  Georii  et  aliis 
modis^  licet  non  multum  fortiter,  eosdem  cives  civiliter  in- 
pugnarunt.  Volebant  enim  predicti  cives  babere  magistrum 
civium  ^  consules  et  rectores  civitatis  a  se  electos^  et  si- 
gillum  speciale,  et  campanas  iam  erexerant  ad  eorum  con- 
silium  convocandum.  Et  sic  intendebant  more  regalium  ci- 
vitatum,  ulpote  Ratispona ,  non  regi  mandatis  episcopi  sicut 
ante  consueverant ,  sed  propriis  rectoribus  et  magistro.  Et 
super  predicta  discordia  tam  ipse  episcopus  quam  cives  Al- 
bertum  regem  in  curia  quam  celebravit  apud  Nflrnberch  ac- 
cesserunt,  suas  querimonias  proponentes.  Predictus  vero 
rex  non  per  formam  iudicii  sed  per  arbitrium  eosdem  cives 
cum  episcopo  concordavit,  ita  videlicet  quod  sigillum  et 
campanas  domino  episcopo  tradiderunt,  quarum  campana- 
rum  ^  una  eciam  hodie  in  ecclesia  sancti  Stephani  Patavie 
habetur.  Promiserunt  eciam  predicli  cives  memorato  epis- 
copo  et  suis  successoribus  de  cetero  fideliter  obedire  nec 
similia  attemptare.  £t  insuper  coacti  sunt  dare  duo  milia 
librarum  pataviensium  pro  emenda. 

Eodem  eciam  anno  exorta  est  fama  quedam  de  JudeiS; 
quod  corpus  dominicum  in  mortario  contuderint,  et  sanguis 
in  multa  quantitate  emanaverit,  qui  postea  a  Judeis  non 
poterat  occultari.  Et  ob  hoc  omnes  Judei  in  Herbipoli  Nurn- 
berch  Rotenburch  et  eciam  per  totam  Franconiam  per  in- 
sultum  populi,  et  quosdam  qui  se  in  magna  multitudine  col- 
legerant,  et  quendam  qui  Rintflaisch  dicebatur,  quem  pro 
principe  elegerant  volencium  vindicare  tam  reoentem  iniu- 
riam  Salvatoris,  incendio  sunt  cremati.  £t  adeo  valida  fuit 
eorum  perseeutiO;  quod  eciam  castrum  regale  in  Nurnberch; 
castrum  eciara  Wildenstain  *  prope  Novum  Forum,  ut  de 

13  Rosen  hs.  imd  Cbron.  Salisb.    2}  civium  feblt  in  der  hs.  3)  cam- 
panarum   fehlt  in  der  hs.  uud  im  Chron.  Osterhov.    4)  eciam  Wilden- 


EBERHARDUS  ALTAHENSIS.  547 

aliis  ^  opidis  Franconie  taceani;  in  quibus  se  Judei  cum  ar-  1298 

mis  defensionis  coniunctis  Christianis  non  paucis  recepe- 

rant^  sunt  in  brevi  diei  spacio  expugnata;  et  tamipsa  castra 

quano  Judei  et  Christiani  ibidem  incendio  perierunt.  Et  quod 

dunim  est  dictu^  licet  durius  sit  facto:  Judei  seniores^  timen- 

tes  ne  pueri  et  femine  baptisma^  ut  ignem  evaderent^  pete- 

rent^  eos  propriis  manibus  aute  se  ignibus  subiecerunt^  et 

ipsimet  postmodum  insilierunt  in  ignem.  Arma  eciam  et  pe- 

cuniam^  ne  ^  Christianis  cederent^  prius  quam  se  ipsos  flam- 

marum  voragini  tradiderunt.   Et  aput  Babenberch  et  eciam 

Emberch  ^  contigit  illud  idem.   Cives  tamen  Ratisponenses, 

suam  volentes  honorare  civitatem,  ipsos  Judeos  absque  iu- 

dicio  occidi  et  destrui  vetuerunt;  dicentes  quod  voluntati 

dei  in  Judeorum  interfectione  nollent  resistere/  set  ex- 

spectare  donec  de  hoc  quod  hec  vindicta  esset  a  domino 

eis  fieret  maior  fides.   Et  sic  Judei  Ratisponenses  licet  cum 

multa  difficultate  usque  hodie  incendium  evaserunt. 

M.cc.xc.viii.  Albertus  rex  Romanorum  celebravit  curiam  • 
soUempnem  cum  principibus  Alamanie  apud  Nurnberch.  Cui 
interfuerunt  Coloniensis  Treverensis  Maguntinensis  et  Salz- 
purgensis  archiepiscopi^  et  Ratisponensis  Pataviensis  Frisin- 
gensis  et  alii  episcopi  multi^  item  rex  BoemiC;  dux  Bawa- 
rie^  Rudolfus  comes  palatinus  Reni^  duces  Karinthie  et  alii 
nobiles  multi.  In  eadem  curia  edixit  leges  que  inferius  con- 
tinentur,  ^  et  filium  suum  primogenitum  pro  duce  Austrie 
deputavit.  Cui  eciam  postmodum^  videlicet  anno  m.ccc. 
primo^  filiam  Philippi  regis  Francie  nomine  Plancham^  ^  natam 
ex  filia  ducis  BrabanciC;  uxorem  copulavit^  et  ad  terram 
Austrie  est  deducta. 

Circa  idem  tempus  Bonifacius  papa  fecit  et  ad  generalia 
studia  sub  bulla  transmisit  sextum  librum  decretalium.  In 
quo  multa  que  antea  erant  in  scolis  et  in  iudiciis  ambigua 
declaravit^  et  duos  cardinales  deposuit^  ut  patet  clarius  in 

stain  fehh  bei  C.  und  im   Ghrou.  Salisb.   so  wie  in  der  hs.  wo  iedoch 
eine  Jucke  ist,  findet  sich  aber  im  Chron.  Osterhov. 

i)  castris  et  steht  hier  noch  im  Chron.  Osterhov;  2)  iosis  steht  hier 
noch  im  Chron.  Osterhov.  3)  et  apad  Aniberch.  Chron.  Osterhqv.,  wo- 
selbst  das  gleich  folgende  illud  fehft.  4)  diese  gesetze  folgen  aberwe- 
dcrinderhs.  noch  bei  Canisins  noch  im  Chron.  Salisb.,  ohne  zweifel  ist 
der  anderwarts  erhaltcne  landfrieden  gemeint.  5)  Plancham  steht  in  der 
hs.  von  spaterer  hand  in  eine  dazu  gelassene  lucke  eingeschrieben, 
Blanza  Chron.  Salisb.,  N.  bei  Canis. 

35* 


548  EBERHARDUS  ALTAHENSIS. 

1298  eodem.  Item  controversias  et  materias  questionum  inter 
episcopos  prelatos  et  clerum  ex  una  parte^  et  fratres  Predi- 
catores  et  Minores  ex  altera^  que  iam  per  plures  annos  sus- 
citate  duraverant^  et  de  quibus  superius  in  hoc  libello  fit 
menciO;  decidit^  ut  patet  in  littera  subsequenti:  Bomfa- 
chis  elc.  Super  kathedram  etc,  ^ 

[Eodem^  anno  Sarracenorum  rex  nomine habito 

conflictu  cum  Soldano  Babilonie  consilio  et  auxilio  quorun- 
dam  Christianorum  eum  devicit^  et  ob  hoc  se  baptizari  fecit 
et  terram  sanctam  promisit  tradere  cultui  christiano.  Quam 
cum  quidam  fratres  de  domo  Teutonica  cum  magistro  eorum 
intrassent . . .  ] 

M.ccc.  quinto  kal.  iulii[iuni27]  Otto  et  Stephanus  duces 
Bawarie  fere  cum  ducentis  nobilibus  terre  sue  aput  Lantshut 
gladiis  militaribus  accingnntur.  Et  memoratus  Stephanus 
dux  priori  anno  duxerat  in  uxorem  dominam  Jeutam  ^  filiam 
Polconis  ducis  Polonie. 

M.ecc.  Mortuus  est  rex  Andreas  Ungarorum  ^  sine  here- 

dibus.  Et  Bonifacius  papa  deputavit  pro  rege  ibidem 

nepotem  Karoli  quondam  regis  Sicilie^  natum  ex  iilia  Rudolfi 
quondam  Romanorum  regis  ^  qui  eciam  anno  sequenti  est  in 
Strigonia  coronalus^  licet  rex  Bohemie  pro  Wenezlao^  filio 
suo  idem  regnum  et  eciam  multi  alii  aspirarent.^  Ipse  eciam 
Wenezlaus  rex  Bohemie  anno  domini  m.ccc.iiii. ;  ut  obtineret 
regnum  Ungarie  filio  suo  y  intravit  Ungariam  cum  exercitu. 
£t  coronato  eodem  filio  suo  a  multis  millibus  Ungarorum^ 
acceptisque  corona  regni  et  obsidibus  a  predictis  nobilibus, 
qui  eum  in  regem  elegerant^  cum  ipso  filio  suo  in  Bohe- 
miam  est  reversns.  E  contrario  autem  nepos  Karoli  quon- 
dam  regis  Sicilie  ab  aliis  Ungaris  ut  rex  eorum  fieret  est 
assumptus. 

Anno  domini  m.ccc.  Bonifacius^  papa  quartus^  motus 
multorum  querelantium  clamoribus  ^  pro  bono  pacis  et  con- 
cordie  cleri  ex  una^  et  fratrum  Predicatorum  et  Minorum  ex 

1)  80  die  hs.,  daraverant  et  de  qaibus  superius  est  dictnm  schliesst 
C,  dnraverat  decidit  ut  patet  in  littera  que  sic  incipit:  Bonifacios  epis- 
copus  etc.  Super  kathedram  preeminentie  pastoralis  etc.  schliesst 
Ghron.  Osterhov.  2)  Eodem  —  intrassent  fehlt  bet  C.  und  ist  hier  aus 
der  hs.  erganzt.  3)  so  C.  und  Chron.  Salisb.,  in  der  hs.  ist  statt  ^ts 
namens  leerer  ranm.  4)  richtiger  1301  ian.  14.  5)  Wenezlao  fehlt  in 
der  hs.  doch  ist  platz  gelassen.  6)  mit  aspirarent  schliesst  dieser  ab- 
satz  in  der  hs.    7)  dieser  ganze  absatz  fehit  in  dcr  hs. 


EBERHARDUS   ALTAHENSIS.  549 

altera  parte^  fecit  constitationem  quandam  que  incipit:  SU"  1300 
per  kathedram,  et  infra  in  hoc  libello  in  quodam  speciali 
quaterno  cum  aliis  constitutionibus  et  litteris  continetur. 
Yerum  cum  hec  constitutio  publicaretur  per  Saltzburgensem 
provinciam  ^  et  clerus  et  populus  eam  desideraret  in  omni- 
bus  articulis  observare^  ipsi  Predicatores  et  Minores  ean- 
dem  constitutionem  attendere  non  curabant.  Propter  quod 
Chunradus  Saltzburgensis  archiepiscopus  ^  habito  concilio 
suffraganeonim  suorum  ^  misit  nuncios  ad  Romanam  curiam. 
Qui  tandem  a  domino  papa  obtinuerunt  declarationem  eius- 
dem  constitutionis ;  prout  patet  in  litera  que  inferius  cum 
aliis  constitutionibus  continetur. 

M.ccc.  primo.  Orta  est  discordia  inter  Albertum  Roma- 
norum  regem  ex  una  parte^  et  Goloniensem  Treverensem 
et  Maguntinensem  archiepiscopos  et  Rudolfum  comitem  Pa- 
latinum  Reni  ex  altera.  £t  tahdem  ad  concordiam  redie- 
runt.^  Chunradus  de  Luppurch  sine  liberis  moritur^  et  ca^ 
strum  Luppnrch  cum  pertinenciis  suis  ad  dominum  Chunra- 
dum  Ratisponensem  episcopum^  fratrem  predicti  Chunradi 
tamquam  ad  verum  heredem  devolvitur^  et  ab  eo  Ratispo- 
nensi  ecclesie  perpetuo  donatur.  Quod  eciam  castrum  mul- 
tis  sumptibus  et  laboribus  est  obtentum. 

Anno  domini  ra.ccc.  primo.  Cum  ^  rex  Francie  captivas- 
set  comitem  Flandrie  et  filios  eius^  et  totam  Flandriam  sibi 
subiugasset,  iidem  Flandrenses  post  aliquod  tempuS;  oc- 
cisis  custodibus  eis  deputatis^  eidem  regi  Francie  rebellare 
ceperunt.  Propter  quod  rex  nobiliores  et  fortiores  regni  sui 
misit;  ut  de  Flandrensibus  sumeret  ultionem.  Ipsi  autem 
Flandrenses  exeuntes  eis  obviam  in  campo  prope  Brux  ha- 
buerunt  victoriam  de  eisdem.  Fecerant  enim  predicti  Flan- 
drenses  quasdam  foveas  occultas  in  campo  ubi  ambo  exer- 
citus  congredi  debebant;  quas  exercitus  regis  ignorabat^  et 
sic  in  paratum  eis  precipitium  corruerunt.  £t  occisa  sunt  ex 
eis  et  submersa  plus  quam  viginti  millia;  inter  quos  erant 
decem  persone  illustres  de  genere  principum^  et  plus  quam 
quadraginta  comites^  et  fere  quingenti  famosi  militeS;  preter 
mediocres  alios  bellatores.  Duravit  autem  dissensio  per  qua- 

1)  £t  —  redierunt  fehlt  ia  der  hs.,  doch  ist  einiser  leerer  raum. 
2)  was  von  bier  an  bis  zum  ende  folgt,  findet  sicb  nicht  in  der  hs.  und 
ist  ganz  aus  C.  entnommen  mit  beizienung  des  Cbron.  Salisb. 


550  EBERHARDUS  ALTAHENSIS. 

1301  taor  annos  et  amplius.  £t  Flandrensibus  prospere  succes- 
sit^  et  plures  postmodum  viclorias  habuerunt. 

Anno  domini  m.cccii.  Papa  Bonifacius  misit  regi  Fran- 
cie  quasdam  literas  et  nuncios  y  monens  ipsum  ut  ab  offen- 
sione  cleri  desisteret^  et  monetam  quam  fabricare  denoo  in 
preiudicium  regni  fecerat  immutaret.  Idem  autem  rex  pre- 
dictos  nuncios  pape  infra  quindecim  dies  mandavit  exire 
terminos  regni  sui  j  alioquin  contra  personas  eorum  proce- 
deret  nimis  dure  ^  precipiens  per  totum  regnum  suum  sub 
pena  capitis  et  omnium  bonorum  confiscatione  ^  ae  aliqua 
persona  parva  vel  magna  literas  domini  pape  reciperet  pu- 
blice  vel  occulte^  ponens  custodes  in  omnibus  flnibus  regni 
sui  j  ne  aliquis  importare  posset  literas  vel  mandatum  pape^ 
et  ne  aliquis  prelatorum  exire  posset  vel  ad  pape  presen- 
tiam  literas  destinare. 

Eodem  anno  mandavit  idem  papa  Bonifacius  omnibus 
archiepiscopis  et  episcopis  et  maioribus  prelatis ,  et  magi- 
stris  theologie  iuris  canonici  et  eivilis  y  oriundis  de  regno 
Francie^  ut  ipsum  Rome  accederent  circa  festum  omnium 
sanctorum.  Sed  ipse  rex  volens  eos  ab  hoc  itinere  retardari; 
fecit  Parisius  in  ecclesia  beate  Marie  publicum  parlamentum^ 
mandans  ne  ad  ipsum  papam  aliquis  prelatorum  vel  epis- 
coporum  accederet  cum  equis  vestibus  vel  pecunia;  quo 
volebant^  ut  dixit^  regni  sui  terminos  spoIiarC;  dicens  quod 
papa  hanc  collectionem  fecerit  lucri  causa.  £t  super  his  et 
aliis  misit  sex  nuncios  ad  cetum  cardinalium^  non  ad  papam, 
significans  eis :  quod  secundum  mandatum  pape  non  posset 
facere^  quia  si  omnes  archiepiscopos  et  episcopos  a  regno 
permitteret  recedere^  iam  non  esset^  tanquam  ooncussis 
columnis  ecclesie^  qui  consecraret  chrisma  vel  ordinaret 
clericos  vel  ministraret  ecclesiastica  sacramenta;  et  si  ma- 
gislri  theologie  a  regno  Francie  recederent;  iamnon  inve- 
niretur  aliquis  qui  periculosis  hereticorum  questionibus  re- 
sponderet.  Afflrmans  similiter  de  magistris  iuris  civilis  et 
canonici^  quod  per  eorum  absentiiBun  indiscusse  manerent 
omnium  litigantium  questiones.  £t  ex  hoc  nollet  quod  reg- 
num  Francie  tam  preciosis  xeniis  privaretur.  Ad  que  omnia 
papa  responderi  fecit^  quod  ipse  non  intendebat  eosdem 
prelatos  et  magistros  in  curia  sua  perpetuo  detinere^  sed 
habito  eorum  consilio  super  statu  regni  Francie.;  eos  esset 


EBERHARDCJS  ALTiHENSIS.  551 

in  brevi  tempore  ad  propria  remissurus.  Et  sic  sine  intento  1302 
iinc  a  Bomana  curia  recesserunt. 

Eodeni  anno  venerunt  ad  Romanam  curiam  nuncii  regis 
Tartarorum  moribus  et  habitu  nobis  satis  dissimiles.  £t 
prinio  certificarunt  papam  de  legatione  sua^  deinde  articulos 
fidei  plene  confessi  sunt  per  interpretem  coram  eo^  post- 
modum  vero  petiverunt  nomine  regis  sui ;  ut  cum  ipse  rex 
vellet  terram  sanctam  a  Soldano  eripere  propriis  laboribus 
et  expensiS;  et  eam  restituere  cultui  christiano^  ipse  papa 
transmitteret  ad  eandem  terram  milites  qui  defensarent  eam 
ab  impugnationibuspaganorum^  et  episcopos  etclericosut 
predicarent  fidem  et  docerent;  item  agricolas  ut  terram  co- 
lerent  supradictam.  Cui  petitioni  annuit^  promittens  eos  velle 
transmittere  cum  primum  adesset  slbi  opportunitas.  Et  regi 
eorum  auream  crucem  misit^  dans  ei  eandem  crucem  in  sig- 
num  SQScepte  fidei  ^  et  in  remissionem  peccatorum  omninm^ 
ut  terram  sanctam  restitueret  cultui  christiano. 

Anno  domini  nucGC.iii.  Fredicto  Bonifacio  papa  manente 
cum  curia  sua  ia  AnagniaV  circa  festum  beati  Michahelis 
quidam  de  Anagnia  et  Serra  de  Golumna  ipsum  invaserunt 
capta  domo  sua^  omnibus  servitoribus  suis  fugientibuS;  ir- 
ruerunt  super  eum  ^  et  unus  ei  dixit :  Tu  vilissime  heretice, 
modo  htesin  potestate  nostra,  et  de  te  qmcquid  voluerimus 
faciemus/  £t  ipse  papa  sedens  in  sede  sua  cum  ornatu  pa- 
pali^  tenensque  in  manu  crucem  cui  erat  dominica  imago 
infixa^  talia  intrepide  respondisse  fertur :  Effo  non  sum  he- 
reticuSj  sed  pafer  tuus  fuit  hereticus^  et  sicut  constat  fmt 
eciam  pro  heresi  condempnatus.  Et  tandem  ille  Serra  de 
Columna  et  sui  complices  detinuerunt  eundem  papam  cap- 
tnm  itt  camera  sua  per  tres  dies  sine  cibo  et  potU;  et  totum 
thesaurum  ecclesie  abstulerunt.  Sed  postmodum  per  cives 
Anagnienses  liberatus  est.  £t  veniens  Romam  parvo  tem- 
pore  supervixit.  Sicut  hec  omnia  clarius  patent  in  quadam 
UUera  que  incipit:  Flagitiomm  scelus,  et  inferius  contine- 
tur.  De  predicto  Bonifacio  fecit  quidam  hos  versus : 

Nomina  bina  bona  tibi  sunt  preclarus  amictuS; 

Papa  Bonifacius  modo  ^  sed  quondam  Benedictus^ 

Ex  re  nomen  habe :  benefac  benedic  benedictC; 

Aut  cito  perverte :  malefac  maledic  maledicte. 
Mortuo  autem  eodem  anno  Bonifacio  papa^  electus  est  in 


552  EBERHikRDUS   ALTAHERSIS. 

1303  summam  ponlificem  frater  Nicolaus  de  ordine  Predicatorum 
episcopus  Hostiensis  H  vocatus  est  Benedictus.  Qui  favore 
fratrum  ordinis  sui  multa  que  predictus  Bonifacius  papa  pro 
concordia  cleri  ex  parte  una ,  et  Predicatorum  et  Minorum 
ordinum  fratrum  ex  altera  slatuerat^  repentino  consilio  re- 
tractavit;  ut  patet  infra :  Inler  cunctas  solUcUudmes  nostras, 
in  litera  que  inferius  cum  aliis  literis  continetur. 

Anno  domini  m.ccciiii.  ^  Albertus  Romanorum  rex  ve- 
niens  ad  impugnandum  regem  Bohemie  Wenezlaum  castra- 
metatus  est  prope  Ratisponam  apud  ripam  Regen.  Et  tan- 
dem  transiens  civitatem  Ratisponam  et  de  permissu  Ottonis 
ducis  Bawarie  rapinis  et  incendiis  non  modica  ibi  dampna 
fecit.  Et  processit  versus  Austriam^  euntibus  secum  in  exer- 
citu:  Saltzburgensi  archlepiscopo^  Frisingensi  Ratisponensi 
Pataviensi  Augustensi  Spirensi  et  Herbipolensi  episcopis, 
Ottone  et  Rudolfo  ducibus  Bawarie ;  de  Hirsperch  de 
Oeting  de  Wirtenberch  de  Haierloch  de  Hohenloch  comiti- 
bus^  et  aliis  pluribus.  Veniens  igitur  in  Lincz  per  navigium 
transivit  cum  toto  exercitu  Danubium  et  intravit  Bohemiam. 
£t  in  eadem  processit  hostiliter  usque  ad  argenti  fodinam 
que  dicitur  Chutten^  intendens  eundem  locum  qui  abundat 
divitiis  expugnare.  Mansit  autem  in  obsidione  illius  ad  qua- 
tuor  dieS;  et  tandem  abinde  recessit^  nulla  impugnatione 
ibi  facta^  et  per  aliam  viam  cum  exercitu  in  Austriam  est  re- 
versus.  Traxerat  enim  moram  in  Bohemia  ad  sex  septima- 
nas  vel  paulo  minus,  et  nullum  castrum^  imo  nec  civitatem 
aliquam  expugnavit^  quia  rex  Bohemie  munitiones  suas  mi- 
litum  et  bellatorum  multitudine  et  alimentorum  copia  abunde 
muniverat^  ita  quod  sine  multa  strage  non  poterant  obtineri. 
£t  Romanorum  rex  y  exspectans  quotidie  cum  eodem  rege 
conflictum;  noluit  quasi  ad  promptum  periculum  snos  miiites 
exponere^  sed  incolumes  suo  conflictui  reservare.  Predictns 
eciam  rex  Bohemie  de  terris  Alamannie  Polonie  Saxonie 
Michsnie  et  Brandenburch  multa  militia  iuvabatur^  ita  quod 
dicebatur  habere  in  exercitu  decem  milia  magnorum  equo- 
rum  cum  militibus^  et  aliorum  equestrium  et  pedestrium  plus 
quam  centum  milia  bellatorum^  et  pro  stipendiis  expendit 
dttcenta  milia  marcarum  argenti.  Preterea  rex  Romanorum 
duxit  secum  regem  Ungarie^  qui  habuit  multos  Ungaros  et 

1)  m.ccciii.  steht  nnrichtig  bci  C. 


EBERHARDUS  ALTAHEKSIS.  553 

insuper  viginti  milia  paganoriim.  Qui  in  Moravia  et  Bohe-  1304 
mia  fecerunt  stragem  miserabilem  in  populo  christiano  y  ita 
videlicet  quod  abscissis  manibus  et  pedibus  puerorum  chri- 
stianorum^  et  eis  in  salina  confectis^  eos  inhumaniter  come- 
derunt ,  aliis  viris  et  mulieribus  crudeliter  neci  datis.  Quos 
tamen  prediclus  rex  Romanorum  in  ipsorum  immanilate  ^ 
nolens  diutius  sustinere,  missis  militibus  eorundem  paga- 
norum  decem  milia  occiderunt,  et  alii  per  fuge  presidium 
evaserunt.  Preterea  rex  Bohemie  de  fecibus  que  supersunt 
in  examinatione  argenti  quasdam  aquas  Bohemie  infecit. 
Unde  homines  et  equi  regis  Romanorum  non  pauci  subito 
perienint.  Tandem  predictus  rex  Romanorum  in  terra  Austrie 
hyemavit.  Et  predictus  rex  Romanorum  sperata  stipendia 
non  persolvit  principibus  et  militibus. 

Anno  domini  m.ccc.iiii.  Cum  aqua  Danubii  transiens  per 
pontem  Ratispone  omnino  versus  littus  aquilonare  declinas- 
set^  et  liltora  prope  civitatem  sicca  et  arida  reliquisset^ 
cives  Ratisponenses  artificiose  et  multis  laboribus  et  expen- 
sis  ipsam  aquam^  ut  iterum  prope  civitatem  flueret,  ad 
loca  pristina  per  strues  lignorum  et  congeries  lapidum 
reduxerunt. 

Eodem  anno  mortuus  est  predictus  papa  Benedictus  in 
octava  apostolorum  Petri  et  Pauli;  anno  apostolatus  sui 
primo  in  civitate  Perusii.  Et  cardinales  inclusi  sunt  ibidem 
secundum  constitutionem  Gregorii  pape  decimi  que  incipit : 
Ubi  periculum.  Et  cum  aliquamdiu  sic  inclusi  starent,  nec 
ad  electionem  procederent^  cives  eiusdem  civitatis  tantum 
panem  et  aquam  ipsis  pro  aliquo  tempore  ministrabant^  et 
ipsam  constitutionem  Gregorii  in  ipsis  strictissime  servave- 
runt.  Igitur  in  vigilia  pentecostes  anno  revoluto  [1 305  iuni  5] 
Pertramum  Burdegalensem  archiepiscopum  in  summum  pon- 
tificem  elegerunt^  qui  vocatus  est  Clemens. 

Anno  domini  m.ccc.v.  In  vigilia  Johannis  baptiste  We- 
nezlaus  rex  Bohemie  devotus  ad  deum^  et  clemens  ad  cle- 
rum  et  populum  ^  neminem  opprimens ,  sed  per  xxviii  annos 
regnum  suum  iuste  regens^  mortuus  est^  et  sepultus  in 
Braizlab  monasterio  Cisterciensis  ordinis  quod  fundavit.  Et 
filius  suus  rex  Ungarie  cepit  regnare  pro  eo. 

1)  inhumanitatG  Chron.  Salisb. 


554 


CHRONICON  OSTERHOVIENSE.     1285  —  1313. 


i285  M.CC.IXXX.V.  Gotfridus  Pataviensis  episcopns  obiit.  Do- 
minus  Werahardus  de  Prambach  eiusdem  ecclesie  canonicus 
succedit.  Eodem  anno  Judei  in  Bacherac  bonum  hominem 
christianum  Wemherum  nomine  occulte  occiderunt^  qui  di- 
citur  miraculis  claruisse.  Simile  priori  anno  accidit  Monaci. 

M.cc.lxxx.vi.  Dominus  Ulricus  huius  loci  prepositus 
dictus  de  Aeming  regimini  cessit.  Cui  substituitur  per  vo- 
tum  compromissi  dominus  Albero  canonicus  Windebergen- 
siS;  quondam  abbas  ibidem;  in  die  beati  Gregorii  pape. 

M.ccJxxx.vii.  Celebratur  concilium  apud  Herbipolim  a 
domino  Johanne  cardinali  episcopo  Tusculano  ex  ordina- 
tione  Honorii  quarti  snmmi  pontificis.  Cui  intererant  archi- 
episcopi  Moguntinus  Salczpurgensis  et  Maidburgensis^  epis- 
copi  septuaginta  et  alii  prelati  cum  clero  in  numero  copioso. 
In  quo  concilio  secunda  sessione  appellatum  est  ab  epis- 
copo  ToUensi  et  procuratore  Coloniensi  ab  omni  actione 
ipsius  concilii.  Cui  appellationi  adhesit  totus  clerus.  Unde 
convocatio  fuit  inutilis  et  sine  fructu.  Honorius  quartus 
papa  Obiit  Frater  Jovius  cardinalis  eligitur  in  papam^  qui 
se  vocavit  Nyeolaum  quartum. 

M.cc.Ixxx.viii.  Dominus  Albero  huius  loci  prepositus 
obiit  in  vigilia  nativitatis  sancti  Johannis  baptiste.  Cui  do- 
minus  Ulricus  huius  ecclesie  eanonicus  dictus  de  Holczhaim 
per  electionem  canonicam  succedit  in  octava  apostolorum 
Petri  et  Pauli.  Et  ex  permissione  ordinis  et  iussu  sub- 
sequenter  in  die  sancti  Jacobi  a  venerabili  patre  domino 
Wernhardo  Pataviensi  episcopo  in  primum  abbatem  huius 
loci  benedicitur.  Qui  invenit  ecclesiam  in  statu  temporali 
debilem  et  magnis  debitis  obligatam.  Tenebatur  ipsa  ec- 
clesia  iusta  computacione  habita  coram  venerabilibus  pa- 
tribus  Ludwico  Urspergensi,  Ulrico  Novocellense,  Chun- 
rado  Windebergense  prelatiS;  qui  electioni  ex  parte  ordinis 


CHRONICOIf  OSTERHOYlEIfSE.  555 

preerant^  in  ccgcxI  libris  ratisponensibus  [et]  xxxvi  libris  pa-  1288 
taviensibus,  quarum  octoginta  libri  ratisponenses  currebant 
ad  usuram.  Item  in  granis  tenebatur  in  ciiii  scafls  tritici  et 
siliginis  landawensis  mensure.  Hic  eodem  anno  Premonstra- 
tum  accedit  sub  domino  Roberto  abbate  Premonstratensi. 

Eodem  anno  corpus  sancti  Yirgilii  in  die  beati  Theo- 
dori  [nov.  9]  a  domino  Kudolfo  archiepiscopo  et  suis  suf- 
fraganeis  et  aliis  eiusdem  metropolis  in  provinciali  concilio 
congregatis  prelatis  aput  Salczpurgam  transfertur  cum  magno 
cleri  et  populi  gaudio. 

M.cc.xc.  Dominus  Hainricus  dux  Bawarie  bono  fine  et  mag- 
na  contricione,  receptis  ecclesiaslicis  sacramentis  a  domino 
Heinrioo  episcopoRatisponensi  et  Wernhero  lectore  Minorum 
fralrum  ibidem^  moritur  aput  Purchusam  ii.  nonas  februarii. 

Eodem  anno  iii.  nonas  augusti  obiit  dominus  Rudolfus 
archiepiscopus  Salczpurgensis.  Et  dominus  StephanuS;  fllius 
domini  Heinrici  ducis  Bawarie^  est  in  archiepiscopum  con- 
corditer  postulatus.  Seddominus  papaNycoIaus  hancpostu- 
lacionem  non  admisit  propter  defectum  etatiS;  deputavit  au- 
tem  in  archiepiscopum  dominum  Chunradum  episcopum  La* 
vendinum. 

M.co.xci.  Dominus  Rudolfus  rex  Romanorum  obiit  xviii. 
kal.  augusti;  et  sepultus  est  in  Spirea.  Regnavitque  annis 
xvii  in  Alemannia^  et  Italiam  non  intravit. 

Eodem  anno  dominus  Wernhardus  Pataviensis  epteco^ 
puS;  vir  in  mansuetudine  eciam  Moysi  coequaliS;  beatorum 
Maximiliani  et  Valentini  corpora  in  loco  humili  reposita  in 
tumba  honorabili  erecta  de  novo  in  medio  ecclesie  Patavien- 
sis  decentissime  collocavit. 

Anno  domini  m.co.xc.ii.  Mortuo  priori  anno  domino  Ru- 
dolfo  Romanorum  rege  convenerunt  principes  regni  in  Fran- 
kenfurt  in  invencione  sancte  cruois  [mai  3]  ad  eligendum 
regem.  Ubi  concorditer  per  votura  compromissi  electus  est 
dominus  Adolfus  comes  de  Naz^aw  in  regem  Romanorum^ 
miles  strenuus  et  deo  devotus  omnique  pietate  plenus  ac 
religiosorum  amator  et  tocius  cleri  pater.  Cui  tunc  princi- 
pes  presentes  fidem  servare  iuraverunt  et  infeodati  ab  ipso 
ipsam  electionem  commendant,  preler  Albertum  ducem  Au- 
strie  filium  domini  Rudolfl  quondam  regis  Romanorum.  Qui 
ambiens  succedere  patri  in  regno  multa  inpenderat  ad  se 


556  CHBORICON  0STERU0VIEN8E. 

1292  promovendani;  que  tamen  preter  divinam  ordinacionem  stare 
non  valuerunt;  tamen  cum  aliis  iuramentum  de  fide  ser- 
vanda  prestitit,  et  infeodatus  a  rege  tristis  recessit.  Electus 
autem  cum  pocioribus  regni  principibus  Aquisgranum  da- 
cilur  et  in  festo  pentecosten  proximo  ^  a  domino  Mogontino 
archiepiscopo  ungitur  et  coronatur.  Quem  dominus  Nyco- 
laus  quartus  papa  suis  litteris  confirmat  et  electioni  consentit 
et  ad  coronam  invitat.  Similiter  et  dominus  Celestinus  qnin- 
tus  et  dominus  Bonifacius  octavus. 

Dux  Austrie  predictus  dolens  quod  in  regnum  non  erat 
promotus  incipit  discordiam  seminare  inter  principes  de 
consilio  avunculi  sui  Alberti  comitis  de  Hairlo.  Habitis  hinc 
inde  colloquiis  cum  rege  Bohemie  et  ducibus  Karinthie  et 
Moguntino  archiepiscopo  per  interpositas  personas^  con- 
spiracione  cum  predictis  facta^  movet  exercitum  de  Austria 
ad  partes  Reni.  Transiens  per  Stiriam  et  Karinthiam^  ubi 
diversos  ecclesiasticos  et  seculares  per  pecuniam^  quam 
mutuo  non  in  par^^a  quantitate  a  ducibus  Karinthie  rece- 
perat;  et  falsas  promissiones  corrupit^  veniensque  ad  par- 
tes  Reni  in  oppidum  Schafhausen^  a  Moguntino  et  sibi  ad- 
herentibus  in  regem  constituitur^  domino  Adolfo  rege  super- 
stite  et  regnante.  Huius  discordie  auctor  permaxime  fuit  ar- 
chiepiscopus  Moguntinus.  Post  hec  in  bello  campestri  con- 
grediuntur.  Ubi  dominus  Adolfus  rex  predictuS;  nimium  fer- 
vens  vindictam  persecutoris  sui^  exercitu  suo  a  tergo  relicto^ 
persequitur  cum  paucis  regem  sive  ducem  intrusum.  £t  in  ipsa 
congressione  lapsus  in  equo  vulneratus^  hiis  quos  a  tergo 
reliquerat  venientibus ;  rex  mortuus  est  inventus.  Qui  aput 
sanctimoniales  in  Yalle  Rosarum  sepelitur^  anno  regni  sui 
sexto  in  crastino  Processi  et  Martiniani  [iuli  3]^  quia  se- 
pultura  regia  aput  Spiream  per  predictum  Albertum  intru- 
sum  sibi  tunc  fuit  denegata. 

M.cc.xc.iii.  Dominus  Gwilhelmus  Premonstratensis  abbas 
in  octava  apostolorum  Petri  et  Pauli  visitat  ecclesiam  Oster- 
hovensem  cum  adiuncta  sibi  societate^  scilicet  venerabilibus 
patribus  Cussianensi  Arnstainensi  abbatibus^  et  preposito 
de  Mani;  cum  aliis  prelatis  provincialibus^  scilicet  Ursper- 
gensi  Scheftlarensi  Novecellensi  Windebergensi  Spainshar- 
tensi  qui  eidem  occurrerunt^  sub  domino  Ulrico  huius  loci 

1)  das  vfkre  am  25.  mai^  ist  aber  unrichtig. 


CHROHICON  OSTEEHOTIERSE.  557 

abbatC;  anno  regiminis  sui  sexto.  Qui  eciam  cum  eodem  1293 
venerunt  causa  visitacionis  per  Sweviam  Bawariam  Austriam 
et  Moraviam  usque  ad  ecclesiam  Ghunicensem.  Ibi  relicto 
predicto  domino  Premonstratensi  iniungitur  ei  visitatio  ec- 
clesie  in  Grivental  in  Karinthia.  Dirigit  autem  iter  suum  pre- 
dictus  dominus  Premonstratensis  versus  Botiemiam.  Guius 
terre  ecclesias  sui  ordinis  visitat^  et  a  rege  Wenzezlao  se- 
cnndo  honorifice  recipitur  et  benigniter  pertractatur.  De- 
mum  de  ipsa  terra  egreditur  per  Egram  et  Ratisponam^  re- 
diens  ad  terram  suam  peracturus  capitulum  generale.  Ny- 
colaus  quartus  papa  obiit  [12.92  apr.  4].  Yacat  sedes  fere 
annis  tribus. 

M.cc.xc.iiii.  Dominus  Adolfus  rex  terras  Thuringie  et 
Michsne  rebellantes  sibi  intravit.  Et  duobus  annis  manens 
ibidem  easdem  expugnavit.  £t  sic  pax  eisdem  terris  rediit. 
Ipseenim  marchio^  qui  easdem  terrasexparteFriderici  quon- 
dam  imperatoris  persecutoris  ecclesie  male  possederat^  preter 
alia  episcopum  et  canonicos  Michsenses  a  suis  habitacionibus 
et  rebus  eiecerat^  et  horreum  feni  pro  equis  suis  fecerat  de 
ecclesia  kathedrali.  Item  ipso  tempore  rex  Adolfus  repetivit 
a  rege  Francie  regnum  Arelatum  et  quasdam  alias  terras  et 
provincias  quas  dicebat  esse  imperii^  insuper  et  spineam 
coronam  domini^  quas  nisi  redderet  in  manu  forciori  requi- 
rere  vellet.  A  quo  impeditur  per  discordiam  quam  dux 
Austrie  Albertus  sibi  movit. 

M.cc.xcv.  In  die  pasce  quod  tunc  evenit  in  vigilia  Am- 
brosii  [apr.  3]  cecidit  nix  hora  matutina  ad  spissitudinem 
erecte  manus^  et  permansit  usque  ad  horam  diei  nonam. 
Eodem  anno  in  octava  sancti  Augustini  per  terre  motum 
claustrum  ordinis  Premonstratensis  Ghurbaldia  et  quindecim 
castra  in  eodem  confinio  funditus  corruerunt. 

M.ccxc.vi.  Eligitur  nutu  divino  vir  religiosus  nomine 
Petrus  de  Menrona  in  summum  pontificem  ^  et  vocatus  est 
Celestinus  quintus.  Qui  sedit  mensibus  sex.  £t  resignavit 
et  constitutionem  quod  fieri  posset  edidit  de  plenitudine  sue 
potestatis.  Gui  successit  dominus  Benedictus  cardinalis^  qui 
vocatus  est  Bonifacius  octavus.  Qui  statim  post  creationem 
suam  omnes  gracias  et  concessiones  quas  predecessor  suus 
in  simplicitate  sua  fecerat,  cassavit  atquc  revocavit,  et  ip- 
sum  reclusit^  ne  scisma  fieret  si  a  populo  raperetur.  Qui 


558 


CHROMCON  OSTERUOVIENSE. 


1296  post  duos  annos  obiit.   Et  dicitur  qnod  dominus  per  eum 
multa  miracula  operetur. 

M.cc.xciL  Incipit  conspiracio  contra  Adolfum  regem  Ro- 
manorum.  Dominus  Otto  dux  Bawarie  adherens  domino 
Adolfo  regi  Romanorum  de  comite  Alberto  dicto  de  Hair- 
loch  gloriose  triumphat.  £t  occisus  est  ab  eo^  qui  ipsum 
occidere  cogitaverat  fraudulenter. 

M.ccxc.viii.  Doroinus  Adolfus  rex  in  die  sanctorum  Pro- 
cessi  et  Martiniani  [iuli  2]  occisus  in  bello  campestri  oc- 
cubuit. 

Anno  dominim.ccxcviii.Albertui^quondam  dux  Austrie^ 
mortuo  domino  Adolfo  rege,  licet  prius  per  Moguntinum 
archiepiscopum  eidem  fuisset  superpositus  adhuc  ipso  vi- 
ventC;  tamen  posteacum  maiori  astucia  hoc  eifecit^  induc- 
tus  per  archiepiscopum  predictum  ^  ut  se  coram  principibus 
regni  humiliaret^  et  regnum  quod  male  intraverat  sub  con- 
dicionibus  resignaret.  Quod  et  factum  est  in  vigilia  beati 
Jacobi  subsequenter  coram  electoribus  regni.  Denuo  itaque 
predictus  archiepiscopus  cum  quibusdam  aliis  electoribus 
resignacione  recepta  in  electione  ipsius  concordant^  ut  in- 
trusio  ipsius  maiori  astucia  dealbaretur.  Ducitur  itaque  ab 
eisdem  Aquisgrani  ad  coronandum  et  incipit  regnare.  Quein 
tamen  dominus  Bonifacius  octavus  papa^  vir  utique  sciencia 
discretione  et  omni  mortim  honestate  commendandus  ^  pro 
rege  non  nominat  nec  in  eum  consentit.  Ipse  vero  rex  in 
sequenti  autumpno  in  Nurnberch  curiam  generalem  indicit^ 
ubi  omnes  principes  regni  convocantur.  Et  ibidem  regina 
ab  archiepiscopo  inungitur  et  coronatur.  Anno  autem  regni 
sui  tercio  principes  ecclesiastici;  scilicet  Moguntinus  Tre- 
verensis  CoIoniensiS;  cum  Rudolfo  palatino  comite  Reni, 
concorditer  regi  predicto  se  opponunt;  sed  in  anno  se- 
quenti  cum  eodem  plene  concordant.  Anno  vero  regni  sai 
sexto  dominus  Bonifacius  octavus  papa^  anno  pontiflcatus 
sui  nono^  cum  eo  plene  concordat  et  eum  regem  nominat 
approbat  atque  confirmat;  in  eumque  consentit  in  publico 
sermone  in  die  apostolorum  Philippi  et  Jacobi;  et  ad  impe- 
rialem  coronam  suscipiendam  literis  ao  nunciis  sollempniter 
invitavit.  Ubi  non  venit^  sed  regem  Bohemorum  Wenzez- 
laum  secundum  et  alios  principes  in  Alemannia  constitutos 
mirabiliter  oppressit  et  afflixit.  Congregans  itaque  exerci- 


CHRONICON  OSTERHOYfENSE.  559 

tum  validum  descendit  per  Bawariam  ma^no  vallatus  exer-  1298 
citu^  domino  Ottone  duce  Bawarie  sibi  cooperante^  cum 
aliis  multis  de  Reno  Franconia  Suevia  Bawaria  Austria  Sti- 
ria  Karinthia  ac  Ungaria;  numero  quasi  decem  milibus.  Ve- 
nit  in  Bohemiam  usque  ad  Chuttam.  Ibiqueparum  proficiens^ 
aeris  intemperie  impediente^  rediit  circa  festum  beati  Mar- 
tini  eadem  via  qua  venerat  ad  partes  Reni  circa  annum  do- 
mini  m.ccc.v.  Post  hec  diversas  tirannides  exercens  in  suos^ 
cum  maneret  in  terra  Alsacie  circa  Renum^  in  hereditate 
paterna  in  festo  apostolorum  Philippi  et  Jacobi  [mai  1]^  re- 
cipiens  vicem  fraudis  quam  fecerat  in  snum  predecessorem^ 
a  fratruele  suo  duce  JohannC;  quem  exheredaverat  a  regno 
Bohemorum  propter  filios  suos  quos  ibi  voluit  esse  heredes^ 
gladio  transfixus  subito  occubuit^  ecclesiasticid  sacramentis 
minime  receptis^  circa  annum  domini  m^ccc.viii. 

M.cc.xc.viii.  Civitas  Pataviensis  —  pro  emenda.^ 

Eodem  anno  exorta  est  fama  de  Judeis  —  incendium 
evaserunt.  ^ 

Eodem  anno  celebravit  curiam  sollempnem  aput  Nurn- 
berch.  Cui  interfuerunt  principes  Alamannie  ecclesiastici  et 
seculares  et  alii  nobiles  multi.  £t  in  eadem  curia  quasdam 
leges  edixit;  filiumque  suum  primogenitum  Rudolfum  nomine 
pro  duce  Austrie  deputavit.  Circa  idem  tempus  Bonifacius 
octavus  —  Super  kathedram  preeminentie  pasloralis  etc^ 

M.ccc.  Dominus  Bonifacius  octavus  papa^  pontificatus 
sui  anno  sexto^  sanctum  Ludwicum  regem  Francie  kanoni- 
zavit.  Et  omnes  indulgencias  accedentium  ad  basilicas  bea- 
torum  apostolorum  Petri  et  Pauli  in  urbe  Romana  confirma- 
vit  approbavit  et  innovavit  et  de  plenitudine  sue  potestatis 
perpetuo  augmentavit^  ut  in  eodem  et  in  quolibet  centesimo 
anno  conpleto  accedentes  causa  devocionis  ad  predictas 
basilicas  vere  penitentes  et  confessi^  plenissimam  omnium 
suorum  peccatorum  veniam  consequentur  ^^  iniungendo  pro 
penitencia  Romanis  ut  triginta  diebns  continuis  ipsas  basi- 
licas  ad  minus  semel  in  die  accedant^  forensibus  autem  per 
quindecim  dies  continuos  simili  modo  in  penitencie  forma. 

Eodem  anno  incliti  duces  Bawarie  Otto  et  Stephanus 

1)  wortlich  wie  bei  Eberhard  vorher  seite  546.  2)  wortlich  wie  bei 
Eberhard  vorher  8eite546.  3)  wdrtlich  wie  beiEberhard  vorher  seite  547. 
4)  penitentibus  et  confessis.  Raach.    5)  consequenter.  Rauch. 


560  CHR0N1C0K  OSTERHOVIENSE. 

1300  gladiis  militaribus  in  oppido  Lanczhnt  accincli  sunt  cum 
multis  nobilibns  terre^  inter  quos  erant  precipui  Albertus  et 
Alramus  iuniores  comites  de  Hals. 

M.ccc.i.  Terlio  nonas  maii  donatum  est  ecclesie  in  Oster- 
hoven  ius  patronatus  ecclesie  in  Winczer  per  venerabilem 
in  Christo  patrem  dominum  Leupoldum  episcopum  Baben- 
bergensem  de  unanimi  consensu  tocius  capituli  eiusdem 
ecclesie  ad  instanciam  domini  Ulrici  huius  loci  abbatis  anno 
pontificatus  sui  quinto. 

M.ccc.iii.  Dominus  Bonifacius  octavus  papa  in  regem 
Albertum^  qui  hactenus  non  fuerat  in  gracia  propter  infa- 
miam  occisionis  domini  Adolfi  regis^  consentit^  et  per  famo- 
sos  et  honestos  nuncios  eum  ad  graciam  sedis  recipit;  ip- 
sumque  in  publico  sermone  in  festo  apostolorum  Philippi  et 
Jacobi  [mai  1]  regem  approbat  atque  ad  coronam  imperia- 
lem  suscipiendam  invitat.  Ipsa  eadem  die  regem  Francie 
Philippum^  qui  Romane  ecclesie  inobediens  in  multis  argue- 
batur  et  legatos  sedis  in  sua  terra  dehonestaverat  ^  excom- 
municavit^  et  terram  suam  sub  interdicto  posuit.  Econtra 
predictus  rex  Francie  in  proximo  festo  beali  Johannis  bap- 
tiste  omnes  prelatos  et  doctores  regni  sui  Parisius  convo- 
cavit.  De  quorum  consilio  et  consensu  quosdam  articulos 
contra  predictum  papam^  licet  minus  racionabiles^  conscrip- 
sit  j  et  ad  futurum  papam  vel  concilium  contra  sentenciam 
in  eum  latam  coram  toto  clero  soUempniter  appellavit.  Post 
hec  in  festo  beati  Jeronimi ,  ex  procuracione  regis  predicti 
ut  dicitur ,  a  domino  Serra  senatore  et  amicis  cardinalium  de 
Columpna  depositorum  dominus  Bonifacius  papa  predictus 
in  suo  palacio  Anagnie  est  obsessus  et  captivatus.  £t  ad  pe- 
ticionem  suam  ad  urbem  deductus^  ubi  in  lecto  decumbens^ 
receptis  sacramentis  ecclesiasticis  ^  idus  octobris  feliciter  in 
domino  requievit^  et  sepultus  est  aput  sanctum  Petrum.  Post 
quem  eligitur  dominus  Nycolaus  Ostiensis  episcopus ,  et  se 
vocat  Benedictum  undecimum. 

Eodem  anno  in  vigilia  assumpcionis  obiit  dominus  Leu- 
poldus  Grindla  Babenbergensis  episcopus  anno  pontificatus 
sui  septimo.  Cui  propter  discordiam  canonicorum  eiusdem 
ecclesie  dominus  Wulfingus  de  Stubenberch  episcopus  La- 
vandinus  succedit^  de  ordine  Predicatorum^  datus  a  domino 
papa  Benedicto  undecimo. 


CRRONICON   OSTERHOVIENSE. 


56  i 


M.ccc.iiii.  Controversia  orilur  inter  'regem  Romanorum  1304 
Albertum  ac  Wenzezlaum  regem  Bohemie.  Unde  rex  Ro- 
manorum  predictus  congregat  exercitum  validum  aput  No- 
ricum.  Et  de  consensu  domini  Ottonis  ducis  Bawarie  des- 
cendit  per  Bawariam  usque  Linczam ;  ubi  intravit  Boemiam. 
Sed  parum  proficiens  circa  festum  beati  Martini  transfert  se 
ad  partes  Reni. 

Eodem  anno  aput  Perusius  idus  iulii  dominus  Benedictus 
undecimus  papa  moritur  et  aput  fratres  Predicatores  ibidem 
sepelitur.  Et  vacat  sedes  tribus  ebdomadis  et  undecim  men- 
sibus. 

Eodem  anno  iiii.  idus  augusti  domino  Alberto  iuniori 
comiti  de  Hals  nascitur  fiHa  nomine  Margareta  ex  uxore  sua 
Udelhilde  de  Zoler.  Quam  baptizat  dominus  Ulricus  noster 
abbas  in  castro  Haidenburch^  et  dominus  Hugo  de  Alders- 
pach  cum  aliis  nobilibus  levat  eam  de  sacro  fonte. 

Eodem  anno  dominus  Gwilhelmus  abbas  Premonstra- 
tensis  regimini  cessit.  Cui  dominus  Adam  eiusdem  ecclesie 
canonicus  substituitur. 

Eodem  anno  eligitur  in  vigilia  pentecostes  dominus 
Perchtramu3  Burdigalensis  archiepiscopus  in  papam^  et  vo- 
catur  Clemens  quintus. 

M.ccc.v.  Dominus  Otto  dux  Bawarie  videns  quod  parum 
profecerat  servicio  regis  Romanorum  Alberti  in  expedicione 
versus  Boemiam^  nec  recompensam  dampni  transitus  terre 
sue ,  nec  stipendia  sibi  et  sue  milicie  promissa  habere  pos- 
set,  licet  bonis  promissionibus  Ratisponam  et  usque  Nurn- 
berch  secutus  fuisset^  et  sufficienter  fideiussores  suos  qui 
erant  de  pocioribus  regni  commonuisset^  invitatus  a  domino 
Wenzezlao  secundo  rege  Bohemorum  pro  defensione  regni 
sui^  eidem  adhesit^  et  rebus  et  milicia  ei  fideliter  servire 
promittit. 

M.ccc.vi.^  [1305]  Wenzezlaus  secundus  rex  Bohemie 
infirmilate  pregravatus  circa  festum  nativitatis  sancti  Jo- 
hannis  baptiste  [1305  iuni  21]  bona  contricione^  receptis 
sacramentis  eccIesiasticiS;  ut  decebat  hominem  principem 
christianum^  moritur^  relinquens  filium  successorem  nomine 
Wenzezlaum  tercium  quem  ex  germana  Alberti  regis  Ro- 
inanorum  genuil,  qui  duxit  uxorem  filiam  ducis  Cracovie. 

1)  alles  was  iii  diesein  absatz  vorkommt  gehort  ins  iahr  1305. 

BOEHMER  FONTES.  2.  36 


562 


CHRONICON    OSTERHOVIENSE. 


idOb  Gui  fidelitate  et  serviciis  dominus  Otlo  dux  Bawarie  adhe- 
rebat  sicut  antea  patri  suo  promiserat^  et  eidem  ad  iussum 
regis  predicti  omnes  warones  terre  fidelitatem  servare  iu- 
raverunl  Et  quia  predictus  rex  vivente  patre  assumpius 
fuerat  in  regem  Ungarie^  insignia  regni  predicti^  cumstare 
in  Ungaria  non  posset  propter  infidelitatem  ipsius  grentis^ 
reducente  ipsum  patre  laboribus  et  expensis  ad  regnum  Bo- 
hemorum;  predicta  insignia  secum  asportaverat.  Dominum 
Ottonem  ducem  Bawarie,  cui  pater  ipsum  in  morte  commen- 
daverat^  ut  regnum  suum  secundum  consilium  ipsius  gu- 
bernaret,  regalibus  nupciis  apud  Brunnam  Moravie  civita- 
tem  celebratis  circa  festum  beati  Dionysii  [1305  oct.  9], 
eisdem  insigniis  cum  ibidem  manei*ent  honoravit^  quasi  regni 
Ungarie  verissimum  heredem.  Verum  quia  predictus  domi- 
nus  Otto  sub  spe  regnandi  in  Ungaria  ad  vocalionem  quo- 
rundam  episcoporum  et  nobilium  ipsius  regni^  renitentibus 
consiliaribus  Bawarie,  infra  octavam  nativitatis  beate  Vir- 
ginis  [1305  sept.  15]  terram  suam  exierat,  adiunctis  sibi 
domino  Al.  iuniore  comite  de  Hals ,  cuius  pater  infirmitate 
detentug  fuit  in  Strubinga^  necnon  domino  Hartlibo  de  Puch- 
perch  tunc  magistro  curie;  cum  aliis  nobilibuspaucis^  cum 
esset  in  Briinna^  animatus  maiori  audacia  de  regalibus  sibi 
assignalis,  idem  regnum  cum  paucis  de  Bawaria  contra  vo- 
luntatem  Alberti  regis  Romanorum  et  filii  sui  Rndolfi  ducis 
Austrie,  sub  magno  periculo  corporis  et  rerum,  quasi  verus 
heres  intravit  possidendum,  recipiens  se  in  Buda  circa  fe- 
stum  beatiMarlini  [1305  nov.  11].  Et  subsequenter  in  die 
beati  Nycolai  [dec.  6]  per  quosdam  episcopos ,  presentibus 
multis  baronibus  cum  comite  Ybano  et  duce  Stephano  aliis- 
que  multis,  in  Weizzenburch  coronatur,  habens  secum  in- 
signia  eiusdem  regni.  Et  potenter  regnat  circa  Budam  et 
terminosibidem  vicinos,  preciosisque  clanodiis  a  comitibus 
iilius  terre  honoratur. 

Eodem  anno  dominus  Albertus  senior  comes  de  Hals 
infirmitate  pregravatus,  volens  se  transferre  ad  suum  do- 
minium,  descendit  a  Strubinga  in  aquam,  venit  ad  forum 
Pogen.  Nec  consilio  medicorum  ultra  progrcdi  valens  de- 
cubuit,  et  receptis  ecclesiasticis  sacramentis  iii.  non.  octo- 
bris  moritur.  Deduciturque  in  aqua  usque  ad  ecclesiam  Oster- 
hovensem,  et  in  eiusdem  monasterii  capitulo  honorifice  se- 


CHKONICON   OSTERHOVIENSE. 


563 


pelitur  per  dominum  Wernhardum  venerabilem  episcopum  ^305 
Pataviensem;  presentibus  multis  terre  huius  prelatis. 

Eodem  anno  Ditricus  huius  ecclesie  canonicus^  infra 
oclavas  natiritatis  beate  Virginis^  propter  resig-nationem  do- 
mini  H.  Windbergensis  abbatis  dicti  Neczstoller^  postulato 
generaliter  domino  Ulrico  huius  loci  abbate^  qui  eandeim 
electionem  ex  parte  ordinis  rexit^  et  renuncianti  eidem^  un- 
animi  conseni^ii  totius  conyentus  ipse  predictus  dominus 
Ditricus  per  eundem  abbatem  ecclesie  Windbergensi  pre- 
fioilur. 

M.ccc.yii.  Manente  in  Ungaria  domino  Ottone  rege ,  ut 
magis  potenter  regnare  posset^  de  consilio  quorundam  Un- 
garorum  slbi  filia  ducis  Ladizlay  Ultrasilvani  desponsatur. 
Sed  postmodum  per  insidias  ut  dicitur  Alberti  regis  Roma- 
norum  per  Ungards-^et  ipsum  Ladizlaum  captivatur,  ac  per 
annum  et  amplius  in  captivitate  detinetnr.  Ubi  multas  mi- 
serias  et  infinita  mala  perpessus  est. 

Eodem  anno  Albertus  iunior  comes  de  Hals  et  dominud 
Hartlibus  de  Puchperch  circa  festum  sancti  Georii  [apr.  23], 
regi  iam  desponsata  uxore,  et  Ungaris  universaliter  peten- 
tibus  ut  rex  suos  a  se  removeret,  sub  magnis  periculis  et 
quasi  vagabundi  per  terram  Karinthie  ad  proprium  soltim 
redierunt,  rege  nondum  captivato  et  potenter  in  quibusdam 
partibus  circa  Budam  regnante.  Sed  brevi  tempore  ut  supra 
scribitur  captivatur. 

Eodem  anno  rex  Wenzezlaus  tercius  aput  Brtinnam  cum 
in  meridie  in  lecto  quiesceret  a  suis  occiditur  [1306  aug. 
4].  Cui  Rudolfus  dux  Austrie  ab  Alberto  rege  Romaiiorunl 
patre  suo  ad  peticlonem  Bohemorum  substituitur.  Quo  bre- 
viter  mortuo  [1307  iuli  3]  dux  Karinthie  HeinricuS;  habens 
pro  uxore  filiam  regis  Wenzezlai  secundi,  de  consilio  do- 
mini  Ottonis  regis  Ungarie  regnum  Bohemorum  subintravit. 

Eodem  anno  rex  Romanorum  Albertus,  domino  Ottone 
duce  Bawarie  et  rege  Ungarie  manente  ut  supra  scribitur 
i»  captivitate  Ungarica,  ab  Austria  veniens  potenti  manu 
et  siiie  conduelu  volmt  transire  terram  Bawarie  per  pontem 
Enr  iii  ea^rd  suo  Neunburga ,  domino  Stephano  duoe  Ba- 
warie  in  Lanozhuta  graviter  decumbente.  Audientes  quod 
comites  et  ministeriales  terre  eum  irapedire  volebant,  af- 
tendentes  sibi  etsuorum  ex  hoc  pericula  imminere,  habito 

36* 


564 


CHRONICON    08TERH0VIEKSE. 


1907  itaque  consilio  coiigregati  sunt  cum  magna  multitudine  no- 
bilium  et  peditum  rusticorum  ante  castrum  Neunburc  ad 
ipsum  impediendum.  Sed  prediclus  rex^  audiens  absentiam 
capitis  et  negligentiam  vicedominorum^  et  quia  nullius  ca- 
pitanei  iussum  aspiciebant ,  noclurno  tempore  cum  armatis 
ad  castrum  predictum  latenter  veniens  ^  relicta  a  dorso  sua 
comitiva  circa  civitatem  Pataviensem^  simulans  se  babere 
plures  armatos ,  mane  oriente  sole  bini  et  bini  armati  pro- 
cedentes  ut  imperialem  decuit  miliciam  per  pontem  Eni  pre- 
dictum  ad  exercitum  congregatum^  ipsos  Bawaros^  quasi 
sine  capite  ut  dictum  est  manenteS;  ab  obsidione  fugavit 
castri  et  quosdaro  captivavit^  congregataque  milicia  terram 
potenter  transivit^  incendiis  et  rapinis  eam  devastando  circa 
festum  beati  Martini  confessoris. 

M.ccc.viii.  Dominus  Otto  rex  Ungarie  et  dux  Bawarie 
mirabiliter  a  captivitate  Ungarica  liberatus  per  Prusciam  et 
Rusciam  ad  terram  suam  redienS;  in  ipsa  via  fitiam  ducis 
Glowie  nomine  Elyzabet  desponsat,  quam  postea  breviter 
ducit  uxorem.  Quem  redeuntem  Bohemi  et  Bawari  cum 
maximo  gaudio  susceperunt.  Sed  dominus  Albertns  rex  Ro- 
manorum  de  reversione  sua  admirans  non  modicum  trisla- 
batur. 

Eodem  anno  circa  festum  beati  Thome  apostoli  obiit 
domina  Elyzabet  comitissa  de  Hals ;  rehnquens  duos  filios 
Albertum  et  Alrammum  comites. 

Ipso  anno  in  die  apostolorum  Philippi  et  Jaoobi  rex 
Romanorum  Albertus  a  fratruele  suo  duce  Johanne  gladio 
transfixus  occubuit  in  Alsalia^  et  ibidem  sepelitur. 

Eodem  anno  comites  d^  Hals  ceperunt  edificare  castnim 
in  Wildenstain.  Et  dominus  Otto  adducit  uxorem  cum  magno 
gaudio  in  terram  Bawarie.  Et  veniens  in  oppidum  Straw- 
bing  quamplures  nobiles  terre  ibidem  gladiis  militaribus  ac- 
cinguntur. 

Anno  domini  m.ccc.viii.  occiso  Alberto  rege  principes 
regni  ad  eligendum  regem  conveniunt  in  Franchenfurl  in 
festo  beate  Katherine.  Et  ibidem  unanimi  consensu  ad  im- 
perium  eligunt  dominum  Heinricum  comitem  de  Luczelbnrch. 
Qui  in  proxima  postventura  purificatione  Aquisgrani  ab  ar- 
chiepiscopo  Moguntino  in  regem  imgitur  et  coronatur^  ab 
Augusto  centesimus  primus,  a  quo  omnes  principes  regni 


CHRONiCON   OSTERHOVIENSE. 


565 


iiifeudati  sunt.  Hic  primo  aiino  regni  sui  predecessores  saos  1308 
dominum  Adolfom  regem  avunculum  suum^  necnon  domi- 
num  Albertum  regem^  qui  alias  sepulti  fuerant^  convocatis 
principibus  ecclesiasticis  et  secularibus  circa  festum  beati 
Michahelis  in  civitate  Spirensi  ^  eosdem  in  regum  sepultura 
honorifice  denuo  sepelivit. 

Anno  domini  m.ccc.viiii.  Deinde  circa  Renum  et  [in] 
Alsacia  Swevia  et  Franconia  per  advocatos  et  civitates  con- 
iuratas  bonam  pacem  faciens^  comitem  de  Wirtenberch  sibi 
et  imperia  rebellantem  per  destructionem  castrorum  et  de- 
vastacionem  possessionum  incendiis  et  rapinis  quasi  om- 
nino  destruxit.  Ad  instanciam  eciam  Bohemorum  mittit  filium 
suum  Johannem  in  Bohemiam  ad  regnandnm  ibidem ,  Hain- 
rico  duce  Karinthie  refutato^  adiungens  sibi  Moguntinum 
archiepiscopum  Petrum  et  dominum  Rudolfum  palatinum  co- 
mitem  Reni  ad  subiugandam  sibi  terram  et  barones  rebelles. 
Quod  et  factum  est.  Domino  itaque  Rudolfo  ad  terram  suam 
redeunte^  Moguntinus  ibidem  permansit  et  regem  predictum 
post  modicum  temporis  in  civitate  Pragensi  sollempniter 
coronavit.  Dominus  autem  Heinricus  rex  Romanorum  pre- 
dictus^  a  domino  Clemente  quinto  papa  in  regno  approbatus 
et  ad  coronam  imperii  per  ipsum  invitatus^  dirigit  iter  suum 
versus  Ytaliam,  et  in  Lombardie*  civitate  Mediolanensi  se 
recipit.  Ubi  ex  adventu  suo  maximum  gaudium  clero  et  po- 
pulo  fuit;  et  ut  dicitur  secunda  corona  est  coronatus,  Pa- 
duamque  Bononiam  et  Brixiam  sibi  subiugavif. 

M.ccc.viiii.  Dominus  Otto  rex  et  dux  cum  domino  Ste- 
phano  germano  suo  y  memores  iniuriarum  sibi  illatarum  per 
regem  Alberlum  in  suo  transitu^  necnon  filii  sui  ducis  Au- 
strie  in  introitu  et  exitu  de  Ungaria ;  atque  spoliorum  et  ra- 
pinarum  que  paciebatur  terra  continue  per  suos  castellanos^ 
circa  festum  beati  Mauricii  [sept.  22]  castrum  in  Neunburch 
ducis  Austrie  obsidione  cingunt;  primo  per  comites  de  Hals 
et  vicedominos  terre,  postea  congregato  exercitu  cum  sua 
presencia  usque  ad  instantem  domini  nativitatem.  In  quo 
festo  tale  frigu^  exstitit  cui  simile  raro  umquam  auditum  fuit. 

M.ccc.x.  Bawari  manentes  in  obsidione  castri  Neun- 
burch^  per  fossatores  et  argentarios  artificiose  elaboratum 
est  ut  in  die  epiphanie  [ian.  6]  muri  ipsius  castri  subfossi 

1)  Lombardia.  Rauch. 


566 


GHROHICON   OST£RHOyiENSE. 


1310  ruerent  ut  omnibus  introitus  pateret^  et  castellani  fugienteS; 
totum  quod  remansit  igne  per  eosdem  consuraptum  est.  Re- 
ceperunt  autem  se  in  castello  Wernstain.  Ubi  per  clemen- 
ciam  ducum  Ba^varie,  diversis  mediatoribus  canonicis  Pa- 
taviensibus  et  aliis  nobilibus  se  interponentibuS;  usque  ad 
adventum  ducis  Austrie  sub  quibusdam  condicionibus  et 
treugis  remanserunt;  quorum  capitaneus  fuerat  nobilis  de 
Lamberch  et  in  Neunburch  castellanus. 

Eodem  anno  circa  mediam  quadragesimam  Fridericus 
dux  Austrie^  cum  maneret  in  parlibus  Reni  et  esset  infeo- 
datus  a  rege  Romanorum  Heinrico  et  cum  ipso  concordatns 
sub  quibusdam  condicionibus ;  audiens  castrum  suum  Neun- 
burch  a  Bawaris  destructum^  pro  viribus  coUegit  exerdtum 
Rinenaium  ac  Suevorum,  descendens  per  districtum  ac  do- 
minium  Salczpurgensis  archiepiscopi  ad  terram  Austrie.  Con- 
gregataque  ibidem  milicia  de  Ungaria  x\ustria  Stiria  atque 
Karinthia  cura  machinis  ac  diversis  aliis  armamentis  iter  ar- 
ripuit  versus  Bawariam^  ad  invadendam  eandem  terram^  at- 
que  specialiter  ad  destruclionem  castri  Schaerding^  volens 
vindicare  suam  iniuriam  de  castro  Neunburcb^  habens  in 
comitalu  suo  Chunradum  archiepiscopum  Salczpurgensem; 
quorum  exercitus  equestrium  et  pedestrium  ad  quindecim 
milia  estimabatur.  £t  cum  venisset  ultra  Belsam^^  ibidera 
veniendo  in  via  obsedit  quoddam  ligneum  tageriam  qnod 
dicitur  Ried.  Ubi  per  dies  quatuordecim  morabatur^  terram 
Bawarie  in  istis  partibus  incendiis  et  rapinis  devastando. 
Tandem  per  resignacionem  castellani  illud  obtinuit^  et  ultra 
cum  suis  progreditur  usque  Purcbttsum.  Ibique  ex  alia  parte 
£ni  descendens^  congregaloque  exerdtn  ob^edii  castrum 
inScherdinga  eiroa  assumpcionem  Virginis  glorlose  [aug.  1 5]. 
Audtens  autem  Otto  rex  et  Stepbanus  dux  castrum  sunm 
obsessum^  cuius  casteHani  erant  Albertus  et  Ah^ammus  co- 
mites  de  Hftls  strenaui  railiteS;  paulafim  congregaverunt 
exercitum  tantummodo  de  sua  terra,  exceptis  paucis  hospi- 
tibus  scilicet  duobus  eoiiritibns  de  Truhenting  et  Hoben- 
loch  j  eirca  nativitatem  beate  Virginis  [sept.  9J  ex  ilhi  parte 
£ni  cum  sua  milicia  se  collegit  ad  defenden^dum  castrtim  et 
Sttum  principatum.  In  quo  exercitu  ut  d^citur  erant  miile 

1)  Wels  in   OberOestreich.   Vcrgl.  ubcphanp^  die  notc   vorher  bd.  1 
seite  138. 


CHRONICON    OSTERUOYIENSE. 


567 


quingente  galee  et  rusticorum  pedestrium  milia  Ix^  Consi*  i3io 
derantes  itaque  Bawari  quod  exercitus  adversariorum  prop* 
ter  defectum  viclualium  et  nimium  estum  et  equorum  inte- 
ritum  cottidie  diminueretur  ^  consilio  inito  audaciam  sumunt^ 
presumentes  de  dei  gracia  et  oracione  religiosorum  cogita* 
bant  congredi  cum  illis  in  bello  campestri.  Habebant  enim 
secum  sacerdotes  seculares  et  religiosos  diversorum  ordi- 
num  y  qui  ipsis  divina  prout  decuit  christianos  faciebant.  £t 
quia  transitus  ultra  Enum  haberi  non  potuit  ad  congressio* 
nem^  de  consilio  nobilis  viri  Harllibi  de  Puchperc  pontem 
fabricare  ceperunt.  In  cuius  perfectione^  cum  de  mane  Ba* 
wari  transire  cogitarent^  ipsi  adversarii  multitudine  rusti-* 
corum  territi,  circa  mediam  noctem  Suevi  cum  Australibus^ 
dux  cum  archiepiscopo  ^  se  ad  fugam  preparaverunt.  Ita 
quod  circa  ortum  solis  tercio  nonas  novembris  [nov.  3] 
omnes  fugam  inierunt^  et  machinas  ac  tentoria  igne  suc* 
cenderunt ,  relinquentes  post  se ,  ut  omnibus  videre  volen* 
tibus  patuit ,  magnos  equos  accipitres  galeas  vinum  mensas 
cum  cibis  preparatas  vestes  cum  bracis^  qne  omnia  igne 
consumpta  fuerunt^  exceptis  hiis  que  per  garciones  pro 
modico  vendita  sunt.  £x  quibus  erat  tentorium  archiepis- 
copalC;  quod  dicebatur  constare  viginti  marcag,  quod  pro 
quatuor  libris  pataviensibus  venditum  est.  De  quibus  ex* 
staut  tales  versus : 

Actenus  audaces  Suevi  nunc  sunt  fugienteS; 

Verbis  procaces  sed  factis  nil  facientes. 

Gonstructo  ponte  Scharding  mox  devia  querunt^ 

Non  vi  sed  sponte^  sine  bracis  vix  abienint. 

Bawaricus  flatus  super  Enum  transagitatus 

Terruit  Australes,  leporum  fugiendo  sodales. 

Australis  turbe  de  Scharding  cancer  ab  urbe 

Octo  tenet  furca^  quia ut  amerca^ 

£t  bis  sex  ano  conplectitur  ille  profano 

Ore  rapitque  novem  ceu  lupus  acer  ovem. 
M.cccxi.  Dominus  Otto  rex  Ungarie  et  dux  Bawarie, 
mortuo  domino  Stephano  duce^  mediantibus  archiepiscopo 
cum  episcopis  et  quibusdam  nobilibus  utriusque  principatus^ 
consentit  in  diem  colloquii  super  forma  composicionis  in 
controversia  ipsius  et  ducis  Austrie^  specialiter  tamen  ad 

i)  ix? 


.     568  CHROMCON    OSTERHOVIENSE. 

1311  inslaiiciam  relicle  Alberli  regis  amite  sue.  Et  locus  ipsius 
colloquii  deputatur  civitas  Pataviensis.  Ubi  conveuiunt  in  die 
annunciacionis  [marz  25]  ipsa  relicta  predicta  cum  duce 
Austrie  filio  suo  et  alii  pociores  terre  sue ;  et  dominus  Otto 
rex  cum  filiis  domini  Stephani  ducis  Ottone  etHeinrico^  Ru- 
dolfus  et  Ludwicus  comites  palatini  Reni,  Hainricus  dux 
Karinthie;  et  comites  de  Ortenburch  et  de  Haimburch^  co- 
mites  de  Hals^  dominus  Chunradus  archiepiscopus  Salcz- 
purgensiS;  Wernhardus  Pataviensis^  Johannes  Brixnensis 
et  . .  Gurcensis  episcopi^  cum  aliis  multis  prelatis.  Et  sic  du- 
ravit  illud  colloquium  usque  ad  festum  beati  Georii.  Cuias 
finis  talis  erat:  quod  dictus  Otto  rex  et  sui  fratrueles  etFri- 
dricus  dux  Austrie  cum  domina  regina  et  suis  filiis  in  ple- 
nam  concordiam  redierunt,  et  contra  omnem  hominem  ex- 
cepto  imperio  se  iuvare  mutuo  iuraverunt;  remanente  duci 
Austrie  castello  Wernstain^  quod  iuramento  firmavit  cum 
quibusdam  approbantibus  esse  de  terra  Meranica^  castrum- 
que  suum  Neunburch  sine  dampno  principatus  Bawarie  re- 
edificabit;  capti  eciam  ex  utraque  parte  liberi  dimittebantur, 
et  nobiles  cx  utraque  parte  sunt  reconciliati. 

Eodem  anno  dominus  Otto  rex  ex  permissione  comitum 
et  aliorum  iiobilium  terre  pro  relevandis  suis  debitis  rece- 
pit  proventus  omnium  religiosorum  episcoporum  et  virorum 
ecclesiasticorum^  comitum  et  omnium  aliorum  nobilium^  ex- 
ceptis  hiis  qui  propriis  sumptibus  excolebant;  ab  aliis  vero 
mediocribus  et  humilibus  utriusque  sexus  partem  octavam 
sicut  et  ante  fecerat  vice  bina. 

Eodem  anno  obiit  dominus  Emicho  Frisingensis  episco- 
pus.  Cui  succedit  magister  Gotfridus  eiusdem  ecclesie  de- 
canus. 

Eodem  anno  aput  Viennam  Gallie  in  kalendis  octobris 
celebratur  concilium  a  domino  Clemente  quinto  papa  pro 
reformacione  morum  universalis  ecclesie  et  passagio  terre 
sancte.  Et  ordo  Templariorum^  qui  in  magnis  casibus  de- 
latus  fuit  concilio^  approbacione  eiusdem^  omnino  destrui- 
iur  exterminabitur  atque  deletur.  Fuerunt  autem  in  eodem 
concilio  patriarche  archiepiscopi  episcopi  numero  . . . .  ab- 
bates  et  magistri  ordinum  cum  aliis  prelatis  in  numero  co- 
pioso,  rex  Francie  Philippus  cum  germano  et  duobus  filiis. 
rex  Arragonie  cum  aliis  multis.  Finitur  autem  idem  conci- 


CHRONrCON   OSTEKHOVIENSE.  569 

lium  anno  scqucnti  Johannis  ante  portam  Latinam  [1312  mi 
mai  6]  pontificatus  domini  Clementis  quinti  pape  anno  sep- 
tinio. 

Eodem  anno  Tuit  tanta  caristia  quod  modius  Landawen-  - 
sis  siliginis  vendebatur  pro  septem  libris  ralisp.;  scaffa  pa- 
taviensis  pro  undecim  libris  pat.  ^  australis  modius  pro  de- 
cem  libris  wiennen. 

M.ccc.xii.  Chunradus  archiepiscopus  Salczpurgensis  obiit 
viii  kal.  aprilis.  Gui  dominus  Wichardus  eiusdem  ecclesie 
decanus  succedit  electione  canonica.  £t  recipit  pallium  a 
domino  Clemente  quinto  papa  pontificatus  sui  anno  septimo. 

Eodem  anno  quinto  idus  septembris  [sept.  9]  obiit  do- 
minus  Otto  rex  Ungarie  dux  Bawarie  et  comes  palatinus 
Reni ,  receptis  sacramentis  dcclesiasticis,  iii  oppido  Lancz- 
hut.  £t  in  claiustro  monialium  ibixlem  sepclitur^  relinquens 
post  se  herede<n  noipine  Heinricum  ^x  domina  sua  Agnete 
uxore  sua  ducissa  Gloavie. 

Eodem  anno  dominus  Guilermus  Premohstratensis  et  do- 
minus  Petrus  Cussiacensis  abbales  obierunt. 

M.ccc.xiii.  Dominus  Chunradus  Ratisponensis  episcopus 
nono  kal.  febru^irii  diem  clausit  extremum.  Cui  subsequen- 
ter  in  kathedra  sancti  Pelri  electione  canonica  dominus  Ni- 
Golaus  regis  Boemie  proUiQnotarius  ipsius  ecclesie  canoni- 
cus  succedit. 

Eodem  tinno  quarto  kal.  augusti  obiit  dominus  Wern- 
hardus  PataVlensis  episcopus,  vir  promansuetudine  Moysi 
coequalfS;  et  in  sua  kathedrali  ecclesia  sub  tesUidine  in 
abside  dextra,  quam  a  fundp  erexerat,  a  domino  Aniensi  epis- 
copo  sepelitur^  presentibus  octo  prelatis  sue  dyocesis  et 
clero  ipsius  civitatis.  Cui  succedit  venerabilis  et  deo  devo- 
(iis  Albertus, 


B0EH31ER  FONTES.   i.  37 


570 


BERICHTIGUNGEN  UND  ZUSAETZE. 


Band  1  scile  iv  zcile  17  Baieni  1315—  1347.  —  xiv,  28  Heinrici 
1,93.  —  XXX vi,  17  Hic  procumbo.  —  80,3  essent.  —  99,7  folg.  nber  die 
bcliandlung  der  niach(bo(en  durch  die  Florentiner  vergl.  Mon.  Germ. 
4.519  und  521.  —  142,12  folg.  diese  geschichte  steht  auch  bei  Math. 
Kemnat  apud  Mencken  3,2057.  —  210,39  domini  de  Werle.  —  227,20 
pigmaei  de  India  hat  die  wiener  hs.  philol.  240.b]att  50.  —  360,24  iu- 
venculam.  —  264,33  Glemona  soll  nach  Honnayr  der  alpenpass  Gla- 
maun  sein.  —  365,10  nach  dimisit  sollte  ein  absatz  sein.  —  458,38  vic- 
torioso.  —  488,53  statt  1327  sollte  1326  stehen. 

Band  2  seitc  12  zeile  31  Gnesnensis  fehlt,  dcr  bekannte  geschicht- 
schreiber  Martinus  Polonus  ist  gemcint.  —  18,11  eum  wird  za  strcichen 
sein.  —  24,1  marcarum  mille  solvere?  —  45,21  nach  negaretur  folgt 
noch  in  der  hs. :  Comes  Rudolfus  cum  diversis  dominis  lites  et  goerras 
noscitur  habuisse,  videlicet  cum  comite  Sabaudie,  comite  de  Rappersch- 
wilre,  comilc  de  Hohinberc  vel  Hbmberc,  abbate  sancti  Galli,  episcopo 
Constantiensi  Eberhardo,  civibus  Bernensibus,  cpiscopo  Heinrico  de  Tudo 
cognato  suo  Basiliensi.  In  hac  lite  fuit  electus  in  regem  Romanoruin 
m.cc.lxx.iii.  —  83,11  eorum  abire  coegeruut?  —  83,38  intraverunt  heisst 
hier  liessen  herein.  —  94,4  turrim  ist  meine  vermuthung  statt  terram. 
~  94,20  ist  mir  unversf andlich ,  aber  so  hat  die  hs.  —  124,31  in  mo- 
nastcrio  Wettyngen?  —  133,28  Romani  regni  ist  von  mir  statt  Romauo 
regno.  —  134,3  Regressus  ad  castrum?  —  169,18  Mognntiam  scbeint 
schreibfehler  statt  Wormatiam  wo  der  heil.  Petrus  patron  war.  — 171,30 
hat  Schannat  Hist.  379  nach  construebantur  noch  :  debita  civitatis  et 
necessaiia  solvebantur,  was  von  mir  beim  abschrciben  der  hs.  vielleicht 
fibersehen  wurde.  —  176,31  cum  veteribus  mulierculis  ist  zu  ]esen,  aber 
veteris  steht  in  der  urschrift.  —  177.33  scripture  iniuriatores  existerent? 
—  185.37  dieser  marschaH  Zumo  scheint  aus  dem  geschlecht  dcr  ri(ter 
von  Alzei  gewesen  zu  sein,  wenigstens  nennt  im  Olterberger  Urkkb. 
eine  nrk.  von  1265  einen  Berlwinus  milcs  de  Altzeia  dictus  Zurna.  — 
193,35  sfarc  permisit?  —  200,8  hoc  dampnum  quisque?  —  200,35  die 
entscheidung    zwischen    den   grafcn    von    Zweibrucken    und    der 


BEKICHTIGINGEN  UMD  ZfSAETZE. 


571 


Wonns  wird  in  den  deutschen  chruniken  bezeichnet:  dc  requisitione 
iuris  falange  quod  stange  vulgariter  nuncupatur,  und  als  dahin  ausge- 
fallen  angegeben:  dass  sie  kein  recht  haben  sollen  oder  haben  eine 
stange  durch  die  stadt  Worms  zu  fuhren,  sodann  datirt  vom  1.  mai 
1262  (nicht  1261).  —  228,27  communitatis  und  31  sufficiens  sind  un- 
richtig,  aber  so  hai  die  abschrift  aus  der  ich  schopfte.  —  248,32  heisst 
das  iahr  1393.  —  250,22  Cives.  —  267,20  uber  das  kreutz  Benna  hat 
Egidius  Aureae  Vallis  in  seiner  geschtchte  der  bischofe  von  Luttich 
folgende  sagc  :  Is  (Rudolfus)  Moguncie  post  Heinricum  et  Arnulphum 
Crichtiger  Arnbldum)  erat  archiepiscopus,  sed  quia  stimulante  avaritia 
confregerat  Bennonem,  hoc  est  quandam  statuam  auream  in  civitate 
Moguntina,  quam  Judei  suo  ere  iussu  imperatoris  erexerant  ee  quod 
pincernam  eius  nomine  Bennonem  occidissent,  aurum  vero  omnem  ex- 
penderat  et  cognatis  suis  diviserat,  idcirco  ab  archiepiscopatu  cedcre 
debebat.  —  268,4  £t  quidem  ist  von  mir,  der  fruhcre  druck  hat  Equi- 
dem.  —  273,24  vergl.  Historia  de  fundatione  monasterii  sancti  Viti  in 
Gladbach  apnd  D.achery  Spic.  2,655.  —  281,9  der  namen  der  burg  fehlte 
in  der  hs.,  turrim  hat  das  Magn.  Chron.  Belg.,  ein  handschriftlicher  aus- 
zug  des  Cafaiogus  den  ich  besitze  ergab  das  richtige  Turon  an  der  Mo- 
sel.  —  324,38  aut  ist  von  mir,  Gclen  hat  irrig  ut,  Surius  wie  ich  zu 
spat  bemerkte  vel.  —  407,34  violenter  ist  meine  verbesserung  statt  vi- 
denter  bei  Schannat.  —  445,21  fcstinum  ?  —  467,20  zu  cives  de  Le- 
winberch  capti  sunt  a  civibus  de  Gruningen  bemerkt  Haug  ganz  rich- 
tig:  Wirtenbergenses  ab  regiis.  —  505,25  inhabitabiles  fecit?  —  516,17 
qnandam  vcstem  ist  von  mir,  quadam  veste  hat  die  hs.  —  525.9  digne 
hs.  -  538,24  tamen  quia  in?  —  554,31  iuxta  computationem  habitam? 
563,38  Audientes  quod  d.  h.  als  das  horten.  —  568,23  provcntus  d.  h. 
gemsse  einnahmen,  die  man  aus  herzog  Ottos  beruhmter  handveste  d. 
d.  Landshut  15.  iuni  1311  in  der  sammlung  der  Baierischen  landstandi- 
schen  Frciheitsbriefe  seite  2  naher  kennen  lernt.  —  564,8  einmar- 
schiren  des  reichsheers  zn  in  zwei  mann  kommt  auch  bei  Otto  von  St. 
Blasien  vor  wo  er  1194  dcn  einzug  des  reichsheers  in  Palermo  bc- 
schreibt:  binis  longo  traclu  civitatem  versus  pedetentim  incedentibus.  — 
569,16  Agnete,  vorher  564,16  hiess  die  Glogauerin  Elisabeth. 

Da  es  der  raum  gestattet,  so  bemerke  ich  hier  noch  dic  stellen 
welche  im  Chronicon  Osterhoviense,  soweit  ich  dasselbe  mitgetheilt  habe, 
auszug  aus  Eberhardus  Altahensis  sind :  554.1—5.  Gotfridus  —  Monaci. 
555,15  —  29.  Eodem  anno  -^  collocavit,  557,13  —  25.  Dominus  —  movit. 
559,19  —  23.  Eodem  anno  celebravit  —  deputavit. 

Damit  man  beurtheilen  konne  von  welchem  werthe  die  alten  Main- 
zcr  geschichtsquellen  waren,  von  welchen  ich  in  der  vorrede  gesprochen 
habe  und  welche  1793  mit  dem  dome  verbrannt  worden  sind,  setze  ich 
zum  schluss  noch  eine  durch  Bodmann  in  den  Rheing.  Alterthumeru  s. 
100  erhaltene  stelle  aus  der  Narrafio  de  rebus  gestis  archiepiscoporum 
Moguniinensium  her,  womit  man  das  Chronicon  Colmariense  oben  seite 
93  folg.  vergleichen  kann:  Cni  (Albcrto  Romanorum  regi)  castrum  Pin- 


572  BERICHTIGUNGEN   UNB   ZCSAETZE. 

guense  oppugnanti  po(enter  in  aiixiliuin  processerant  civcs  Magunfinen- 
S6S.  Qui  civitatcni  exeuntes  valida  manu  cum  carocio  sno  et  octingentis 
armatis  addnxerunt  regi  predicto  machinas^  duas  ad  «ubvertdndum  murale 
opidi  Pinguensis  predicti,  quas  unus  quidam  qui  vocabatur  magister  Ro- 
termelin  fortiter  appticando  murnm   et  torrcs  tres  conqnassavir.   Quod 
videntes  ojndani  etc.    Geteri  vero  et  valde  numerosi  invadentes  terram 
in  Rittgaugia  hostiliter,  circomquaque  omnia  devastando  et  depredando, 
villam  Rudensbeim  incenderunt,   abductisque  armentis  et  spoliis  maltis^ 
similiter  viltas  Winkel  et  Osterich  combusseriint,  moxque  ad  expugnan- 
dum   castrum    Scarpinstein    viriliter  processerunt.    Quod   post  triduum, 
propter  validam  eorum  qui   intus  fuerant  defensionem,  amissis  pluribus 
deserentes ,  ad  snos  unde  discesserant  non  Sine  eonfusione  reversi  sunt. 


3 

5^ 


otc  1 0  m2 


mmmm 


V